wykład z dn. 27/10/2012r.

I Prawo Gossena – prawo malejącej użyteczności krańcowej mówi, że zadowolenie z pierwszej jednostki dobra jest znacznie większe niż z kolejnej jednostki dobra. Intensywność potrzeb maleje w miarę ich zaspokajania, dlatego przyrost zadowolenia spowodowany zwiększeniem konsumpcji danego dobra o jednostkę zmniejsza się.

Aby zmaksymalizować użyteczność całkowitą związaną z konsumpcją różnych dóbr gospodarstwa domowe (konsument) powinny dążyć do wyrównywania się użyteczności krańcowej wszystkich dóbr. Tendencja do wyrównywania się użyteczności krańcowej różnych dóbr określana jest jako II prawo Gossena.

Uka = Ukb = …. = Ukn

II prawo Gossena – konsument dokonuje takich wyborów, aby użyteczności krańcowe nabywanych dóbr były proporcjonalne do ich cen.

Maksymalne zadowolenie z konsumpcji dobra X i dobra Y osiąga konsument wtedy gdy stosunek użyteczności krańcowych tych dóbr zrównuje się z relacją ich ceny.

Krzywa obojętności – przedstawia wszystkie kombinacje 2 dóbr które dla konsumenta mają taki sam poziom użyteczności całkowitej – czyli dana krzywa charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia. Między dobrami występuje stosunek substytucyjny.

Np. X1 dobro pierwsze – gruszki

X2 dobro drugie – jabłka

Dodatkową ilość gruszek uzyskuje się kosztem coraz mniejszej ilości jabłek.

Inne krzywe obojętności położone dalej od początku układu pokazują wyższy poziom użyteczności całkowitej.

Miernikiem efektu substytucyjności dobra X1 przez dobro X2 jest krańcowa stopa substytucyjności. Określa ona jaka ilość dobra X2 należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X1. Cechą krzywej obojętności jest malejąca krańcowa stopa substytucyjności.

Geometrycznym wyrazem krańcowej stopy substytucyjności jest tg L. Jest to miara nachylenia krzywej obojętności w danym punkcie.

Kss = tg L = OB./OA

Obserwując wielkości tg L w wielu punktach krzywej obojętności stwierdzamy malejącą stopę substytucyjności dóbr X1 i X2.

Zasada malejącej krańcowej stopy substytucji – z im większej ilości jednego dobra konsument zrezygnuje, tym większej ilości drugiego dobra mu potrzeba aby zaakceptował daną kombinację; stąd wynika wypukłość krzywej obojętności w stosunku do początku układu współrzędnych.

Linia ograniczenia budżetowego – oddziela kombinacje dostępne od niedostępnych. Pokazuje możliwości zakupów gospodarstw domowych przy danym poziomie dochodu – linia ta nazywa się inaczej ścieżką cen. Równanie ograniczenia budżetowego. Reprezentuje zbiór kombinacji dóbr x i y osiąganych dla konsumenta przy danym dochodzie i danych cenach dóbr.

Równanie ograniczenia budżetowego

M = X Px + Y Py M – dochód; X – ilość dobra x; Y – ilość dobra y

Linie ograniczenia budżetowego mogą się przesuwać w zależności od wzrostu lub spadku dochodu:

Ścieżka cen = linia ograniczenia budżetowego = linia budżetu. Zmiany jej położenia wynikają ze zmiany dochodów lub zmiany cen jednego z kupowanych dóbr.

Jeśli następuje zmiana ceny dobra X przy stałej cenie dobra Y, to można rozpatrywać 2 przypadki (tzw. przesunięcia linii budżetowej):

1. cena dobra X wzrosła – wtedy nachylenie linii ograniczenia budżetowego zmniejszyło się, dobra X można kupić mniej – krzywa znajduje się pod wynikową.

2. cena dobra X obniżyła się – wtedy nachylenie linii ograniczenia budżetowego zmniejszyło się (dobra X można kupić więcej) krzywa znajduje się ponad wynikową.

Warto zauważyć, że gdy w sytuacji dwóch dóbr, jedno z nich jest dobrem podrzędnym, drugie dobro musi być dobrem normalnym. Jeżeli wzrasta dochód konsumenta wówczas może on kupić więcej dobra Y i taką samą ilość dobra X jak poprzednio. Przyjmując, że konsument wydatkuje cały dochód na zakup obydwu dóbr, wówczas wydatkując mniej na dobro X (dobro podrzędne) musi wydać więcej na dobro Y (dobro normalne). Równocześnie jest możliwe, że obydwa dobra są dobrami normalnymi.

Wszystkie dobra mogą być jednocześnie normalnymi, natomiast nie wszystkie dobra mogą być równocześnie dobrami podrzędnymi. W zbiorze n dóbr zawsze znajdować się będzie przynajmniej jedno dobro normalne, chociaż w rzeczywistości jest zazwyczaj znacznie więcej dóbr normalnych aniżeli podrzędnych.

Konsument dąży do sytuacji dla niego optymalnej nazywanej punktem równowagi konsumenta. Jest to punkt w którym konsument maksymalizuje swoje zadowolenie z konsumpcji i znajduje się on na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności. Jest to punkt łączący linię ograniczenia budżetowego z krzywą obojętności konsumenta.

Konsument wybiera taki punkt na ścieżce cen, który jest jednocześnie położony na najwyższej dostępnej mu krzywej obojętności:

Istnieją dwa przypadki:

1. Gdy zmienia się dochód

Krzywa dochodowa konsumpcji (ścieżka ekspansji konsumpcji) jest geometrycznym zbiorem punktów równowagi konsumenta odpowiadającym wszystkim poziomom dochodu konsumenta (przy założeniu niezmienności cen oraz przy danych preferencjach konsumenta)

1. Gdy dochód jest stały a zmieniają się ceny

Krzywa cenowa konsumpcji (ścieżka ekspansji cenowej) jest geometrycznym zbiorem punktów równowagi konsumenta w sytuacji kiedy cena danego dobra zmienia się w sposób ciągły (przy założeniu niezmienności dochodu oraz danych preferencjach konsumenta).

Wybór ilości czasu pracy i czasu wolnego

1. dochód a skłonność do konsumpcji

Wzrost dochodu powoduje wzrost popytu (Pp) a spadek dochodu spadek popytu (Pp)

Krzywa dochód konsumpcja – to zależność między dochodem a poziomem konsumpcji (dla dóbr normalnych i dóbr podrzędnych). Jest geometryczną ilustracją zbioru punktów równowagi konsumenta odpowiadających wszystkim poziomom dochodu konsumenta (przy założeniu niezmienności cen i przy danych preferencjach konsumenta).

1. dla dóbr normalnych – dochód konsumenta rośnie, ceny dóbr pozostają nie zmienione, to wielkość popytu na te dobra rośnie,

2. dla dóbr podrzędnych i dóbr normalnych

Efekt Rygla – gospodarstwa domowe dążą do utrzymywania dotychczasowego poziomu konsumpcji mimo spadku dochodu wykorzystując nagromadzone oszczędności. Po ich wyczerpaniu spada konsumpcja gosp.domowych. Jest to czynnik stabilizujący gospodarkę.

Kiedy gosp.domowe posiadają wysokie dochody, znacznie przewyższające zaspokojenie podstawowych potrzeb wpływa to destabilizująco na gospodarkę, ponieważ konsument ma swobodę w planowaniu czasu i struktury wydatków.

1. Czynniki pozadochodowe a konsumpcja dzielimy je na:

1. obiektywne – struktura rodziny wg płci i wieku; czynniki społeczno-kulturowe (wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania, religia)

2. subiektywne – wpływają na różne decyzje dotyczące wydatków konsumpcyjnych nie pokrywające się z ich możliwościami dochodowymi. Np. osoby oszczędne wydają mniej niż pozwala im na to dochód. Osoby rozrzutne mogą wydać nawet więcej niż dochód.

1. Wybór między dochodem z pracy (konsumpcją) a czasem wolnym – konsument to jednostka sprzedająca pracę. Ma do wyboru: odpoczywać lub pracować.

Krzywa obojętności czasu wolnego i konsumpcji:

1. w zamian za kolejne przyrosty czasu wolnego o jednostkę (o godzinę) konsument jest skłonny poświęcać coraz mniej dochodów z pracy

2. za rezygnację z kolejnych godzin czasu wolnego – konsument żąda więcej dochodu z pracy

Jeśli koszyki konsumpcji przynoszą zawsze ten sam poziom użyteczności, to każdy taki koszyk można przedstawić graficznie jako punkt tzw. krzywej obojętności. Jeśli konsument lubi dobro X1 i X2, to aby pozostać na tym samym poziomie użyteczności, czyli nie wypaść z danej krzywej obojętności, każdej dodatkowej jednostce danego dobra musi towarzyszyć spadek ilości drugiego dobra. Krzywa obojętności może mieć wtedy następujący kształt:

Krzywa podaży pojedynczego pracownika – ilustruje zależność między wysokością płac a podażą pracy pojedynczego pracownika. W ramach 8-12 godzin wzrost stawek płac powoduje wzrost chęci do pracy (w konsekwencji prowadzi to do wzrostu dochodów). Gdy stawka płac zwiększa się to czas wolny jest dobrem wyższego rzędu (pracownik nie będzie pracował więcej gdyż zostały zaspokojone jego potrzeby konsumpcyjne).

Inne czynniki wpływające na podaż pracy:

1. dochody pozapłacowe (inne dochody nie będące wynagrodzeniem za pracę) np. świadczenia socjalne, darowizny, spadki, Lotto, dochody z własności kapitału i ziemi

2. czynniki demograficzne

3. czynniki społeczno-kulturowe

Optymalizacja konsumpcji w czasie – wybór między konsumpcją bieżącą a przyszłą.

1. zależy od stopy procentowej – im wyższa stopa procentowa, tym wyższa skłonność do oszczędzania i odkładania konsumpcji w czasie,

2. wysokość dochodu – dodatkowym dylematem wyboru jest określenie struktury portfela aktywów finansowych (np. depozyty, gotówka, obligacje, akcje) i realnych (złoto, nieruchomości). Zależy od stopy procentowej i od skłonności do ryzyka.

Podaż pracy - dostępne na rynku zasoby pracy, czyli ilość pracy generowana przez pracowników, gotowych podjęć pracę przy określonych stawkach płac.

Determinanty podaży pracy konsumenta - do głównych determinant podaży pracy należą: czynniki demograficzne, wysokość oferowanego za pracę wynagrodzenia, dostęp do innych dochodów, preferencje dotyczące czasu wolnego i pracy.

Źródła finansowania konsumpcji – dochody bieżące, oszczędności, środki zewnętrzne.

Ekonomiczny cel gosp.domowego – optymalizacja spożycia co skłania do maksymalizacji dochodów przy uwzględnieniu czasu wolnego.

Pozadochodowe determinanty skłonności do konsumpcji – subiektywne i obiektywne.

Klasyfikacja składników majątku – aktywów i pasywów.

Przedsiębiorstwo

- to podmiot gospodarczy który prowadzi działalności gosp. produkcyjną, handlową lub usługową w celach zarobkowych i na własny rachunek

Klasyfikacje przedsiębiorstw:

1. wg kryterium wielkości (liczba pracowników małe do 50 osób; średnie 50-200; duże-ponad 200), wielkość obrotów, suma bilansowa, niezależność kapitałowa, rola właściciela, specyfika branży,

2. wg form własności (prywatne, spółdzielcze, państwowe, mieszane)

3. wg formy organizacyjnej (jednoosobowe spółki cywilne, komandytowe, z.o.o, akcyjne)

Aby założyć przedsiębiorstwo potrzebny jest kapitał, duże zaangażowanie osobiste, wiedza, kwalifikacje, pracowitość, przedsiębiorczość, zdolność do podejmowania ryzyka, pomysł na firmę.

Motywy prowadzenia przedsiębiorstw – osiągnięcie w przyszłości zysku, samodzielność, samorealizacja, niezależność od innych, realizowanie celów firmy.

Przyczyny łączenia się przedsiębiorstw:

1. korzyści skali – pojawiają się, gdy wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji jednostkowe koszty produkcji obniżają się np. na skutek zastosowanej techniki i technologii – rozmiary te mogą być różne,

2. względy finansowe

Do realizacji różnych celów, firmy potrzebują różnych zasobów kapitału. Im cele są bardziej złożone, tym zasoby są potrzebne większe.

Źródła finansowania działalności gospodarczej można podzielić na:

1. źródła wewnętrzne – to co pochodzi z danej firmy; nierozdzielona część zysku, zysk niepodzielony; amortyzacja; fundusz amortyzacji przeznaczany na odtworzenie zużytego majątku firmy ale często finansuje się też nowe inwestycje

2. źródła zewnętrzne – środki finansowe z emisji nowych serii akcji i obligacji; z kredytów.

Akcje – papiery wartościowe potwierdzające udział właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Dają prawo do udziału w zyskach spółki w postaci dywidendy oraz głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

Obligacje – to papiery wartościowe emitowane przez państwo. Właściciel pożyczki czyli państwo jest pożyczkodawcą. Przynoszą stały dochód posiadaczowi obligacji.

Rachunek wyników przedsiębiorstwa – dotyczy wybranego okresu, najczęściej roku obrotowego. Wylicza się go w sposób następujący:

przychody (netto) ze sprzedaży - koszty produkcji = zysk operacyjny

zysk operacyjny + przychody finansowe – koszty finansowe + zyski nadzwyczajne – straty nadzwyczajne = zysk brutto

zysk brutto – podatek dochodowy = zysk netto

Cele działalności przedsiębiorstwa:

1. maksymalizacja zysku całkowitego (nadwyżka przychodów ze sprzedaży nad kosztami całkowitymi)

Zc = Uc - Kc Zc – zysk całkowity Uc – (utarg) przychody ze sprzedaży Kc – koszty całkowite

Uc = Q * c Uc – (utarg) przychody ze sprzedaży Q – ilość sprzedanych produktów c – cena produktu

Utarg przeciętny – to cena po której dobra zostały sprzedane

Up = Uc/Q = c

Utarg krańcowy – jest to dodatkowy utarg osiągany przez przedsiębiorstwo dzięki sprzedaży dodatkowej jednostki dobra.

Uk = delta Uc / delta Q

1. minimalizacja kosztów – koszty dzielimy na:

1. koszty księgowe – obejmują wszystkie faktycznie poniesione i udokumentowane wydatki pieniężne związane z prowadzeniem działalności (np. koszty zakupu surowców i materiałów, płace, amortyzacja, dzierżawa lokalu, opłaty za energię),

2. koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) – to równowartość dochodów, które dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby wykorzystano go w innym możliwie najlepszym zastosowaniu,

3. koszty ekonomiczne – obejmują wszystkie koszty związane z wykorzystaniem zasobów tzn. rzeczywiście poniesione koszty + koszty alternatywne łącznie z zyskiem normalnym, niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej.

Zysk dzieli się na:

1. księgowy – różnica między przychodami ze sprzedaży dóbr i usług a faktycznie poniesionymi przez firmę kosztami

2. ekonomiczny (nadzwyczajny) – różnica między całkowitymi przychodami firmy a wszystkimi kosztami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej (tj. koszty księgowe i koszty alternatywne + zysk normalny)

Zysk jest specyficzną formą dochodu gdyż nie może być negocjowany lub ustalany wcześniej, jest wartością wynikową i może być ujemny.

Rola zysku – duża rola zysku wypływa z następujących przesłanek:

1. wielkość zysku decyduje o możliwościach rozwojowych firmy, czyli o tym, jakie środki można przeznaczyć na postęp technologiczny i inwestycje

2. wielkość zysku przesądza o stopniu samofinansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa i konieczności zaciągania kredytów,

3. od wielkości i sposobu podziału zysku zależy wysokość dywidendy i rynkowa wartość akcji oraz wynagrodzenie właścicieli kapitału,

4. zysk pełni funkcję motywacyjną także wobec zarządu i pracowników, którzy mogą liczyć na trwałość zatrudnienia i wzrost płac,

5. zysk wpływa na wielkość zatrudnienia, bezrobocia i wydatków socjalnych państwa.

Długookresowa teoria produkcji – w długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne (ponieważ można zwiększyć nakłady w przedsiębiorstwie). Podejmuje ono decyzje dotyczące:

1. skali prowadzenia działalności, rozmiarach produkcji

2. lokalizacji

3. wyboru technik wytwarzania (pracooszczędne, czasooszczędne, surowcooszczędne, wykorzystujące mniej energii, bezpieczniejsze dla pracowników, oszczędzające miejsce pracy, tańsze w eksploatacji)

Zwiększenie nakładów czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji. Ze zjawiskiem korzyści skali mamy do czynienia w przedsiębiorstwach produkcyjnych. Zjawisko to utożsamiane jest zazwyczaj z sytuacją, gdy w przedsiębiorstwie długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Przyczynami korzyści skali są: niepodzielność procesu produkcji rozumiana jako konieczność ponoszenia określonego minimum nakładu niezbędnego do prowadzenia działalności niezależnego od rozmiarów produkcji (koszt stały nie zmieniający się wraz ze zmianami wielkości produkcji- zatrudnienie menedżera, księgowego, specjalisty do analizy rynku, koszt ten odniesiony do większej produkcji do pewnego momentu powoduje obniżenie przeciętnego kosztu wytworzenia, a przy dalszym wzroście korzyści skali wyczerpują się i krzywa kosztów przeciętnych przestaje opadać- potrzeba np. więcej menedżerów), specjalizacja- dzięki niej możliwy jest wzrost wydajności powodujący korzyści skali, czyli obniżki kosztów, produkcja na dużą skalę jest na ogół niezbędna by móc zastosować lepsze maszyny- zasada › oznacza, że koszty wybudowania fabryki lub skonstruowania maszyny zwiększają się tylko o 2/3 w stosunku do wartości uzyskanego z tego tytułu przyrostu produkcji. (Dwukrotny wzrost pojemności cylindra oznacza wzrost powierzchni, o /2/3 zatem im większa pojemność tankowców tym mniej trzeba zużyć na ich produkcję stali). Podstawowym powodem pojawienia się niekorzyści skali są trudności zarządzania dużymi przedsiębiorstwami wieloszczeblowość zarządzania, biurokracja, utrzymanie drożności kanałów informacyjnych, minimalizacja kosztów transportu, schodzenie na większe głębokości). Występowanie zjawiska korzyści i niekorzyści skali w praktyce powoduje, iż długookresowe koszty przeciętne mogą wyglądać bardzo różnie. Niewielkie korzyści skali i duże dysekonomie skali charakteryzują firmy usługowe łatwo ulegających konkurencji cenowej firm miejskich.

W długim okresie czasu firma może zmienić lokalizację, co wpływa na koszty produkcji (np. surowce, energia, usługi bankowe, usługi transportowe – koszty transportu surowców i koszty transportu produktów gotowych, wynajem lokalu). Wybór lokalizacji zależy od różnych czynników bowiem przedsiębiorstwo bierze pod uwagę:

1. podaż kadry pracowniczej w tym kwalifikowanej siły roboczej,

2. wielkość rynku zbytu,

3. jakość i ilość surowców na tym rynku – dostępnych,

4. poziom infrastruktury.

Wybór techniki produkcji

Technikę (metodę) produkcji opisuje ilościowa kombinacja nakładów czynników produkcji (pracy i kapitału) zużywanych do wytworzenia jednostki wyrobu.

Technikę angażującą stosunkowo dużo kapitału rzeczowego nazywamy techniką kapitałochłonną, zaś technikę zużywającą stosunkowo dużo pracy – techniką pracochłonną.

Ekonomicznie efektywną metodą produkcji jest taka kombinacja czynników, która minimalizuje koszty.

Jednostkowy koszt produkcji (tzn. koszt przeciętny) zależy od wielkości zużycia czynników produkcji (pracy i kapitału) na jednostkę wyrobu oraz od cen tych czynników.

Zagadnienie wyboru technik produkcji angażujących różne ilości pracy i kapitału (technik bardziej pracochłonnych lub bardziej kapitałochłonnych) można przeanalizować na wykresach przedstawiających różne nakłady pracy (L) i kapitału (K) oraz uzyskiwaną wielkość produkcji (I).

Technikę produkcji opisują funkcje produkcji nazywane izokwantami. Każda izokwanta przedstawia różne kombinacje ilościowe pracy i kapitału, tzn. różne techniki produkcji, za pomocą których można wytworzyć produkcję o określonej wielkości. Wyżej położone izokwanty odpowiadają większym rozmiarom produkcji.

Koszty produkcji są przedstawiane jako linie jednakowego kosztu, łączące takie kombinacje pracy i kapitału, które charakteryzują się jednakowym kosztem. Na rysunku (a) są to linie L₀K₀ i L₁K₁.

Dla każdej wielkości produkcji, tzn. dla każdej izokwanty, najtańsza jest taka technika, którą wyznacza punkt styczności danej izokwanty z najniżej położoną linią kosztu. Na rysunku (a) na izokwancie I₁ jest to punkt A, a na izokwancie I₂ punkt B.

Rysunek (b) pokazuje wpływ wzrostu płac na wybór techniki produkcji w przedsiębiorstwie. Wzrost płac sprawia, że linia kosztu K₁L₁ odchyla się do położenia K₁L₂. Bezpośrednim skutkiem podwyżki płac jest zmniejszenie zatrudnienia z L_B do L_C oraz zwiększenie zasobu kapitału z K_B do K_C.

Firma chcąc maksymalizować zysk wybierze taką kombinację czynników produkcji która pozwoli jej uzyskać określony poziom produkcji przy możliwie najniższych nakładach czynników produkcji (produkcyjność krańcowa, izokwanta, izokoszta)

Produkcyjność krańcowa – optymalna kombinacja czynników produkcji ma miejsce gdy przedsiębiorstwo wykorzystuje tylko pracę i kapitał.

KPp / Cp = KPk / Ck

KPp – krańcowy produkt pracy

KPk – krańcowy produkt kapitału

Cp – cena pracy

Ck – cena kapitału

Kiedy KPp/Cp > KPk/Ck to przedsiębiorstwo wykorzystuje metody pracochłonne ponieważ przynoszą większy produkt końcowy.

Firma będzie obniżała koszty wtedy gdy:

KPa / Ca = KPb / Cb – KPc / Cc - …. – KPn / Cn

gdzie:

a, b, c,….,n – różne czynniki produkcji

KPa, KPb, KPc…KPn – krańcowe produkty tych czynników

Ca, Cb, Cc,….Cn – ceny tych czynników produkcji

Izokwanta – to krzywa jednakowego produktu – zbiór wszystkich technicznie wydajnych kombinacji czynników produkcji które pozwalają wytworzyć określoną ilość danego produktu.

Izokwant produkcji może być nieskończenie wiele. Każda izokwanta pokazuje takie kombinacje ilościowe pracy i kapitału, które pozwalają na wytworzenie określonych rozmiarów produkcji. Jedna izokwanta przedstawia wszystkie możliwe i efektywne stosunki ilościowe pracy (L) i kapitału (K), które pozwalają osiągnąć ten sam poziom produkcji.

Najczęściej spotykane izokwanty produkcji charakteryzują się czterema podstawowymi właściwościami:

• Mają ujemne nachylenie;

• Nie przecinają się;

• Reprezentują tym większą produkcję, im dalej od początku układu współrzędnych się znajdują;

• W stosunku do układu współrzędnych są wypukłe.

Im wyższy jest poziom produkcji tym wyżej są położone izokwanty.

Krańcowa stopa substytucji czynników produkcji – (Np- nakład pracy ; Nk – nakład kapitału) - to stosunek przyrostu czynnika produkcji nakładów kapitału do przyrostu nakładów pracy.

Kss = delta Nk / delta Np

Izokoszta – to linia jednakowego kosztu – zbiór wszystkich kombinacji czynników produkcji które przy danych cenach producent może zakupić za posiadaną wielkość środków finansowych.

Przebieg izokoszty

Zmiana ceny jednego z czynników produkcji powoduje zmianę nachylenia izokoszty. Występuje tutaj niepełna analogia do linii budżetowej konsumenta. Różnica polega na tym, że położenie izokoszty jest zależne od maksymalnych kosztów jakie producent jest skłonny ponieść (można wykreślić całą rodzinę izokoszt), nie zaś jak w przypadku linii ograniczenia budżetowego – "odgórnie" określone dochodem gospodarstwa domowego (ani też analogicznymi – przychodami przedsiębiorstwa).

Optymalna kombinacja czynników produkcji:

1. kombinacja czynników produkcji zapewniająca dany poziom produkcji przy najniższych kosztach

2. zapewniająca najwyższy poziom produkcji przy najniższych kosztach.

KOSZTY PRODUKCJI W KRÓTKIM CZASIE I DŁUGIM CZASIE

Przez krótki okres rozumie się taki odcinek czasu w którym produkcja opiera się na danej technologii. W długim okresie na wskutek dokonanych inwestycji zmieniają się procesy technologiczne a zatem niemal organizacja produkcji, wzrastają (najczęściej) rozmiary produkcji stąd w długim okresie wszystkie koszty są zmienne. Okres krótki to taki, w którym przynajmniej jeden koszt jest stały. W związku z tym w krótkim okresie czasu koszty produkcji dzielą się na stałe i zmienne.

Koszty zmienne	Koszty stałe
- płace pracowników produkcyjnych - koszty surowców, materiałów, półproduktów - koszty energii, wody	- płace pracowników administracji i obsługi - amortyzacja - koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali - koszty obsługi pożyczonego kapitału - kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań

KOSZTY W KRÓTKIM CZASIE

Wyróżnia się następujące rodzaje kosztów w krótkim okresie:

Koszt stały całkowity (KSC)

Jest to koszt, który jest ponoszony przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji. Występują one nawet wówczas, gdy produkcja wynosi zero. Wykres krzywej kosztów stałych całkowitych ma kształt linii prostej.

Koszt stały przeciętny (KSP)

Jest on często nazywany również kosztem stałym jednostkowym. Określa on wielkość całkowitego kosztu stałego przypadającą na jednostkę wytworzonego produktu:

Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, co oznacza że krzywa kosztów stałych przeciętnych jest nachylona w prawo w dół. KSP nie osiąga wartości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część kosztów stałych.

Koszt zmienny całkowity (KZC)

Jest to koszt związany z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od rozmiarów produkcji. Tempo wzrostu jest nierównomierne, początkowo rośnie wolniej następnie po przekroczeniu pewnego poziomu zaczyna rosnąć szybciej.

Koszt zmienny przeciętny (KZP)

Jest to koszt powstający w wyniku podzielenia kosztu zmiennego całkowitego przez wielkość produkcji:

Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, a następnie po przekroczeniu pewnej wielkości zaczyna rosnąć. Krzywa kosztu zmiennego przeciętnego jest do pewnego momentu nachylona w prawo w dół, a po przekroczeniu określonej wartości produkcji zaczyna wzrastać.

Koszt całkowity (KC)

Jest to suma kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych:

KC = KSC + KZC

Krzywa kosztów całkowitych zaczyna się w początku krzywej kosztów stałych kosztów całkowitych.

Koszt całkowity przeciętny (KCP)

Jest to koszt, który wskazuje, jaka wielkość kosztów całkowitych przypada na jednostkę wyrobu:

Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.

Koszt marginalny (KM)

Jest to zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości produkcji na jedną jednostkę. Pozwala ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększania produkcji o kolejną dodatkową jednostkę. Ponieważ koszt stały całkowity nie zmienia się w miarę zmian wielkości produkcji, stąd zmiany kosztu całkowitego są równe zmianom kosztu zmiennego całkowitego:

Koszt marginalny w pierwszej fazie maleje, co wynika z tego, że początkowo produkcja kolejnych jednostek wyrobu jest związana z ponoszeniem relatywnie niewielkich nakładów czynników zmiennych. Po osiągnięciu minimum kosztu marginalnego konieczne jest ponoszenie coraz większych nakładów czynników zmiennych ze względu na ograniczone zasoby i wymogi technologiczne.

KOSZTY W DŁUGIM CZASIE

Długi czas jest często nazywany również horyzontem planowania. W długim okresie czasu mogą zmieniać się: rozmiary przedsiębiorstwa, metody produkcji, pracownicy i ich liczba, umowy z dostawcami surowców. Nowe kombinacje czynników produkcji (nowy zestaw) mogą minimalizować koszty, a w szczególności wielkość wyposażenia produkcyjnego zależnie od przewidywanego rozmiaru produkcji. Kształt krzywych kosztów w okresie krótkim jest wynikiem działania prawa malejących przychodów. Krzywa długookresowych kosztów jest również u-kształtna, inna jest tu jednak przyczyna tego zjawiska. Kształt krzywej wynika mianowicie ze zmian skali produkcji (zjawiska korzyści i niekorzyści skali).

Jeżeli koszty całkowite rosną wolniej niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu opada – koszty przeciętne obniżają się. Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga korzyści skali. Uzyskiwanie ich jest jednym z głównych argumentów uzasadniających dominację dużych przedsiębiorstw w gospodarce światowej.

PRÓG RENTOWNOŚCI

Próg rentowności oznacza taką liczbę sprzedanych produktów, przy której przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami ich uzyskania. Punkt rentowności jest granicą między sferą nieopłacalności (straty) a opłacalności (zysku). Wykres progu rentowności w ujęciu liniowym jest prawdziwy tylko dla niewielkich zmian wielkości sprzedaży oraz stosunkowo krótkiego czasu. Zysk nie rośnie przecież w nieskończoność. Przy znacznym wzroście produkcji, a co za tym idzie sprzedaży, zarówno linia kosztów, jak i wielkość sprzedaży mają kształt linii krzywych. Krzywa wartości sprzedaży początkowo znacznie rośnie po zwiększeniu produkcji, natomiast potem zaczyna opadać ze względu (z reguły) na spadek ceny.