Na promocję zdrowia składa się:

1. Edukacja zdrowotna – to całokształt wpływów determinujących wiedzę, zachowanie i przekonania w sprawach związanych z utrzymaniem i propagowaniem zdrowia, zapobieganiem chorobom i urazom oraz odzyskiwaniem zdrowia w stosunku do pojedynczych osób, grup i społeczeństw. (Charońska, 1997)

Współczesne definicje edukacji zdrowotnej, podkreślają:

• Uczenie się, aktywność i zaangażowanie się osób uczestniczących w edukacji zdrowotnej

• Proces całożyciowy, systematyczność oddziaływań oraz ich planowanie

• Oddziaływanie na jednostki i grupy, osoby zdrowe i chore, w celu zwiększenia ich kompetencji

• Dobrowolność udziału – bez przymusu i nacisku na uczących się, przy pełnym zrozumieniu i akceptacji przez nich działań podejmowanych w ramach edukacji zdrowotnej

• Interdyscyplinarność edukacji zdrowotnej

Cele edukacji zdrowotnej:

• Zdobywanie nowej wiedzy (możliwości poznawcze)

• Kształtowanie pożądanych przekonań

• Kształtowanie postaw prozdrowotnych

• Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i innych

• Kształtowanie prozdrowotnego systemu wartości

• Rozwijanie kompetencji do działań na rzecz zdrowia własnego i innych

• Rozwijanie zdolności do pełnienia roli rzecznika na rzecz zdrowia własnego, rodziny społeczności

• Upodmiotowienie jednostek społeczności

Podstawowym zadaniem nowoczesnej edukacji zdrowotnej jest:

• Wspomaganie w tworzeniu warunków dla zmiany

• Podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych poziomach organizacji życia społecznego

• Zaangażowanie pacjentów w dążeniu do dokonywania zmian stylu życia (nakreślenie planu działania)

• Włączenie pacjentów w określeniu zachowań ryzykownych, które mogą ulec zmianie lub modyfikowaniu

• Monitorowanie skuteczności działań edukacyjnych

Siedem wymiarów edukacji zdrowotnej:

• Zdrowi, a tym samym edukacja zdrowotna odnosi się do całej osoby wraz ze wszystkimi jej aspektami

• Edukacja jest długotrwałym procesem od chwili narodzin aż do śmierci, procesem pomagania ludziomw zmienianiu się i adaptowaniu do poszczególnych faz życia

• Edukacja zdrowotna odnosi się do wszystkich „faz” zdrowia i choroby ludzi – od całkowicie zdrowych do chronicznie chorych i niesprawnych, by maksymalnie zwiększali potencjał swego zdrowia dla „zdrowego życia”

• Edukacja zdrowotna jest skierowana zarówno na pojedyncze osoby, jak i rodziny, różne grupy społecznie oraz na całe społeczności

• Edukacja zdrowotna dotyczy pomagania ludziom w tworzeniu dla wszystkich zdrowszych warunków życia oraz w tworzeniu polityki „zdrowych wyborów – wyborami łatwiejszymi”

• Edukacja zdrowotna obejmuje formalne i nieformalne nauczanie oraz uczenie się przy użyciu różnorodnych metod

• Edukacja zdrowotna dotyczy całego zakresu celów...

Modele edukacji zdrowotnej:

• MODEL I – skierowany na chorobę. Głównym celem edukacji jest zapobieganie określonym jednostkom chorobowym

Priorytety -> choroba A, np. choroba wieńcowa

Działania -> czynniki ryzyka, np. dieta, palenie tytoniu

• MODEL II – skierowany na czynniki ryzyka. Głównym celem jest koncentrowanie się na czynniku ryzyka, który ma zapobiec nie jednej, lecz kilku chorobom. W pracy edukacyjnej wymaga współpracy interdyscyplinarnych zespołów.

Priorytety -> czynniki ryzyka 1, np. niski poziom aktywności fizycznej

Działania -> Choroba A, np. choroba wieńcowa

• MODEL III – skierowany na zdrowie. Głównym celem edukacji jest zdrowie w jego społeczno-ekologicznej koncepcji, ludzie, ich miejsce zamieszkania, pracy nauki. Naczelną zasadą jest uczestniczenie wszystkich grup społecznych w identyfikowaniu czynników wpływających na zdrowie, kształtowanie zachowań zdrowotnych i wdrażanie działań zmierzających. Głównym celem edukacji jest zdrowie w jego społeczno-ekologicznej do poprawy zdrowia własnego i zbiorowości

Środowiskowa, demokratyczna edukacja zdrowotna:

Koncepcja ta dotyczy edukacji w szkole w kontekście szkoły promującej zdrowie.

Zdrowie:

• Fizyczne

• Psychologiczne

Styl życia:

• Alkohol

• Dieta

• Aktywność fizyczna

• Aktywność w czasie wolnym

• Zachowania seksualne

Warunki życia:

• Zanieczyszczenia

• Ekonomia

• Kultura

• Mieszkanie

• Środowisko

• Miejsce pracy

• Dostępność

Działania:

• Zbiorowe

• Indywidualne

Edukacja zdrowotna ukierunkowana na rozwijanie umiejętności życiowych:

Dotyczy głównie dzieci i młodzieży, jest to interaktywny uczestniczący proces nauczania i uczenia się umożliwiający zdobywanie wiedzy

Edukacja zdrowotna ukierunkowana na zwiększenie alfabetyzacji zdrowotnej:

Alfabetyzacja zdrowotna to umiejętności poznawcze i społeczne, które determinują motywację i zdolności jednostek do zdobywania informacji, rozumienia jej i wykorzystanie w sposób, który sprzyja utrzymaniu dobrego zdrowia.

W wyniku edukacji zdrowotnej:

• Dzięki uzyskanej wiedzy ludzie będą zmieniać swój styl życia i umiejętnie korzystać ze świadczeń opieki medycznej

• Ludzie będą świadomi społecznych, ekonomicznych i środowiskowych uwarunkowań zdrowia i będą podejmować indywidualne lub zespołowe wysiłki w celu modyfikacji tych uwarunkowań w kierunku korzystnym dla zdrowia.

Podstawowym pojęciem w edukacji zdrowotnej jest zdrowie.

ZDROWIE POZYTYWNE – podejście promocyjne na rzecz zdrowa – w EZ punktem wyjścia jest zdrowie, jest to świadome i dobrowolne działanie prowadzące do stworzenia warunków uczenia się zachowań sprzyjających zdrowiu lub modyfikowaniu zachowań dotychczasowych

ZDROWIE NEGATYWNE – podejście profilaktyczne na rzecz zdrowia – w EZ punktem wyjścia jest zdrowie, ale również choroba w kontekście profilaktyki chorób.

EZ będzie skierowana na:

• Podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z korzystaniem z systemu opieki zdrowotnej, pojmowaniem zasad jej funkcjonalności

• Zwiększenie wiedzy i umiejętności i tym samym świadomości co do czynników …

CHOROBA – TERAPIA – edukacja terapeutyczna – ma na celu umożliwienie nabycia i utrzymania pacjentom zdolności pozwalającej kierować własnym życiem w sytuacji choroby. Jest to proces ciągły, zintegrowany z opieką medyczną

Ocena potrzeb w promocji zdrowia:

• Normatywne – określane przez grupy ekspertów

• Odczuwane – określane przez pacjentów, klientów

• Wyrażone – życzenia, prośby, żądania klientów, pacjentów

• Porównawcze – określane przez porównanie z potrzebami innych grup lub ogólnie przyjętymi

System podejścia do planowania programu:

• Ocena potrzeb

• Cele programu – analiza znaczenia zdrowia, ocena gotowości do nauki

• Poznanie celów

• Zawartość programu – siedliska i strategie

• Metody – teorie uczenia się, dobór edukatorów zdrowia, źródła nauczania, szkolenie praktyczne

• Ocena

Planowanie programu edukacyjnego:

Program jest to opis możliwego w przyszłości toku działań powiązanych wspólnym celem. Sporządzanie programu nazywa się programowaniem, a termin ten obejmuje również sporządzanie pewnego rodzaju planów.

Zgromadzone informacje o sytuacji pacjenta, jego najbliższych stanowią podstawę planowania działalności edukacyjnej.

Plan powinien być:

• Celowy

• Wykonalny – o wykonaniu planu można się przekonać po wykonaniu próby

• Wewnętrznie zgodny – powinien wykluczać istnienie w nim elementów pozostających w sprzeczności

• Maksymalnie operatywny – treść łatwo zastosować w działaniu

• Plastyczny

• Dostatecznie szczegółowy

• Terminowy – powinien zawierać terminy wykonania części i całości

• Alternatywny

• Kompletny

• Optymalnie długodystansowy

• Komunikatywny

Etapy planowania programu edukacji zdrowotnej

• Rozpoznanie – diagnoza potrzeb, potrzeby subiektywne, obiektywne, potrzeby normatywne, odczuwane, wyrażane, porównawcze

• Formułowanie celów, ustalenie działań – cele poznawcze, behawioralne, afektywne (postaw)

• Planowanie ewaulacji – dotyczy procesu, wyników, organizacji, jakie metody, jakie narzędzia, wskaniki

• Plan realizacji programu – KTO, KOGO, KIEDY, GDZIE, W JAKIM CZASIE, JAK – ocena skuteczności

• Realizacja planu – ustalenie osób odpowiedzialnych za realizację wg planu

• Ewaluacja procesu – ocena końcowa skuteczności programu, uczestnicy – ankieta satysfakcji, prowadzący, ocena prac pisemnych, sprawdzian

• Dobór metod i technik

• Identyfikacja zasobów – ludzie, materialne, czas, zasoby konieczne do pozyskania

W definiowaniu EZ, w określaniu jej celów i efektów istotne znaczenie mają takie pojęcia jak:

• Wiedza – wyjaśnia związki pomiędzy zdrowiem lub chorobą, skutki aktywności lub bierności człowieka – pomiar wiedzy: test, pretest, postest

• Nawyk – to zautomatyzowane wykonywanie jakiejś czynności, to efekt wielokrotnego powtarzania danej czynności

• Przekonania – to przeświadczenia, które mają charakter subiektywny, są składnikiem wiedzy, emocjonalnej akceptacji, zdobytej wiedzy oraz skłonności do postępowania zgodnie z nim. Pomiar przekonań często jest wykorzystywany w ewaluacji efektów w edukacji zdrowotnej, badani mają za zadanie ustosunkować się do przekonań (skala Likerta)

Postawy – względnie trwała struktura procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji zachowań odnoszących się do zdrowia.

Badanie postaw – obserwacja zachowania. Rejestrowanie zachowań o charakterze werbalnym, np. analiza prac pisemnych, pamiętników, wywiady, ankiety, wykorzystujemy skalne, np. badanie postawy wobec zdrowia, jako całości, ale również postawa wobec szczepień, odżywania, itd.

Umiejętności – sprawność w wykonaniu czynności.

Cele w programie EZ:

Cele te zorientowane są na uzyskanie pożądanych zmian w stanie środowiska, opisywanych w kategoriach medycznych oraz w zachowaniu jednostki, rodziny, społeczności.

Prawidłowo sformułowane cele powinny mieć charakter użyteczny i wskazywać wyraźnie do czego dążą.

Wyznaczone cele dotyczyć mogą:

• Zmniejszenia zachorowalności na określone choroby

• Zwiększenia wczesnej zgłaszalności osób chorych na określoną chorobę

• Poprawy stanu sanitarno-higienicznego środowiska

• Poprawy sposobu żywienia

• Zwiększenia spożycia owoców i warzyw w określonej populacji

Osoby objęte programem edukacji zorientowanym na chorobę powinny:

• Poznać czynniki odpowiedzialne za występowanie danej choroby

• Być przekonane o istnieniu zagrożenia

• Być przekonane o możliwości zmniejszenia zagrożenia danej choroby

• Znać sposoby zmniejszenia i eliminowania czynników ryzyka choroby

Dobierając treści w edukacji zdrowotnej należy brać pod uwagę również:

• Wiek

• Płeć

• Zainteresowania

Przekazane treści powinny mieć charakter:

• Praktyczny

• Służyć nabywaniu umiejętności

• Sprzyjać kształtowaniu umiejętności prozdrowotnych

Metody dydaktyczne:

• Podające

• Problemowe

• Eksponujące

• Praktyczne

Zasady EZ:

• Motywowania – pozytywna, negatywna

• Stopniowania trudności i etapowości

• Poglądowości

• Doboru treści

EZ – poziomy działań – odpowiedzialności – zadania:

• Planista/strateg planowanie programu edukacyjnego i poszczególnych jego etapów; ustalanie celów i zadań odnośnie potrzeb edukacyjnych pacjenta/klienta; wybór metod i materiałów edukacyjnych; wybór metodologii badań

• Koordynator/organizator – organizacja edukacji; opracowanie materiałów edukacyjnych; zapewnienie dostępu do materiałów edukacyjnych; prowadzenie szkoleń personelu/trenerów; koordynacja działań na poszczególnych etapach i poziomach

• Edukator/wykonawca – edukacja indywidualne i grupowa pacjentów i ich rodzin; opracowanie materiałów edukacyjnych; tworzenie grup wsparcia, samopomocy

DIAGNOZA SPOŁECZNA – ocena potrzeb zdrowotnych jednostki, społeczności, oszacowanie jakoś życia w kontekście bezrobocia, przemocy, zaburzeń funkcjonowania rodziny, oszacowanie społecznych skutków choroby.

DIAGNOZA EPIDEMIOLOGICZNA – ocena problemów zdrowotnych w populacji i ich natężenia.

DIAGNOZA EDUKACYJNY-ORGANIZACYJNA

DIAGNOZA POLITYCZNO-ADMINISTRACYJNA