Maria Chrapkowska Data 11.01.2010 r.

Tekstury skał metamorficznych

Ziarna minerałów skał metamorficznych są określane jako blasty, są to utwory powstałe w skutek reakcji zachodzących w stanie stałym, proces ten nazywany jest krystaloblastezą lub krócej – blastemą.

Ziarna które mają zarys właściwy kryształom danego minerału to idioblasty, a te o nieprawidłowych zarysach to ksenoblasty (w skałach metamorficznych kształt ziaren nie jest uzależniony od etapów krystalizacji, a od energii sieciowej danego minerału). Wzrost minerałów w skałach metamorficznych nosi nazwę krystaloblastezy. F. Becke uporządkował minerały skał metamorficznych w szereg pokazujący zdolność minerałów do tworzenia prawidłowych form: 1. Tytanit, rutyl, magnetyt, hematyt, ilmenit, granaty, turmaliny, staurolit, dysten 2. Epidot, zoizyt 3. Pirokseny, amfibole 4. Dolomit, albit 5. Muskowit, biotyt, chloryty 6. Kalcyt 7. Kwarc, plagioklaz 8. Ortoklaz mikroklin.

W śród krzemianów najwiekszą energię krystalizacji mają krzemiany wyspowe, następnie grupowe, łańcuchowe, wstęgowe, warstwowe i przestrzenne, więc ziarna kwarcu i skaleni o prawidłowych kształtach występują stosunkowo rzadko. Natomiast w krzemianach pakietowych większa energia wiązania w sieci krystalicznej występuje w płaszczyznach pakietów, a nie w kierunkach poprzecznych dlatego minerały te wykształcają się łuseczkowo i blaszkowo.

Tekstury skał metamorficznych są na ogół drobno-, średnio- i gruboblastyczne. Gdy ziarna budujące skałę są tak małe, że nie możemy ich rozróżnić „gołym” okiem mówimy, że są one ksenoblastyczne, natomiast gdy są dobrze widoczne i wykształcone określamy je jako idioblastyczne. Jeżeli minerały w skale mają zbliżoną do siebie wielkość i kształt to mówimy o teksturze homoblastycznej, a gdy minerały są różnych wielkości i kształtów to jest to tekstura heteroblastyczna. Tekstury skał metamorficznych są zazwyczaj kierunkowe i charakteryzują się metamorficznym złupkowacieniem, foliacją, jak również lineacją ziarn.

Tekstura słojowa (laminowana, warstewokowa) i oczkowa – kierunkowość tekstury podkreślają warstewki lub pakiety podobnie zorientowanych blaszek łyszczyków lub zgrupowane w laminy inne minerały. Warstewki te mogą być ułożone równolegle do siebie (budowa słojowa) albo nabrzmiewać w pewnych miejscach, opływać większe ziarna czy też soczewkowate skupienia ziarn („oczka”, budowa oczkowa). Wyróżniamy budowę drobno- (o miąższości warstewek <2mm), średnio- ( –5 mm) i grubosłojową (>5 mm) oraz odnośnie wielkości oczek: drobno- (średnica <5 mm), średnio- (5–10 mm) i grubooczkową (>10 mm).

Struktura słojowa Struktura oczkowo – słojowa Struktura oczkowo – smużysta Struktura soczewkowa

W przypadku wyraźnego wyciągnięcia oczek zgodnie z płasko równoległą kierunkowością skały mówimy o teksturze soczewkowej, a przy bardzo silnym wydłużeniu wzdłuż jednej osi o teksturze wrzecionowatej.

Tekstura smużysta oznacza kierunkowość linijną skały, przeważnie różnej długości, niezbyt regularne, ciemnie smugi o nieostrych granicach, zbudowane najczęściej z łyszczyków (zwykle z przewagą biotytu), zazwyczaj widoczne na jaśniejszym skaleniowo – kwarcowym tle skały (charakterystyczna dla pewnych odmian gnejsów, mylonitów i migmatytów).

Tekstura prętowa określa skały o linijnej kierunkowości, wykazujące oddzielność w postaci różnej wielkości prętów, jest ona najczęściej skutkiem krzyżowania się dwóch lub większej liczby struktur planarnych (złupkowań, spękań itp.). Jeżeli średnica prętów jest niewielka mówimy o teksturze ołówkowej (drobnoprętowej).

Tekstura smużysta Tekstura prętowa

Tekstury łupkowe odznaczają się bardzo gęstą foliacją, występują głównie w skałach bogatych w minerały blaszkowate, złożonych z naprzemianległych cienkich warstewek łyszczykowo - chlorytowych i kwarcowych.

Tekstury gnejsowe charakteryzują się grubszymi warstewkami skaleniowo – kwarcowymi i cieńszymi łyszczykowymi.

Większość skał metamorficznych jest masywnych i uporządkowanych, wśród bezładnych można wyróżnić: niektóre granulity i eklogi ty, część amfibolitów, marmurów, hornfelsów, kwarcytów, skarnów i serpentynitów.

Wyróżniamy również tekstury: granoblastyczne (zbudowana głównie z zairn izometrycznych), lepidoblastyczna (charakteryzuje skały złożone głównie z minerałów blaszkowych), nematoblastyczna (skały zbudowane głównie z minerałów igiełkowych lub pręcikowych), fibroblastyczna (skały z minerałów włóknistych), często występują również tekstury mieszane, np. łupki łyszczykowe (warstewki łyszczykowe i kwarcowe) – tekstura granolepidoblastyczna.

Struktura granoblastyczna Struktura lepidoblastyczna Struktura nematoblastyczna

Gdy dwa minerały wzrastają jednocześnie i tworzą system przerostów mówimy o teksturze diablastycznej. Tekstura poikiloblastyczna – gdy większe ziarna przetkane są bardzo licznymi, drobnymi wrostkami innych minerałów.

Pod względem wielkości składników wyróżniamy teksturę porfiroblastyczną (bardzo duże porfiroblasty tkwiące wśród drobnoziarnistego tła skalnego), tekstura glomeroblastyczna (porfiroblasty tworzą zwarte skupienia), tekstura porfiroklastyczna (jest efektem ruchów tektonicznych , w wyniku których pewna część ziaren ocalała, a inne zostały skruszone).

Tekstury kataklazytowe i mylonityczne – powstają w wyniku potrzaskania i pokruszenia skał wyjściowych w rezultacie działania ruchów tektonicznych, są to procesy zachodzące zazwyczaj niezbyt głęboko, w niskich temperaturach i w warunkach silnego ciśnienia kierunkowego. W kataklazytach część składników roztarta jest na miazgę, lecz nie są one poprzemieszczane względem siebie. Natomiast w mylonitach składniki są bardziej roztarte, a fragmenty powstałej miazgi skalnej przemieszczone względem siebie (tzw. płynięcie kataklastyczne). O teksturze ultramylonitycznej mówimy gdy składniki są roztarte tak bardzo, że nie jest możliwe ich określenie mikroskopowo. Tekstury blastokataklazytowe i blastomylonityczne powstają w trakcie częściowej rekrystalizacji kataklazytów lub mylonitów gdy w różnych ich miejscach tworzą się (kosztem tła skalnego lub w wyniku dopływu substancji z zewnątrz) nowe i zwykle duże minerały (fenokryształy zwane porfiroblastami). Kataklazyty i mylonity różnią się od skały wyjściowej tylko teksturą, a nie składem mineralnym, dlatego ich tekstury nie są krystaloblastyczne.

Ponad to istnieją tekstury określające różnego typu zjawiska występujące rzadko w przyrodzie, np.: tekstura spilozytowa – charakteryzuje się występowaniem ciemnych plamek w skałach ilastych pochodzących z aureoli kontaktowej, tekstura sitowa – spotykana w hornfelsach, w których poszczególne krystaloblasty są przepełnione wrostkami innych minerałów i upodabniają się do sita, tekstura siatkowa – występuje niekiedy w serpentynitach, gdzie minerały serpentynu tworzą pasemkowe agregaty przecinające się pod różnymi kątami, tekstura snopkowa – spotykana w zmienionych kontaktowo wapieniach, w których fibroblasty wollastonitu tworzą „snopki”, tekstura suturowa – jest odmianą struktury grano blastycznej, charakteryzującej się nieprawidłowymi, wzajemnie zazębionymi konturami krystaloblastów, tekstura hornfelsowa – właściwa dla hornfelsów, w których składniki ujawniają nieregularne kształty, a ich wielkość waha się w przedziale 0,01–0,03 mm.