Układ pokarmowy

Przewód pokarmowy: jama ustna, gardłowa, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube.

-jest jednym z najbardziej wyspecjalizowanych narządów organizmu,

-stanowi największą powierzchnie kontaktu z e światem zewnętrznym,

-powierzchnia przewodu pokarmowego wynosi 300-600m2,

-wyspecjalizował się w kierunku optymalnego wchłaniania substancji odżywczych, przy jednoczesnym zatrzymywaniu organizmów chorobotwórczych i toksyn na zewnątrz.

Funkcje poszczególnych części przewodu pokarmowego

Część przednia:

-pobieranie,

-uwodnienie pokarmu,

-rozdrobnienie pokarmu,

-wstępne trawienie,

-magazynowanie,

Część środkowa:

-zasadnicze trawienie,

-wchłanianie,

Część tylna:

-działanie bakteryjne,

-wchłanianie wody,

-formowanie kału,

-usuwanie niestrawionych resztek.

Błona śluzowa przewodu pokarmowego funkcje:

-ochronna,

-wydzielnicza ,

-absorpcyjna,

-absorpcyjno-ochronna.

Błona śluzowa o charakterze ochronnym:

Występuje w jamie ustnej, gardle, przełyku i kanale odbytu. Pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nie rogowaciejącym (u ludzi), u zwierząt może ulegać rogowaceniu

Błona śluzowa o charakterze wydzielniczym:

-Występuje tylko w żołądku,

-Zawiera długie gęsto ułożone gruczoły pojedyncze lub rozgałęzione (w zależności od części żołądka).

Błona śluzowa o charakterze adsorpcyjnym:

-charakterystyczna dla jelita cienkiego,

-Tworzy długie, palczaste wypustki – kosmki, między którymi są krótkie gruczoły- krypty.

Błona śluzowa o charakterze absorpcyjno-ochronnym:

-Charakterystyczna dla całego jelita cienkiego,

-Zawiera ściśle ułożone proste gruczoły cewkowe ( zawierają komórki wyspecjalizowane w absorpcji wody), oraz kom produkujące śluz (komórki kubkowe), ułatwiający przesuwanie mas kałowych.

Warga:

-Fałd skórno-mięśniowy pokryty od zewnątrz skórą, od wnętrza jamy ustnej błoną śluzową,

-Zrąb wargi tworzy mięsień okrężny ust,

-Pomiędzy skórą a błoną śluzową czerwień wargowa(zmodyfikowana skóra- cienki naskórek, liczne naczynia krwionośne).

Czerwień wargowa (zmodyfikowana skóra) charakteryzuje się:

-Cienkim naskórkiem i licznymi naczyniami krwionośnymi,

-Czerwień wargowa jest odcinkiem przejściowym, występuje tylko u ludzi,

-Posiada nabłonek cienki, przejrzysty, rogowaciejący,

-znaczna redukcja warstwy ziarnistej i jasnej,

-Brak włosów i gruczołów potowych,

-Występuje jedynie gruczoły łojowe zwane kącikowymi – takie gruczoł łojowe mogą występować w śluzówce policzka i są to tak zwane gruczoły ektopiczne- plamki Fordyce’a,

Jama ustna funkcje:

-żucie (rozdrabnianie i mieszanie ze śliną) ułatwia działanie enzymów trawiennych, nadaje poślizg, ułatwia formowanie kęsa i połykanie,

-trawienie (amylaza trawi 40-60% skrobii),

-funkcja ochronna – nawilża śluzówki narządów mowy, wypłukiwanie resztek pokarmowych,

-funkcja obronna - limfocyty, granulocyty, lizozym, Ig A.

Jama ustna wysłana błoną śluzową, która dzieli się na 3 typy:

-śluzówka żująca (mastykacyjna)-położona wokół zębów w obrębie podniebienia twardego i dziąseł (narażona na silne tarcie w trakcie żucia),

-śluzówka wyścielająca - występuje w obrębie warg, policzków podniebienia miękkiego i dna jamy stnej (nie ulega uszkodzeniu podczas żucia i ma uproszczoną budowę),

-śluzówka specjalna- na grzbiecie języka, funkcja żująca i zmysłowa,

Śluzówka żująca:

-do tej śluzówki należą dziąsła i podniebienie twarde,

-śluzówka żująca jest rogowaciejąca ii nieruchomo przytwierdzona do podłoża,
-w dziąśle nie występuje błona podśluzowa,

-w podniebieniu twardym występuje błona podśluzowa jest jednak bardzo silnie zredukowana,

-w obrębie podniebienia twardego gęste pasma tkanki łącznej właściwej biegną ze śluzówki do okostnej i tworzą przestrzenie których występują komórki tłuszczowe lub gruczoły.

Dziąsło:

-dziąsło pokrywa wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy,

-pokrywa przestrzenie między zębowe i otacza szyjkę zęba,

-występuje tu nabłonek wielowarstwowy płaski częściowo rogowaciejący, pod którym jest blaszka właściwa błony śluzowej (limfocyty, makrofagi, kom. plazmatyczne),

-z uwagi na zrogowacenie się powierzchni warstwy kom wyróżniamy:

-nabłonek zrogowaciały (keratyna, brak jąder),

-parakeratoza (keratyna i jądra)- 75%,

-nabłonek niezrogowaciały- 10%.

Podniebienie twarde:

-w podniebieniu twardym występuje jednolity, gruby, rogowaciejący nabłonek ,

-błona śluzowa właściwa to zbita tkanka łączna grubsza w części przedniej niż w tylnej,

-wyróżniamy tu okolicę dziąsłową , pola środkowe, strefę tłuszczową (przednią) i strefę gruczołową (tylną),

-okolica dziąsłowa jest podobnie zbudowana jak innych okolic dziąsła, nie można jej rozróżnić,

-pole środkowe (śluzówka właściwa, błona podśluzowa i okostna zlewają się),

-strefa tłuszczowa przednia i gruczołowa tylna (błona śluzowa właściwa)

Śluzówka wyścielająca:

-do śluzówki wyścielającej należą powierzchnie wargi, policzki, wyrostki zębodołowe, dno jamy ustnej, dolna powierzchnia języka i podniebienie miękkie,

-śluzówka ta ma gruby nie ulegający rogowaceniu nabłonek i cienką błonę śluzową,

-zasadnicze zmiany w śluzówce wyścielające dotyczą błony śluzowej,

-przy przejściu w śluzówkę wyrostka zębodołowego śluzówka połączona jest luźniej, co umożliwia ruch wargi i policzków,

-śluzówka wyrostka zębodołowego jest luźna i tam często występuje parakeratoza.

Śluzówka wyspecjalizowana:

-jest to śluzówka grzbietu języka,

-górna powierzchnia języka pokryta jest przez mocno przylegającą błonę śluzową, której zbita blaszka przechodzi bezpośrednio w tkankę łączną śródmiąższową mięśni,

-wyniosłości błony śluzowej to brodawki (nabłonek wielowarstwowy płaski),

-u nasady języka występuje bruzda końcowa w kształcie litery V.

Język:

-składa się z trzonu mięśniowo-łącznotkankowego (2/3 przednie języka), nasady (1/3 tylna języka),

-narząd zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych, położony na dnie jamy ustnej,

- bierze udział w formowaniu kęsów pokarmowych i przesuwaniu ich do gardła,

–jest także narządem zmysłu smaku,

-pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne brodawki smakowe,

-boczna i dolna powierzchnia pokryta jest błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym,

-na brodawkach języka znajdują się kubki smakowe o różnej możliwości chemicznej (umożliwia to różnicowanie wrażeń smakowych),

-nabłonek wielowarstwowy płaski, cienki na powierzchni brzusznej, gruby na powierzchni grzbietowej –zrąb- mięśnie poprzecznie prążkowane z mała ilością tkanki tłuszczowej.

Tkanka mięśniowa języka:

-komórki mięśni poprzecznie prążkowanych,

-między komórkami mięśniowymi występuje tkanka łączna właściwa luźna śródmięsnej i omięsnej oraz części wydzielnicze gruczołów Ebnera,

-mięśnie biegną w 3 kierunkach (podłużnym, poprzecznym, dolno-grzbietowym).

Przednia część języka zawiera:

-brodawki-nitkowate, grzybowate, liściaste i okolone znajdują się na przednich 2/3 języka, linia brodawek okolonych oddziela przednią i tylną część języka,

-kubki smakowe- na brodawkach okolonych, grzybowatych i liściastych,

-gruczoły ślinowe w błonie podśluzowej głównie w pobliżu brodawek okolonych.

Brodawki nitkowate:

-stożkowatego kształtu uwypuklenia blaszki właściwej błony śluzowej,

-najliczniejsze,

Wielowarstwowy nabłonek płaski rogowaciejący,

-liczne receptory dotyku,

-nitkowate wyrostki nabłonkowe mają tendencję do rogowacenia (niecałkowitego),

-złuszczające się komórki nabłonkowe przekształcają się w twarde łuski, które ulegają złuszczeniu

-gdy procesy trawienia są zaburzone to złuszczanie jest opóźnione, a komórki nabłonka wraz z bakteriami tworzą biały nalot (obłożony język)

Brodawki grzybowate:

-wielowarstwowy nabłonek płaski nierogowaciejący,

-w ścianach bocznych posiadają kubki smakowe,

-występują na grzbiecie i bokach języka, pomiędzy nitkowatymi,

-górna część brodawek rozszerza się i lekko spłaszcza,

-są wyraźnie czerwone (dobrze ukrwione).

Brodawki liściaste:

-wielowarstwowy nabłonek płaski (czasami posiada cienką warstwę rogową),

-występuje w górno-bocznej, tylnej powierzchni języka tworząc szeregi,

-w nabłonku posiadają kubki smakowe,

-u człowieka szczątkowe,

Brodawki okolone:

-wielowarstwowy nabłonek płaski nierogowaciejący,

-położone w jednym szeregu (kształt litery V) wzdłuż bruzdy granicznej języka,

-ich liczba wynosi 7-13, średnica do 3mm,

-w bocznej ścianie liczne kubki smakowe (około 250),

-w dnie rowków brodawek znajdują się ujścia gruczołów surowiczych (Ebnera).

Kubek smakowy:

-jasne beczułkowate zgrupowania komórek,

-każdy skupia ok 150 receptorów,

-komórki receptorowe mają na biegunach szczytowych mikrokosmki,

- zajmują cala grubość nabłonka,

-zawierają komórki zrębowe i smakowe (receptorowe),

3 typy kubków:

-typu I- najliczniejsze (ok 60%) wąskie, o ciemnej cytoplazmie,

-typu II- owalne, o jasnej cytoplazmie, dobrze rozwiniętej gładkiej siateczce,

-typu III- najrzadsze ok 10% morfologicznie podobne do typu I, zawierają pęcherzyki synaptyczne,

-kom I i II typu mają pęczki mikrokosmków (tzw. włoski smakowe), typu III pojedyncze wypustki,

-wszystkie typy komórek łączą się włóknami nerwowymi.

Ilość odróżnianych smaków jest nieograniczone. Zawsze jednak stanowią one kombinacje 4 smaków podstawowych: słodki, kwaśny, słony i gorzki.

Mapa smaków:

-słodki- czubek języka

-kwaśny – po bokach języka w tylnej połowie

-słony – brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi

-gorzki- tył języka

Ślinianki:

-wydzielanie śliny- dziennie 600-1500ml

-podstawowe- 03,-05ml/min

-po obudzeniu do 5ml/min

-dobowe 1- 1,5 l

Regulacja wydzielania:

-małe gruczoły produkują wydzielinę nieprzerwanie, w zasadzie podlegają miejscowej kontroli,

-duże- pod wpływem AUN i odruchów bezwarunkowych (żucie, dotyk, smak) i warunkowych (widok, zapach, wyobrażenie),

Skład śliny:

- Ślina to hipotoniczny roztwór o zmieniającej się zawartości śluzu, enzymów, przeciwciał i jonów,

-woda 99%,

-składniki nieorganiczne- jony Na, K, Mg, Cl, wodorowęglanowe, fosforanowe,

-składniki organiczne – enzymy(amylaza ślinowa, fosfataza, ptialina, maltaza), białka osocza (albuminy, globuliny), substancje grupowe krwi,

-lizozym, Ig A, mucyna,

-składniki morfotyczne – limfocyty i granulocyty, złuszczone komórki nabłonka jamy ustnej, bakterie,

-biologicznie czynne substancje- NGF(czynnik wzrostu nerwów- wzrost wypustek komórek zwojów współczulnych), EGF(czynnik wzrostu naskórka- rogowacenie naskórka, wyrzynanie zębów).

Funkcje śliny:

-utrzymywanie wilgotności błon śluzowych , działanie ochronne,

-zwilżanie pokarmu,

-rozpoczyna trawienie skrobi,

-rozpuszcza składniki pokarmowe, umożliwiając odbieranie wrażeń przez kubki smakowe,

-usuwa resztki pokarmów,

-funkcja obronna (lizozym, IgA).

Ślinianki rozwijają się z pasmowatych wpukleń jamy ustnej.

Podział ślinianek:

Ze względu na budowę i miejsce występowania dzieli się na:

-małe gruczoły ślinowe- zlokalizowane w błonach śluzowych i podśluzowych jamy ustnej a ich wydzielina dostaje się do j. ustnej krótkimi przewodami,

-duże gr.- poza ścianą jamy ustnej, uchodzi długimi przewodami do jamy ustnej.

Małe (wargowe policzkowe, podniebienia twardego i miękkiego, językowe przednie boczne i tylne).

Duże(przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowa).

Ślinianka przyuszna (surowicza):

-otoczona torebką łącznotkankową, której odnogi wchodzą w głąb narządu dzieląc go na płaty i płaciki,

-miąższ posiada części wydzielnicze i przewody wyprowadzające,

-podstawową jednostką wydzielniczą jest pęcherzyk, zbudowany z kom. surowiczych,

-pęcherzyki stanowią 90% masy narządu, 10% stanowią przewody wyprowadzające i zrąb,

-największe gruczoły ślinowe (produkują 25-35% śliny)

-przewód wyprowadzający ma ok 5cm i uchodzi na powierzchni policzka w okolicy 2 zęba trzonowego górnego

Ślinianka podżuchwowa (surowiczo śluzowa):

-80% kom. surowicze, 5% kom. śluzowe, 15% zrąb i przewody,

-części wydzielnicze (pęcherzyki zbudowane z kom. surowiczych), cewki ( kom. śluzowe),

-wydzielina przepływa do wstawek i przewodów prążkowanych, następnie do dużych przewodów, przechodzą w przewód wspólny (Whartona), który uchodzi za dolnymi siekaczami, bocznie od wędzidełka języka,

-produkują ok 65% śliny.

Ślinianka podjęzykowa (śluzowo-surowicza):

-60%-kom. śluzowe, 30% kom. surowicze, 10% zrąb i przewody,

-częśc wydzielniczą stanowią cewki zbudowane z kom. śluzowych i surowiczych układające się w półksiężyce (Glanuzziego),

-brak wstawek i przewodów prążkowych,

-najmniejsza z dużych,

- produkuje ok 5% śliny,

-leży bezpośrednio pod błona śluzowa dna jamy ustnej,

-niektóre krótkie przewody odprowadzające otwierają się bezpośrednio do jamy ustnej, a niektóre łączą się z przewodem odprowadzającym ślinianki podżuchwowej.

Ząb:

-składa się z korony, szyjki i korzenia,

-szkliwo, zębina, miazga, naczynia krwionośne,

-wytwór błony śluzowej,

-powstaje z 2 listków zarodkowych: ektodermy (szkliwo), mezenchymy (zębina, miazga, cement),

-szkliwo 95-97% substancje organiczne, najtwardsza substancja w organizmie,

-zębina 70% substancji nieorganicznych (kryształy hydroksyapatytu, pirofosforany),

-miazga-tkanka łączna właściwa galaretowata.

Szkliwo:

-między pryzmatami substancja organiczna – białka: amylogenina (wytwarza podłoże ułatwiające dyfuzję jonów Ca2+ i P3+, w istocie podstawowej zaczyna wytwarzać kryształy hydroksyapatytu), enemelina (opłaszcza powstające kryształy, przyspiesza proces krystalizacji),

-nie zawiera komórek ani wypustek,

-substancje nieorganiczne: fosforan wapnia 90%, jony K+, Na+, Cl-,

-substancja organiczna tworzy siateczkę między pryzmatami i wewnątrz nich,

-substancja organiczna tworzy 4% masy i objętości,

-częśc pryzmatów ma przebieg prostolinijny, a część falisty lub spiralny (zwłaszcza w częściach żyjących zęba),

-powstaje z narządu szkliwotwórczego (ektoderma): nabłonek jednowarstwowy sześcienny (zew.), komórki gwiaździste (miazga), ameloblasty – kom. szkliwotwórcze (warstwa wew.) – wydzielają substancje szkliwa,

-występuje gdy ząb jest w obrębie dziąsła, jeśli ponad nim to narząd ten zanika,

-ameloblasty – pojedyncza warstwa komórek biegunowych, pęcherzyki wydzielnicze w części szczytowej, jądra w części podstawnej, dobrze rozwinięte struktury: ap. Golgiego, mitochondria, ER szorstkie i gładkie.

Zębina:

-wytwarzana przez odontoblasty,

-zawiera: subst. Nieorg. 70%, org. 17% (wł. Kolagenowe, glikozaminy), woda 13%,

-pierwotna (słabo zmineralizowana) zawiera proste kanaliki, wtórna (w pełni zmineralizowana) zawiera kanaliki proste i esowate,

-zawiera linie przyrostu Owena,

-nie zawiera komórek biorących udział w jej formowaniu, występują w niej tylko ich wypustki - włókna Tomesa,

-miejsca słabo zmineralizowane zębiny – przestrzenie ziarniste Tomesa (przestrzenie między kuliste),

-kanaliki zębinowe prostopadłe do powierzchni, w pobliżu cementu kończą się rozszerzeniami, w nich komórki Tomesa, miejsca predysponowane do odkładania,

-pierwotna (płaszczowa), w okresie dentiogenezy, wtórnie fizjologicznie.

Miazga:

-wypełnia jamę zęba,

-tkanka łączna galaretowata,

-zawiera fibrocyty i komórki napływowe,

-zróżnicowana w zależności od położenia.

Cement:

-budowa podobna do okostnej,

-komórkowy (wtórny) zawiera cementocyty, odkładany po wyrżnięciu,

-bezkomórkowy (pierwotny) cienka warstwa ma powierzchni zębiny w pobliżu szyjki,

-stanowi ochronę dla zębiny,

-pow. z cementoblastów, te z mezenchymy woreczka zębowego.

Ozębna:

-wypełnia przestrzeń między korzeniami, a ścianami zębodołu,

-zbudowana z tkanki łącznej luźnej i włóknistej zwartej,

-komórki to osteoblasty, osteoklasty, fibroblasty, cementoblasty, makrofagi, komórki tuczne, niezróżnicowane komórki mezenchymy,

-gr. Kom. – pozostałości pochewki korzenia- wyspy Melasseza ( źródło torbieli i nowotworów).

Rozwój zęba:

A – stadium pączka, B – czapeczka, C – dzwonka, D – mineralizacja zęba mlecznego i formowanie zęba stałego, E – wyżynanie zęba mlecznego i dalsze formowanie zęba stałego, F – dalsze wyżynanie zęba mlecznego i ostateczne ukształtowanie się zęba stałego.