Zdrowie to:
Brak objawów choroby I dolegliwości
Dobrostan biopsychospołeczny I duchowy (def. WHO)
Potencjał właściwości człowieka (Słońska, Misiuna)
Potencjał zasobów jednostkowych i społecznych, które należy powiększać
Prawa człowieka, które można egzekwować
Zadania i wytyczne ukierunkowujące działania jednostkowe i społeczne
Proces polegający przede wszystkich na samokreowaniu
Zdrowie w ujęciu systemowym:
Zasoby biologiczne – potencjał immunologiczny
Zasoby psychiczne – umiejętność radzenia sobie ze stresem, kompetencje życiowe
Zasoby duchowe – poczucie sensu, trangresji
Zasoby społeczne – relacje z bliskimi, wsparcie
Zasoby przyrodnicze otoczenia – klimat, jakość środowiska fizycznego, prozdrowotne i proekologiczne
Zdrowie w dokumentach WHO:
Jest wartością – pozwala na realizowanie przez jednostki i grupy swoich dążeń, aspiracji, może wpływać na środowisko i sobie z nim radzić
Jest zasobem – gwarantuje społeczeństwu jego rozwój zarówno społeczny, ekonomiczny i kulturowy, podnosi jego jakość życia
Jest środkiem - do codziennego życia a nie celem umożliwia lepszą jakość życia
Wymiary zdrowia:
1) fizyczny ( doskonalenie ciała, zywienie, samoopieka, bezpieczeństwo)
2) emocjonalny ( seksualnośc, relacje społeczne)
3) zawodowy( kariera zawodowa)
4) intelektualny ( kreatywnośc zdolnosc komunikacji)
5) duchowy ( system wartości, estetyka)
6) społeczny ( rodzina, społecznośc)
Paradygmat bluma – zdrowie jest ograniczone zarówno przez obszar choroby jak i obszar zdrowia, to dążenie do optimum zdrowia (pełni zdrowia)
Modele zdrowia:
Model mechanistyczny wg. Dawida McClellanda - tej koncepcji skoncentrowano się na zewnętrznych przyczynach chorób, działania medyczne mają charakter narawczy.
Model biomedyczny – kładący nacisk na naturalne przyczyny chorób.
-I założenie tego modelu to dualizm ciała i umysłu – ciało jako fizyczna całość, umysł jako sfera duchowa
-II założenie to zasada redukcjonizmu – doktryna mówiąca, że zjawiska w sferze zdrowia i chorób są najpełniej poznawalne na poziomie nauk – fizyki, chemii, biologii
Model biopsychospołeczny - Paradygmat Socjomedyczny – oparty jest na ogólnej teorii systemów, która zakłada, że jednostka ludzka składa się z szeregu składowych systemów. Człowiek pojmowany jest jako dynamiczny układ funkcjonujący w sprzężeniu z innymi systemami. Kładzie nacisk na wzajemne związki pomiędzy ciałem i umysłem oraz rozpatruje chorobę na wszystkich poziomach (biologicznym, psychicznym i społecznym). Jest to całościowe podejście do zdrowia. Wg tej koncepcji istotny jest profesjonalizm i dominacja medycyny naprawczej.
Paradygmat socjoekologiczny zdrowia – istotę zdrowia wg. Tego modelu stanowi dynamiczna równowaga i potencjał zdrowotny. Koncentruje się na życiu codziennym całej populacji, a nie tylko na ludziach znajdujących się w sytuacji zagrożenia chorobą. Jest nastawiona na działanie w obszarze czynników determinujących zdrowie.
Czynniki chroniące zasoby to: właściwości jednostek lub środowiska społecznego wzmacniające potencjał.
Zasoby indywidualne osobiste:
Zdolności poznawcze
Temperament, towarzyskość
Mech. Samokontroli
Optymizm i pogoda ducha
Umiejętności społeczne
Obraz siebie
Procesy motywacyjne
Zasoby wynikające z relacji z osobami:
Relacje rodzice dziecko, więzi z rodzicami, wsparcie rodziny, dorośli kompetentni, dobrzy, prawi, dający wsparcie.
Zasoby środowiska lokalnego:
-szkoła
-zaangażowanie w działalność społeczną – kluby sport., wolontariat,
-przyjazne i bezpieczne sąsiedztwo – dostęp do poradni, klubów, rekreacji,
Resilence -> zespół umiejętności radzenia sobie ze stresem .
Zasoby osobiste w radzeniu sobie ze stresem:
Wsparcie społeczne – emocjonalne, informacyjne
Zaangażowanie – wiara w ważność tego, co się robi
Zdolność do emocjonalnej ekspresji – element komunikowania się
Asertywność
Poczucie koherencji
Mandala zdrowia – model ekosystemu zdrowia – ilustruje kluczowe problemy jednostki oraz całego społeczeństwa, przedstawia wielowymiarowe uwarunkowania zdrowia. Jest modelem: holistycznym, dynamicznym, interaktywnym, jest modelem:
-holistycznym – uwidacznia w jaki sposób zdrowia jednostki jest uwarunkowane, a zarazem ograniczone czynnikami fizycznymi i społecznymi środowiska, w tym działania w obrębie społeczności i kultury
-dynamicznym – na zdrowie jednostki wpływa jeden lub zespół czynników z których może być modyfikowany przez człowieka.
-interaktywnym – różne komponenty tego modelu działając pojedynczo na człowieka wchodzą również w interakcję z innymi czynnikami wzmacniając lub znosząc ich działanie
Koncepcja salutogenetyczna A. Antonovskigo
Śmierć – choroba – pogorszenie stanu zdrowia – pełne zdrowie
W tej koncepcji przedmiotem uwagi są czynniki warunkujące zdrowie (mechanizmy zdrowia), w przeciwieństwie do dominującej w medycynie koncepcji patogenetycznej, gdzie przedmiotem wagi są czynniki warunkujące chorobę (mechanizmy powstawania chorób)
Poczucie koherencji – globalna orientacja człowieka sprzyjająca zdrowiu
-poczucie zrozumiałości – stopień, w jakim człowiek spostrzega bodźce, z którymi się styka jako info. jasne, uporządkowane, spójne i zrozumiałe
-poczucie zaradności – radzenie sobie z wymaganiami, stopien w jakim czł.spostrzega dostępne zasoby niepomyślne, ale potrafi sobie z tym poradzić
-poczucie sensowności – stopień w jakim człowiek czuje, że życie ma sens z emocjonalnego punktu widzenia i że przynajmniej część problemów i wymagań jakie ono niesie, warte jest wysiłku, poświęcenia i zaangażowania, jest raczej wyzwaniem a nie obciążeniem.
Jakość życia jest to ocena własnego położenia życiowego w odniesieniu do zdrowia. Identyfikowana jest
Ze stanem fiz. i sprawnością ruchową
Stresem psychicznym
Sytuacją społ-ekon
Doznaniami somatycznymi
Koncepcje zdrowia rodziny:
-model kliniczny – zdrowie rozumiane jako brak choroby fizycznej, społecznej, umysłowej
-model wywiązywania się z ról – zdolność rodziny do efektywnego i skutecznego funkcjonowania, osiągania zadań w całym cyklu życia
-model adaptacyjny – zdrowie rozumiane jako adaptacja i interakcja ze środowiskiem społecznym i fizycznym, umożliwiająca rozwój i zmiany
-model eudajmoniczny – rodzina jako wsparcie i zabezpieczenie dla osiągania pełnego dobrostanu. Zdrowie służy do samorealizacji własnych celów. Rodzina jako źródło energii.
Czynniki wpływajace na zdrowie rodziny:
1) podlegajace znacznym modyfikacjoim związane z zachowaniami prozdrowotnymi i zachowaniami ryzykownymi ( palenie papierosów, aktywnośc fizyczna, odpowiednia dieta) wykorzystuja teorie i modele zmiany zachowań
2) czynnniki podlegajace częściowej lub ograniczonej modyfikacji ( sytuacja bytowa rodziny, nioodpowiednie relaje w rodzinie, utworzone negatywne postawy wobec członków rodziny) zmian można dokonac przy wsparciu ze strony instytucji- pomocy społecznej, grup wsparcia)
3) czynniki nie podlegajace modyfikacji ( wiek, płeć, odnotowane chorobyu rodzinne, obciążenia)
Czynniki ryzyka – odnoszą się do czynników zmiennych zwiększających prawdopodobieństwo rozwoju choroby, zaburzeń rozwoju, niepełnosprawności, predysponują do wystąpienia choroby
Czynniki ryzyka środowiskowego:
Ubóstwo
Niski poziom edukacji – status zawodowy
Niebezpieczna, stresująca praca
Niebezpieczne, zanieczyszczone środowisko
Dyskryminacja
Ubóstwo polityczne i słabość ekonomiczna
Dochód nie wystarczający na zaspokojenie potrzeb
Ubogie warunki mieszkaniowe
Żywienie nie odpowiadające wymogom
Czynniki wpływające na stan zdrowia populacji:
Czynniki środowiska naturalno-geograficznego
Czynniki demograficzne (ludność, struktura, migracje)
Czynniki społeczno-ekonomiczne (warunki zamieszkania, warunki życia i pracy, wypoczynku, żywienia)
Czynniki psychologiczno-kulturowe (edukacja, zwyczaje, kultura zdrowotna, style życia)
Czynniki potyliczno-administracyjne (ustawodawstwo, polityka zdrowotna, planowanie, współpraca)
Czynniki związane z organizacją i funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej (zasoby materialne, kadrowe)
Czynniki determinujące zdrowie wg Pól Lalonda:
Styl życia 57-60%
Środowisko – 20-25%
Czynniki genetyczne – 16%
Opieka medyczna – 7-10%
Warunki konieczne dla zdrowia:
Zarobki i status społeczny
Sieci wsparcia społecznego
Edukacja
Zatrudnienie i warunki pracy
Środowisko fizyczne
Biologia i potencjał genetyczny
Zachowania zdrowotne i umiejętności radzenia sobie ze stresem
Prawidłowy rozwój w dzieciństwie