Wiedza o historycznym rozwoju polszczyzny

Przedmiot i metody badawcze historii języka polskiego

różne koncepcje przedmiotu

językoznawstwo – nauka o języku

-> synchroniczne (nauka o współczesnym j.pol.)

->diachroniczne /historyczne (zmiany języka w czasie)

-> opisowe (dotyczy stanu 1 jezyka)

-> porównawcze (zajmuje się co najmniej 2ma językami)

problemy badawcze

teorie zmian językowych:

1. teoria drzewa genealogicznego – podobieństwo języków wynikające z ich pokrewieństwa -> za pokrewne uznaje się te, które pochodzą od tego samego pra-języka

*j. powinowate – tworzą tzw. ligę językową -> grupa języków sąsiadujących ze sobą, które w wyniku oddziaływań upodobniły swoje systemy, ale nie wywowdzą się z tego samego pra-języka

rodzina

-> jednostopniowa – w jednakowym stopniu pochodzą od pra-języka

-> wielostopniowa – rodzina j. słowiańskich

2. teoria falowa - zmiana zaczyna się w określonym czasie w określonym obsarze, anstępnie rozchodzi się z niego we wszystkich kierunkach – migracja użytkowników języka

3. teoria prawa głosowego – w oparciu o istnienie stałych odpowiedniości fonetycznych ustala jakie języki należą do rodziny językowej; bezwyjatkowe i ograniczone w czasie.

metody badawcze:

1. filologiczna – zestawia się dane z tekstów pisanych -> jest tak pewna jak pewne jest źródło (pośrednie – w którym się pisze o występowaniu danego faktu jęz.; bezpośrednie – zmiana jęz. zaświadczana bezpośrednio)

2. rekonstrukcja wewnętrzna – wnioskowanie o przeszłości z dzisiejszego stanu języka, jej podstawą jest wyst. w danym stadium rozwojowym języka obocznych el. językowych

3. historyczna porównawcza – odwołanie do kilku języków, służy do rekonstrukcji praform, czyli form występujących w pra-języku (pra – epoka przedpiśmienna, staro – pierwsza postać pisana)

historia języka a gramatyka historyczna

1. historia języka polskiego – wiedza o procesach historycznych, wiedza o składnikach tworzywa językowego zamknięte w systemie gramatycznym i leksykalnym, wiedza o zdarzeniach językowych, wiedza oparta na wskazaniu przyczyn lub ogólniejszych praw, którym podlega rozwój tworzywa językowego i zdarzeń jego funkcjonowania, zajmuje się tym, co wpływało na język ->wynalazek druku, studia za granicą, kontakty handlowe, pielgrzymki; bada tekst, rozwój odmian jezykowych tzw. ujęcie stylistyczne; dąży do uogólnienia, oderwania od szczegółów

2. gramatyka historyczna – ewolucja ogólnopolskiego systemu językowego; rejestruje wszelkie tendencje, procesy, które miały miejsce, nawet te, które były błędne

Miejsce polszczyzny wśród języków Europy i świata

typologia języków świata

Typologia języków świata – istnieją trzy typy typologii języków świata: typologia geograficzna, genetyczna i strukturalna. Geograficzna – badanie rozmieszczenia języków na kuli ziemskiej; genetyczna – podzielenie wszystkich języków na rodziny i podrodziny ze względu na związki genetyczne między nimi (wspólne pochodzenie) Metodą badania może tu być analiza porównawcza lub badanie różnych aspektów zjawisk językowych.

język prasłowiański

-> zachodniosłowiańskie

-jęz. drzewian połabskich

-polski

-dolnołużycki

-górnołużycki

-czeski

-słowacki

-> południowosłowiańskie

-słoweński

-serbochorwacki - serbski – chorwacki - bośniewski - czarnogórski

-macedoński

-bułgarski

-SCS

-> wschodniosłowiańskie /praruskie

-ukraiński

-rosyjski

-białoruski

język scs.

Język staro-cerkiewno-słowiański (w polskich publikacjach spotyka się także zapisy: język s-c-s i język scs, lub język starobułgarski) – najstarszy literacki język słowiański, formujący się od połowy IX wieku i oparty głównie na słowiańskich gwarach Sołunia (dzisiejsze Saloniki). Język s-c-s stał się podstawą literacką języków: bułgarskiego, rosyjskiego, serbsko-chorwackiego w różnych redakcjach. Najbliżej spokrewniony jest ze współczesnym językiem bułgarskim i macedońskim, jakkolwiek literackie postaci tych języków oparte są na innych dialektach i cechują się innymi zasadami gramatycznymi, wynikającymi z przynależności do bałkańskiej ligi językowej. Misjonarze Słowian, Cyryl i Metody, uczynili go językiem liturgicznym chrześcijan obrządku słowiańskiego. Późniejszą fazę rozwoju tego języka stanowi język cerkiewnosłowiański. Silny wpływ wywarł język s-c-s na język staroruski, a pośrednio także na współczesny, literacki język rosyjski.

geneza polszczyzny

j.pie

dialekty pie.

pra-słowiański

słowiański

j. polski

Kształtowanie się polskiego języka literackiego

pojęcie języka literackiego

odmiana pisana polszczyzny ogólnej

Język literacki oznacza język używany przez wykształcone grupy społeczeństwa, instytucje publiczne i państwowe oraz szkoły (szczególnie ponadpodstawowe) i uczelnie.

Język literacki dzieli się na język mówiony i pisany. Wywodzi się najczęściej z dialektu dominującej elity politycznej/gospodarczej w danym państwie. Np. dominujące jeszcze niedawno dialekty mazurzące w języku polskim nie znalazły miejsca w literackiej polszczyźnie, gdyż ta powstała na bazie dialektów wielkopolskich (niemazurzących). Jednocześnie mazurzenie zostało zepchnięte poza normę i zarzucone.

zabytki języka polskiego

1. epoka przedpiśmienna

-geograf bawarski – rejestruje plemienne terytoria środkowej Europy i plemiona zamieszkujące obszary późniejszego państwa polskiego

-dagome judex (990) – wypis terytoriów, które Mieszko I oddawał pod opiekę Papieża

-kronika thietmara

2. epoka piśmienna

-bulla gnieźnieńska (1136) – nazwy miejscowości i nazwy osobowe

-księga henrykowska (XIIw.)

-bogurodzica (XVw) – najstarsza polska pieśń religijna

-kazania świętokrzyskie

-psałterz floriański

-roty sądowe

-kazania gnieźnieńskie

-wiersz Słoty o zachowaniu się przy stole

-biblia królowej Zofii

-legenda o św. Aleksym

-żale matki boskiej pod krzyżem

-rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią

-psałterz puławski

Dzieje pisma, w tym: cyrylica, charakterystyka staropolskiej ortografii

cyrylica

łatwiejsza i wygodniejsza od głagolicy; stworzył ją Klemens Ochrydzki. Upowszechniła się w ośrodkach starocerkiewno słowian

charakterystyka staropolskiej ortografii

W XIV-XV w. zanikają odziedziczone po języku starosłowiańskim czasy przeszłe aoryst i imperfectum, występujące jeszcze w Kazaniach świętokrzyskich. Od XV wieku zanika na terenie Królestwa Polskiego liczba podwójna (na Górnym Śląsku przetrwała do dziś). Charakterystyczną cechą były także niewystępujące dziś zaimki względne, pojawiające się m.in. w Bogurodzicy – jąż (którą), jegoż (o co, o kogo).

Zapożyczenia

Po chrzcie Polski w 966 roku do języka staropolskiego przeniknęło wiele zapożyczeń z łaciny (albo za pośrednictwem języka czeskiego jak większość terminologii religijnej, albo bezpośrednio w późniejszym okresie) np. ańjoł → anioł od łac. angelus)

+ gramatyka

+ onomastyka historyczna

+zróżnicowanie terytorialne j. polskiego

+polszczyzna ogólna

+periodyzacja (wg Klemensiewicza)

+ fonetyka i fonologia