Ruch ludowy.
W Galicji, na Śląsku i w Królestwie Polskim zaczęły zachodzić coraz to liczne przemiany. Pod koniec XIX wieku na arenę polityczną wkroczył po raz pierwszy samodzielny ruch chłopski, którego ośrodkiem powstania była Galicja. Pierwszy ruch polityczny był dziełem inteligentów, jednak w późniejszym czasie na czele ruchu stali chłopi. Poprzez czytanie dostępnych książek, gazet i kontakt z inteligentami chłopi rozszerzali swoje horyzonty myślowe. W ruchu chłopskim głównie chodziło o likwidacje przeżytków feudalnych w kraju o demokratyzację stosunków w kraju, wyzysk, niesprawiedliwość, prowadzenie siatki szkół ludowych i podwyższenie poziomu nauczania. Nastąpiła tutaj przemiana chłopów z klasy w sobie na klasę dla siebie. Zmiany, które są związane z ruchem chłopów to:

*zmiana trójpolówki na rzecz płodozmianu
* ulepszenie uprawy roli
* wprowadzenie nowych roślin oraz uprawianie sadów owocowych
*ulepszono hodowlę bydła, drobiu itp.
Poprzez ten ruch ludowy tradycyjna kultura chłopska zaczęła stopniowo słabnąć, wtedy dopiero inteligencja zaczęła zwracać uwagę na wartości ludu, a to zainteresowanie przyniosło formę prądu ludowości wg którego wieś jest źródłem prawd czystych oraz chłopi są uosobieniem cnót cenionych. Zaczęto proklamować immanentne wartości kultury chłopskiej co przejawiało się w ożywionej publicystyce, nowopowstałych czasopismach, utworach literackich. Dodatkowo tą ludowość było widać w plastyce, zdobnictwie w architekturze(styl zakopiański)

Ideologia agrarystyczna:
Agraryzm to doktryna społeczna i ruch społeczny, głoszące, że podstawą gospodarki jest rolnictwo oparte na samodzielnych gospodarstwach rolnych, i że powinien być mu podporządkowany przemysł.
Doktryna agrarystyczna powstała w 2. połowie XIX w. w Niemczech, a jako ruch społeczny, polityczny i gospodarczy rozwinął się on w pierwszej połowie XX wieku. Najsilniejszy rozkwit myśli agraryzmu przypada na lata 1893 - 1930 ( wielki kryzys lat trzydziestych). Twórcą terminu "agraryzm" jest Albert Schäffle, w Stanach Zjednoczonych zbliżony ruch nosi miano ruralizmu.
Chłopi pozostają w ścisłym związku z przyrodą, są przywiązani do ziemi i do tradycji. Jako nieskażona moralnie część społeczeństwa tylko chłopi mogą uformować sprawiedliwy ustrój i sprawować dobre rządy. Do najważniejszych idei, które wchodzą w skład agraryzmu należą:
• Idea ziemi - ziemia jest naturalnym dobrem narodu i powinna należeć do tych, którzy na niej pracują.
• Idea człowieka - ideałem człowieka jest chłop, rolnik, działacz ludowy. W pojmowaniu człowieka przez agraryzm ma miejsce apologia pracy fizycznej oraz prostoty i nieskazitelności moralnej, przywiązania do tradycji i korzeni.
• Idea pracy - tylko dzięki pracy (na roli) stajemy się pełnoprawnymi członkami społeczeństwa.
• Idea rodziny - rodzina winna być tradycyjna, wielopokoleniowa, prowadząca gospodarstwo, patriarchalna.
• Idea gminy - gloryfikacja więzi pierwotnych i tradycyjnych form organizacji życia społecznego.
• Idea samorządu - samorząd jako przejaw idei ludowładztwa będący jednocześnie podstawą administracji państwowej i gwarancją demokratycznej formy państwa oraz wolności obywatelskiej. Związki gmin mają tworzyć samorządy, zatem władza idzie od dołu do góry, od poziomu lokalnego do globalnego.
• Idea narodu - ścisły związek tego co narodowe z tym co chłopskie, chłopstwo ostoją narodu.
• Idea ojczyzny - związana silnie z ideą ojcowizny, czyli spadkiem po przodku, rozumianym tu nie tylko jako spuścizna materialna, czyli ziemia, ale także duchowa, czyli przekazywanie wzorów kulturowych.
• Idea państwa - państwo winno być umiarkowane i unikać skrajności dyktatury i anarchii. Powinno też być żywo zainteresowane sprawami rolnictwa i traktować je jako priorytet.
• Idea ludzkości - nie do końca wykrystalizowana, gdyż agraryzm to doktryna raczej skupiająca się na zagadnieniach z poziomu lokalnego.

• SPECYFIKA WSI POLSKIEJ
  Specyfika i odrębność wsi i szerzej – wiejskości polskiej zawiera się w kilku
  ważnych punktach:
  – polikultura rolnicza polegająca na zróżnicowanych regionalnie i według
  stopnia modernizacji formach gospodarowania na roli, a co za tym idzie – formach
  życia wiejskiego jako zróżnicowanych sposobach przetrwania i rozwoju,
  co stanowi wielkie bogactwo wsi polskiej i decyduje o jej odmienności,
  – bogactwo tożsamości społeczno-kulturowych wiejskich, jak i wiejskiej
  proweniencji (np. małomiasteczkowych czy nawet zruralizowanych w pierwszym
  lub drugim pokoleniu wielkomiejskich),
  – występowanie i reprodukcja „majsterkowicza” jako dominującego typu
  ludzkiego (Levi-Straussowski bricoleur), który jest niewyspecjalizowany, nabywa
  tak wiele umiejętności, że jest w stanie sam wykonać wiele różnych czynności
  przydatnych w gospodarstwie (,„z niczego zrobi coś”, potrafi zbudować
  dom i naprawić maszynę) i poza nim (co doceniają i wykorzystują zarówno
  dzieci w miastach, jak i pracodawcy za granicą),
  – zaradność wynikająca z pracowitości i będąca bezpośrednim dziedzictwem
  po nieustannej tzw. chłopskiej krzątaninie, przechodząca tu i ówdzie w przedsiębiorczość,
  przeważnie drobnokapitalistyczną w otoczeniu rolnictwa (vide:
  sklepikarze, właściciele tartaków, stolarni, warsztatów, naprawy maszyn rolniczych,
  sprzedawcy samochodów itp.), rodzinny wymiar ról społecznych w ramach
  pracy w gospodarstwie rolnym,
  – „atawistyczne” niemal przechowywanie takich cech tożsamości w regionach
  w rozmaitych formach i w różnym natężeniu występujących, jak słowiańska
  otwartość i gościnność, czy drobnoszlacheckie „postaw się, a zastaw się”,
  mentalność ekonomiczna wyrażająca się poprzez stosunek do pieniądza, brania
  kredytów, szybkiego bogacenia się, ale i bogactwa w ogóle, chłopska nieufność
  w stosunku do władzy i świata na zewnątrz, niemiecka rzeczowość i solidność,
  austriackie uszanowanie dla pozycji i tytułów jako spadek po zaborach i odrębność
  kulturowego ukształtowania pejzażu społecznego wsi itp.,
  – postawy wobec wykształcenia i kształcenia się od uznających autoteliczność
  kształcenia do takich, które dobrze postrzegają jedynie wykształcenia użyteczne
  i praktyczne,
  – „rodzina za wszelką cenę”, co oznacza budowanie więzi i sieci powiązań
  na bazie związków rodzinno-krewniaczych oraz związków z okolicą,
  WIESŁAW 40 TADEUSZ POPŁAWSKI
  – „ojcowizna”, magiczny stosunek do ziemi i jej posiadania oraz dziedziczenia,
  własność ziemi jako wyznacznik pozycji społecznej,
  – oddzielenie sfery sacrum i profanum, rola tradycji wiejskiej oraz stosunek
  do natury jako „boskiego wytworu”, naiwność postawy wobec fatum, wiara w los
  i przeznaczenie jako części życia człowieka,
  – brak pośpiechu i powolna, uporczywa praca jako efekt tej postawy, wytrwałość
  bardziej ceniona niż błyskotliwość,
  – mentalność roszczeniowa proweniencji socjalistycznej i wynikająca z odziedziczonych
  po tej epoce uwarunkowań relacji wsi wobec państwa, które zawsze
  „wieś krzywdzi”,
  – „cywilizacja potu” przeciwstawiona wtargającej zewsząd i otaczającej „cywilizacji
  plastyku”, której percepcja poprzez media jest wybiórcza, ale ciągła,
  – tzw. renta zacofania, dzięki temu, że przechowano naturalne i tradycyjne
  sposoby produkcji rolniczej można z tego osiągać szereg korzyści i nawet zysk,
  podobnie jak z kultywowania tradycyjnych umiejętności i zwyczajów, choćby
  jako atrakcja turystyczna i przejaw cultural heritage lub zmiany funkcji społeczno-
  gospodarczej (vide: góralska wiejska orkiestra umilająca czas wypoczynku
  wczasowiczom, czy wiejski kowal robiący zamiast podków kute bramy
  i ogrodzenia do posesji nowobogackich).

• STYL ZAKOPIAŃSKI:
  styl architektoniczny wprowadzony przez Stanisława Witkiewicza w latach 90. XIX wieku. Witkiewicz dążył do stworzenia podstawy dla nowoczesnej polskiej architektury narodowej na podłożu sztuki Podhala.
  
  Propagatorami tego stylu byli m.in. W. Matlakowski, W. Eliasz-Radzikowski i J. Wojciechowski. Przyjął się głównie w budownictwie pensjonatów.
  
  W stylu zakopiańskim wykonywano również meble, sprzęty gospodarcze, ubiory, wyroby z porcelany, instrumenty muzyczne i pamiątki. Elementy kultury górali przenikały także do twórczości kompozytorów i pisarzy. W szerszym pojęciu styl zakopiański obejmuje wszystkie przejawy przenikania ludowej sztuki Podhala do kultury ogólnonarodowej.
  Witkiewicz wzorował się na tradycyjnym budownictwie górali podhalańskich wzbogacając je elementami secesji.
  Plan dwuizbowej chaty rozbudował tak, aby powstała willa służąca bogatym przybyszom. Jedno- lub dwutraktowe domy ze spadzistymi dachami, miały piętro ustawione w kierunku prostopadłym do części parterowej. Stawiano je na wysokich podmurówkach murowanych z łamanego kamienia. Podmurówki, z uwagi na ukształtowanie terenu, miały różną wysokość (z jednej strony budynku podmurówka zazwyczaj była znacznie wyższa). To pozwoliło na umieszczenie w ścianie piwnicy zakończonych łukowym nadprożem okien. Ściany stawiano z drewnianych płazów (drewnianych pni przeciętych wzdłuż na pół) na zrąb (konstrukcja wieńcowa z zamkami węgłowymi bez ostatków, co czyniło naroża budynków bardziej eleganckimi), kryto gontem.
  
  Witkiewicz wykorzystał wiele ozdób charakterystycznych dla podhalańskiego budownictwa. Dachy zdobił pazdurami a szczyty, okna i drzwi - słoneczkami (wąskimi listwami przybijane promieniście). Wystające poza obrys domu, skrzyżowane w węgłach płazy (tzw. rysie) rzeźbionymi motywami roślinnymi.
  
  -umieszczona pod wysuniętym okapem na południowej elewacji odkryta weranda, nazywana przyłapem, wsparta na łukach kamiennej podmurówki i małe pokoiki na poddaszu – wyględy (ich wygląd nawiązywał do tradycyjnych szop i szałasów, w których pod dachem przechowywano siano, wrzucane tam przez podnoszoną klapę dachu).

 

5 Modernizacja wsi polskiej w okresie 20-lecia międzywojennego.

M.oznaczała zadomowienie się w socjologii wsi przemysłowo – miejskiego paradygmatu rozwoju, objawiającego się mechanicznym przenoszeniem społ.-ekonom. opcji przemysłu na problemy rolnictwa. Procesy modernizacyjne następowały w obrębie materialnych i architektoniczno-krajobrazowych ram egzystencji mieszkańców wsi, w sferze społ.-kulturowej, łącząc się przede wszystkim:
- z odchodzeniem od agrocentrycznego systemu wartości i zmierzaniem w kierunku wartości uniwersalnych
- z dążeniem do realizacji egalitaryzmu społecznego we wszystkich dziedzinach życia
- z ewoluowaniem tradycyjnych więzi społ. w kierunku instytucjonalizacji i demokratyzacji
- z eliminacją tradycyjnej kultury ludowej z życia i świadomości mieszkańców wsi oraz z niechęcią do jej wykorzystywania w kształtowaniu reprezentacyjnej kultury ogólnonarodowej
- z upowszechnianiem jednolitego, miejskiego modelu podnoszenia poziomu kultury materialnej i poziomu konsumpcji mieszkańców wsi. (Kaleta, Socjologia jako nauka)
Pod wpływem kapitalizmu zmienia się natura producenta rolnego - przestaje być chłopem, użytkownikiem niewielkiego gospodarstwa rolnego, zorientowanym na przetrwanie, a staje się farmerem powiększającym swoje gospodarstwo. Zaczyna dążyć do wykształcenia profilu produkcyjnego, podejmować ryzyko. 
Procesy zmian rolnictwa: - uprzemysłowienie rolnictwa:
1. innowacje techniczne - dały oszczędność czasu i siły roboczej. Można je traktować jako aspekt procesu uprzemysłowienia rolnictwa.
2. Fragmentaryzacja pracy rolnika, rozłożenie jej na czynności, z których część może być wykonana poza gospodarstwem. Specjalizacja produkcji.
3. Pojawienie się swoistej, industrialnej kultury czy mentalności w środowisku rolników. Praca przestaje być sposobem życia, a staje się zawodem, ekonomicznym przedsięwzięciem. Celem strategicznym nie jest utrzymanie gospodarstwa lecz wypracowanie zysku. 
gospodarstwo staje się integralnym elementem szerszych struktur społecznych, zostaje włączone w łańcuchy zaopatrzeniowe. Uruchamia się mechanizm kieratu technologicznego-twardego, ekonomicznego współzawodnictwa, nad którym żaden pojedynczy rolnik nie jest w stanie zapanować. rolnik musi przyswajać technologie, aby utrzymać się w rolnictwie. Mod. rolnictwa spowodowała zmianę charakteru działalności roln.- organizmy żywych zwierząt zaczęły być wykorzystywane nie do produkcji tradycyjnych artykułów spożywczych lecz jako etap proc.biochem. w procesie prod.farmaceutyków.