Motoryka w ujęciu Reykowskiego:

Motoryka jest powiązana z psychiką, spełnia podobne zadanie - uczestniczy w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, stanowi element systemu organizującego ludzką działalność.

Poziom rozwoju ruchowego zależy od:

• rozwoju uk. kostnego,

• rozwoju uk. mięśniowego,

• uk. związanych z przemianą materii i wydzielaniem wewnętrznym,

• szczególnie od uk. nerwowego

Analizator kinestetyczno-ruchowy:

Jest neurofizjologicznym podłożem rozwoju motoryki. Wyróżnić można:

• część uczuciową (analizator skórno-kinestetyczny)

• część ruchowa.

Analizator skórno-kinestetyczny odbiera informacje z powierzchni skóry (dotyk, ucisk) oraz od poruszających się części ciała, kończyn, narządów mowy (czucie ruchu).

Uszkodzenie tzw. ośrodka Exnera

Uszkodzenie powoduje zaburzenia ruchów ręki podczas pisania (brak płynności, zachowania kolejności ruchów, przestawianie elementów, zaburzenia „melodii ruchów"). Konsekwencja: niemożność rysowania i pisania (agrafia), niski poziom graficzny pisma i rysunku(dysgrafia).

Objawy zakłócenia motoryki manualnej:

• Opóźnienia w rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku), mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów) związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni oraz brakiem koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia,

• Zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności w innych zadaniach plastycznych),

• Szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania, niechętne podejmowanie czynności manualnych.

Niezręczność manualna:

Charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo-ruchowej. Dzieci mają:

• Trudności z wykonaniem prostych zadań - z opóźnieniem zdobywają umiejętność samoobsługi, mało samodzielne

• Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie, dorośli nie mając cierpliwości wyręczają je

• Nieprawidłowo trzymają ołówek (rodzice „układają" rękę dziecka), rysują niechętnie, nie kończąc pracy

• Rysunki mają uproszczoną formę i niski poziom graficzny. Prace niedbale wykonane, często są poplamione, podarte, pogniecione

• Niechętnie budują z klocków, budowle łatwo rozpadają się z powodu wadliwej konstrukcji, często psują i niszczą zabawki, przedmioty codziennego użytku.

• Przy pomocy dorosłym robią szkody, są od odsuwane. Interpretowane przez rodziców jako nieuwaga, braku cierpliwości, złej woIi

• Podczas zajęć plastycznych niezręcznie wycinają, szarpią papier (źle koordynują ruchy obu rąk).

• Nadmierne napięcie mięśniowe - zbyt silny nacisk ołówka, długopisu, łamanie kredek.

• Ruchy ręki są gwałtowne, mało płynne, „kanciaste" - w rysunkach przeważają linie proste (mało, brak linii falistych).

• W przypadkach małego napięcia mięśniowego, (rzadziej spotykane) linie rysunku są nikłe, czasem ledwie widoczne. Linie proste są nierówne - faliste lub przerywane.

• Przewagę rysunków drobnych i małych.

Metody badań motoryki:

Test Oziereckiego

Psychologowie używają do obliczania wieku i ilorazu rozwoju ruchowego. 6 ćwiczeń w skali Oziereckiego obrazują różne objawy koordynacji nerwowo – mięśniowej, przy ich zastosowaniu ocenia się podstawowy mechanizm sprawności ruchowej:

• Grupa I   – sprawdza równowagę / koordynację statyczną

• Grupa II  – koordynację ruchów rąk,

• Grupa III – koordynację ruchów ciała,

• Grupa IV – zdolność do wykonywania ruchów szybkich,

• Grupa V  – zdolność do wykonywania różnych ruchów jednocześnie np. inne ruchy nogami, a inne rękami,

• Grupa VI – precyzję ruchów i zdolność koncentrowania się wyłącznie na czynnościach zadanych, co ocenia się faktem występowania lub niewystępowania przyruchów  / synkinezji/

Test „Kreskowanie" Miry Stambak.

Test „Karty" Renę Zazzo.

Test B. Wilgockiej-Okoń i H. Spionek.

Skala do oceny percepcji N. C. Kepharta.

Skala do oceny sprawności ruchowych A. Somervell i Ch. Ison.

3 latek w zakresie motoryki małej powinien:

• rysować proste linie pionowe i poziome oraz koło,

• budować z klocków wieże,

• posługiwać się łyżką, widelcem i kubkiem,

• samodzielnie wykonywać podstawowe czynności higieniczne (korzystać z toalety, myć, wycierać ręce),

• wkładać różnego kształtu klocki do właściwych otworów.

4 latek w zakresie motoryki małej powinien:

• odwzorowywać linie prostą, koło, kwadrat, prostokąt i krzyżyk,

• rysować po prostym śladzie,

• usprawnić swoją samoobsługę,

• zamalowywać powierzchnię kartki, jej wyznaczony fragment (bez precyzyjnego trzymania się wyznaczonych krawędzi)

5 latek i 6 latek w zakresie motoryki małej powinien:

• posiadać umiejętność pełnej samoobsługi,

• tworzyć rysunki tematyczne, – ma precyzyjne ruchy dłoni (nawlekać koraliki, zapinać i rozpinać guziki, zamalowywać płaszczyzny).

• Metoda Dennisona – rysowanie leżących ósemek

• Kinezjologia (poruszać się i uczyć się) zajmuję się Ruchem. Jest nowoczesną nauką interdyscyplinarną, korzysta z: biologia, chemia, historia, fizyka, biofizyka, psychologia i socjologia

Metody Kinezjologii Edukacyjnej są skuteczne w pracy z:

• dziećmi mającymi trudności w nauce,

• dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo (ADHD),

• dziećmi z zaburzeniami zachowania

• dziećmi z dysleksją

Cele kinezjologii:

• zrozumienie psychologicznych i fizjologicznych reakcji organizmu na krótkotrwały i bardzo intensywny wysiłek fizyczny;

• poznanie form adaptacji organizmu na chroniczną, długotrwałą aktywność fizyczna;

• zrozumienie mechaniki ruchu i opisanie jej cech;

• badanie procesów kontrolujących ruch i czynników wpływających na nabywanie zdolności motorycznych;

• wyjaśnienie psychologicznych efektów fizycznej aktywności na ludzkie zachowanie.

ĆWICZENIA:

Ćw. na przekroczenie linii środka - przygotowują do pracy w bliskiej odległości (pisanie, czytanie, inne umiejętności wymagające sprawności małej motoryki), oraz do aktywności wymagającej koordynacji ruchowej w sporcie (duża motoryka). Podnoszą koordynację prawa-lewa, góra-dół w obu tych aspektach,

Ćw. wydłużające - pomagają rozluźnić napięcia, gromadzące się w mięśniach, pomagają osiągnąć poczucie zaangażowanej gotowości poprzez uwolnienie od napięć,

Ćw. energetyzujące i pogłębiające postawę otwierają połączenia nerwowe między ciałem a mózgiem ułatwiając przepływ energii elektromagnetycznej przez ciało, podtrzymują poczucie kierunku, stronności, ześrodkowania i skupienia, aktywizują korę nową kierując energię elektryczną do ośrodków logicznych

PODSTAWOWY SCHEMAT ĆWICZEŃ WPROWADZAJĄCYCH:

1. Picie wody

2. Ruchy naprzemienne

3. Punkty na myślenie

4. Pozycja Cooc`a

Ćw. na przekraczanie linii środka:

• Ruchy naprzemienne

• Leniwe ósemki dla oczu

• Słoń

• Leniwa ósemka alfabetyczna

• Motyl na suficie

• Kołyska

• Rowerek

• Krążenie szyją

ĆW. WYDŁUŻAJĄCE –ROZCIĄGAJĄCE

• Przyciskanie dzwonka

• Sowa

• Aktywna ręka

• Wypady

• Luźne skłony

• Zginanie stopy

Metoda Integracji Sensorycznej:

Objawy wskazujące na zaburzenia przetwarzania bodźców zmysłowych

• nadwrażliwość na dotyk, ruch, bodźce wzrokowe i słuchowe

• mała wrażliwość na dotyk, ruch, bodźce wzrokowe i słuchowe

• zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności

• problemy z koordynacją

• opóźnienia w rozwoju mowy i zdolności językowych

• opóźnienia w rozwoju zdolności ruchowych (duża i mała motoryka)

Integracja sensoryczna - zdolność do odczuwania, rozumienia informacji dostarczanych przez zmysły z otoczenia oraz z własnego organizmu.

Integracja sensoryczna rozpoczyna się w okresie płodowym i trwa do ok. 7 r.ż. Nierozwinięcie określonych umiejętności w kolejnych stadiach rozwoju powoduje powstawanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu.

Stadium I

Rozwój zdolności do przetwarzania bodźców proprioceptywnych, dotykowych i przedsionkowych,

Rozwój reakcji równoważnych, napięcia mięśniowego, ruchów oczu, integracja odruchów – ewolucja czynności odruchowych (odruchy postawy, prostowania, równowagi);

Kształtowanie się więzi z matką i innymi opiekunami w czasie czynności pielęgnacyjnych

Stadium II

Rozwój reakcji dowolnych (poprzednio dominowały odruchy),

Rozwój schematu ciała,

Rozwój dużej motoryki i planowania ruchu,

Kształtowanie się stabilnej postawy,

Kształtowanie się podstaw percepcji słuchowej, wzrokowej,

Rozwój koordynacji ciała

Stadium III

Rozwój ruchów dowolnych i bardziej precyzyjnych (ręki, aparatu mowy),

Kształtowanie się koordynacji wzrokowo-ruchowej,

Rozwój współdziałanie zmysłów.

Stadium IV

Specjalizacja mózgowa (dominacja stronna ciała),

Rozwój zdolności do: czytania, pisania, liczenia, koncentracji uwagi, kontroli emocjonalnej, samoakceptacji.

Założenia integracji sensorycznej:

- plastyczność neuronalna

- sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej

- integralność systemu nerwowego

- reakcje adaptacyjne

- dziecko ma w sobie wewnętrzny pęd do rozwoju

Jak wygląda terapia:

Zabawa „naukowa”, przez którą uk. nerwowy i mózg uczą się właściwego reagowania na bodźce zewnętrzne. Jej podstawą jest diagnoza.

Przez zabawę przyjemną i interesującą dokonuje się integracja bodźców zmysłowych oraz doświadczeń płynących do ośrodkowego uk. nerwowego, co pozwala na lepszą organizację działań

Terapeuta – Zadaniem jest, przy zastosowaniu odpowiednich technik, eliminowanie, wyhamowywanie lub ograniczenie niepożądanych bodźców obecnych przy nadwrażliwościach sensorycznych lub dostarczanie silnych bodźców, co jest konieczne przy podwrażliwościach.

Dla kogo?

• dzieci z trudnościami w uczeniu się

• dzieci z NI

• dzieci z niepełnosprawnością ruchową

• dzieci z autyzmem oraz innymi zaburzeniami

Uczymy się i rozwijamy się przez zmysły. Informacje zmysłowe docierające z ciała i z otoczenia są ważne dla budowania wiedzy o sobie (swoim ciele, położeniu poszczególnych części ciała) i wiedzy o świecie.

W prawidłowym rozwoju ważny jest ruch i bezpośrednie doświadczenia zmysłowe. Dobrze zaplanowane i systematycznie wykonywane codzienne czynności oraz właściwa zabawa stanowią fundament do prawidłowego rozwoju

Wskazówki:

• Nie ograniczaj kontaktu dotykowego (przytulaj, głaszcz, masuj).

• Nie ograniczaj kontaktu kinestetycznego (noś na rękach, kołysz, bujaj, kręć się z dzieckiem).

• Wkładaj do rąk różne zabawki, przedmioty i pomóż poznawać je.

• Muzykuj na naturalnych instrumentach (garnki, butelki, talerze itd.).

• Pokaż jak brzmi świat (uderzaj łyżeczką w szklankę, przelewaj wodę, włącz suszarkę itd.).

• Pozwól na swobodny ruch i trening mięśniowy (ułóż na bezpiecznym podłożu i pozwól mu samodzielnie się poruszać, przekręcać, przesuwać, dźwigać).

• Stwórz bogate sensorycznie środowisko (węch, smak, wzrok, dotyk, przedsionek, propriocepcja).

• Zapewnij zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych i psychicznych (jedzenie, ciepło, czysta pielucha, bezpieczeństwo).

• Sięgnij do starych, sprawdzonych zabaw i zabawek (np.: masa solna, drewniane klocki, glina itp.).

• Pozwól brudzić się, w ten sposób poznaje świat

Przykłady zabaw i ćwiczeń związanych z układem dotykowym

- Dotykowe pudełko”

-zabawa w kąpieli

-wspólne gotowanie i degustacja

- malowanie dłońmi, stopami

• Metoda Malowania dziesięcioma palcami (finger-painting)

Zalety:

• pomoc w pokonywaniu lęków,

• uwalnianie się od zahamowań,

• wzmacnianie wiary we siły,

• pobudzenie ekspresji fantastycznej,

• wartości diagnostyczne:

  • ustosunkowanie dziecka do tworzenia,

  • element czasu,

  • element ruchu,

  • zachowanie wobec kolorów.

Zasady:

• Przygotowanie farb i papieru (biały/szary papier pakunkowy; 55x40cm)

• Używanie 6 kolorów: niebieski, czarny, czerwony, brązowy, zielony i żółty (można dodać biały i fioletowy),

• Talerzyki o wielkości dziecięcej dłoni,

• Wysokość stołu dostosowana do dziecka,

• Dostęp do kartki ze wszystkich stron,

• W pobliżu miednica z wodą i ręczniki.

Wskazówki metodyczne:

• instrukcja słowna terapeuty oraz obecność,

• Pozostawiamy swobodę ułożenia arkusza,

• Gdy okazuje lęk przed włożeniem ręki w farbę, sami zanurzamy ręce dla zachęty i robimy smugę na papierze,

• Opór łatwiej przezwyciężyć podczas terapii grupowej,

• Jeden seans trwać od 2 do 40 minut, w zależności od wieku i indywidualnych właściwości,

• Wykonuje obrazek i odpowiada na pytania o jego treści.

• Koniec terapii: powieszenie namalowanego obrazka jako dowód uznania pracy.

Analiza zachowania:

• Stosunek do tworzywa: silne napięcie uczuciowe – „postawa zachowania dystansu” i „postawa zaangażowania” – wpływa na skuteczność lecznicza.

• Element czasu: im bardziej przedłuża się czas pracy, tym większe prawdopodobieństwo występowania stanów lękowych – „szok barw”.

• Element ruchu: sposób nakładania farby i kierunek ekspansji ruchowej- dośrodkowy i odśrodkowy.

• Zachowanie wobec kolorów:

• Wybór kolorów i kolejność ich używania,

• Reakcja dziecka na kolor widziany na arkuszu,

• Poprawianie położonego koloru.

• System percepcyjno-motoryczny Kepharta

Założenia:

• Rozwijanie następuje przez różne ćwiczenia praktyczne.

• Doskonalenie mechanizmu percepcyjno-motorycznego – kojarzenie danych sensorycznych z danymi ruchowymi, pozwala w przyszłości na sprostanie różnorodnym wymogom sytuacji.

Manipulacja rzeczami i własnym ciałem

• Wypróbowywanie reakcji mięśniowych - odkrywanie swoich możliwości ruchowych.

• Współzależność między odbieranym bodźcem czuciowym a wykonywaną reakcją ruchową

• Obserwowanie istniejących między rzeczami związki i mechanizmy ich współzależności (rozbieranie na części).

Jedność percepcyjno-motoryczna

• Odbiór wrażeń zmysłowych i przekazywanie impulsów nerwowych (reakcje ruchowe) jako procesy połączone.

• Powinna być brana pod uwagę całość percepcyjno-motoryczna (np. uczenie utrzymywania równowagi w celu usprawniania procesu spostrzegania).

• 4 procesy całkowitej działalności związanej z wykonywanym zadaniem:

• Odbiór postrzeżeń – przetworzenie zewnętrznej energii bodźców w układy impulsów nerwowych.

• Integracja – odbiór wszystkich wrażeń oddziałujących w danym momencie na organizm.

• Przekazywanie (nadawanie) – udoskonalony system impulsów nerwowych; układ uczynniający mięśnie w wyniku czego powstaje ruch.

• Sprzężenie zwrotne bodźców nerwowych- połączenie procesów.

Rozpoznanie zaburzeń rozwoju percepcyjno-motorycznego – ZESTAW ĆWICZEŃ

• Ćwiczenia na równoważni (posuwanie się do przodu, do tyłu, bokiem),

• Skakanie obiema nogami, na prawej, lewej nodze, przeskakiwanie

• Rozpoznawanie części ciała (dotknij swoich …)

• Naśladowanie ruchów (ruchów ramion: jednostronnych, obustronnych, ruchów krzyżujących się)

• Ćwiczenie z przeszkodami (przejście nad przeszkodą sięgającą do kolan, pod przeszkodą, przesuwanie się przez wąski otwór),

• Orły na śniegu (ćwiczenia obejmujące ruchy ramion i nóg w pozycji leżącej)

• „Chodzenie po kamieniach” (chodzenie lewą nogą po czarnych, a prawą po czerwonych kwadratach)

• Ćwiczenia na tablicy (rysowanie koła, linii poprzecznych, pionowych)

• Wodzenie oczami (poziome, pionowe, po przekątnej, koliste)

• Ćwiczenie wzrokowej znajomości kształtów (rysowanie prostych figur geometrycznych: koło, kwadrat, trójkąt)

• Testy Krausa-Webera (testy mierzące minimalną sprawność mięśniową)

Ćwiczenia usprawniające:

Zestaw ćwiczeń stymulujących rozwój percepcyjno-motoryczny w nawiązaniu do 3 głównych dziedzin rozwoju:

• Wiedzy sensoryczno-motorycznej,

• Kontroli wzrokowej,

• Percepcji kształtów.

Wskazówki metodyczne:

• Dostosowanie początkowych ćw. do aktualnego poziomu sprawności, by nie narażać na przeżywanie frustracji.

• Ćw. wymagające bardziej skomplikowanej sprawności powinny być poprzedzane ćw. bardziej podstawowymi.

• Żadna z metod nie jest celem samym w sobie. Każde ćw. ma nauczyć pewnych uogólnionych sprawności i zdolności.