1. Pojęcie finansów, ich zakres i struktura.

Finanse są to stosunki ekonomiczne nawiązywane w celu gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych.

Finanse to zasoby pieniężne i procesy realizowane za pomocą pieniądza oraz unormowania prawne w tym zakresie (gotówkowe lub bezgotówkowe).

Finanse interesują się nast. zdarzeniami:

- Kreacja pieniądza gotówkowego, tworzonego przy udziale Banku Centralnego i pieniądza bezgotówkowego tworzonego przez Banki komercyjne

-cyrkulacja pieniądza- przepływ pieniądza między podmiotami

- osadzenie pieniądza w postaci oszczędności osób fizycznych i prawnych, rezerw bankowych

Funkcje finansów:

1. alokacyjna- finanse jako narzędzie rozmieszczenia dóbr zgodnie z potrzebami podmiotów na rynku

2. redystrybucyjna- finanse źródłem dochodów państwa przeznaczonych na finansowanie zadań publicznych

3. stabilizacyjna- łagodzenie wahań koniunktury gospodarczej oraz stymulowanie wzrostu gospodarczego przez państwo

4. kontrolna- monitorowanie i kontrola przebiegu procesów gospodarczych

Zjawiska finansowe są rozpatrywane w 4 ujęciach:

1) podmiotowym

- finanse państwa

- finanse przedsiębiorstw

- finanse gospodarstw domowych

- bankowe instytucje finansowe ( banki komercyjne, inwestycyjne, banki hipoteczne, ban centralny itp.)

2) przedmiotowym

-transakcje

-transfery

-pożyczki

3) instrumentalnym

- ceny

-stopy procentowe

-kursy walutowe

-kredyty

-podatki

4) funduszowym

1. wg własności:

-fundusze publiczne

-fundusze prawne

2. wg zakresu:

-fundusze makroekonomiczne np. budżet państwa

-fundusze mikroekonomiczne np. Fundusze gospodarstw domowych

3. wg funkcji ekonomicznej podmiotu:

-fundusz państwa

-fundusz banków

-fundusz przedsiębiorstwa

-fundusz towarzystwa ubezpieczeniowego

- fundusz towarzystw inwestycyjnych

4. wg przedmiotu finansów:

- fundusze o przeznaczeniu ogólnym

- fundusze specjalistyczne

Nauki o finansach:

1. Finanse przedsiębiorstwa- nauka o operacjach finansowych przedsiębiorstwa, kształtująca zarządzanie przedsiębiorstwem i jego zasobami

2. Finanse publiczne- nauka zajmująca się głównie polityką finansową państwa

3. Finanse ludności- nauka badająca operacje finansowe osób fizycznych

4. Bankowość- nauka o bankach i prowadzonych przez nie operacjach

Procesy o charakterze finansowym:

-lokowanie środków pieniężnych

-wydatkowanie środków pieniężnych

- operacje gromadzenia środków pieniężnych

W gospodarce naturalnej nie występują finanse, istnieją dopiero w gospodarce towarowo - pieniężnej, gdzie jest nadwyżka.

FINANSE

Finanse publiczne Finanse prywatne

Finanse publiczne zajmują się tworzeniem funduszy publicznych, która wynika konieczności finansowania różnych dóbr publicznych np. obrona narodowa

Finanse prywatne - pozyskiwanie i wydatkowanie zasobów pieniężnych przez podmioty prywatne (osoby publiczne i prawne)

Oba segmenty są ze sobą powiązane systemem podatkowym oraz przez nieodpłatne usługi publiczne np. służba zdrowia w pewnej części.

2. Finanse publiczne a finanse prywatne

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

-gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

-wydatkowanie środków publicznych

-finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

-finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostek samorządu terytorialnego

-zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

-zarządzanie długiem publicznym

-rozliczenia z budżetem UE

Różnice między finansami publicznymi i prywatnymi:

1. władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie wydatków. Podmioty prywatne znajdują się w sytuacji odwrotnej.

2. finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo, natomiast prywatni posiadacze nie mają znacznego wpływu na jego kształtowanie.

3. finanse publiczne są zorientowane na realizację interesu publicznego, finanse prywatne - służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych.

4. skala finansów publicznych jest nieporównywalna z finansami prywatnymi , wiąże się to z koncentracją zasobów publicznych oraz rozdrobnieniem zasobów prywatnych.

3. Środki publiczne i ich wykorzystanie

Środki publiczne:

1. dochody publiczne: np. podatki, wpływy ze sprzedaży sektora finansów publicznych, spadki i darowizny na rzecz w/w sektora

2. środki pochodzące z budżetu UE - z funduszy strukturalnych i funduszu spójności, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych oraz fundusze przedakcesyjne

3. środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a które nie podlegają zwrotowi

4. przychody z budżetu państwa i budżetu jednostek samorządowo terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych np. dochody ze sprzedaży papierów wartościowych, przychody z prywatyzacji majątku państwa i majątku jednostek samorządu terytorialnego

5. przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności

Środki publiczne przeznaczone są na:

1. wydatki publiczne

2. rozchody publiczne, to np.:

-wykup papierów wartościowych

-udzielone pożyczki

-spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

-inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością

Finanse publiczne zajmują się zjawiskami i procesami związanymi z powstaniem i rozdysponowaniem środków pieniężnych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego

4. Funkcje finansów publicznych

1. alokacyjna - alokacja zasobów w związku z zadaniami stawianymi przed państwem (zadania publiczne-służby dyplomatyczne, obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne; społeczne-utrzymanie szpitali, szkół)

2. redystrybucyjna- rozdysponowanie dochodów społeczeństwa, wtórny podział dochodów (netto, brutto)

3. stabilizacyjna- podatki i wydatki państwa i ich kształtowanie

4. kontrolna (informacyjna)- kontrolowanie procesów związanych z gromadzeniem dochodów oraz ich wydatkowaniem

5. System finansów publicznych

rynkowy system

finansowy

sfera realna

ekonomiczny s. finansowy publiczny system

system społeczny prawny sfera finansowa finansowy

polityczny

inne gospodarka finansowa podmiotów sfery realnej

system finansowy- to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi (Podatek VAT, operacje ze SWAP itd.)

Funkcje systemu finansowego:

-monetarne - pieniężne, czyli kreowanie pieniądza i jego przepływy w związku z bieżącymi transakcjami gospodarczymi

-kapitałowe - pobudzanie, gromadzenie i alokowanie oszczędności

-kontrolne

Wypełnienie tych funkcji jest zmienne w czasie. Podlega ewolucji pod względem:

- globalizacji

- integracji

- deregulacji (zmiana przepisów, aktów prawnych)

- postępu technicznego (np. system internetowy)

System finansowy obejmuje:

1. rynkowy system finansowy:

-instrumenty finansowe (akcje, opcje,bony skarbowe)

-rynki finansowe (rynek pieniężny, kapitałowy, instrumentów pochodnych, walutowy - realizowane są transakcje walutami)

-instytucje finansowe (bank centralny, komercyjny, spółdzielczy, towarzystwo ubezpieczeniowe)

-zasady na jakich działają w/w elementy

2. publiczny system finansowy:

-instytucje budżetowe (instytucje szczebla centralnego: rząd, ministerstwa, parlament/ fundusze celowe, instytucje szczebla lokalnego: władza samorządowa)

-instrumenty fiskalne (podatki, cła, róznego rodzaju opłaty publiczne, składki na ubezpieczenie publiczne, dotacje budżetowe)

-publiczne instrumenty finansowe (związane z deficytem, który musi być sfinansowany, bony, obligacje skarbowe emitowane przez państwo, aby w ten sposób sfinansować deficyt budżetowy)

- instytucje fiskalne (ministerstwo finansów, organy skarbowe i celne, instytucje kontroli finansów)

System finansów publicznych określa podmioty, które gromadzą i rozdysponowują środki publiczne, ich formę organizacyjną oraz zasady prowadzenia polityki finansowej budżetu państwa, budżetów samorządowych, funduszów celowych.

System finansów publicznych można przedstawić w ujęciu:

- podmiotowym

- prawnym

- instytucjonalnym

- instrumentalnym

Elementy systemu finansów publicznych:

a) w przekroju instytucjonalnym

-budżetu państwa

-budżetu samorządu

-fundusze ubezpieczeń społecznych

-pozostałe fundusze publiczne

-fundacje publiczne

b) w przekroju instrumentalnym

-podatki centralne

-podatki lokalne

-opłaty

-cła

-dochody z majątku publicznego

-składki na ubezpieczenia społeczne

-subwencje (środki przekazywane przez państwo na pewien cel)

-dotacje

- kredyty państwowe i pożyczki publiczne

c) w przekroju prawnym

-konstytucja lub inna ustawa zasadnicza

-prawo budżetowe

- coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów

-ustawy podatkowe

- ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych

- ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych)

- ustawy regulujące działalność Ministra Finansów (Skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego)

-ustawa karno- skarbowa

- ordynacja podatkowa

d) w przekroju podmiotowym

-władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego

-władze wykonawcze

-aparat skarbowy (finansowy)

-podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, wojsko, policja, itd.)

Sektor finansów publicznych tworzą:

-organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej,

- organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały

-gminy, powiaty, samorząd województwa oraz ich związki

-jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

-państwowe i samorządowe fundusze celowe

-państwowe szkoły wyższe

-jednostki badawczo- rozwojowe

-samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

- państwowe i samorządowe instytucje kultury

-zakład ubezpieczeń społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia społecznego i zarządzane przez nie fundusze

-Narodowy Fundusz Zdrowia

-Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków, spółek prawa handlowego

Sektor finansów publicznych dzieli się na:

1. sektor rządowy:

-organy władzy publicznej

- organy kontroli państwowej i ochrony prawa

-sądy i trybunały

- organy administracji rządowej

- Polska Akademia Nauk

- jednostki budżetowe, zakładu budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

- fundusze celowe

- jednostki badawczo rozwojowe

- państwowe szkoły wyższe

- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

- państwowe i samorządowe instytucje kultury

- Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

Dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej lub inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego

b) sektor samorządowy:

-jednostki samorządu terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki organizacyjne , takie jak: jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe i samorządowe fundusze celowe

-samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

- Państwowe i samorządowe instytucje kultury

c) sektor ubezpieczeń:

-ZUS

-Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

-zarządzane przez nie fundusze

Formy organizacyjno- prawne gospodarki budżetowej

jednostki

budżetowe budżetowanie brutto

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

budżetowanie netto

gospodarstwo

pomocnicze zakłady budżetowe fundusze celowe

środki

specjalne

Jednostki budżetowe- to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego

- państwowe - mogą to być tworzone, łączone i likwidowane przez: ministrów, kierowników, urzędów centralnych

- wojewódzkie, powiatowe, gminne: sejmik województwa, rada powiatu, rada gminy

- J.B. : szkoły, muzea świadczą usługi o charakterze nieodpłatnym lub częściowo odpłatnym

Jednostka budżetowa

- działa na podstawie statutu określającego jej nazwę, siedzibę i podmiot działalności, w tym działalności podstawowej

- podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym jednostki budżetowej

Gospodarstwa pomocnicze- to wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część działalności podstawowej jednostki budżetowej lub jej działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa swoje koszty z uzyskiwanych przychodów, może jednak także otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe np. gospodarstwo rolne, warsztat przy szkole

Fundusze motywacyjne - środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, z części dochodów budżetu państwa, uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych.

Zakłady budżetowe- to takie organizacje sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania, pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Mają również otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe lub celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, a nowo tworzone zakłady - dotacje na pierwsze wyposażenie w środki. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem. Dotacje do zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności.

Fundusze celowe- nazywane także pozabudżetowymi lub parabudżetowymi, tworzone są ustawowo i służą gromadzeniu środków wyodrębnionych z budżetu, które mają być wykorzystane jedynie na cele, dla których fundusze te zostały utworzone. to jednostki, które pozyskane środki mogą wykorzystywać jedynie na cele, dla których zostały utworzone. Fundusze te mogą działać jako osoby prawne lub jako wyodrębnione rachunki bankowe, którymi dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.

- Fundusz Gwarantowanych świadczeń Pracowniczych

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

- Fundusz Emerytalno- Rentowy Rolników

- NFZ

- Państwowy F. Kombatantów

- F. Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Budżetowanie brutto- system powiązań polegający na objęciu budżetem pełnej wysokości dochodów i wydatków podmiotu sektora publicznego nazywany jest metodą budżetowania brutto (budżetowania bezpośredniego)

Budżetowanie netto:

- powiązanie podmiotów sektora publicznego z budżetem nie jest jednolite

- gospodarka innych jednostek niż J.B. opiera się na budżetowaniu netto, czyli wynikowo. Realizują one swoje zadania na zasadzie pełnej lub częściowej odpłatności.

- nadwyżka uzyskanych przychodów nad wydatkami rozliczona jest z budżetem, natomiast w przypadku odwrotnym (deficyt) jednostka może otrzymać dotację.

Organy władzy publicznej

Organy władzy	Organy stanowiące	Organy wykonawcze
Centralnej	Sejm Senat	Prezydent RP Rząd Premier Wojewodowie
Wojewódzkiej	Sejmik województwa	Zarząd województwa Marszałek województwa
Powiatowej	Rada powiatu	Zarząd powiatu Starosta
Gminnej	Rada gminy	Zarząd gminy Wójt Burmistrz Prezydent miasta

Budżet państwa

1. Istota budżetu państwa.

Budżet państwa- to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjonowaniem państwa (wydatki państwa).

- Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków, w tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązania.

- Art.. 95 ustawy - budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej i organów kontroli i ochrony państwa, sądów i trybunałów.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego

Ustawa budżetowa stanowi podstawową gospodarkę finansową państwa w roku budżetowym

Ustawa budżetowa określa wykaz wydatków budżetu państwa na współfinansowaniu programów i projektów realizowanych z udziałem Środków pochodzących z UE.

Etapy procedury budżetowej:

1. Przygotowanie prognoz podstawowej wielkości ekonomicznej np. kurs walutowy, obroty handlu zagranicznego, stopa procentowa, prognozy dotyczące cen, wielkości PKB, rentowności przedsiębiorstw, poziomu przeciętnych wynagrodzeń

2. Ministerstwo Finansów na podstawie prognoz i założeń polityki ekonomi. Opracowuje podstawowe założenia budżetu. Dotyczą one: wielkości dochodów i wydatków budżetowych, przewidywanego deficytu i źródeł jego finansowania lub planowanej nadwyżki i jej rozdysponowania

3. Na podstawie wytycznych opracowanych w II etapie, ministrowie i wojewódzkie organy samorządowe opracowują projekty dochodów i wydatków.

Następnie Urząd Rady Ministrów tworzy projekt budżetu wszystkich województw, na zakończenie tego etapu, Minerstwo Finansów przedstawia cały projekt dochodów i wydatków państwa

4. Projekt budżetu jest ponownie weryfikowany i uzgodniony z poszczególnymi resortami.

Następnie Minister Finansów przedstawia projekt ustawy budżetowej Radzie Ministrów, która ma obowiązek zatwierdzić projekt ustawy budżetowej w drodze formalnej ustawy ( do 31 października roku poprzedzającego rok budżetowy)

5. Prace nad budżetem państwa w Parlamencie.

W sejmie następuje pierwsze czytanie projektu budżetu przez Premiera, Wicepremiera lub Ministra Finansów. Projekt ten trafia następnie do Komisji Sejmowych, gdzie odbywa się większość prac nad tym dokumentem.

Prace nad budżetem prowadzi Sejmowa Komisja Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów, które ocenia kompetencje całego budżetu i szacunkowych wielkości dochodów i zysków.

Przy współpracy Komisji Ustawodawczej powstaje ostateczny projekt budżetu, łącznie z

pakietem przepisów prawnych, ujętych w projekcie.

Następnie dochodzi do drugiego czytania projektu w Sejmie i głosowania.

Uchwalona przez Sejm ustawa budżetowa jest przedmiotem obrad Senatu.

Aby budżet nabrał mocy prawnej, ustawa musi być podpisana przez prezydenta, RP a

następnie opublikowanie w dzienniku ustaw

Procedura uchwalenia budżetu

Przekazanie przez Radę Ministrów projektu budżetu do sejmu i senatu

W sejmie pierwsze, drugie i czasem trzecie czytanie projektu uchwalonego budżetu

Ustawa przekazywana jest do senatu, który po zakończeniu prac uchwala ustawę

Marszałek sejmu przedkłada prezydentowi ustawę w celu jej podpisania

Publikacja ustawy w Dzienniku Ustaw

Terminarz budżetowy na etapie projektu budżetowego:

do 30 IX- powinien być uchwalony przez Radę Ministrów projekt budżetu złożony do sejmu. Do 30 IX Rada Polityki Pieniężnej przekłada sejmowi założenia polityki pieniężnej.

do 25 X- dysponenci środków budżetowych informują jednostki podległe i samorządy o wysokości proponowanych dochodów, wydatków i dotacji.

do 1 XII- jednostki i samorządy przekazują swoje plany finansowe dysponentom głównym.

Dysponencie środków budżetowych:

- Dysponent I-go stopnia to ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i kierownicy innych organów wykonawczych przez Ministra finansów- wyznaczają dysponentów II i III ST.

- Dysponent II-go stopnia - państwowa jednostka budżetowa, którym podlegają dysponenci

- Dysponent III-go stopnia to np. I st.. Minister Edukacji Narodowej

II st. Kuratorium Oświaty i Wychowania

III. st. Szkoły

Cechy budżetu państwa:

- fundusz scentralizowany

- gromadzenie środków budżetu odbywa się w sposób przymusowy (podatki)

- dochody budżetu państwa są bezzwrotne

- procesy gromadzenia i podziału przez państwo dochodów ma charakter nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny

- procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów za pomocą budżetu obejmują zasady ustrojowo- konstytucyjne

- budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości

- budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja

- budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków

- budżet odgrywa szczególną rolę w funkcjonowaniu państwa

Funkcje budżetu

ogólne finansowe

-polityczne -redystrybucyjna

-ekonomiczne -stymulacyjna

-inne (prawne) -kontrolna

-fiskalna

Funkcja polityczna - kontrola społeczeństwa nad działalnością rządu poprzez swych przedstawicieli w parlamencie

Funkcja ekonomiczna - podział dochodów za pomocą budżetu i oddziaływanie w ten sposób na przebieg procesów społecznych

Funkcja prawna - budżet jest ustawą

Funkcja redystrybucyjna - oznacza wtórny podział dochodów w społeczeństwie

Funkcja stymulacyjna - oznacza wpływanie za pomocą wydatków i podatków państwa na koniunkturę gospodarczą

Funkcja kontrolna - kontrola przebiegu procesu gromadzenia i wydatkowania dochodów państwa

Funkcja fiskalna - pozwalająca na pobór podatków, zapewniająca dochody budżetowi państwa

Zasady budżetowe

- zupełności- wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa

- realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetu

- jedności- wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte 1 planem - budżetem

- równowagi budżetu - nie respektowana, deficyt powinien być <3% PKB

- specjalizacji - ma charakter złożony, gdyż wedle niej: dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków.

Środki budżetu powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie i wydatkowane w określonym czasie

- operatywności budżetu - wymaga opracowywania go w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.

- przejrzystości- układ budżetu powinien być przejrzysty, pozwalający na rozplanowanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa

- jawności- głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu, a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym

- gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego wydatkowania środków budżetowych.

2. Dochody i wydatki budżetowe - Ponieważ państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a są one niezbędne do jego działalności - musi ono sięgać do dochodów wypracowanych przez inne podmioty

Popyt władz publicznych na pieniądz może być zaspokojony przez: przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów, zaciągnie pożyczek

Wpływy a dochody publiczne

w związku z trwałą praktyką rządów i samorządów zaciągania pożyczek występowanie deficytu budżetowego i długu publicznego, w tym długu państwowego i długu lokalnego, konieczne jest rozróżnienie pojęć: wpływy i dochody publiczne

Wpływy publiczne; środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych, wpływy publiczne są pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują wpływy o charakterze pożyczkowym

Wpływy publiczne o charakterze pożyczkowym: pożyczki od banków zagranicznych, pożyczki od rządów zagranicznych, wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, wpływy ze sprzedaży obligacji

Dochody publiczne - Przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne zasilanie finansowe władz publicznych.

Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Wydatkowanie tych dochodów oznacza także ostateczne ich zużycie przez władze publiczne.

Dochody budżetowe

- rzeczywiste - pochodzą do przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych spoza systemu budżetowego i stanowią o wielkości budżetu państwa np. podatki, cła

- rozliczeniowe - inaczej transfery, przelewy, polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych pomiędzy budżetem państwa a budżetami gmin, np. dotacje, subwencje

Dochody podatkowe

- podatek dochodowy od osób prawnych

- podatek dochodowy od osób fizycznych

- podatek od towarów i usług

- podatek akcyzowy

- podatek od gier losowych i zakładów wzajemnych

- podatek lokalny np. za psa

Dochody niepodatkowe

- opłaty

-cła

-wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych

- spółek skarbu państwa

- wpłaty z tytułu dywidendy

- wpłaty z zysku NBP

- dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów

- inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych

Środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na finansowanie programów i projektów realizowanych przez administrację rządową.

Dochody ogółem wykazują tendencję wzrostową. Największe znaczenie mają dochody podatkowe (ok. 90%) w 2006 r. w dochodach budżetu państwa

Wydatki publiczne

Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa, a ściślej władz publicznych jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatkowanie to jest związane z realizacją funkcji celów i zadań tych władz.

Wydatki te ponoszone są na realizację zadań publicznych są dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub potrzeb indywidualnych, których ranga jest na tyle wysoka, że władze publiczne decydują się albo na całkowite, albo na częściowe ich finansowanie ze środków publicznych.

Funkcje państwa

Podstawowe kryterium podziału wydatków publicznych wiąże się z funkcjami państwa i samorządu.

Do trzech podstawowych funkcji należy zaliczyć

- klasyczne funkcje publiczne państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja publiczna)

- socjalne funkcje władz publicznych

- ekonomiczne funkcje państwa

Wydatki publiczne

- wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości

- wydatki socjalno-kulturalne

-wydatki na gospodarkę

- wydatki na obsługę długu publicznego

Wydatki publiczne

-bieżące - przeznaczone są na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń

- inwestycyjne - przeznaczone są na przyrost majątku, budowę nowych przedsiębiorstw oraz na inwestycję w działach nieprodukcyjnych

- nabywcze- związane SA ze świadczeniami wzajemnymi. Są to konkretne wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia w środki pieniężne poszczególne jednostki

- redystrybucyjna - to przekazywanie środków pieniężnych z jednej jednostki do drugiej, np. dotacje

Wydatki budżetu państwa

- dotacje i subwencje

- świadczenia na rzecz osób fizycznych

- wydatki bieżące jednostek budżetowych

- wydatki majątkowe

- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

- wpłaty środków własnych UE

Świadczenia na rzecz osób fizycznych - Obejmują wydatki budżetu państwa kierowane na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a niebędąca wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

Wydatki bieżące jednostek budżetowych

- Wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń.

- zakupy towarów i usług

- koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacja ich statusowych zadań.

- koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom niezliczonym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem fundacji i stowarzyszeń

Wydatki na obsługę długu SP - Obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wpłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami oraz koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych

Wydatki majątkowe

Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.

Środki własne UE

- udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych

- środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią, wynikającą z przepisów UE

- środki obliczone na podstawie wartości rocznego PKB

- odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności

Wydatki budżetu państwa to:

- wydatki prawnie zdeterminowane (sztywne)

- wydatki elastyczne

Wydatki sztywne

- subwencje dla jednostek samorządności terytorialnej

- wydatki na finansowanie infrastruktury lądowej

- wydatki na obronę narodową, które muszą stanowić nie mniej niż 1,95% PKB roku poprzedniego

Składki na UE

- koszty obsługi długu publicznego

- wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa

- dotacje do FUS i FER, w związku z gwarancjami Państwa

- wypłaty świadczeń Emerytalno-rentowych

- zasiłki i świadczenia przedemerytalne

- świadczenia rodzinne itd.

Wydatki elastyczne

-Wynagrodzenia i wydatki rzeczowe jednostek zaliczanych do sfery budżetowej

- dotacje do jednostek samorządu terytorialnego

- wydatki majątkowe

- dotacje dla jednostek zaliczonych do sektora finansów publicznych (szkół wyższych, jednostek naukowo-badawczych itp.)

- dotacje do podmiotów gospodarczych

Równowaga budżetowa

Przez równowagę budżetową rozumiemy taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach (wydatki równają się dochodom)

Nierównowaga budżetowa

Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje nigdy, Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi (budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt)

Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga budżetu ( lub budżet niezrównoważony) wystepuje tylko, gdy z budżecie pojawia się deficyt.

Deficyt budżetowy

Różnica między strumieniami wydatków a strumieniami dochodów, dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego), na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy może powstać z konieczności obsługi długu publicznego

Rodzaje deficytu

• Deficyt podstawowy (pierwotny)- określony przez dochody i wydatki budżetu państwa z pominięciem wszystkich odsetek.

• Deficyt rzeczywisty - faktyczna różnica między dochodami i wydatkami.

• Deficyt strukturalny - wielkość hipotetyczna gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki (produkt potencjalny).

• Deficyt cykliczny - skutek wpływu cyklu koniunkturalnego na dochody i wydatki budżetowe.

Sposoby finansowania deficytu:

• Obniżenie wydatków państwa

• Podwyższenie podatków

• Zaciągnięcie kredytu bankowego

• Zaciągnięcie długu publicznego

AD = K + I + G

AS = Y = K + O+ T

AD=AS (podaż)

K+ I + G = K + O + T

I + G = O + T

G - T = O - I

G > T = O > I

Oszczędności większe od inwestycji (można zaciągnąć dług publiczny i finansować)

Dług publiczny i jego rodzaje

Dług publiczny najczęściej określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek, są dwa rodzaje długu publicznego: krajowy i zagraniczny.

Wpływy z tytułu długu publicznego wywołują koszty, które muszą być pokryte w przyszłości

Władze publiczne uchwalając deficyt budżetowy ponoszą odpowiedzialność za jego sfinansowanie, czyli znalezienie źródeł pożyczek oraz za ich spłatę wraz z odsetkami.

Za pomocą pożyczek publicznych powinny być finansowane przede wszystkim wydatki kapitałowe (majątkowe), których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy.

W niektórych krajach wydatki bieżące i wydatki kapitałowe budżetu są organizacyjnie oddzielone od siebie. Budżet państwa dzieli się na dwie części, tzn. :

- budżet bieżący

- budżet inwestycyjny ( finansowany jest długiem publicznym - pożyczki zaciągane przez państwo)

Przyczyny powstania długu publicznego:

1. Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny

2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okres wojen i głębokich kryzysów gospodarczych

3. Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego

4. Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych

5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia

Podatek:

• Przymusowy charakter

• Natychmiastowe zubożenie podatnika

• Obciążenie obecne pokolenia

• Przerzucany w cenę - inflacjogenny

• Podmiotowy przekrój podatników jest inny niż pożyczkodawców

• może spowodować wybuch społeczny

• może wywołać zjawisko ucieczki przed podatkami

Pożyczka:

• Dobrowolny charakter

• Potencjalne zubożenie podatnika

• Obciąża przyszłe pokolenie

• Działanie deflacyjne

• Obligacja może być przedmiotem sprzedaży

• Wywołuje transfer dochodów od przyszłych podatników do obecnych posiadaczy papierów wartościowych (rentierów)

• Może być przyczyną dewaluacji pieniądza

• Prowadzi do zmniejszenia globalnej siły nabywczej, ale nie zawsze indywidualnej siły nabywczej

• Może wyrażać poparcie społeczeństwa dla władzy

• Może być narzędziem zmiany struktury gospodarki (finansowanie inwestycji)

• Może wpływać na koniunkturę gospodarczą (antyinflacyjne wchłanianie nadmiernej siły nabywczej)

Instrumenty zaciągania długu publicznego:

Instrumenty krótkookresowe

Średniookresowe

Długookresowe

Kredyty

Kredyt bankowy jest uniwersalnym instrumentem zaspokajania pobytu władz publicznych na pieniądz. W ramach kredytu bankowego należy rozróżnić:

- kredyty banków komercyjnych

- kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (np. Banku Światowego)

Weksle Skarbowe

Weksle ( bony) skarbowe są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Są one emitowane z reguły w dużych nominałach i są przeznaczone do transakcji na tzw. rynku blokowym (hurtowym).

Weksle skarbowe należą do podst. Instrumentów tzw. operacji otwartego rynku, a więc oprócz zaspokajania popytu państwa (rządu) na pieniądz są narzędziem ułatwiającym władzom monetarnym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce.

Termin zapadalności bonów skarbowych nie przekracza 1 roku najczęściej wynosi 3 lub 6 miesięcy.

Weksle skarbowe stanowią istotną część źródeł finansowania deficytu budżetowego.

Ważną cechą weksli skarbowych w finansowaniu długu publicznego jest możliwość dostosowania ich wielkości do potrzeb finansowania deficytu budżetowego oraz obsługi długu publicznego.

Wells sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej, wg zasad obowiązujących przy dyskoncie weksli handlowych.

Obligacje Skarbowe

Drugi podst instrument finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego

Obligacja jest papierem wartościowym, który zawiera zobowiązanie remitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

Cecha charakterystyczną obligacji jest to, że gwarantują one stałe oprocentowanie, chociaż w praktyce spotyka się także obligacje o zmiennym oprocentowaniu.

Wśród obligacji istnieją również takie, które nie przynoszą procentowania, stąd nazwa: obligacje kupon zero. Premię (procentem) dla posiadacza takiej obligacji jest dyskontowanie jej w stosunku do ceny wykupu. Obligacje są przedmiotem obrotu giełdowego. Mają cechę płynnego instrumentu finansowego.

Strategie zarządzania długiem publicznym

Operacje długiem

- emitowanie i lokowanie papierów dłużnych w drodze wolnej sprzedaży lub subskrypcji

- wykup papierów długu ze środków budżetu remitenta lub z wyodrębnionych funduszów

- wypłata odsetek na podstawie kuponów odsetkowych

- operacje nadzwyczajne: konwersja (zmiana warunków długu), konsolidacja ( łączenie pożyczek w jedną), repudiacja (odmowa spółek pożyczek zagranicznych).

Cele zarządzania długiem

- minimalizacji kosztów pozyskania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego

- koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa

- zapewnienie bieżącej płynności finansowej rządu

Historia długu publicznego w Polsce

Po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publiczny przekraczał 80 %.

W latach 1990- 2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB dzięki 4 zjawiskom. W końcu lat 90 relacja długu do PKB spadła poniżej 40%.

Dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB (nie może przekroczyć 60% PKB). Jeśli poziom długi osiaga poziom:

- poniżej 50% PKB bez restrykcji rząd może prowadzić dowolną politykę budżetową

miedzy 50 a 55% PKB:

- relacja deficytu budżetu państwa do dochodów w kolejnym roku nie może wzrosnąć

- jednostki samorządu terytorialnego nie mogą planować większej relacji deficytu do dochodów niż budżet centralny

jeśli poziom długu osiąga poziom między 55 a 60% PKB:

-deficyt budżetu państwa w kolejnym roku musi być ograniczony, aby relacja długu do PKB spadła

- jednostki samorządu terytorialnego muszą zmniejszyć deficyt wg ustalonej formuły

- rząd opracowuje program sanacyjny

Powyżej 60% PKB:

- rząd ma obowiązek zrównoważyć budżet, zrównoważone muszą być również budżety samorządów

-Skarb Państwa nie może udzielać żadnych nowych gwarancji o poręczeń

Belgia- 1995 r 134 (relacja długu publicznego do PKB obecnie wynosi 93,2%)

Najgorsze zmiany wsk. Długu publicznego do PKB - Japonia

Polityka Fiskalna

To decyzje państwa odnośnie podatków i wydatków.

Wyróżniamy:

- pasywną politykę fiskalną

- aktywną politykę fiskalną

Pasywna polityka fiskalna- wykorzystuje działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury (np.VAT, podatek dochodowy od osób prawnych). Pewne elementy dochodów i wydatków państwa autonomicznie reagują na zmiany sytuacji gospodarczej kraju, np. podatek dochodowy lub VAT, a po stronie wydatków np. zasiłki dla bezrobotnych - tworzone fundusze w okresie koniunktury są wydatkowane w dekoniunkturze

Aktywna polityka fiskalna - rząd stosuje wybrane środki i narzędzia mające na celu przeciwdziałanie wahaniom koniunktury oraz ograniczenie bezrobocia i wzrostu cen:

- zmiany stawek i struktury podatków

- zmiany wydatków budżetowych, głównie inwestycyjnych

- korekta deficytu i obsługa długu publicznego (roboty publiczne)

Funkcje polityki fiskalnej:

Funkcja alokacyjna - kształtowanie podziału czynników między rozdysponowanie sektor publiczny i prywatny w celu dostarczania dóbr publicznych i społecznych rozdzielonych poza mechanizmem rynkowym.

Funkcja redystrybucyjna - wtórny podział dochodów.

Funkcja stabilizacyjna - oddziaływanie na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej.

W odniesieniu do funkcji stabilizacyjnej wyróżniamy dwa rodzaje polityki fiskalnej:

- Pasywna polityka fiskalna- działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury.

- Aktywna ( dyskrecjonalna) polityka fiskalna - rząd stosuje wybrane środki tj. dokonuje zmian dochodów lub/i wydatków publicznych w zależności od sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziałania wahaniom koniunktury oraz w celu stabilizacji cen i ograniczenia bezrobocia.

Środki realizacji polityki fiskalnej:

Polityka podatkowa

Polityka celna

Pozostałe daniny polityczne ( opłaty i składki na ubezpieczania społeczne)

Kryteria gwarancji gospodarczej:

- roczny deficyt budżetowy < 3% PKB

- dług publiczny <60% PKB

Podatki i opłaty publiczne

- daniny publiczne

- istota podatku, jego cechy i pełnione funkcje

- zasady podatkowe

- struktura podatku

- charakterystyka podatków

- podstawowe rodzaje podatków i klasyfikacje podatkowe

- system podatkowy w Polsce

Daniny publiczne

Wśród występujących w Polsce DP wyróżnić można kategorie:

- podatki

-opłaty - jest daniną publiczną zawierającą wszystkie cechy podatku z wyjątkiem jednej w przeciwieństwie do nieodpłatnego podatku jest daniną odpłatną.

-dopłaty - to forma finansowej partycypacji użytkowników inwestycji publicznych w kosztach realizacji tych inwestycji.

- cła - opłata lub podatek nakładany na towary będące przedmiotem eksportu lub importu

-inne niż wyżej wymienione

Fundusz celowy - środki przeznaczone na realizowanie określonych zadań np. Fundusz Ochrony Środowiska

Istota podatku, jego cechy, pełnione funkcje

Podatek - publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu, gminy wynikające z ustawy podatkowej.

Cechy podatku:

Przymusowy charakter

Bezzwrotność

Nieodpłatność

Jednostronność ustalenia

Ogólny charakter

Pieniężna forma.

Przewłaszczenie

Funkcje pełnione przez podatki:

Fiskalna (dochodowa)

Regulacyjna

Stymulacyjna - poprzez ulgi inwestycyjne, podatkowe i ulgi podatkowe

Zasady podatkowe wg. A. Smitha:

Zasada równości - oznacza, że każdy jest opodatkowany stosownie do wysokości dochodu

Zasada pewności -możliwość dokładnego poznania ciążących podatków na podatników o

Zasada dogodności - podatek powielony w okresie i sposób dogodny dla podatnika

Zasada taniości - pobór podatku i kontrola, podatki powinny być jak najniższe

Zasady podatkowe wg. A. Wagnera:

Zasady fiskalne - oznaczają, że podatek powinien być wydajny i elastyczny, dostosowany do przebiegu cyklu koniunkturalnego,

Zasady gospodarcze (ekonomiczne) - oznaczają nienaruszalność majątku podatników.

Zasady sprawiedliwości - wyróżnia się: zasadę powszechności, równości i zdolności dochodowej

Zasada techniki podatkowej - sprowadzają się do zasady pewności, dogodności i taniości podatków (żeby koszty nie były większe od dochodów)

Struktura podatku (konstrukcja) - technika podatku

Elementy techniki podatku:

- podmiot podatku: osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy

Wyróżnia się:

- podmiot czynny - państwo, władze samorządowe

- podmiot bierny- osoby prawne i fizyczne zobowiązane do płacenia podatku ( podatnik i płatnik, inkasent)

Elementy konstrukcji podatku:

Podmiot podatku

Czynne

Bierne

Podatnik

Płatnik

Inkasent

Przedmiot podatku

Podstawa opodatkowania

Źródło opodatkowania

Stawka podatkowa

Ze względu na technikę obliczenia zawartości

Procentowa

Kwotowa

Ze względu na stosunek stawek do podstawy opodatkowania

Stała

Zmienna

• Progresywna

• Regresywna

Składka opodatkowania

Proporcjonalna

Progresywna

Zwolnienia, ulgi zwyżki podatkowe.

Podatnik - osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która ponosi ciężar świadczenia podatkowego przez uszczuplenie swego dochodu lub majątku.

Płatnik - osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, na której ciąży obowiązek odprowadzenia podatku do budżetu.

- Przedmiot podatku - rzeczy lub zdarzenia, które w myśl ustawy wiążą się z powstaniem obowiązku podatkowego, np. osiągnięty przychód, spadek, darowizna, własność nieruchomości.

- Podstawa opodatkowania - wielkość zależna od wartości przedmiotu opodatkowania. Może być wyrażona w pieniądzu np. dochód lub w jednostkach naturalnych np. opodatkowanie gruntów rolnych.

- Źródło opodatkowania - wartość, od której podatek zostaje faktycznie zapłacony np. dochód, majątek.

- Stawka podatkowa - współczynniki określające wartość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania.

- Skala podatkowa - tabelaryczne zestawienie, w którym ujmuje się poszczególne zakresy skal podatkowych wraz z odpowiadającymi im stawkami podatkowymi.

- Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe

Podstawowe rodzaje podatków
Ze względu na kryterium przedmiotowe: Majątkowe Przychodowe Dochodowe Konsumpcyjne	Ze względu na budżet uprawniony do otrzymania podatku: Podatki budżetu państwa Podatki budżetów samorządowych	Ze względu na przerzucalność: Bezpośrednie Pośrednie

Charakterystyka podatków

Podatki majątkowe - świadczenie powiązane z posiadanym przez podatnika majątkiem. Przedmiotem podatku majątkowego może być:

• całość lub część posiadanego majątku

• zmiana praw majątkowych ( nabycie lub zbycie praw majątkowych)

• przyrost majątku nie związany ze zmianą właścicieli majątku.

Do podatków tych zalicza się:

• podatek od nieruchomości

• podatek od spadków i darowizn.

Podatki przychodowe - podatki, których podmiotem i podstawą jest całość przychodów osiągniętych przez podatnika bez potrącania kosztów np. odsetek od towarów i usług.

Podatek dochodowy - obciążają dochody podatników stanowią różnicę między przychodami a kosztami uzyskania przychodów np. podatek dochodowy od osób fizycznych lub prawnych.

Podatki konsumpcyjne - podatki od wydatków np. akcyza.

Podatki budżetu państwa - podatki zasilające budżet, np. podatek dochodowy od osób fizycznych, prawnych, VAT, akcyza.

Podatki jednostek samorządu terytorialnego - podatki lokalne zasilające samorządy, np. podatek rolny, leśny od nieruchomości, od środków transportu, od działalności osób fizycznych, opłacany kartą podatkową, od czynności cywilnoprawnych, od spadków i darowizn, od posiadania psów.

Podatki bezpośrednie - podatki, które nie są przerzucane na inne podmioty np. podatek dochodowy.

Podatki pośrednie - podatki przerzucalne, np. ciężar podatku przesunięty jest na inne osoby np. VAT, akcyza.

System podatkowy w Polsce

Systemem podatkowym określa się najczęściej całokształt podatków istniejących obok siebie jednocześnie w danym kraju, tworzącym całość organizacyjną zarówno pod względem prawnym jak i ekonomicznym.

1. Podatki pobierane przez Urząd Skarbowy stanowiące dochody budżetu państwa:

Podatek od towarów i usług

Podatek akcyzowy

Podatek od gier

2. Podatki pobierane przez Urząd Skarbowy stanowiące częściowo dochody jednostek samorządu terytorialnego:

Podatek dochodowy od osób fizycznych - opodatkowanie na zasadach ogólnych oraz w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (27,6 % otrzymuje gmina, 1% powiat, 1,5% województwo)

Podatek dochodowy od osób prawnych (5% gmina, 0,5% województwo)

3. Podatki pobierane przez Urzędy Skarbowe stanowiące dochód gmin:

- Podatek dochodowy od osób fizycznych opłacony w formie zryczałtowanej - karta podatkowa

- Podatek od czynności cywilnoprawnych

- Podatek od spadków i darowizn

4. Podatki i opłaty pobierane przez urzędy gminy stanowiące dochody gmin:

- Podatek rolny

- Podatek leśny

- Podatek od nieruchomości

- Podatek od środków transportowych

- Podatek od posiadania psów

- Opłaty: targowa, miejscowa, administracyjna

- Opłata skarbowa

Podatek od towarów i usług zwany VAT

Cechy charakterystyczne podatku VAT

- powszechność opodatkowania

- wielofazowość

- opodatkowane obroty netto

- potrącalność podatku - opodatkowaniu podlega tylko wartość dodana

VAT jest równocześnie podatkiem należnym (ustalonym od sprzedaży podatnika), jak również naliczanym (płacony przy zakupie towarów i usług).

Kwota zobowiązania podatkowego od zapłacenia we właściwym urzędzie skarbowym jest to różnica między podatkiem należnym a podatkiem naliczonym za dany miesiąc rozliczeniowy. Stawka 22% (7%, 3% te stawki mają obowiązywać do kwietnia 2008r.) podatek płacimy do 25 dnia każdego miesiąca.

Podatek akcyzowy - podstawa prawna jest VAT.

Podmiotami podatkowymi są wyłącznie producenci i importerzy

Podmiotami opodatkowania są wyroby o charakterze luksusowym (używki)

Stawki opodatkowania 25%-1900%.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

- podmiot podatku: osoba fizyczna ( min. 183 dn. w RP)

- podstawą opodatkowania: dochód

- skala podatkowa o charakterze progresywnym 19%, 30%, 40%

Podatek dochodowy od osób prawnych

- podstawą opodatkowania jest dochód liczony jako różnica przychodów i kosztów uzyskania przychodów (19%)

Finanse samorządów terytorialnych

1. Istota i funkcje samorządu terytorialnego

W modelu trójszczeblowym samorządu terytorialnego gmina jest szczeblem podstawowym, powiat- szczeblem pośrednim ( powiat ziemski- PZ, powiat grodzki- PG), a województwo szczeblem najwyższym.

Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego, a nie ze względu na zakres podległości.

Gmina, powiat, województwo jako jednostki samorządu terytorialnego stanowią szczególnego rodzaju system społeczno- gospodarczy ( tzw. terytorialną korporację samorządową, tj. korporację prawa publicznego), na który składają się następujące elementy:

• Obszar, który zajmuje gmina, powiat, województwo

• Mieszkańcy tworzący wspólnotę samorządową

• Władza, tj. wybieralne demokratycznie organy gminy, powiatu i województwa

• Jednostki organizacyjne gminy, powiatu, województwa, tj. Jednostki budżetowe gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, zakłady budżetowe, fundusze celowe

Samorząd terytorialny jest organem publicznym powołanym do wykonywania określonych zadań administracji publicznej w sposób zdecentralizowany.

Funkcje samorządu terytorialnego:

• Upodmiotowienie społeczności lokalnej i regionalnej

• Organizowanie rozwoju społecznego

• Formułowanie i realizowanie polityki gospodarczej na terenie danej gminy, powiatu, województwa samorządowego

• Uczestnictwo w przedsięwzięciach gospodarczych

2. System finansowy jednostek samorządu terytorialnego

Finanse samorządu terytorialnego- publiczne zasoby pieniężne gmin, powiatów, województw samorządowych, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące

Budżet gminy, powiatu, województwa jest podstawą prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej gmin, powiatów i województwa

Budżet uchwalany jest odpowiednio przez radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa, jako część uchwały budżetowej na rok budżetowy ( rok kalendarzowy)

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem:

• Dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki

• Przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarczych pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych ora funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego

3. Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego

Dochody jednostek samorządu terytorialnego to dochody własne oraz subwencje i dotacje celowe z budżetu państwa.

Wpływami jednostek samorządów terytorialnych są dochody własne, subwencje ogólne, dotacje celowe. Subwencje i dotacje pochodzą z budżetu państwa i stanowią 70% wpływów, 30% to dochody własne.

Dochody własne jednostki samorządu terytorialnego:

1. Podatkowe:

• Podatki lokalne tj. podatek od nieruchomości, od środków transportowych i od posiadania psów

• Podatki w całości pobierane przez gminę, ale rada gminy nie kształtuje ich stawek oraz nie ma prawa wprowadzania generalnych zwolnień czy przyznawania ulg: podatek rolny, leśny, od spadków i darowizn, podatek dochodowy opłacany na zasadzie uproszczonej tj. w formie karty podatkowej

• Dochody z samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum

• Dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj. w podatku dochodowym od osób fizycznych i w podatku dochodowym od osób prawnych

2. Niepodatkowe:

• Opłata skarbowa, opłata eksploatacyjna

• Opłaty lokalne: opłata targowa, miejscowa, administracyjna

• Opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub od osób prawnych, albo w zarząd na rzecz jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej

• Opłaty adiacenckie pobierane od właścicieli gruntów zobowiązanych do wnoszenia udziału w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na nich tych urządzeń

• Wpływy z najmu i dzierżawy lokalu, budynku, gruntu lub innych rzeczy bądź praw będących własnością gminy, powiatu, województwa

• Wpływy ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność samorządu

• Dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych i wpłaty z zysku

• Dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych

• Dochody z dywidend z tytułu posiadanych akcji w spółkach akcyjnych oraz zyski z tytułu posiadanych udziałów w spółkach z.o.o , a także część nadwyżek finansowych wpłacanych przez zakłady budżetowe

• Dochody z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego

• Zapisy, darowizny, spadki

• Kary i grzywny

• Odsetki od środków na rachunkach bankowych

• Odsetki od pożyczek udzielonych przez gminy, powiaty i województwa

4. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawach tj. na zadania:

• Własne jednostek samorządu terytorialnego

• Terytorialnego zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecane jednostkom samorządu terytorialnego ustawami

• Przyjęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia

• Realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego

• Pomoc rzeczowa lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego

5. Deficyt budżetu i dług jednostek samorządu terytorialnego

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostek samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu jednostek samorządu terytorialnego lub deficyt budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Deficyt budżetu jednostek samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi:

• Ze sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę samorządu terytorialnego ( obligacji, bonów)

• Kredytów zaciągniętych w bankach krajowych

• Pożyczek

• Prywatyzacji majątku j.s.t

• Nadwyżek budżetu j.s.t z lat ubiegłych

Łączna kwota przypadająca w danym roku budżetowym spłat rat kredytów i pożyczek z odsetkami, wykupu papierów wartościowych nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów j.s.t.

W przypadku, gdy te 15% nie jest respektowane i relacje tych w/w wydatków do dochodów j.s.t. przekroczy 55% to kwota 15% zostanie zmniejszona do 12% planowanych dochodów j.s.t.

Budżet UE a finanse publiczne Polski

Traktat z Maastricht

Traktat z Maastricht, oficjalnie Traktat o Unii Europejskiej( TUE )umowa międzynarodowa parafowana 10 grudnia 1991, podpisana 7 lutego 1992 w Maastricht w Holandii. TUE wszedł w życie 1 listopada 1993 po referendach przeprowadzonych w niektórych krajach członkowskich.

Najważniejsze cele i postanowienia:

• Utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych

• Umocnienie spójności gospodarczej i społecznej ( KOHEZJI)

• Utworzenie unii gospodarczo- walutowej łącznie z wprowadzeniem wspólnej waluty euro od 1 stycznia 1999 r i określeniem kryteriów konwergencji

Traktat ustanowił UE opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełnioną o nowe polityki tzn:

• Unie Gospodarczo- Walutową

• Wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa

• Współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości

( 3 filary UE)

Kryteria konwergencji

Kryteria konwergencji ( kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht)- są to ustalone w Traktacie o UE wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo- Walutowej ( UWG) i tym samym do strefy euro.

Dane państwo musi spełniać 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:

• Średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UWG nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczany dla 3 państw o najniższej inflacji w UE

• Średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w 3 krajach o najniższej stopie inflacyjnej w UE

• Stabilny kurs walutowy w ciągu 2 lat poprzedzających akcesję kraju do UGW, oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań ( +/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej rewaluacji bądź dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju UE

• Deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający 3% PKB danego kraju

• Dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju

Istota funkcjonowania budżetu UE 9 dochody i wydatki

Budżet ogólny UE ukształtował się w wyniku wieloletnich ewolucji.

Trzy wspólnoty dały jego początek:

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali ( EWWiS)

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej ( EUROTOM)

• Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)

Dysponowały one własnymi budżetami. Na mocy Traktatu Fuzyjnego z 1965 r, w lipcu 1967 powstał jeden wspólny budżet.

Poza zbiorczym budżetem Wspólnot pozostawał do lipca 2002 r budżet operacyjny EWWiS.

Zasady sporządzania i wykonania budżetu oraz procedura jego uchwalania wynikają z 3 rodzajów źródeł prawnych:

1. traktatów

2. prawa uchwalonego na podstawie traktatów( prawa pochodnego)

3. porozumień zawieranych między instytucjami Wspólnot

Budżet UE konstruowany jest, podobnie jak budżet każdego państwa, z zachowaniem zasad budżetowych.

Podstawowe zasady to:

• zasada jedności- 1 dokument, który wszystko zawiera

• zasada powszechności ( uniwersalizmu)- budżetem objęte są wszystkie dochody i wydatki

• zasada roczności- dotyczy rocznego okresu

• zasada równowagi budżetowej- wszystkie wydatki musza znaleźć pokrycie w dochodach

• zasada szczegółowości ( specyfikacji)- każdy wydatek zawarty w budżecie ma określony cel

Od 1999 budżet ogólny UE sporządzany jest w Euro.

Perspektywa finansowa

Od końca lat 80- tych opracowywane są średniookresowe plany finansowe zwane Perspektywą Finansową, które wyznaczają ramy finansowe dla działalności wspólnoty, a tym samym i dla budżetu.

Perspektywa Finansowa jest efektem Porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją, czyli instytucjami zaangażowanymi w procedurze uchwalania budżetu.

Porozumienie jest aktem prawnym UE, wiążącym dla wszystkich stron uczestniczących w uchwaleniu budżetu.

W ujęciu historycznym możemy wyróżnić 2 źródła dochodów budżetu:

• Wpłaty krajów członkowskich

• Dochody ( zasoby) własne, pobierane bezpośrednio na rzecz Wspólnoty

Dochody własne pochodzą z następujących źródeł:

• Opłat rolnych ( wyrównawczych) związanych z importem produktów rolnych ( w 1995 zostały one zastąpione cłami rolnymi) i opłat z tytułu produkcji i magazynowania cukru ( tzw. opłaty cukrowe)

• Ceł pobieranych przy imporcie z krajów trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej

• Wpływów z tytułu podatku od wartości dodanej ( VAT) obliczanych przy zastosowaniu jednolitej stawki do zharmonizowanej podstawy opodatkowania

• Z tzw. czwartego źródła

Czwarte źródło to jednorazowe wpłaty krajów członkowskich stanowiące określony % dochodu narodowego brutto. Wpłaty te są dokonywane wtedy, gdy wydatki UE są większe niż pozostałe dochody Unii.

Poszukuje się nowych, własnych źródeł dochodów. Rozważane są 3 opcje:

1. Podatek energetyczny. Rozwiązaniu temu sprzyja uchwalona w 2003 dyrektywa w sprawie opodatkowania produktów energetycznych i energii

2. Zmodyfikowany VAT. Byłby to podatek pobierany przy zastosowaniu stawki unijnej, razem z podatkiem krajowym. Stawka podatku składałaby się ze stawki krajowej i stawki unijnej

3. Podatek dochodowy od osób prawnych. Rozwiązanie to wymagałoby określenia wspólnej podstawy opodatkowania i wprowadzenia minimalnych stawek

Wydatki budżetu UE przeznaczone są na niwelowanie różnic pomiędzy krajami członkowskimi. W związku z tym wydatki te dotyczy funduszy przez akcesyjnymi np.Fare i Sapart. Następnie finansowanie funduszy strukturalnych i funduszy spójności tzw. KOHEZJI

Obecnie istnieją 4 fundusze strukturalne:

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych ( EFOR) składający się z dwóch części:

• Sekcji gwarancji

• Sekcji orientacji

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ( EFRR)

• Europejski Fundusz Społeczny (EFS)

• Fundusz Instrument Orientacji Rybołówstwa ( FIOR) - fundusz przeznaczony na modernizację rybołówstwa

Na lata 2007-2011 sporządzono tzw. Narodową Strategię Spójności, jest ona realizowana za pomocą programów operacyjnych. SA to:

- program operacyjny rozwoju Polski Wsch

-p.o. infrastruktura i środowisko

- p.o. kapitał ludzki

-p.o. innowacyjna gospodarka

- p.o. europejskiej współpracy terytorialnej

- p.o. pomoc techniczna

Inicjatywy Wspólnotowe finansowane z funduszy strukturalnych dotyczą obecnie tylko czterech programów o transnarodowym znaczeniu ( poprzednio było ich 13). Są to:

• INTEREG III- współpraca przygraniczna, transgraniczna i międzyregionalna ( EFRR)

• LEADER+ - rozwój obszarów wiejskich poprzez zintegrowane programy ( EFGiOR)- sekcja orientacji

• EQUAL- transgraniczna współpraca w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności występujących na rynku pracy ( EFS)

• URBAN II- ekonomiczna i społeczna odnowa miast ( EFRR)

4. Rozliczenia Polski z UE

Z przedst. Danych wynika że srodki przekazane przez UE przewyższają w 2004r., o 3399,5 min zł, a w 2005r. o 10104,7 mln zł kwoty wydatkowane z budżetu państwa, co daje Polsce pozycję beneficjenta netto.

5. Kontrola wykonania budżetu UE

Organem odpowiedzialnym za przedkładanie Radzie Europejskiej raportu o podejmowaniu przez kraje członkowskie oraz instytucje wspólnotowe, działań w celu ochrony interesów finansowych Wspólnoty oraz zwalczania oszust jest Komisja Europejska.

Komisja Europejska odpowiada za prawidłowe wykorzystanie środków UE. Jest to bardzo trudne zadanie, bowiem ponad 80% wydatków budżetowych realizowane jest na szczeblu krajów i regionów.

10.10.2002 weszła w życie Konwencja w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnoty.

Jednostki zaangażowane w kontrolę budżetu UE:

1. poziom UE

- Komisja Europejska

- Europejski Trybunał Obrachunkowy

2. Poziom krajowy

- państwa członkowskie

-instytucje kontrolne na poziomie krajowym

KE odpowiada za prawidłowe wykonanie budżetu wspólnotowego. W ramach KE, wydzielono jednostkę odpowiedzialną za kontrolę wew.

Europejski Trybunał Obrachunkowy funkcjonuje od 1977 r. Odpowiada za kontrolę zewnętrzną nad finansami UE. Jest instytucją niezależną. Trybunał dokonuje kontroli na wniosek danej instytucji europejskiej lub sam decyduje o jej rozpoczęciu.

Kontrole dotyczą:

• Budżetu UE

• Kredytów i pożyczek związanych z UE

• Działalności finansowej Europejskiego Banku Inwestycyjnego i innych instytucji

6. Budżet państwa w świetle członkostwa UE

Państwa nierespektujące norm konwergencji, głównie w zakresie deficytu i długu publicznego w relacji do PKB:

- podlegają karom pieniężnym: przekazują do KE depozyt w wys. 0,2% PKB plus 1/10 różnicy między poziomem deficytu a wskaźnikiem deficytu 3% (max depozyt nie może przekroczyć 0,5%)

- jeżeli w ciągu 2 lat kraj nie poprawi swoich wyników depozyt staje się przychodem budżetu KE

Konieczność dalszego dostosowania w zakresie statystki finansów publicznych np. metodologia obliczania deficytu budżetowego i długu publicznego

Konieczność dostosowania polskiego prawa budżetowego do wymogów współfinansowaniu wydatków wspólnotowych oraz ich wieloletniego planowania.

26

---