Zofia Nałkowska – Ur 1884 w Wa-wie, związana z grupą literacką „Przedmieście”, zmarła w 1954. Poddaje wszystko intelektualnej ocenie, jest czujnym obserwatorem i krytycznym świadkiem rzeczywistości. Była wszechstronną działaczką. Napisała Granicę i Medaliony.

Granica –

Epoka literacka: 20-lecie międzywojenne

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: powieść

Czas powstania: początek lat 30

Czas akcji: 20-lecie międzywojenne

Miejsce akcji: Boleborza, polskie miasto, Chazębna, Paryż

Bohaterowie: Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Biecka, Justyna Bogutówna, Cecylia Kolichowska, Jasia Gołąbska, Franek Borbocki, Marian Chąśba, Tczewscy, Ziembiewiczowie.

FABUŁA

Zenon Ziembiewicz – Urodził się w Boleborzy, pochodził ze zdeklasowanej szlachty. Jego ojciec Walerian utracił majątek i został rządcą w majątku państwa Tczewskich. W domu Ziembiewiczów pracowała matka(Żancia) , ojciec zajmował się polowaniem i uwodzeniem kobiet. Zenon poznał Elżbietę Biecką podczas nauki w mieście. Gdy dawał jej korepetycje zakochał się. Wyjechał na studia do Paryża. Źle czuł się w swoim domu, miał ojcu za złe jego prowadzenie się. W Paryżu związał się z Adelą, chorą na gruźlicę. Opuścił ją, gdy była umierająca, bo zabrakło mu pieniędzy. Podczas wakacji w Boleborzy poznał Justynę Bogutównę i młodzi zostali kochankami. Przed powrotem do Paryża odnowił znajomość z Bielecką i wyznał jej miłość. Po zakończeniu studiów wrócił do miasta i przyjął posadę w gazecie „Niwa”. Zaręczył się z Elżbietą i ponowił romans z Justyną. Szybko robił karierę, ale dawał sobą łatwo manipulować. Justyna zachodzi w ciążę, a Zenon sugeruje aborcję. Wyznał wszystko Elżbiecie, która odwodziła Justynę od aborcji i wyjechała do Wa-wy. Zenon ją odnalazł i namówił do powrotu. Tam poznał wiele ważnych osób. Po powrocie młodzi pobrali się i wyjechali na miesiąc miodowy na południe Europy. Po powrocie Zenon został prezydentem miasta. Miał ambitne plany, które zostały zniwelowane przez kryzys gospodarczy. Justyna usunęła ciążę i zaczęła popadać w chorobę psychiczną. Ziembiewicz, żeby uniknąć plotek zrzucił opiekę nad Justyną żonie. W mieście zaczynają się strajki wyrzuconych z pracy robotników, dochodzi do starcia policji z tłumem, giną ludzie. Rozchodzi się pogłoska, że prezydent wydał nakaz rozstrzelania. Justyna Bogutówna wdziera się do gabinetu Zenona i oblewa mu twarz kwasem. Zenon popełnia samobójstwo.

Charakterystyka

Zenon – bohater, który osiągnął awans społeczny. W wyższe kręgi wszedł dzięki małżeństwu i wykształceniu, ale był wyalienowany społecznie i starał się wkupić w łaski innych. Z początku ma szczytne cele, ale dla kariery się zmienia.

Przed:

- Ambitny, pracowity idealista, zbuntowany przeciw nieetycznemu życiu, buntuje się przeciw niesprawiedliwości społecznej, chce pomóc najbiedniejszym, ma ojcu za złe jego zdrady.

Po zrobieniu kariery:

- Amoralne postępowanie – romans z córką kucharki (powiela schemat ojca)

- Daje sobą manipulować, jest marionetką w rękach Tczewskich. Popiera tylko te działania, które są zgodne z zamiarami wpływowych osób.

- Rezygnuje z młodzieńczych ideałów.

- Postępuje nieetycznie wobec żony (obarcza ją odpowiedzialnością za Justynę)

Powieść zawiera tezę, że człowiek jest taki, jak miejsce, w którym się znajduje. Zenona ukształtowała Boleborza i jego rodzice, którzy sami przed sobą udawali i tworzyli pozory panieńskiego domu.

Koncepcja człowieka w Granicy:

- Istota złożona, podatna na wpływy środowiska, ale wolna, mająca prawo wyboru nawet w mało sprzyjających okolicznościach.

- Człowiek jest istotą biologiczną, ulegającą wpływom własnej natury, zgodnie z zasadami psychoanalizy podatną na popędy seksualne.

- Człowiek jest istotą społeczną, podporządkowaną prawom grupy, z której się wywodzi, zdeterminowaną pochodzeniem

- Człowiek jest istotą świadomą, czującą, znającą normy moralne.

Klęska Zenona tylko częściowo wynika z determinacji biologicznej, bohater sam, przekraczając kolejne granice, do niej doprowadza.

W powieści zawarte jest twierdzenie, że człowieka nie można ocenić obiektywnie. Jest różnie oceniany przez inne osoby i wszystkie te oceny są uzasadnione.

- Dla Justyny Bogutówny Zeon jest sprawcą jej dramatu.

- Dla Czechlińskiego i Tczewskich jest młodym, ambitnym człowiekiem, którym łatwo kierować, z którym można robić interesy i na którym można polegać.

- Dla Elżbiety Bieckiej – na początku idealista, człowiek przedsiębiorczy, dbający o dom i rodzinę, później zauważa zmiany i „przejście na drugą stronę”

- Dla mieszkańców miasta – dla jednych miły i przyjemny, dla innych nienawistny i zły.

ZNACZENIE TYTUŁU

Granica to pewna linia, której przekroczenie niesie za sobą konsekwencje.

- Granica moralna – dotyczy Zenona Ziembiewicza i jego życia osobistego (romanse i zdrady), oraz zawodowego (rezygnacja z ideałów)

- Granica społeczna – podział na klasy społeczne, granica nie do przekroczenia.
- Granica odporności psychicznej – dotyczy Justyny Bogutówny – po usunięciu dziecka traci kontakt z rzeczywistością, popada w schizofrenię.

- Granica młodości – dotyczy Cecylii Kolichowskiej – przemijanie i starzenie się ma nieodwracalny wpływ na jej postępowanie i ocenę rzeczywistości.

- Granica wolności – dotyczy psa Fitka – jego możliwość poznania rzeczywistości jest ograniczona długością łańcucha, to metafora ograniczonych zdolności poznania człowieka.

Granica jako powieść realistyczna i psychologiczna

Powieść realistyczna:

- Realistyczny czas akcji, odwołania do aktualnej sytuacji polityczno – gosp.

- Istniejące miasta – Warszawa, Boleborza, Paryż

- Dokładna prezentacja grup społecznych, ich wzajemnych zależności i relacji.

- Bohaterowie to postacie prawdopodobne

- Zwarta kompozycja

- Zdystansowana narracja

Powieść psychologiczna:

- czas: proustowska inwersja, najpierw zakończenie, a później jego wyjaśnienie.

- Czas subiektywny, mierzony faktami ważnymi dla bohaterów, liczne inwersje i zdarzenia ukazywane z różnych perspektyw.

- miejsce akcji jako sposób charakterystyki bohatera.

- akcja nie jest ważna sama w sobie, ważne są motywacje bohaterów.

- konfrontacja punktu widzenia bohaterów i narratora, pokazywanie wydarzeń i bohaterów z różnej perspektywy.

- Bohaterowie to postacie wielopłaszczyznowe, wieloznaczne i tworzone z różnych ocen.

Witold Gombrowicz – ur 1904 w Małoszycach, zmarł w 1969r. Współpracował z paryską „Kulturą”, powieściopisarz, dramaturg, nowelista i eseista. Tworzył utwory groteskowo – satyryczne, parodystyczne, Dążył do bezkompromisowej szczerości artystycznej i intelektualnej.

FERDYDURKE:

Epoka literacka: 20-lecie międzywojenne

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: powieść

Czas powstania: 1937

Czas akcji: 20-lecie międzywojenne

Miejsce akcji: szkoła, stancja Młodziaków, dwór Hurleckich

Bohaterowie: Józio Kowalski, prof. Pimko, Syfon, Miętus, Młodziakowie, Zuta, Harleccy

FABUŁA

Józio Kowalski – trzydziestoletni mężczyzna, autor „Pamiętnika z okresu dojrzewania”. W dniu urodzin przychodzi do niego prof. Pimko, „zdrabnia” go i zabiera ze sobą. Józio zostaje oddany do gimnazjum i staje się uczniem. Nie podoba mu się ta sytuacja, ale nie umie się z niej uwolnić. Razem z innymi uczniami zostaje poddany procesowi upupiania. Zbuntowani uczniowie walczą z pupą. Dochodzi do pojedynku Syfona z Miętusem, w wyniku którego powstaje ogólny chaos, kupa. Józiowi udaje się uciec, ale znów trafia na profesora Pimkę, który zabiera go na stancję do Młodziaków. Tam Józio zakochuje się w pensjonarce. Wie już, że ucieczka jest możliwa, gdy powstaje chaos, próbuje więc zmusić Młodziaków do złamania formy. Prawie udaje mu się to podczas obiadu, ale ostatecznie osiąga chaos sprowadzając do pokoju Zuty Kopyrdę i prof. Pimkę. Powstaje kupa i Józio ucieka wraz z Miętusem . Chłopcy trafiają na wieś, skąd zabiera ich ciotka Hurlecka. Zostają uwięzieni w atmosferze dworku ziemiańskiego. Miętus niszczy formę bratając się z parobkiem. Józio ucieka z „gębą w ręku”, ale ucieka z nim Zosia. Dając mu gębę do pocałowania znów go ugębia.

WALKA JÓZIA Z GĘBĄ I PUPĄ

Trzydziestoletni mężczyzna zostaje wcielony w rolę dziecka. W szkole nadają mu gębę ucznia, z którą próbuje walczyć, u Młodziaków walczy z gębą nowoczesności, próbuje udowodnić rodzinie, że ich gęba jest tylko pozorna. Na dworze Hurleckich ciotka traktuje Józia jak dziecko, zostaje mu nadana gęba panicza. Następnie ugębia go Zosia. Wniosek Józia jest taki, że nie można uciec przed gębą, ani przed pupą. Jedynie można zadbać o to, żeby gęba nas nie uwierała.

KRYTYKA MIĘDZYWOJENNEJ KULTURY I OBYCZAJOWOŚCI

1. Szkoła –ukazana jako instytucja, która nie przygotowuje do dorosłego życia, utrzymuje w niedojrzałości. Jest to skostniała forma , w której z jednej strony są dzieci, a z drugiej Ciało Pedagogiczne.

Ciało pedagogiczne – Każdy nauczyciel ma przynajmniej jedną odrażającą cechę, potrafią jedynie odtwarzać przyswojony materiał, są nudni i skupieni na przerabianiu materiału i wiecznie przerażeni, że dyrektor lub wizytator mogą ich podglądać.

Profesor Pimko – arcybelfer, człowiek z pasją, wiarą i przekonany o konieczności utrzymania panującego ładu.

Profesor Bladaczka – nauczyciel polskiego, jego lekcje są nudne, uczniowie liczą muchy na suficie. Nauczyciel recytuje lekcję, jest przekonany, że uczniowie bez zastrzeżeń przyjmą prezentowany materiał. Nie potrafi obronić swojego zdania w przypadku buntu.

Profesor od łaciny – przyjazny, ufny, szczerze zmartwiony niewiedzą uczniów staruszek, przekonany, że gramatyczne problemu bardzo ich interesują, uważa się za nieomylnego.

Uczniowie dzielą się na 2 grupy – grzecznych i niewinnych, oraz zbuntowanych i krnąbrnych.

Chłopięta: (Syfon) Ulegli wobec norm wychowawczych, podkreślają swoją niewinność, bronią szkolnego ładu i porządku, są wdzięcznym obiektem edukacji.

Chłopaki: (Miętus) Buntują się wobec wszystkiego, czego symbolem jest szkoła, ignorują Ciało Pedagogiczne i program edukacyjno – wychowawczy, preferują swobodę obyczajową.

Ich konflikt nie ma podłoża ideowego, kłócą się o formę, czego wyrazem jest pojedynek na miny. Syfon pierwszy wytwarza miny, Miętus ma posługiwać się kontrminami, stara się przeciwnika „zgwałcić przez uszy” – wlać mu jad buntu i niezgody. Jest to parodia rycerskiego pojedynku.

2. Mieszczaństwo – Młodziakowie to rodzina inteligencka. Mają nowoczesne poglądy na życie i wychowanie, swojej córce Zucie proponują, żeby zaszła w ciążę w krzakach podczas wycieczki szkolnej. Ich domeną jest sport i umięśnione ciało, szczególnie łydki. Ich nowoczesność jest tylko pozorna, tak naprawdę to typowa mieszczańska rodzina. Zakładają maski, aby inni uważali ich za modnych i postępowych. Wypadają ze swej roli, gdy spotykają w sypialni Zuty dwóch zalotników. Młodziak nie ma nic przeciwko Kopyrdzie, ale nie może znieść faktu, że o względy jego córki stara się starszy od niego Pimko.

3. Ziemiaństwo – Dwór Hurleckich niczym nie różni się od Soplicowa. Czas się tam zatrzymał. Ład wyznacza hierarcha wartości, podział na panów i służbę. Jest to skostniały, anachroniczny świat. Miętus, zafascynowany parobkiem zostaje posądzony o skłonności homoseksualne, lub lewicowe poglądy. Postanawia się zbratać z parobkiem, prosi o wymierzenie mu policzka, który ma być symbolem równości. Wybucha skandal, zachowanie Miętusa grozi destabilizacją formy. Na zakończenie dochodzi do bójki.

KONSTRUKCJA ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO:

W Ferdydurke króluje groteska i absurd.

- Bohater i narrator to ta sama osoba

- Brak indywidualności postaci, bohaterowie to określone typy ludzkie, np. uczeń – kujon. Miejsca akcji są umowne, sceneria wydarzeń niespójna.

- Sytuacje są schematyczne, wszystkie mają to samo zakończenie

- wprowadzenie słów - kluczy