ZAGADNIENIA NA EGZAMIN LICENCJACKI:

10. Komórka roślinna i zwierzęca-podobieństwa i różnice.

Komórka uważana jest jako podstawowa, funkcjonalna jednostka życia. W niej przebiegają wszystkie procesy, które są niezbędne do życia.

Wspólną cechą komórki zwierzęcej i roślinnej jest to, że posiadają jądro komórkowe. Należą do eukariotów. Jądro komórkowe otoczone jest podwójną błoną komórkową. W jądrze komórki zwierzęcej i roślinnej znajduje się cząsteczka informacji genetycznej, czyli DNA. Wnętrze jądra wypełnia nukleoplazma. W niej wyróżnia się chromatynę( heterohromatyna i euchromatyna), jąderko i sok jądrowy, czyli kariolimfa. Komórki roślinne i zwierzęce zdolne są do podziałów mejotycznych i mitotycznych. Podziały mejotyczne zachodzą w czasie procesów płciowych podczas produkcji gamet. Podziały mitotyczne warunkują wzrost roślin i zwierząt.

Oprócz cech wspólnych pomiędzy komórką roślinną i zwierzęcą istnieją znaczące różnice:

Komórki roślinne od komórek zwierzęcych różnią się tym, że posiadają plastydy(chloroplasty, chromoplasty i leukoplasty)które zawierają barwniki lub materiały zapasowe- głównie skrobię, oraz ścianę komórkową która jest celulozowa. Pod nią jest błona komórkowa. W komórce roślinnej znajduje się jedna, duża, centralnie położona wakuola zawierająca sok komórkowy.

Komórka zwierzęca nie posiada ściany komórkowej, otoczona jest podwójną błoną białkowo- lipidową. We wnętrzu znajduje się galaretowata cytoplazma, w której znajdują się: reticulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego, lizosomy, peroksysomy, desmosomy (połączenia międzykomórkowe). Wakuole tu są małe i wyspecjalizowane. Wyróżnia się wodniczki tętniące odpowiedzialne za osmoregulację i wydalanie niestrawionych resztek i wodniczki trawienne, które zawierają enzymy trawienne.

Składniki komórki	Komórka roślinna	Komórka zwierzęca
ściana komórkowa	występuje	brak
błona komórkowa	występuje	występuje
cytoplazma	występuje	występuje
jądro komórkowe	występuje	występuje
mitochondria	występują	występują
wodniczki	jedna lub kilka dużych	dużo małych
plastydy	występują	brak
organelle ruchu	brak, wyjątek stanowią gamety, czyli komórki rozrodcze i niektóre glony zaopatrzone w wici, np. euglena	występują, np. rzęski u pantofelka, jako organellum ruchu, lub rzęski w tkance nabłonkowej, np. nabłonek migawkowy wyścielający tchawicę
Siateczka śródplazmatyczna	występuje	występuje

11. Przystosowania kręgowców do trybu i środowiska życia.

Ryby- Ciało opływowe, kształt zwykle wrzecionowaty, przystosowane do pokonywania oporu wody, głowa łączy się z tułowiem nieruchomo, szkielet chrzęstny częściowo skostniały lub kostny, otwór gębowy zaopatrzony w ruchome rzęski, w większości przypadków jedynym narządem oddychania są skrzela, skra w większości gatunków pokryta łuskami w niektórych naga, gruba z licznymi gruczołami śluzowymi, wiele gatunków posiada pęcherz pławny, posiadają również linię boczną są zmiennocieplne mają zamknięty układ krążenia i są rozdzielnopłciowe.

Płazy- Wilgotna skra umożliwia płazom wymianę gazową. Wszystkie płazy są zmiennocieplne.

Cechy przystosowujące płazy do życia na lądzie:

Ciało osłonięte cienkimi niezrogowaciałym naskórkiem, pokrytym śluzem, w silnie ukrwionej skórze właściwej obecne są wielokomórkowe gruczoły pęcherzykowe, które wydzielają śluz, co ochrania je przed wyschnięciem na lądzie ,gruczoły o charakterze surowiczym produkujące substancje trujące (jady)- ropuchy, salamandry. Jad ropuch zawiera min. Bufotaline- paraliżuje czynności serca, bufoninę- właściwości usypiające.

W skrze właściwej i naskórku obecne są również liczne komórki barwnikowe: melanofory z melaniną – barwy brunatne(ochronne), lipofory z żółtymi lub czerwonymi barwnikami ksantofilowymi-ostre barwy ostrzegawcze.

Obecność powiek i gruczołów łzowych-ochrona przed wysychaniem.

Połączenie jamy nosowej z jamą gębową i workiem spojówkowym.

Osadzenie oczu i nozdrzy na grzbietowej stronie głowy .

Przekształcenie płetw w kończyny 5-cio palczaste w dłoni obecne 4-palce(redukcja kciuka).

Wypełniona powietrzem jama w sąsiedztwie błędnika-jama błędnika która tworzy ucho środkowe (stanowi wzmacniacz dźwięku)

Cechy przystosowujące płazy do życia w wodzie:

U wielu form zapłodnienie zewnętrzne związane z wodą-składanie jaj tzw. Skrzeku do wody, początkowe fazy rozwoju w wodzie, obecne stadium larwy, występowanie linii nabocznej u kijanek płazów, oraz dorosłych płazów skrzelodysznych, oddychanie skórne, palce spięte błoną pławną, wydzielany przez gruczoły skórne śluz zmniejsza opór wody podczas pływania, powieki chronią oczy przed pasożytami, formy skrzelodyszne wydzielają amoniak.

Gady- Skora okryta zrogowaciałym naskórkiem wysyconym lipidami wytwarzającymi łuski lub tarcze, ogranicza to utracie wody i uniemożliwia oddychanie skórne. Naskórek w miarę wzrostu zwierzęcia złuszcza się o odrasta-albo stopniowo, albo też równocześnie na całej powierzchni ciała w postaci wylinki. Skora gadów z reguły nie ma gruczołów, poza zapachowymi (odszukanie partnera w okresach godowych, odstraszanie- gruczoły kloaczne u zaskrońca)

Ptaki- Skora ptaków jest cienka, prawie pozbawiona gruczołów, ale zdolna do wytwarzania tworów rogowych, szczególnie charakterystyczne są pióra okrywające całe ciało ptaka. Pierwsza para kończyn ma postać skrzydeł. Szkielet jest ubogi w elementy chrzęstne. Ptaki latające mają na mostku listwę kostną-grzebień, który jest miejscem przyczepu mięśni piersiowych odpowiadających za poruszanie skrzydłami. Aby zmniejszyć ciężar ciała i ułatwić poruszanie się ptaków w powietrzu szkielet zbudowany jest z kości pneumatycznych ( pustych w środku),ptaki pozbawione są również pęcherza moczowego. Ptaki posiadają aerodynamiczny kształt ciała. Mają bardzo dobrze rozwinięty zmysł wzroku związany z ich trybem życia- nocnym( bardziej rozwinięte pręciki) –bądź dziennym (bardziej rozwinięte czopki) kształt gałek ocznych również jest zróżnicowany.

Ssaki- Odznaczają się bardzo wysoko rozwiniętym centralnym systemem nerwowym, dzięki czemu mają możliwość uczenia się (odruchy warunkowe), a tym samym nabywania indywidualnego doświadczenia życiowego i reagowania w sposób adekwatny w nietypowych systemach środowiskowych. Ważną cechą ssaków jest żyworodność, połączona z karmieniem młodych mlekiem matki, w początkowym okresie ich rozwoju. Ssaki mają zdolność regulowania temperatury środowiska wewnętrznego (kontrola produkcji i utraty ciepła). Ciało pokryte włosem specjalny rodzaj włosów stanowią włosy czuciowe lub zatokowe mające w brodawce zakończenia czuciowe licznych nerwów. Obecność gruczołów potowych-ułatwia termoregulację, u samic występują również gruczoły mleczne. Naskórek ssaków wytwarza wiele rożnych tworów rogowych: łuski-występują u gryzoni myszowatych na łapach, pazury występują u drapieżnych, formy duże i szybko biegające posiadają kopyta, zaś jeleniowate posiadają rogi. Zęby ssaków często są zróżnicowane gatunkowo-występują roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy.

Ssaki są gromadą bardzo plastyczną przez co ze względu ma miejsce życia zajmują wszystkie środowiska i wyróżniają się zmianami w przystosowaniach np.:

Ssaki naziemne:

• Formy nadrzewne:

Obecne wśród naczelnych, gryzoni, latawców.

Niemal wyłącznie roślinożerne i wszystkożerne.

Silnie rozwinięte tylne kończyny umożliwiające wykonywanie długich skoków.

Sługi ogon opatrzony kitą.

Ostre, czasem zgięte pazury.

Chwytny ogon.

Brachiacja.

• Ssaki zamieszkujące tereny otwarte stepów i pustyń:

• Duże ssaki-nie posiadające możliwości ukrycia się.

Zdolność szybkiego biegu (kopytne)

Częsta redukcja palców bocznych.

Niewielki cienki ogon.

Młode rodzą się zaawansowane w rozwoju.

• Drobne ssaki:

Korzystają z nor.

Zdolność szybkiego biegu skokami.

Silne wydłużenie tylnych kończyn.

Ogon zakończony kitką.

Silnie rozwinięty słuch.

• Ssaki podziemne:

Niewielkie rozmiary.

Ciało wałeczkowate, ogon krotki lub brak.

Zanik małżowin usznych.

Dobrze rozwinięty zmysł dotyku- włosy zatokowe.

• Ssaki wodne-walenie:

Wrzecionowaty kształt ciała.

Szyja skrócona, niewyodrębniona.

Wyraźna dwudzielna płetwa ogonowa.

Kończyny przednie przekształcone w płetwy.

Kończyny tylnie, małżowiny uszne- zanikają.

Funkcje termoizolacyjne przyjmuje podskórna tkanka tłuszczowa.

• Ssaki ziemnowodne:

Stekowce (dziobak), drapieżne (wydra)

Ciało wydłużone ze skróconą szyją.

Narząd napędowy-kończyny przednie.

Futro bardzo gęste, trudno namakające.

Małżowiny uszne małe, ukryte w futrze lub zanikają.

• Ssaki powietrzne- nietoperze.

Obecna błona lotna.

Stopa z pazurami.

Klatka piersiowa usztywniona.

Zdolność echolokacji.

12. Sukces ewolucyjny na przykładzie wybranych grup zwierząt kręgowych.

Kręgowcom dały początek pierwotne strunowce - osłonice i bezczaszkowce, których szkieletem osiowym była chrzęstna struna grzbietowa. Z nich rozwinęły się bezżuchwowce głównie chrzęstne, mające często kostne pancerze i żuchwowce - ryby, które ewoluowały z chrzęstnych na kostne .Pojawił się u nich szkielet i pojedyncze kręgi osłaniające strunę grzbietową. Serce zbudowane z komory i przedsionka, nie tylko zatoki żylnej jak w przypadku wczesnych strunowców. Układ oddechowy stanowią głównie skrzela, u ryb dwudysznych żyjących w okresowo wysychających zbiornikach funkcję oddechową przejmuje przekształcony pęcherz pławny , zdolność oddychania tlenem atmosferycznym. Mózgowie zbudowane z wyraźnych części połączonych liniowo, słabo zaznaczony podział na prawą i lewą półkulę. Jednym z najważniejszych wydarzeń ewolucyjnych było powstanie chwytnego aparatu szczękowego.

Ichtiostega to forma przejściowa dająca początek płazom, posiadająca zarówno ogon i łuski, jak i kończyny i płuca.

Płazy zredukowały czaszkę, powstały im kończyny przednie i tylne (przednie czteropalczaste, tylnie pięciopalczaste), palce połączone błoną pławną, co ukazuje ciągłą zależność od wody, czaszka połączona została z kręgosłupem dwoma kłykciami potylicznymi, dzięki czemu wstrząsy przy chodzeniu nie były bezpośrednio przenoszone na puszkę mózgową. Miednica zbudowana z trzech kości i u niektórych brak ogona. Brak klatki piersiowej, płuca małe, oczy i nozdrza wystające. Serce ma dwa przedsionki, i jedną komore, występuje obieg mały - płucny i duży - obiegowy. Mózgowie podzielone na półkule. Występuje stek - kloaka, czyli wspólne ujście układu wydalniczego, pokarmowego i rozrodczego. W rozwoju nadal występuje postać larwalna, a rozmnażanie nadal zachodzi w wodzie.

U gadów pojawiają się żebra, liczba kręgów wzrasta (także szyjnych-większa ruchliwość czaszki), ciało ulega wydłużeniu, a u niektórych zanikają kończyny (węże). Odwrotnie następuje u żółwi, rozwój gadów jest bardzo zróżnicowany i zależny od środowiska życia. Poruszaniu sie towarzyszą boczne wygięcia ciała, czego nie ma u płazów, kończyny zwykle pięciopalczaste, zakończone pazurkami, rozstawione lekko na boki ciała. Ogon długi i ruchliwy, naskórek pokrywający ciało silnie zrogowaciały tworzący łuski, brak utraty wody przez skórę, zdolność zrzucania skóry -linienie. Ruchomy język, rozwidlony, często jako narząd zmysłu i zęby jadowe. Niskie tempo metabolizmu, drapieżność, oddychanie tylko płucami, występowanie oskrzeli i przegrody – podniebienie wtórne. Serce zbudowane z prawego i lewego przedsionka, zatoki żylnej i jednej komory, ale przedzielonej częściową przegrodą, brak stożka tętniczego. Mózgowie lepiej wykształcone, półkule większe, brak ułożenia liniowego, dobry wzrok, występowanie u węży jamek policzkowych umożliwiających reagowanie na promieniowanie cieplne. Występuje kloaka. Gady są jajorodne, część wytwarza jednak bony płodowe (są owodniowcami). Zapłodnienie jest wewnętrzne.

Ptaki przekształciły przednie kończyny w skrzydła, a kości maja puste przestrzenie w środku (pneumatyczne), co pozwala na lekkość szkieletu. Są stałocieplne, co jest konieczne do szybkiej i intensywnej przemiany materii, którą prowadzą ze względu na wysokie zapotrzebowanie energetyczne związane ze sposobem życia w powietrzu. Bezzębne szczęki pokrywa dziób o kształcie zależnym od pobieranego pokarmu. Oddychanie za pomocą płuc zbudowanych z kanalików i worków powietrznych połączonych z płucami, dzięki czemu wymiana gazowa odbywa się cały czas, przy wdechu i wydechu - podwójne oddychanie. W sercu można wyróżnić dwie komory, dwa przedsionki i szczątkową zatokę żylną. Duży mózg i rozbudowany móżdżek. Doskonały wzrok i słuch. Występowanie kloaki. Wszystkie jajorodne.

Ssaki wykształciły futro ze względu na stałocieplność , którą "odziedziczyły" po ptakach. Przed przegrzaniem chronią je gruczoły potowe w skórze, pozwalające na obniżenie temperatury w skutek wzmożonego parowania wody z powierzchni skóry. Półkule mózgowe zbudowane są z warstwy wewnętrznej - substancji białej oraz zewnętrznej - substancji szarej. Substancja szara formuje silnie rozwiniętą u większości ssaków pofałdowaną korę mózgową. Kora jest siedliskiem ośrodków nerwowych związanych ze zmysłami oraz środków wyższych czynności psychicznych takich jak wola czy kojarzenie wrażeń. Są żyworodne. Wszystkie to łożyskowce

13. Opieka nad potomstwem w świecie zwierząt.

Zachowania rodzicielskie obu płci kształtują się pod względem hormonów (prolaktyna) oraz pod wpływem bodźców ze strony potomstwa(wylizywanie, czyszczenie dotykanie). Bodźce tego rodzaju np. dotykanie sutek również mają wpływ na przebieg laktacji. Zaś struktura rodzinna powstała w okresie rozrodu, może utrzymać się w długich odcinkach czasu(sezon lub nawet całe życie-wilki lub gęsi) wpływając zasadniczo na kształtowanie się życia grupowego zwierząt.

Ryby -Przykładem mogą być pielęgnice. Samiec wraz z samicą przygotowują miejsce do złożenia jaj. Samica czyści podłoże a samiec stoi na straży, odpędzając intruzów. Rodzice bardzo dużo czasu poświęcają opiece nad ikrą. Samica stoi nad nią wachlując ją płetwami, zapewniając w ten sposób przepływ natlenionej wody nad ikrą. Pilnowaniem gniazda i terytorium wokół niego zajmuje się samiec, demonstrując swą potężność, poprzez napinanie płetw i drżenie ciała. Innym przykładem jest ciernik, który buduje gniazdo między roślinami występującymi na dnie zbiornika. Budową gniazda i opieką nad potomstwem zajmuje się samiec. Do gotowego gniazda zapędza samicę, która po złożeniu jaj odpływa i nie interesuje się nimi.

Płazy – Płazy beznogie-składają jaja zazwyczaj w norkach ziemnych, samice otaczają je własnym ciałem co chroni je przed wysychaniem. Płazy ogoniaste- dzięki zapłodnieniu wewnętrznemu rozwój jaj może następować w jajowodach samicy. W najliczniejszej rodzinie płazów bezpłucnikowych samice pozostają przy złożonych jajach, bronią ich przed owadami i drapieżnikami, oddechy samic wprawiają jaja w ciągły ruch, samice natychmiast pożerają jaja w których zarodniki obumarły nie dopuszczając tym samym do pojawienia się pleśni. Płazy bezogonowe- Np. Żaba Darwina-samiec pozostaje w pobliżu złożonego skrzeku, wylęgnięte kijanki wkłada do pyska i wprowadza do uchodzącego do gardzieli worka rezonacyjnego po przeobrażeniu wypluwa małe żabki. Pętówka- samiec oplata sobie po kopulacji tylne nogi skrzekiem zakopuje na okres dwóch tygodni w ziemnej jamce, potem wędruje do wody gdzie uwalnia się od skrzeku.

Gady -Przykładem może być kobra królewska, która buduje rodzaj gniazda z liści, a po złożeniu jaj układa się na powstałym kopczyku. Z kolei krokodyle budują gniazda ze szczątków roślin i mułu, uprzednio wymieszanych w pysku. Szczątki roślinne gnijąc powodują podwyższenie się temperatury gniazda. Gniazda są poprawiane w razie potrzeby i ochraniane przez samicę po złożeniu w nich jaj, zraszają je wodą regulując temperaturę. Tuż przed wylęgiem dorosły osobnik rozrzuca kopiec, młode są przenoszone w pysku do wody.

Ptaki - Ptaki dzielimy na zagniazdowniki, których pisklęta wylęgają się zdolne do samodzielnego życia i gniazdowniki, których pisklęta wymagają opieki, karmienia i ogrzewania. Gniazdowniki budują gniazda, wysiadują jaja i pielęgnują pisklęta. Do gniazdowników zalicza się większość ptaków m.in. jaskółki, wróble, orły. Wymagają one intensywnej opieki rodziców, którzy karmią je przynosząc pokarm do gniazda, często wcześniej same go nadtrawiają. Chronią małe przed zimnem i przed drapieżnikami. Rybitwa czubata składa na ziemi uderzająco jasne, prawie białe jaja. Następnie rodzice bombardują otoczenie swoim kałem. Wkrótce wszędzie jest pełno białych plamek i żaden krążący drapieżnik nie jest w stanie z góry odróżnić jaj od odchodów. Jerzykoczubek upodabnia swoje gniazdo do zgrubienia konaru natomiast rybitwa biała w ogóle nie buduje gniazda, a znosi je w rozwidleniu gałęzi i wysiaduje je na stojąco. 

Ssaki - U ssaków obserwuje się najwyższy stopień opieki nad potomstwem. Młode są karmione mlekiem matki i pozostają przez jakiś czas po urodzeniu się pod jej opieką.  Jedyną grupą ssaków jajorodnych są stekowce do których należy dziobak, który wysiaduje jajo w norce oraz kolczatka, która nosi jajo w skórnej torbie. Odmiennymi od innych ssaków pod względem rozrodu są również torbacze, których ciąża trwa krótko a maleńkie młode po porodzie jest przechowywana w skórnej torbie na brzuchu samicy. Należą do nich kangury, koala oraz wilk workowaty. Występuje również obrona stadna potomstwa. U morsów, gdy niedźwiedź chwyci malutkiego morsa to na pomoc przychodzi dwadzieścia morsów i wszystkie runą na napastnika.

14.Wędrowki zwierząt na przykładach z różnych grup systematycznych.

Zjawisko wędrówek to występuje u wszystkich kręgowców i u niektórych bezkręgowców (szczególnie niektórych owadów). Wędrówki zwierząt dzieli się na regularne (cykliczne) i nieregularne. Wędrówki regularne są związane z cyklami życiowymi (np. rozmnażanie się) lub cyklicznymi zmianami w środowisku (np. pory dnia, pory roku). Wędrówki nieregularne są związane najczęściej z klęskami żywiołowymi lub przegęszczeniem populacji. Regularne wędrówki są instynktowe, a więc zakodowane genetycznie; ich przyczyny są niejasne. Orientacja przestrzenna zwierząt w czasie wędrówek nie jest ostatecznie wyjaśniona. Zwierzęta wykorzystują do tego celu różne zjawiska: kierują się chemotaktyzmem i termotaktyzmem (zwłaszcza organizmy wodne), wykorzystują siły Coriolisa i magnetyzm ziemski (ptaki), orientację według gwiazd i słońca (ptaki, ssaki, owady).

Wśród bezkręgowców najbardziej znane jest nieregularne pojawianie się olbrzymich stad szarańczy wędrownej, przemieszczającej się na odległość do 2 tysięcy km. Jest to typowy przykład nieregularnej wędrówki związanej z przegęszczeniem populacji. Na przegęszczenie populacji reaguje podobnie wiele gatunków motyli, np. osetnik, wędrujący z północnej Afryki do południowej Europy. Największe odległości pokonuje jednak północnoamerykański motyl, monarch, który corocznie przelatuje na zimowiska w Kalifornii i Meksyku, pokonując trasę ponad 4000 km.

U ryb rozróżnia się wędrówki czynne i bierne. Biernym podlegają pelagiczne jaja i larwy (węgorz), narybek, czasem osobniki dorosłe (osłabione tarłem łososie). Czynne wędrówki ryb dzieli się na: pokarmowe, zimowiskowe i rozrodcze (tarliskowe). Najbardziej znane w Europie są wędrówki pokarmowe dorszy, śledzi i szprotów. Rozróżnia się wędrówki tarliskowe ryb - anadromiczne i katadromiczne. Wędrówki anadromiczne (z morza do rzek, często do ich górnego biegu) odbywają: łosoś, troć, jesiotr, minóg morski.

Wędrówki katadromiczne (z rzek do mórz) odbywa np. węgorz; po uzyskaniu dojrzałości płciowej węgorze z jezior i rzek Europy i Ameryki Północnej rozpoczynają wędrówkę do Morza Sargassowego, gdzie odbywają tarło. Zasięg wędrówek waha się od kilku km (karpiowate) do kilkuset, a nawet tysięcy km (łosoś, troć, węgorz europejski).

Ptaki większość z nich odbywa z reguły długodystansowe przeloty z terenów lęgowych na zimowiska i z powrotem; wędrówki te są związane ze zmianami pór roku i zasobami pokarmu. Część ptaków zmienia tylko częściowo zasięg swojego występowania, np. gawron i sikory gnieżdżące się w Polsce odlatują na zimę do południowo-zachodniej Europy, a w Polsce zimują osobniki z rejonów północno-wschodnich. Większość ptaków wędrujących odlatuje na duże odległości-rybitwa popielata, która gnieździ się w arktycznych regionach Eurazji i Ameryki Północnej, a zimuje na Antarktydzie. Ptaki te co roku przelatują 30–40 tysięcy km.Z ptaków krajowych najdłuższe wędrówki odbywa bocian biały, który zimuje w równikowej i południowej Afryce. Pokonuje trasę do 10 tysięcy km, przelatując w ciągu doby 200 km.

Wędrówki regularne są wśród ssaków zjawiskiem rzadkim. Odbywają je nietoperze do określonych miejsc zimowania, np. borowiec wielki pokonuje nawet odległość 1600 km. Dobrze znane są wędrówki kopytnych strefy umiarkowanej. Renifery mają swoje letnie pastwiska w tundrze. Przed nastającą zimą arktyczną wędrują określonymi szlakami wiele setek kilometrów na południe, na pastwiska zimowe. Kopytne strefy podzwrotnikowej i międzyzwrotnikowej odbywają mniej lub bardziej regularne wędrówki w poszukiwaniu wody. Regularne wędrówki związane z rozrodem odbywają wielkie ssaki morskie (długopłetwiec, płetwal błękitny); zimą migrują z wód chłodnych, arktycznych i antarktycznych, do wód cieplejszych strefy zwrotnikowej.

Znanym zjawiskiem są „samobójcze” wędrówki lemingów górskich zamieszkujących góry Półwyspu Skandynawskiego; są one wynikiem eksplozji demograficznej występującej co 3–4 lata. Część osobników przegęszczonej populacji formuje „kolumnę marszową”, która instynktownie porusza się według raz obranego kierunku, pokonując po drodze wszystkie przeszkody: jeziora, rzeki, lodowce, fiordy, a nawet miasta, zasiedlając nowe, odpowiadające im tereny. Jeżeli dotrą do morza instynkt wędrówki w raz wybranym kierunku nakazuje im kontynuowanie jej, co kończy się śmiercią.

15.Strategie rozrodcze w świecie zwierząt.

Zwierzęta przystępują do czynności związanych z rozrodem w określonych warunkach, najczęściej raz lub dwa razy do roku. Istnieje zależność między pojawieniem się zachowań reprodukcyjnych a długością dnia i temperaturą. Dowodem bezpośrednim jest fakt iż zwierzęta udomomowione żyjące w zmiennych warunkach w znacznym stopniu zatraciły swój rytm zachowań seksualnych i mogą rozmnażać się w ciągu całego roku. W okresie rozmnażania występuje lub też zaznaczają się silniej niż normalnie: agresywność, tendencje do dominacji i obrona określonego terytorium. U kręgowców życie gromadne wywiera określony wpływ na przebieg rozmnażania. Z kolei zachowanie może wpłynąć na gotowość fizjologiczną do spółkowania i zapłodnienia. Typowym tego rodzaju zachowaniami są zaloty.

Strategie rozrodcze:

Strategia typu K- niewiele potomstwa, opieka nad potomstwem. Gatunki mające taki typ rozrodu nie zużywają wszystkich dostępnych im zasobów i energii na produkowanie dużej liczby organizmów potomnych, lecz odznaczają się powolnym rozwojem, dużymi rozmiarami, późnym przystępowaniem do rozrodu i rozmnażaniem się kilkakrotnie w ciągu życia. Zamieszkują one środowiska o dużej stałości i przewidywalności warunków. Najczęściej występują w siedliskach istniejących od bardzo długiego czasu. Dominują w strefach leśnych i stepowych. W tej strategii, z uwagi na długość okresu ciąży samica ponosi większą niż samiec stratę, jeśli potomstwo nie przeżywa. Dlatego samice częściej niż samce opiekują się jajami lub młodymi i zazwyczaj inwestują więcej czasu i energii w opieką rodzicielską. Mniej korzyści z tytułu opieki nad potomstwem osiąga samiec. Czas bowiem poświęcony na opiekę nad potomstwem może być stracony wobec ewentualnej perspektywy zapłodnienia innych samic.
Strategia typu R- duża liczba potomstwa, małe szanse przeżycia pojedynczego osobnika. Dostosowana do klimatu zmiennego, nieprzewidywalnego i niepewnego. Osobniki te są mało wyspecjalizowane i nie preferują żadnych konkretnych warunków. Są to typowi pionierzy, kolonizujący tereny otwarte, wolne od konkurentów. 

Większość zwierząt to organizmy rozdzielnopłciowe. Spotykamy również zwierzęta obupłciowe. Niektóre z nich zdolne są do samozapłodnienia.

Rozwój zarodka może przebiegać w różny sposób- mamy zwierzęta jajorodne, jajożyworodne, żyworodne.

Wyróżniamy rozwój zwierząt bezpośredni(prosty), w którym młode są bardzo podobne do osobnika dorosłego, i pośredni(złożony), w którym z jaj wylęga się larwa. Larwy przechodzą przeobrażenia. Sposób rozmnażania i rozwój zwierząt jest ściśle związany ze środowiskiem życia.

Zwierzęta wodne wydalają  komórki płciowe bezpośrednio do wody. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo spotkania się tych komórek i zapłodnienia, zwierzęta te muszą produkować ich duże ilości. Innym sposobem jest składnie jaj przez samicę w miejscu w którym samiec deponuje swoje komórki rozrodcze. System ten zwiększa szanse zapłodnienia i nie wymaga produkcji tak dużej ilości komórek płciowych jak w poprzednim przypadku. W taki sposób rozmnażają się między innymi cierniki i żaby, gdzie u tych ostatnich samiec przytrzymuje samice w czasie składania skrzeku gwarantując zapłodnienie większej ilości jaj.

U kręgowców lądowych wyraźnie widać dostosowanie strategii rozrodczych do warunków panujących w środowisku ich życia. Przystosowaniem są: wewnętrzne zapłodnienie ( samiec deponuje plemniki wewnątrz ciała samicy zabezpieczając je tym samym przed wyschnięciem. Zapłodnienie jaj zachodzi również w ciele samicy. Po tym, jajo otacza się specjalnymi osłonkami zabezpieczającymi przed utratą wilgoci i zostaje złożone na zewnątrz, bądź pozostaje wewnątrz ciała samicy aż do osiągnięcia odpowiedniego stadium rozwoju), twarda skorupka otaczająca jajo, błony płodowe wytwarzane przez zarodek, łożysko u zwierząt żyworodnych.

19. Charakterystyka fauny kręgowców poszczególnych kontynentów.

Biorąc pod uwagę rozmieszczenie zwierząt na kuli ziemskiej wyróżniono cztery główne królestwa: Notogea, Neogea, Arktogea, oraz Antarktis.

Notogea obejmuje swoim zasięgiem Australię, Nową Gwineę wraz z pobliskim wyspami i archipelagami, Nową Zelandię, oraz wyspy Polinezji. Obszar ten charakteryzuje się fauną o dużej odmienności od fauny innych regionów świata, przede wszystkim obecnością stekowców i torbaczy i nieobecnością łożyskowców.  Przedstawicielami stekowców występujących obecnie jedynie w tym królestwie są dziobak, żyjący w wodach przybrzeżnych Australii i Tasmanii, oraz przypominające jeże kolczatki, których ojczyzną jest Nowa Gwinea, Australia i Tasmania. Torbacze, które w trzeciorzędzie żyły powszechnie na wszystkich kontynentach dziś można spotkać głównie w Australii. Do najbardziej znanych przedstawicieli tego gatunku należą kangury, wombaty, oraz diabły tasmańskie. Jedynym drapieżnikiem żyjącym na obszarze Australii i Nowej Gwinei jest pies dingo. Świat ptaków omawianego królestwa jest także bardo charakterystyczny. Żyją tu gatunki swoiste dla tego obszaru takie jak: emu, kiwi, kazuar, czy ptaki rajskie. Obszar ten zamieszkuje połowa papug występujących na świecie. Obserwuje się tu także liczne gołębie. Pośród gadów zamieszkujących królestwo Notogei przeważają jadowite węże, czy endemiczne żyjące w Nowej Zelandii tuatary.

 

Królestwo Neogea obejmuje swoim zasięgiem Amerykę Południową i środkową, a także pobliskie wyspy Antyle. Ze względu na dużą powierzchnię, oraz różnorodność środowisk i klimatów królestwo to odznacza się bardzo bogatą fauną. Z ssaków szczególnie charakterystyczna jest obecność szczerbaków do których zalicza się leniwce, mrówkojady i pancerniki, z których tylko te ostatnie występują także w Ameryce Północnej. Bardzo licznie występują gryzonie, z których najciekawszym jest kapibara. Innym gryzoniem jest świnka morska. Charakterystycznymi przedstawicielami fauny tego królestwa są pekari, lamy, guanako oraz tapiry. Największymi kotami są jaguar, oraz puma. Szeroko rozprzestrzenione są także małpy szerokonose, z których wyróżnia się wyjec posiadający chwytny ogon.

 W obrębie Neogei występują bardzo liczne gatunki endemiczne ptaków takich jak: nandu, tukany, kolibry, papugi, czy kondory.  Z gadów liczne są w tym królestwie krokodyle. Pośród węży oprócz wielu jadowitych gatunków zwracają uwagę węże olbrzymie boa i anakonda. Płazy ogoniaste mają tu niewielu przedstawicieli.

 

Królestwo Arktogea stanowi największe powierzchniowo królestwo zoogeograficzne na świecie. Arktogea rozdzielona jest na trzy regiony: etiopski, orientalny, oraz holarktyczny.

 

Region etiposki obejmuje kontynent afrykański na południe od Sahary, oraz południową część półwyspu arabskiego. Typowymi ssakami zamieszkującymi ten obszar są małpy wąskonose, koczkodanowi i człekokształtne (goryl,oraz dwa gatunki szympansów), słoń afrykański, nosorożec, endemiczne hipopotamy. Występują tu także góralki. Charakterystyczną cechą fauny ssaków tego regionu jest olbrzymie bogactwo kopytnych i żyrafowatych takich jak: zebry, żyrafy, wiele gatunków antylop.Występują tu także guźce i świnie rodzaju Sus. W regionie etiopskim żyje także mrównik.Drapieżniki reprezentowane są przez hieny,gepardy, lwy. Z gadów zamieszkujących ten region należałoby wyróżnić krokodyle, kameleony, czy pytony. Spośród ptaków na uwagę zasługują strusie, papugi oraz czaple.

Region orientalny swoim obszarem obejmuje obszar Indii, Indochin, południowych Chin, , Tajwan, Filipiny, Sumatrę,oraz Jawę. Bardzo liczny jest rząd ssaków drapieżnych. Obszar ten zamieszkują: lampart, gepard, tygrys, czy hiena pręgowana. Bydło-gaur,bawół indyjski, bawół anoa. Ze słoni na omawianym obszarze występuje słoń indyjski. Spośród nietoperzy warto wymienić tzw. psy latające, (rudawki). Pośród naczelnych zwraca uwagę obecność lemurów, oraz makaków czubatych. Żyją tu także gibony, oraz orangutany. Na obszarze regionu orientalnego występuje duża różnorodność kuraków (bażanty, pawie, dzikie kury), oraz papug. Gorący klimat sprzyja rozwojowi bogatej fauny gadów. Dużo jest tu węży(kobra, pyton). Występują także gekony, krokodyle, czy prowadzące nadrzewny tryb życia tzw. żaby latające. Obszar ten zamieszkuje także największy współczesny przedstawiciel jaszczurek: waran z Komodo.

Region holarktyczny obejmuje swoim zasięgiem strefę umiarkowaną półkuli północnej. Region holarktyczny został podzielony na dwie krainy: palearktyczną, oraz nearktyczną

Kraina palearktyczna: obejmuje cały kontynent europejski, Wyspy Kanaryjskie, Azory, Maderę, Wyspy Zielonego Przylądka, Afrykę powyżej zwrotnika Raka, oraz Półwysep Arabski poza pasem przybrzeżnym zaliczanym do krainy etiopskiej. Występują tu tylko dwie rodziny ssaków endemicznych. Są to ślepce i selewinki. W południowej części występują niedźwiedzie, rysie, jelenie, bobry, lisy, krety, oraz kozice. W rejonach górskich spotkać można dzikie owce i kozy, w górach Azji środkowej jaki. Krainę tę zamieszkują dwa rodzaje wielbłądów: dromadery i baktriany.

Kraina nearktyczna: Obejmuje ona obszar Kanady USA, oraz północne rejony Meksyku. Występuje tu wiele gatunków zwierząt takich, jak w krainie palearktycznej. Zamieszkują ją:kozioł śnieżny, wół piżmowy, pieski preriowe, skunksy, widłorogi, sewele, oposy, pancernik, indyki, kondory, kolibry, jadowite jaszczurki, grzechotniki, płazy ogoniaste.

Zwierzęta wspólne dla Nearktyki i krainy neotropikalnej to: ocelot, jaguar, puma, oraz pekari.

 

Królestwo Antarktis obejmuje Antarktydę i wyspy subantarktyczne. Fauna tego obszaru jest bardzo uboga i monotonna. Nie występują żadne lądowe ssaki, natomiast zamieszkują tu dość liczne ssaki płetwonogie. Najliczniejszą ich grupę stanowią pingwiny, które zamieszkują zimne morza półkuli południowej i spotykane są one na wybrzeżach Antarktydy.