Pojęcie, przedmiot i zakres socjologii pracy
Socjologia jest jedną z nauk społecznych. Opisuje i wyjaśnia społeczne uwarunkowania i skutki społecznej działalności ludzi oraz stosunki społeczne między zbiorowościami i grupami społecznymi oraz wewnątrz nich (konflikty, walkę, współpracę, współdziałanie).
Socjologia jest, więc nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego, jego materialnych i niematerialnych wytworów, zasadniczych form, czyli struktur tego współżycia oraz czynników warunkujących zmienność czy względną niezmienność tych form i wytworów, a wreszcie badaniem osobników ludzkich, jeśli przez to współżycie są wyznaczeni, czyli zdeterminowani1.
Jednym z działów socjologii jest socjologia pracy. Jest to dział specyficzny, zajmujący się opisem i wyjaśnieniem zachowań społecznych ludzi w procesie pracy, podczas produkcji dóbr i usług.
Socjologia pracy w szerszym znaczeniu, zawiera socjologię przemysłu i obejmuje takie zakresy badań jak:
społeczne uwarunkowania, motywy i skutki pracy w ogóle
zakład pracy jako system społeczny, tzn. system grup i stosunków społecznych
konflikty społeczne i zjawiska dezorganizujące zakład pracy i ich przezwyciężanie
zakład pracy jako złożona część składowa życia ogólno społecznego, będąca subsystemem na przykład społeczności lokalnej
W węższym znaczeniu socjologia pracy określana jest jako dział socjologii, który zajmuje się pracą jako procesem społecznym, wpływem warunków społecznych na motywy, przebieg, intensywność i wyniki pracy społeczeństwa oraz badaniem skutków, jakie praca wywołuje w strukturze działań oraz rozwoju szerszych i węższych zbiorowości.
Do najważniejszych zagadnień wchodzących w zakres zainteresowań socjologii pracy, według J. Szczepańskiego2 należą:
ogólne zagadnienia definicji pracy, klasyfikacja jej różnych form i rodzajów występujących w zbiorowościach ludzkich oraz ogólne zagadnienia sprawnego wykonania pracy
badanie społecznych konsekwencji pracy, skutków, społecznego podziału pracy i rozwoju narzędzi pracy
badanie czynników wpływających na motywację pracowników, na intensywność ich wysiłków, a więc na wydajność pracy oraz ogólną produkcyjność całego zakładu pracy
badanie czynników wpływających na identyfikowanie interesów załogi z interesem zakładu pracy oraz utożsamianie celów osobistych z celami i wartościami zakładu
badanie zjawisk i procesów dezorganizacji systemu społecznego zakładu wpływ tych procesów na wykonanie pracy
badanie stosunków między załogą a kierownictwem oraz cech, jakie powinien posiadać kierownik i co powinien wiedzieć o pracownikach, aby skutecznie nimi kierować
badanie biurokracji pracy jako zracjonalizowanej i zdepersonalizowanej postaci zarządzania i kierowania oraz skutków społecznych zachodzących pod jej wpływem
badanie wpływu pracy na tworzenie się typów osobowości, typów zawodowych i na selekcję społeczną
Socjologia pracy bada przede wszystkim zakład pracy jako miejsce, w którym procesowi pracy towarzyszą rozmaite zjawiska społeczne. Socjologia pracy, zajmując się badaniem motywów postępowania oraz wzajemnym oddziaływaniem ludzi i grup ludzkich, często może odpowiedzieć na pytanie: co należy zrobić w sferze społecznej, aby osiągnąć zamierzone efekty. Zatem jej znajomość i stosowanie wyników jej badań może pozwolić na lepsze rozwiązanie problemów związanych z gospodarką zasobami ludzkimi - ale nie tylko. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że bez badań i analiz z zakresu socjologii pracy niemożliwe jest usprawnienie i racjonalizacja procesów pracy.
1 T. Szczurkiewicz, Studia socjologiczne
2 J. Szczepański, Uwagi o przedmiocie i zadaniach socjologii pracy