Początki republiki:

-509 r. p.n.e.,
-po wypędzeniu królów władzę przejęli dwaj urzędnicy (magistratus); nazywani najpierw pretorami, a potem konsulami (consules)

-Konsulowie aż do okresu bizantyjskiego.

-urzędy republiki = magistratura; trwały element ustroju – nie skończyły się po upadku republiki. Ośrodki władzy -> zgromadzeniA ludowe i senat /formalnie najwyższa pozycja za czasów pryncypatu/. Formalnie nie likwidowano urzędów – zgromadzenia po prostu przestano zwoływać /za czasów cesarstwa/.

-źródłem podstawowych zasad ustrojowych było prawo zwyczajowe (mos maiorum), wyjątkowo uzupełniane ustawami (leges/lex), uchwalanymi przez zgromadzenia ludowe. Prawo zwyczajowe niezwykle ważne (nie tylko w Rzymie, aż do oświecenia pogląd o jego wadze).

-ustrój republiki rzymskiej tworem wyjątkowym, opisanym przez greckiego historyka Polibiusza jako „USTRÓJ MIESZANY” (konsulowie – element monarchiczny, senat – arystokratyczny, zgromadzenia – demokratyczny). Dominacja arystokracji -> najczęstsza nazwa to „republika arystokratyczna” lub „oligarchia”.

-ustrój nie powstał w swojej ostatecznej formie, kształtował się stopniowo; w pełni ukształtowany IV/III w.

WCZESNA REPUBLIKA

-ustrój: patrycjuszowsko-plebejskie państwo podwójne /plebejusze tworzyli „prawie osobną gminę” –JW./

-duże osiągnięcie /nadmierna waga – JW./ prawo XII tablic; efekt sporu, w którym plebejusze domagali się pewności, co do prawa. 451-449 r. p.n.e.

-od 367 r. p.n.e. plebejusze mieli prawo wyboru jednego z konsulów i pretora;

-ostateczne zrównanie plebejuszy z patrycjuszami: 287 r. p.n.e. lex Hortensia; zrównanie uchwały plebsu (plebiscita) z ustawami (leges).