Ludowy ruch w Polsce Dodaj do notesu
Historia Polski, Europa, Polska
Spis treści: Informacje ogólne Początki ruchu ludowego Ruch ludowy w dwudziestoleciu międzywojennym Okupacja hitlerowska
Informacje ogólne
Ludowy ruch w Polsce, ruch społeczny kształtujący się na przełomie XIX i XX w. pod hasłem walki chłopów o społeczne, polityczne i narodowe wyzwolenie. Zapoczątkowany w Galicji przez księdza S. Stojałowskiego i M. i B. Wysłouchów.
Początki ruchu ludowego
W 1895 na zjeździe w Rzeszowie delegaci chłopscy utworzyli Stronnictwo Ludowe, będące pierwszą chłopską partią polityczną. W 1903 partia chłopska przyjęła nowy, radykalny program i zmieniła swą nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Po rozłamie w 1913 powstały: PSL Piast (J. Bojko, W. Witos) oraz PSL-Lewica (J. Stapiński).
Pierwszą organizacją zrzeszającą działaczy chłopskich w Królestwie Polskim był Polski Związek Ludowy (1904-1907), który w swym programie zwracał szczególną uwagę na rozwój spółdzielczości. W 1912 powstał Narodowy Związek Chłopski, w latach 1912-1915 działał Związek Chłopski, obie te organizacje działały nielegalnie. Obok nich istniał legalny ruch chłopski o charakterze oświatowym i gospodarczym skupiony wokół czasopisma Zaranie. Organizacje chłopskie Królestwa Polskiego utworzyły w 1915 Polskie Stronnictwo Ludowe, które w 1918 przyjęło nazwę PSL Wyzwolenie.
W zaborze pruskim organizacją polityczną chłopów o ograniczonym zasięgu działania była Mazurska Partia Ludowa działająca w latach 1896-1904. Ponadto ruch ludowy koncentrował się w kółkach rolniczych i organizacjach spółdzielczych. W latach 1914-1918 PSL Piast i PSL-Lewica poparły koncepcję polityczną J. Piłsudskiego i Legiony. PSL w zaborze rosyjskim organizowało komórki nielegalnej Polskiej Organizacji Wojskowej.
Ruch ludowy w dwudziestoleciu międzywojennym
W niepodległej Rzeczpospolitej po 1918 powstały nowe partie chłopskie: Chłopskie Stronnictwo Radykalne (1919), Niezależna Partia Chłopska (1924), Związek Chłopski (1924), Stronnictwo Chłopskie (1926). Przywódca PSL Piast W. Witos trzykrotnie sprawował urząd premiera: 1920-1921, 1923, 1926. Po przewrocie majowym (1926) przedstawiciele stronnictw chłopskich w Sejmie wraz z partiami centrowymi utworzyli opozycyjne ugrupowanie poselskie, tzw. Centrolew.
W 1931 PSL Piast, PSL Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie połączyły się w Stronnictwo Ludowe i współpracowały ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej Wici w walce z obozem sanacyjnym.
Okupacja hitlerowska
Podczas okupacji hitlerowskiej konspiracyjny ruch ludowy podjął walkę z okupantem. Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego powołało w 1940 Chłopską Straż (Chłostra), przekształconą później w Bataliony Chłopskie. Całość działalności konspiracyjnej chłopów określano kryptonimem Roch (Ruch Obrony Chłopów). Przedstawiciele ludowego ruchu konspiracyjnego brali udział w pracach Delegatury Rządu na Kraj i Rady Jedności Narodowej.
Ruch ludowy po wojnie
W 1944 powstało Stronnictwo Ludowe Wola Ludu, które weszło w skład Krajowej Rady Narodowej. We wrześniu 1944 wznowiło działalność Stronnictwo Ludowe, od 1945 Polskie Stronnictwo Ludowe, skupione wokół S. Mikołajczyka jako opozycja wobec komunistycznych przemian ustrojowych. Po zwycięstwie Bloku Demokratycznego (komuniści) w referendum (1947) i przymusowej emigracji wicepremiera S. Mikołajczyka przewagę w ruchu chłopskim uzyskali działacze lojalni wobec komunistów, którzy doprowadzili do połączenia partii chłopskich w Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL). Część działaczy PSL, nie uznających przymusowego zjednoczenia, kontynuowała działalność na emigracji. ZSL wraz z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą było partią rządzącą przez cały okres istnienia Polski Ludowej.
Po 1989 ZSL zmieniło nazwę na PSL. Od 1993 PSL wchodzi w skład koalicji rządowej wraz z Sojuszem Lewicy Demokratycznej.