Podstawowe pojęcia

Podstawowe pojęcia

w zakresie pracy

w zakresie pracy

opiekuńczo –

opiekuńczo –

wychowawczej.

wychowawczej.

2

2

Pedagogika

opiekuńcza jako dyscyplina naukowa

opiekuńcza jako dyscyplina naukowa

Pedagogika opiekuńcza jest nauką o opiece, zwłaszcza nad

Pedagogika opiekuńcza jest nauką o opiece, zwłaszcza nad

dzieckiem, i jej wielorakich aspektach wychowawczych.

dzieckiem, i jej wielorakich aspektach wychowawczych.

W ciągu ostatniego dwudziestolecia prezentowane były różne określenia tej

W ciągu ostatniego dwudziestolecia prezentowane były różne określenia tej

dyscypliny naukowej. Budzą one w wielu przypadkach niemało wątpliwości,

dyscypliny naukowej. Budzą one w wielu przypadkach niemało wątpliwości,

zastrzeżeń a nawet sprzeciwu.

zastrzeżeń a nawet sprzeciwu.

Krytyczny przegląd niektórych określeń pedagogiki opiekuńczej w

Krytyczny przegląd niektórych określeń pedagogiki opiekuńczej w

ostatnim dwudziestoleciu:

ostatnim dwudziestoleciu:

Halina Radlińska

Halina Radlińska

używając terminu pedagogika opiekuńcza określiła, iż jest

używając terminu pedagogika opiekuńcza określiła, iż jest

to „specjalizacja, która istnieje w obrębie pracy społecznej i obejmuje pomoc

to „specjalizacja, która istnieje w obrębie pracy społecznej i obejmuje pomoc

dziecku i jego rodzinie”.

dziecku i jego rodzinie”.

Było to jednak określenie mało sprecyzowane i zbyt ogólnikowe. Dopiero

Było to jednak określenie mało sprecyzowane i zbyt ogólnikowe. Dopiero

Wroczyński podjął wyraźną próbę określenia pedagogiki opiekuńczej jako

Wroczyński podjął wyraźną próbę określenia pedagogiki opiekuńczej jako

wyodrębniającej się części pedagogiki społecznej. Jest ona w tym rozumieniu

wyodrębniającej się części pedagogiki społecznej. Jest ona w tym rozumieniu

„młodą gałęzią nauk pedagogicznych”. Jej problematyka teoretyczna

„młodą gałęzią nauk pedagogicznych”. Jej problematyka teoretyczna

koncentruje się wokół sytuacji wychowawczych, które wymagają pomocy

koncentruje się wokół sytuacji wychowawczych, które wymagają pomocy

społecznej. Jak twierdzi dalej pedagogika opiekuńcza jest nauką pograniczną:

społecznej. Jak twierdzi dalej pedagogika opiekuńcza jest nauką pograniczną:

formuje bowiem podstawy planowego działania w dziedzinach stanowiących

formuje bowiem podstawy planowego działania w dziedzinach stanowiących

domenę opieki społecznej i pedagogiki.

domenę opieki społecznej i pedagogiki.

3

3

„

„

W działalności opiekuńczej skierowanej na udzielanie pomocy

W działalności opiekuńczej skierowanej na udzielanie pomocy

dzieciom i młodzieży pojawia się specjalny zakres planowych działań

dzieciom i młodzieży pojawia się specjalny zakres planowych działań

wychowawczych określanych mianem pedagogiki opiekuńczej”.

wychowawczych określanych mianem pedagogiki opiekuńczej”.

Podstawowym więc zadaniem pedagogiki opiekuńczej staje się zapewnienie

Podstawowym więc zadaniem pedagogiki opiekuńczej staje się zapewnienie

wszystkiej

młodzieży

jednakowych

szans

życiowych

i

jednakowo

wszystkiej

młodzieży

jednakowych

szans

życiowych

i

jednakowo

sprzyjających warunków rozwoju.

sprzyjających warunków rozwoju.

Inne stanowisko przedstawia

Inne stanowisko przedstawia

A. Kamiński

A. Kamiński

, który opieką nazywa „różnego

, który opieką nazywa „różnego

rodzaju świadczenia materialne i psychiczne w stosunku do osób dotkniętych

rodzaju świadczenia materialne i psychiczne w stosunku do osób dotkniętych

jakąś klęską życiową lub nie mogących własnymi siłami dać sobie rady w

jakąś klęską życiową lub nie mogących własnymi siłami dać sobie rady w

życiu […]. Inaczej mówiąc, opieka w ścisłym znaczeniu ma cechy ratownictwa

życiu […]. Inaczej mówiąc, opieka w ścisłym znaczeniu ma cechy ratownictwa

obejmującego ograniczoną liczę osób, a mianowicie dotkniętych choroba,

obejmującego ograniczoną liczę osób, a mianowicie dotkniętych choroba,

wycieńczeniem, zaburzeniami psychicznymi, osamotnieniem, złymi nałogami,

wycieńczeniem, zaburzeniami psychicznymi, osamotnieniem, złymi nałogami,

upośledzeniem itp.

upośledzeniem itp.

Próbę ogólnego określenia pedagogiki opiekuńczej podejmował od szeregu lat

Próbę ogólnego określenia pedagogiki opiekuńczej podejmował od szeregu lat

M. Jakubowski

M. Jakubowski

, który stwierdza: „pedagogika opiekuńcza, w znaczeniu

, który stwierdza: „pedagogika opiekuńcza, w znaczeniu

szerszym, interesuje się ogółem dzieci i młodzieży w sytuacjach, które mają

szerszym, interesuje się ogółem dzieci i młodzieży w sytuacjach, które mają

postać opieki zdrowotnej, prawnej, wychowawczej i społecznej […].

postać opieki zdrowotnej, prawnej, wychowawczej i społecznej […].

Najogólniej można powiedzieć, że pedagogika opiekuńcza zajmuje się typem

Najogólniej można powiedzieć, że pedagogika opiekuńcza zajmuje się typem

wychowania opiekuńczego.

wychowania opiekuńczego.

Jeszcze inne stanowisko przedstawia I. Jundziłł. Wyraża się ono w

Jeszcze inne stanowisko przedstawia I. Jundziłł. Wyraża się ono w

następujących stwierdzeniach: przedmiotem pedagogiki opiekuńczej „są

następujących stwierdzeniach: przedmiotem pedagogiki opiekuńczej „są

fakty, procesy i sytuacje wychowawcze związane z zaspokajaniem potrzeb

fakty, procesy i sytuacje wychowawcze związane z zaspokajaniem potrzeb

dzieci i młodzieży […].

dzieci i młodzieży […].

4

4

Fakty są to zjawiska, które wywołują określone procesy wychowawcze. W

Fakty są to zjawiska, które wywołują określone procesy wychowawcze. W

pedagogice opiekuńczej zaliczamy do nich potrzeby wychowanków […].

pedagogice opiekuńczej zaliczamy do nich potrzeby wychowanków […].

Proces opiekuńczo – wychowawczy jest ciągiem zmian powstających w

Proces opiekuńczo – wychowawczy jest ciągiem zmian powstających w

osobowości wychowanka i wychowawcy pod wpływem realizowanych potrzeb

osobowości wychowanka i wychowawcy pod wpływem realizowanych potrzeb

[…]. Sytuacje opiekuńczo – wychowawczą tworzy ogół warunków, w jakich są

[…]. Sytuacje opiekuńczo – wychowawczą tworzy ogół warunków, w jakich są

zaspokajane potrzeby dziecka.

zaspokajane potrzeby dziecka.

J. Maciaszkowa

J. Maciaszkowa

podaje następującą definicję pedagogiki opiekuńczej: „W

podaje następującą definicję pedagogiki opiekuńczej: „W

moim przekonaniu pedagogikę opiekuńczą można określić jako dyscyplinę ,

moim przekonaniu pedagogikę opiekuńczą można określić jako dyscyplinę ,

która bada, opisuje i wyjaśnia fakty, sytuacje i procesy oraz istniejące między

która bada, opisuje i wyjaśnia fakty, sytuacje i procesy oraz istniejące między

nimi zależności związane z tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb

nimi zależności związane z tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb

ludzi – szczególnie dzieci i młodzieży. Inaczej można powiedzieć, że jest ona

ludzi – szczególnie dzieci i młodzieży. Inaczej można powiedzieć, że jest ona

teorią takiego działania opiekuńczo – wychowawczego, która umożliwia

teorią takiego działania opiekuńczo – wychowawczego, która umożliwia

rozwój”.

rozwój”.

Przedstawione wyżej poglądy można sprowadzić do trzech przeciwstawnych

Przedstawione wyżej poglądy można sprowadzić do trzech przeciwstawnych

stanowisk. Pierwsze (Wroczyński, Kamiński, Jundziłł) nadaje pedagogice

stanowisk. Pierwsze (Wroczyński, Kamiński, Jundziłł) nadaje pedagogice

opiekuńczej zbyt wąski zakres, utożsamiając ją tylko z teorią interwencyjno –

opiekuńczej zbyt wąski zakres, utożsamiając ją tylko z teorią interwencyjno –

kompensacyjnej opieki i jej wychowawczych aspektów, przez co staje się ona

kompensacyjnej opieki i jej wychowawczych aspektów, przez co staje się ona

częścią lub ”kierunkiem” pedagogiki społecznej. Pomija się tu zatem

częścią lub ”kierunkiem” pedagogiki społecznej. Pomija się tu zatem

zasadniczą problematykę „normalnej” opieki i jej wychowawczych aspektów

zasadniczą problematykę „normalnej” opieki i jej wychowawczych aspektów

oraz opiekuńczych atrybutów szeroko pojętego wychowania. Drugie zaś

oraz opiekuńczych atrybutów szeroko pojętego wychowania. Drugie zaś

(Jakubowski) ujmuje tę dyscyplinę zbyt szeroko, przez co nakłada się ona na

(Jakubowski) ujmuje tę dyscyplinę zbyt szeroko, przez co nakłada się ona na

szeregi istniejących dyscyplin w pedagogice i z jej pogranicza.

szeregi istniejących dyscyplin w pedagogice i z jej pogranicza.

5

5

Natomiast trzeci (Maciaszkowa) stanowi osobną , niejednoznaczną opcję,

Natomiast trzeci (Maciaszkowa) stanowi osobną , niejednoznaczną opcję,

zawierającą znamiona stanowisk poprzednich, a także możliwość w dużej

zawierającą znamiona stanowisk poprzednich, a także możliwość w dużej

mierze metodologicznie trafnego określenia tej dyscypliny.

mierze metodologicznie trafnego określenia tej dyscypliny.

Dlatego też wszystkie te trzy stanowiska są nie do przyjęcia. Zachodzi więc

Dlatego też wszystkie te trzy stanowiska są nie do przyjęcia. Zachodzi więc

konieczność takiego ujęcia pedagogiki opiekuńczej aby była wolna od

konieczność takiego ujęcia pedagogiki opiekuńczej aby była wolna od

zastrzeżeń a przede wszystkim zgodnego z podstawowymi wymogami

zastrzeżeń a przede wszystkim zgodnego z podstawowymi wymogami

tworzenia nauki.

tworzenia nauki.

Przede wszystkim chodzi o:

Przede wszystkim chodzi o:

•

Istnienie obiektywnego zapotrzebowania poznawczego , praktycznego na

Istnienie obiektywnego zapotrzebowania poznawczego , praktycznego na

wyodrębniony zakres wiedzy;

wyodrębniony zakres wiedzy;

•

Posiadanie własnego, specyficznego dla niej przedmiotu poznania i

Posiadanie własnego, specyficznego dla niej przedmiotu poznania i

formułowania dyrektyw prakseologicznych oraz spełnianie wobec niego

formułowania dyrektyw prakseologicznych oraz spełnianie wobec niego

założonych i oczekiwanych funkcji;

założonych i oczekiwanych funkcji;

•

Zajmowanie swego własnego, wyraźnie określonego miejsca wśród

Zajmowanie swego własnego, wyraźnie określonego miejsca wśród

innych dyscyplin naukowych;

innych dyscyplin naukowych;

•

Faktycznie uprawianie i nauczanie jej jako specjalności naukowo –

Faktycznie uprawianie i nauczanie jej jako specjalności naukowo –

dydaktycznej na wyższych uczelniach przy pomocy liczącej się kadry

dydaktycznej na wyższych uczelniach przy pomocy liczącej się kadry

naukowej;

naukowej;

•

Istnienie w jej zakresie znaczących publikacji naukowych.

Istnienie w jej zakresie znaczących publikacji naukowych.

6

6

Ogólne pojęcie i przedmiot pedagogiki

Ogólne pojęcie i przedmiot pedagogiki

opiekuńczej

opiekuńczej

Z całokształtu rozważań nad pojęciem opieki, wychowania przez

Z całokształtu rozważań nad pojęciem opieki, wychowania przez

opiekę i wychowania opiekuńczego oraz relacjami między opieką a

opiekę i wychowania opiekuńczego oraz relacjami między opieką a

wychowaniem wynika, że te trzy dziedziny praktyki stanowią łącznie

wychowaniem wynika, że te trzy dziedziny praktyki stanowią łącznie

przedmiot pedagogiki opiekuńczej.

przedmiot pedagogiki opiekuńczej.

Nie ulega wątpliwości, że z opieką międzyludzką wiążą się najczęściej

Nie ulega wątpliwości, że z opieką międzyludzką wiążą się najczęściej

aspekty wychowawcze, a z szeroko pojętym wychowaniem – opiekuńcze, że

aspekty wychowawcze, a z szeroko pojętym wychowaniem – opiekuńcze, że

wychowanie przez opiekę dokonuje się na gruncie opieki i poprzez nią, a

wychowanie przez opiekę dokonuje się na gruncie opieki i poprzez nią, a

wszelkie możliwe powiązania między opieką a wychowaniem są najczęściej

wszelkie możliwe powiązania między opieką a wychowaniem są najczęściej

niezbędne, znaczące lub korzystne ze względu na funkcje spełniane przez

niezbędne, znaczące lub korzystne ze względu na funkcje spełniane przez

obie te dziedziny.

obie te dziedziny.

Tym właśnie podstawowym właściwościom praktyki opiekuńczo –

Tym właśnie podstawowym właściwościom praktyki opiekuńczo –

wychowawczej odpowiada pedagogika opiekuńcza jako nauka, która opisuje

wychowawczej odpowiada pedagogika opiekuńcza jako nauka, która opisuje

ją, wyjaśnia i formułuje dyrektywy postępowania. Można więc zdefiniować ją

ją, wyjaśnia i formułuje dyrektywy postępowania. Można więc zdefiniować ją

jako naukę o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki

jako naukę o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki

(przede wszystkim nad dziećmi i młodzieżą), wychowaniu przez opiekę i

(przede wszystkim nad dziećmi i młodzieżą), wychowaniu przez opiekę i

wychowaniu opiekuńczym. Inaczej można powiedzieć, że w tym znaczeniu

wychowaniu opiekuńczym. Inaczej można powiedzieć, że w tym znaczeniu

pedagogika opiekuńcza jest teorią opieki, wychowania przez opiekę i

pedagogika opiekuńcza jest teorią opieki, wychowania przez opiekę i

wychowania opiekuńczego. Tak najogólniej przedstawiona pedagogika

wychowania opiekuńczego. Tak najogólniej przedstawiona pedagogika

opiekuńcza zawiera w swym zakresie trzy podstawowe, wyodrębniające się a

opiekuńcza zawiera w swym zakresie trzy podstawowe, wyodrębniające się a

jednocześnie wchodzące w strukturalno – funkcjonalne powiązania, części

jednocześnie wchodzące w strukturalno – funkcjonalne powiązania, części

składowe.

składowe.

7

7

Najwyraźniej zaznacza się tu odrębność i swoistość

Najwyraźniej zaznacza się tu odrębność i swoistość

teorii opieki

teorii opieki

międzyludzkiej

międzyludzkiej

, której doniosłą częścią jest teoria potrzeb ludzkich,

, której doniosłą częścią jest teoria potrzeb ludzkich,

zwłaszcza w aspektach diagnozowania, zaspokajania, regulowania oraz

zwłaszcza w aspektach diagnozowania, zaspokajania, regulowania oraz

niezdolności i przeszkód ich samodzielnego zaspokajania.

niezdolności i przeszkód ich samodzielnego zaspokajania.

Teoria opieki jest więc autonomiczną dyscypliną składającą się z teorii

Teoria opieki jest więc autonomiczną dyscypliną składającą się z teorii

potrzeb ludzkich (zwłaszcza ponadpodmiotowych) i teorii działalności służącej

potrzeb ludzkich (zwłaszcza ponadpodmiotowych) i teorii działalności służącej

ich zaspokajaniu.

ich zaspokajaniu.

Znaczną odrębność i swoistość wykazuje również drugi składnik pedagogiki

Znaczną odrębność i swoistość wykazuje również drugi składnik pedagogiki

opiekuńczej – teoria wychowania przez opiekę, odpowiadająca na pytanie ,

opiekuńczej – teoria wychowania przez opiekę, odpowiadająca na pytanie ,

według jakich zasad, form, metod i technik należy sprawować opiekę, żeby

według jakich zasad, form, metod i technik należy sprawować opiekę, żeby

mogła ona równolegle z zaspokajaniem potrzeb podopiecznych kształtować

mogła ona równolegle z zaspokajaniem potrzeb podopiecznych kształtować

ich osobowość zgodnie z przyjętymi celami wychowania. Wyznacza ją

ich osobowość zgodnie z przyjętymi celami wychowania. Wyznacza ją

charakter tego wychowania, którego specyfika polega najogólniej na tym, że

charakter tego wychowania, którego specyfika polega najogólniej na tym, że

dokonuje się ona w trakcie opieki i poprzez nią.

dokonuje się ona w trakcie opieki i poprzez nią.

Bardzo rozległy zakres posiada także trzeci składnik treściowy pedagogiki

Bardzo rozległy zakres posiada także trzeci składnik treściowy pedagogiki

opiekuńczej – teoria wychowania opiekuńczego.

opiekuńczej – teoria wychowania opiekuńczego.

Wychowanie opiekuńcze jest to każda dziedzina, forma wychowania (poza

Wychowanie opiekuńcze jest to każda dziedzina, forma wychowania (poza

wychowaniem przez opiekę), w trakcie którego, realizując jego cele,

wychowaniem przez opiekę), w trakcie którego, realizując jego cele,

uświadamiamy sobie równocześnie jako wychowawcy wielorakie potrzeby

uświadamiamy sobie równocześnie jako wychowawcy wielorakie potrzeby

wychowanków i zaspokajamy je. Inaczej mówiąc, jest to wychowanie

wychowanków i zaspokajamy je. Inaczej mówiąc, jest to wychowanie

zwaloryzowane wartościami opieki, co urzeczywistnia się poprzez

zwaloryzowane wartościami opieki, co urzeczywistnia się poprzez

przekształcenie sytuacji wychowawczych w wychowawczo – opiekuńcze.

przekształcenie sytuacji wychowawczych w wychowawczo – opiekuńcze.

8

8

Pojęcie opieki międzyludzkiej

Pojęcie opieki międzyludzkiej

GENEZA OPIEKI

GENEZA OPIEKI

1. Zachowania opiekuńcze zwierząt – prapoczątek opieki ludzkiej

1. Zachowania opiekuńcze zwierząt – prapoczątek opieki ludzkiej

Początków opieki, jej istoty, można doszukiwać się już u wielu kręgowców

Początków opieki, jej istoty, można doszukiwać się już u wielu kręgowców

zwłaszcza u ptaków i ssaków gdzie przejawia się w postaci zachowań

zwłaszcza u ptaków i ssaków gdzie przejawia się w postaci zachowań

opartych na instynkcie. Ta swoista opieka zwierzęca jest poprzez swoje

opartych na instynkcie. Ta swoista opieka zwierzęca jest poprzez swoje

funkcje związana z życiem seksualnym i prokreacją zwierząt, a jej

funkcje związana z życiem seksualnym i prokreacją zwierząt, a jej

przedmiotem jest wyłącznie potomstwo, do momentu jego życiowego

przedmiotem jest wyłącznie potomstwo, do momentu jego życiowego

usamodzielnienia. Cechuje ją najczęściej duża surowość oraz optymalność

usamodzielnienia. Cechuje ją najczęściej duża surowość oraz optymalność

przebiegu i efektów, a role opiekunów spełniane są z reguły precyzyjnie,

przebiegu i efektów, a role opiekunów spełniane są z reguły precyzyjnie,

niezawodnie z dużym zaangażowaniem a nierzadko wręcz ofiarnie. Są to

niezawodnie z dużym zaangażowaniem a nierzadko wręcz ofiarnie. Są to

więc cechy wzorcowe także dla opieki międzyludzkiej. Podstawową jednak

więc cechy wzorcowe także dla opieki międzyludzkiej. Podstawową jednak

przyczyną, która spowodowała pojawienie się odruchów i zachowań

przyczyną, która spowodowała pojawienie się odruchów i zachowań

opiekuńczych w świecie zwierząt – to konieczność zachowania życia i

opiekuńczych w świecie zwierząt – to konieczność zachowania życia i

gatunku, dla spełnienia której u najbardziej rozwiniętych jego

gatunku, dla spełnienia której u najbardziej rozwiniętych jego

przedstawicieli opieka stała się warunkiem niezbędnym.

przedstawicieli opieka stała się warunkiem niezbędnym.

9

9

2.Prehistoryczny kształt opieki ludzkiej

2.Prehistoryczny kształt opieki ludzkiej

Opieka ludzka będąc w swoim podstawowym zakresie ewolucyjnym

Opieka ludzka będąc w swoim podstawowym zakresie ewolucyjnym

ciągiem zachowań opiekuńczych wysoko rozwiniętych zwierząt, zawiera w

ciągiem zachowań opiekuńczych wysoko rozwiniętych zwierząt, zawiera w

sobie ich zasadnicze komponenty i cechy rodzajowe, z tymi narastającymi

sobie ich zasadnicze komponenty i cechy rodzajowe, z tymi narastającymi

jakościowo – ilościowymi zmianami, jakie wynikają z wielostronnego

jakościowo – ilościowymi zmianami, jakie wynikają z wielostronnego

rozwoju człowieka. Stad ta sama przyczyna leży u podstaw opieki ludzkiej,

rozwoju człowieka. Stad ta sama przyczyna leży u podstaw opieki ludzkiej,

a oprócz tego uruchamiają ją „ludzkie” konieczności: urzeczywistnienia

a oprócz tego uruchamiają ją „ludzkie” konieczności: urzeczywistnienia

wszechstronnego

rozwoju,

zachowania

zdrowia

i

normalności

wszechstronnego

rozwoju,

zachowania

zdrowia

i

normalności

funkcjonowania oraz umożliwiania wychowania jednostek.

funkcjonowania oraz umożliwiania wychowania jednostek.

Uogólniając możemy stwierdzić, że opieka tak wśród zwierząt, jak i ludzi

Uogólniając możemy stwierdzić, że opieka tak wśród zwierząt, jak i ludzi

wyznaczona jest koniecznością zachowania istnienia i jego ciągłości jako

wyznaczona jest koniecznością zachowania istnienia i jego ciągłości jako

absolutnej wartości życia w ogóle.

absolutnej wartości życia w ogóle.

Na podstawie naszej wiedzy o rozwoju ewolucyjnym człowieka możemy

Na podstawie naszej wiedzy o rozwoju ewolucyjnym człowieka możemy

określić hipotetyczne początki i kierunki rozwoju opieki międzyludzkiej:

określić hipotetyczne początki i kierunki rozwoju opieki międzyludzkiej:

•

Prehistoryczna opieka polegała na zasadzie dbałości rodziców o

Prehistoryczna opieka polegała na zasadzie dbałości rodziców o

własne potomstwo do momentu usamodzielnienia się

własne potomstwo do momentu usamodzielnienia się

•

Zakres zaspokajanych potrzeb był najprawdopodobniej zbliżony do

Zakres zaspokajanych potrzeb był najprawdopodobniej zbliżony do

tego, jaki dziś obserwujemy u najbardziej rozwiniętych zwierząt a

tego, jaki dziś obserwujemy u najbardziej rozwiniętych zwierząt a

szczególnie u małp człekokształtnych, to jest – potrzeb biologicznych,

szczególnie u małp człekokształtnych, to jest – potrzeb biologicznych,

bezpieczeństwa, zabawy oraz wyraźnych zaczątków potrzeb

bezpieczeństwa, zabawy oraz wyraźnych zaczątków potrzeb

afiliacyjnych

afiliacyjnych

10

10

•

Prawdopodobnie równocześnie zaznaczyła się dużo wyraźniej niż u

Prawdopodobnie równocześnie zaznaczyła się dużo wyraźniej niż u

zwierząt działalność opiekuńcza nad potomstwem obcym oraz w pewnych

zwierząt działalność opiekuńcza nad potomstwem obcym oraz w pewnych

sytuacjach nad osobnikami dorosłymi

sytuacjach nad osobnikami dorosłymi

•

Mechanizmy instynktu i doświadczenia osobniczego opieki są już w

Mechanizmy instynktu i doświadczenia osobniczego opieki są już w

znacznym stopniu wspomagane lub zastępowane wyuczonymi czynnościami

znacznym stopniu wspomagane lub zastępowane wyuczonymi czynnościami

opiekuńczymi

opiekuńczymi

•

W związku ze zdobyciem przez człowieka pewnego zasobu umiejętności

W związku ze zdobyciem przez człowieka pewnego zasobu umiejętności

pokonywania nie sprzyjających mu sił przyrody, uniezależnienia się od

pokonywania nie sprzyjających mu sił przyrody, uniezależnienia się od

pewnych niekorzystnych warunków (zamieszkiwanie jaskiń, budowa

pewnych niekorzystnych warunków (zamieszkiwanie jaskiń, budowa

prymitywnych szałasów, wykorzystywanie ognia i najprostszych narzędzi)

prymitywnych szałasów, wykorzystywanie ognia i najprostszych narzędzi)

opieka ta musiała już w znacznym stopniu chronić podopiecznych

opieka ta musiała już w znacznym stopniu chronić podopiecznych

przed

przed

wpływającymi stąd zagrożeniami, czego w zasadzie brakuje w opiece

wpływającymi stąd zagrożeniami, czego w zasadzie brakuje w opiece

zwierzęcej

zwierzęcej

•

Była to jednocześnie opieka bardzo surowa, ograniczona realnymi

Była to jednocześnie opieka bardzo surowa, ograniczona realnymi

możliwościami i niskim poziomem człowieczeństwa pierwotnych ludzi.

możliwościami i niskim poziomem człowieczeństwa pierwotnych ludzi.

11

11

3. Kierunki zmian ewolucyjnych w opiece ludzkiej

3. Kierunki zmian ewolucyjnych w opiece ludzkiej

Wraz z rozwojem ludzkości, zauważamy daleko idące przemiany w opiece

Wraz z rozwojem ludzkości, zauważamy daleko idące przemiany w opiece

międzyludzkiej. Kierunki tych zmian można określić następująco:

międzyludzkiej. Kierunki tych zmian można określić następująco:

•

Od opieki opartej na mechanizmach instynktu do zachowań wynikających

Od opieki opartej na mechanizmach instynktu do zachowań wynikających

z doświadczenia osobniczego oraz działań wyuczanych i świadomie

z doświadczenia osobniczego oraz działań wyuczanych i świadomie

organizowanych z pokolenia na pokolenie;

organizowanych z pokolenia na pokolenie;

•

Od opieki rodzicielskiej surowej, wyznaczonej prawami walki o byt do

Od opieki rodzicielskiej surowej, wyznaczonej prawami walki o byt do

działalności rozwijanej na podłożu uczuć miłości i oddania;

działalności rozwijanej na podłożu uczuć miłości i oddania;

•

Od opieki rodziców nad własnym potomstwem do opieki nad wszystkimi

Od opieki rodziców nad własnym potomstwem do opieki nad wszystkimi

dziećmi;

dziećmi;

•

Od opieki nad dziećmi do opieki nad wszystkimi potrzebującymi jej

Od opieki nad dziećmi do opieki nad wszystkimi potrzebującymi jej

ludźmi, niezależnie od wieku;

ludźmi, niezależnie od wieku;

•

Od ochrony podopiecznych przed zagrożeniami ze strony innych ludzi

Od ochrony podopiecznych przed zagrożeniami ze strony innych ludzi

oraz zwierząt do ochrony nad wszystkimi niebezpieczeństwami, a więc też ze

oraz zwierząt do ochrony nad wszystkimi niebezpieczeństwami, a więc też ze

strony przyrody i złego losu;

strony przyrody i złego losu;

•

Od opieki ograniczonej tylko do zaspokajania potrzeb biologicznych i

Od opieki ograniczonej tylko do zaspokajania potrzeb biologicznych i

bezpieczeństwa do działalności obejmującej względnie cały zakres

bezpieczeństwa do działalności obejmującej względnie cały zakres

różnorodnych potrzeb podopiecznych;

różnorodnych potrzeb podopiecznych;

•

Od opieki nad jednostkami do jednostkowo – grupowej;

Od opieki nad jednostkami do jednostkowo – grupowej;

12

12

•

Od opieki o charakterze spontanicznym i nieformalnym do coraz bardziej

Od opieki o charakterze spontanicznym i nieformalnym do coraz bardziej

poszerzonej działalności opiekuńczej o charakterze dobrowolnym do

poszerzonej działalności opiekuńczej o charakterze dobrowolnym do

pojmowanej jako powinność prawna, formalna;

pojmowanej jako powinność prawna, formalna;

•

W ostatnim okresie w opiece wzrasta rola ojca;

W ostatnim okresie w opiece wzrasta rola ojca;

•

Wydłuża się okres opieki nad dzieckiem;

Wydłuża się okres opieki nad dzieckiem;

•

Przedmiotem opiekuńczej troski są nie tylko dzieci zdrowe, ale jednostki

Przedmiotem opiekuńczej troski są nie tylko dzieci zdrowe, ale jednostki

chore, upośledzone, kalekie;

chore, upośledzone, kalekie;

•

Obok procesów wychowawczych, współcześnie powstają też zagrożenia,

Obok procesów wychowawczych, współcześnie powstają też zagrożenia,

zwiększa się liczba osób zagrożonych, wymagających szczególnej opieki;

zwiększa się liczba osób zagrożonych, wymagających szczególnej opieki;

•

Zagrożenia rozumiane są szeroko. Opieka realizowana jest w warunkach

Zagrożenia rozumiane są szeroko. Opieka realizowana jest w warunkach

codziennych, a nie tylko w sytuacjach ekstremalnych;

codziennych, a nie tylko w sytuacjach ekstremalnych;

•

Wzrasta odpowiedzialność społeczna za podopiecznych

Wzrasta odpowiedzialność społeczna za podopiecznych

13

13

Ogólne pojęcie opieki międzyludzkiej

Ogólne pojęcie opieki międzyludzkiej

Opieka ludzka

Opieka ludzka

jest działalnością człowieka, polegającą na ciągłym

jest działalnością człowieka, polegającą na ciągłym

zaspokajaniu ponadpodmiotowych potrzeb przedmiotów opieki,

zaspokajaniu ponadpodmiotowych potrzeb przedmiotów opieki,

wynikającym z ich niesymetrycznej zależności od człowieka, przejęcia

wynikającym z ich niesymetrycznej zależności od człowieka, przejęcia

przez niego odpowiedzialności za nie i zaistniałego między tymi członami

przez niego odpowiedzialności za nie i zaistniałego między tymi członami

stosunku opiekuńczego. Jest to więc najszersze określenie opieki, w

stosunku opiekuńczego. Jest to więc najszersze określenie opieki, w

granicach ludzkiej aktywności, czyli w relacjach człowiek i człowiek – nie-

granicach ludzkiej aktywności, czyli w relacjach człowiek i człowiek – nie-

człowiek, obejmująca swym zakresem trzy podstawowe rodzaje opieki,

człowiek, obejmująca swym zakresem trzy podstawowe rodzaje opieki,

której przedmiotem jest zawsze i tylko człowiek, zaś przedmiotem: także

której przedmiotem jest zawsze i tylko człowiek, zaś przedmiotem: także

człowiek, określone elementy przyrody i wytwory ludzkie.

człowiek, określone elementy przyrody i wytwory ludzkie.

Każda mieszcząca się w relacjach człowiek – człowiek – opieka powiada

Każda mieszcząca się w relacjach człowiek – człowiek – opieka powiada

następujące podstawowe właściwości:

następujące podstawowe właściwości:

1.

1.

Zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego

Zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego

To jest tych potrzeb, których nie są one zdolne (przejściowo lub trwale,

To jest tych potrzeb, których nie są one zdolne (przejściowo lub trwale,

częściowo lub całkowicie) samodzielnie zaspokajać i regulować. Wymienić

częściowo lub całkowicie) samodzielnie zaspokajać i regulować. Wymienić

tu należy następujące potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa,

tu należy następujące potrzeby: fizjologiczne, bezpieczeństwa,

przynależności, miłości, aktywności, twórczości, autonomii, uznania,

przynależności, miłości, aktywności, twórczości, autonomii, uznania,

nowych wrażeń, sensu życia, samorealizacji, szczęści, wiedzy i

nowych wrażeń, sensu życia, samorealizacji, szczęści, wiedzy i

zrozumienia, estetyczne.

zrozumienia, estetyczne.

14

14

2.Odpowiedzialność opiekuna za podopiecznego

2.Odpowiedzialność opiekuna za podopiecznego

ponieważ nie jest on

ponieważ nie jest on

zdolny do ponoszenia jej za siebie samego. Jej istota polega na

zdolny do ponoszenia jej za siebie samego. Jej istota polega na

dobrowolnym podjęciu się

dobrowolnym podjęciu się

ponoszenia wszelkich następstw egzystencji i aktywności podopiecznego

ponoszenia wszelkich następstw egzystencji i aktywności podopiecznego

decydowania za niego, o nim i jego sprawach

decydowania za niego, o nim i jego sprawach

reprezentowania jego dobrze pojętego interesu życiowego.

reprezentowania jego dobrze pojętego interesu życiowego.

3. Ciągłość i trwałość

3. Ciągłość i trwałość

, wynikająca z konieczności narzuconych przez jej

, wynikająca z konieczności narzuconych przez jej

przedmiot – potrzeby i ich zaspokajanie. Ciągłość opieki będzie zachowana

przedmiot – potrzeby i ich zaspokajanie. Ciągłość opieki będzie zachowana

wtedy, gdy opiekun zaspokajając cyklicznie potrzeby podopiecznego nie

wtedy, gdy opiekun zaspokajając cyklicznie potrzeby podopiecznego nie

przekracza granic dopuszczalnej tolerancji w odstępstwach czasowych

przekracza granic dopuszczalnej tolerancji w odstępstwach czasowych

danego cyklu zaspokojeń (np. cykl dobowy potrzeby pokarmowej) lub gdy

danego cyklu zaspokojeń (np. cykl dobowy potrzeby pokarmowej) lub gdy

czyni to nieprzerwanie w stosunku do potrzeb tego wymagających

czyni to nieprzerwanie w stosunku do potrzeb tego wymagających

(potrzeba miłości, przynależności).

(potrzeba miłości, przynależności).

4. Bezinteresowność

4. Bezinteresowność

w podjęciu i pełnieniu roli opiekuna w tym znaczeniu,

w podjęciu i pełnieniu roli opiekuna w tym znaczeniu,

że opiekun bierze na siebie i realizuje swe powinności z reguły

że opiekun bierze na siebie i realizuje swe powinności z reguły

dobrowolnie, w poczuciu swych naturalnych, moralnych lub prawnych czy

dobrowolnie, w poczuciu swych naturalnych, moralnych lub prawnych czy

wynikających z umowy zobowiązań, bez liczenia na określone korzyści,

wynikających z umowy zobowiązań, bez liczenia na określone korzyści,

zapłatę, nagrodę.

zapłatę, nagrodę.

Opieka odznacza się również tym, że przejawia się dopiero w pełni w ramach

Opieka odznacza się również tym, że przejawia się dopiero w pełni w ramach

nawiązanego

nawiązanego

5. stosunku opiekuńczego

5. stosunku opiekuńczego

i przez ten stosunek. On też stanowi jej

i przez ten stosunek. On też stanowi jej

charakterystyczny układ , przede wszystkim przez przejawiające się w

charakterystyczny układ , przede wszystkim przez przejawiające się w

nim zależności i wymianę wartości między jego stronami i jako taki jest

nim zależności i wymianę wartości między jego stronami i jako taki jest

jednym z podstawowych warunków aktualizacji i funkcjonowania opieki.

jednym z podstawowych warunków aktualizacji i funkcjonowania opieki.

15

15

Zakresy opieki międzyludzkiej

Zakresy opieki międzyludzkiej

Opieka międzyludzka jako centralny składnik opieki jest dziedziną szeroką,

Opieka międzyludzka jako centralny składnik opieki jest dziedziną szeroką,

wewnętrznie zróżnicowaną, złożoną.

wewnętrznie zróżnicowaną, złożoną.

Wyróżniamy szereg różnych podziałów, według następujących kryteriów:

Wyróżniamy szereg różnych podziałów, według następujących kryteriów:

•

zróżnicowania pionowego;

zróżnicowania pionowego;

•

podmiotu i charakteru opieki;

podmiotu i charakteru opieki;

•

jej przedmiotu;

jej przedmiotu;

•

przejawów w ciągu życia jednostki;

przejawów w ciągu życia jednostki;

•

bieżącego i perspektywicznego wymiaru;

bieżącego i perspektywicznego wymiaru;

•

stopnia powszechności;

stopnia powszechności;

•

opiekuńczych funkcji różnych instytucji;

opiekuńczych funkcji różnych instytucji;

•

ilości zaspokajanych potrzeb;

ilości zaspokajanych potrzeb;

•

stopnia zaspokajanych potrzeb;

stopnia zaspokajanych potrzeb;

•

stanu zaspokojenia potrzeb i jego skutków;

stanu zaspokojenia potrzeb i jego skutków;

•

stopnia zagęszczenia, intensywności i perfekcyjności.

stopnia zagęszczenia, intensywności i perfekcyjności.

Zakres opieki według jej podmiotu i charakteru

Zakres opieki według jej podmiotu i charakteru

Ze względu na podmiot działalności opiekuńczej i związany z tym jej

Ze względu na podmiot działalności opiekuńczej i związany z tym jej

charakter, a przez to i miejsce w całokształcie życia społecznego, możemy

charakter, a przez to i miejsce w całokształcie życia społecznego, możemy

wyróżnić następujące jej zakresy:

wyróżnić następujące jej zakresy:

16

16

Opieka międzyludzka

Rodzinna

Społeczna

Spontaniczna

normalna

Interwencyjno

kompensacyjna

powszechna

zakładowa

Funkcje opiekuńcze

Instytucji społecznych

kompensacyjna

Niedostatków

opieki rodzinnej

kompensacyjna

niedostatków

rozwojowych

kompensacyjna

szkód

losowych

Jak widać na schemacie na całość międzyludzkiej opieki składają się trzy
podstawowe zakresy: rodzinny, społeczny i spontaniczny.

17

17

Opieka rodzinna

Opieka rodzinna

jest na ogół znanym, zasadniczym zakresem tego typu

jest na ogół znanym, zasadniczym zakresem tego typu

działalności, szczególnie w odniesieniu do dzieci i młodzieży, chociaż niektóre

działalności, szczególnie w odniesieniu do dzieci i młodzieży, chociaż niektóre

definicje opieki wyraźnie nie dostrzegają jej istnienia. Może więc być rodzina

definicje opieki wyraźnie nie dostrzegają jej istnienia. Może więc być rodzina

normalna,

zrekonstruowana,

adopcyjna,

pełna,

niepełna,

dwu-

i

normalna,

zrekonstruowana,

adopcyjna,

pełna,

niepełna,

dwu-

i

trzypokoleniowa, zróżnicowana pod względem liczby dzieci, a każda z nich

trzypokoleniowa, zróżnicowana pod względem liczby dzieci, a każda z nich

może różnić się poziomem opiekuńczego funkcjonowania.

może różnić się poziomem opiekuńczego funkcjonowania.

Opieka społeczna

Opieka społeczna

to najogólniej taki zakres opieki, w którym podmiotem tej

to najogólniej taki zakres opieki, w którym podmiotem tej

działalności jest społeczeństwo, poprzez swoje specjalistyczne instytucje.

działalności jest społeczeństwo, poprzez swoje specjalistyczne instytucje.

Możemy w jej ramach wyróżnić dwa szerokie zakresy działalności: normalną

Możemy w jej ramach wyróżnić dwa szerokie zakresy działalności: normalną

oraz interwencyjno – kompensacyjną.

oraz interwencyjno – kompensacyjną.

Pierwsza ma w dużej mierze charakter powszechny, nie wyróżnia w niczym –

Pierwsza ma w dużej mierze charakter powszechny, nie wyróżnia w niczym –

w odczuciu społecznym – podopiecznych i jest podejmowana w sytuacjach

w odczuciu społecznym – podopiecznych i jest podejmowana w sytuacjach

normalnych jako działalność planowana zgodnie z szerszymi założeniami

normalnych jako działalność planowana zgodnie z szerszymi założeniami

polityki społecznym, jak na przykład opieka państwa nad rodziną.

polityki społecznym, jak na przykład opieka państwa nad rodziną.

W jej ramach dają się wydzielić trzy składniki:

W jej ramach dają się wydzielić trzy składniki:

•

świadczenia opiekuńcze państwa o charakterze powszechnym,

świadczenia opiekuńcze państwa o charakterze powszechnym,

odnoszące się w jakiejś mierze do ogółu obywateli, np. opieka zdrowotna;

odnoszące się w jakiejś mierze do ogółu obywateli, np. opieka zdrowotna;

•

opiekę zakładową w stosunku do określonych kategorii obywateli,

opiekę zakładową w stosunku do określonych kategorii obywateli,

najczęściej jako działania wspomagające opiekę rodzinną, np. żłobki,

najczęściej jako działania wspomagające opiekę rodzinną, np. żłobki,

przedszkola, internaty szkolne itp.;

przedszkola, internaty szkolne itp.;

•

funkcje opiekuńcze spełniane przez różne instytucje społeczne, co w

funkcje opiekuńcze spełniane przez różne instytucje społeczne, co w

naszej rzeczywistości staje się coraz bardziej faktem i oczekiwaniem, np.

naszej rzeczywistości staje się coraz bardziej faktem i oczekiwaniem, np.

funkcje szkół, zakładów produkcyjnych.

funkcje szkół, zakładów produkcyjnych.

18

18

Działalność

interwencyjno

–

kompensacyjna

Działalność

interwencyjno

–

kompensacyjna

ma

charakter

ma

charakter

nadzwyczajny: jest moralnie i prawnie usankcjonowana interwencją

nadzwyczajny: jest moralnie i prawnie usankcjonowana interwencją

społeczeństwa, najczęściej w niekorzystny przebieg opieki rodzinnej (np.

społeczeństwa, najczęściej w niekorzystny przebieg opieki rodzinnej (np.

działalność sądu opiekuńczego). Jej rezultatem jest określona kompensacja

działalność sądu opiekuńczego). Jej rezultatem jest określona kompensacja

niedostatków i braków, pochodzących głównie z trzech źródeł: niekorzystnej

niedostatków i braków, pochodzących głównie z trzech źródeł: niekorzystnej

sytuacji rodzinnej, dziedziczonych czy też wrodzonych upośledzeń

sytuacji rodzinnej, dziedziczonych czy też wrodzonych upośledzeń

rozwojowych oraz negatywnych przypadków losowych.

rozwojowych oraz negatywnych przypadków losowych.

Opieka spontaniczna

Opieka spontaniczna

to specyficznych zakres działalności przejawiającej

to specyficznych zakres działalności przejawiającej

się obok opieki rodzinnej i społecznej. Podejmowana jest przez jednostki

się obok opieki rodzinnej i społecznej. Podejmowana jest przez jednostki

wobec siebie w sposób nieformalny, spontaniczny i bezinteresowny.

wobec siebie w sposób nieformalny, spontaniczny i bezinteresowny.

19

19

Opieka nad

Opieka nad

dewiacje ujemne

dewiacje ujemne

dewiacje dodatnie

dewiacje dodatnie

wiek życia

wiek życia

szczególne

szczególne

role i układy

role i układy

egzystencjalne

egzystencjalne

sierotami

sierotami

upośledzonymi,

upośledzonymi,

niedostosowanymi

niedostosowanymi

społecznie

społecznie

niepełnospraw-

niepełnospraw-

nymi

nymi

uzależnionymi od

uzależnionymi od

narkotyków

narkotyków

alkoholu itd..

alkoholu itd..

będącymi w

będącymi w

bardzo trudnej syt.

bardzo trudnej syt.

życiowej

życiowej

ofiarami złego

ofiarami złego

losu

losu

dziećmi i młodzieżą

dziećmi i młodzieżą

w okresach :

w okresach :

prenatalnym,

prenatalnym,

niemowlęcym,

niemowlęcym,

żłobkowym,

żłobkowym,

przedszkolnym,

przedszkolnym,

szkoły podstawowej

szkoły podstawowej

średniej i wyższej

średniej i wyższej

człowiekiem

człowiekiem

dorosłym

dorosłym

człowiekiem

człowiekiem

starym

starym

macieżyństwem

macieżyństwem

rodziną

rodziną

uczniem

uczniem

szkolnym

szkolnym

praktykantem

praktykantem

stażystą

stażystą

młodym

młodym

początkującym

początkującym

pracownikiem

pracownikiem

jednostkami

jednostkami

uzdolnionymi

uzdolnionymi

utalentowanymi

utalentowanymi

warunkująca

warunkująca

rozwinięcie oraz

rozwinięcie oraz

indywidualne

indywidualne

i społeczne

i społeczne

spożytkowanie

spożytkowanie

tych dyspozycji

tych dyspozycji

Zakres opieki według jej przedmiotu
Uwzględniając rzeczywiste zróżnicowanie
i

złożoność

przedmiotu

opieki

międzyludzkiej oraz odpowiadające mu
zakresy i formy działalności opiekuńczej,
można

ująć

je

w

następującym

schemacie,

20

20

Zasadniczość przedmiotowego rozpatrywania zakresu opieki jest oczywista.

Zasadniczość przedmiotowego rozpatrywania zakresu opieki jest oczywista.

Polega ona zwłaszcza na tym, że:

Polega ona zwłaszcza na tym, że:

•

ukazuje, co składa się na ten przedmiot;

ukazuje, co składa się na ten przedmiot;

•

sygnalizuje swoistości poszczególnych podzakresów wyznaczonych tymi

sygnalizuje swoistości poszczególnych podzakresów wyznaczonych tymi

elementami opieki;

elementami opieki;

•

ukazuje podstawowe czynniki różnicujące przedmiot opieki i dalej samą

ukazuje podstawowe czynniki różnicujące przedmiot opieki i dalej samą

opiekę;

opiekę;

•

określa równocześnie od tej strony ludzki charakter opieki.

określa równocześnie od tej strony ludzki charakter opieki.

Zakres opieki wyznaczany funkcjami opiekuńczymi różnych instytucji

Zakres opieki wyznaczany funkcjami opiekuńczymi różnych instytucji

społecznych

społecznych

zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb dzieci, młodzieży, ludzi dorosłych i

zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb dzieci, młodzieży, ludzi dorosłych i

starych dokonuje się w dominującym zakresie poprzez działalność wielu

starych dokonuje się w dominującym zakresie poprzez działalność wielu

rożnych instytucji społecznych. Stąd też na zakres opieki międzyludzkiej

rożnych instytucji społecznych. Stąd też na zakres opieki międzyludzkiej

możemy przy pominięciu opieki spontanicznej spojrzeć jako na sumę funkcji

możemy przy pominięciu opieki spontanicznej spojrzeć jako na sumę funkcji

opiekuńczych spełnianych przez te instytucje.

opiekuńczych spełnianych przez te instytucje.

21

21

OPIEKA MIĘDZYLUDZKA:

OPIEKA MIĘDZYLUDZKA:

FUNKCJE OPIEKUŃCZE:

FUNKCJE OPIEKUŃCZE:

•

rodziny

rodziny

•

szkoły

szkoły

•

instytucji opieki powszechnej

instytucji opieki powszechnej

•

placówek opieki „normalnej”

placówek opieki „normalnej”

•

placówek opieki interwencyjno – kompensacyjnej

placówek opieki interwencyjno – kompensacyjnej

•

placówek opieki rewalidacyjnej i leczniczej

placówek opieki rewalidacyjnej i leczniczej

•

pozostałych (pozaopiekuńczych) instytucji

pozostałych (pozaopiekuńczych) instytucji

Najbardziej powszechnym i doniosłym spośród nich jest niewątpliwie szkoła.

Najbardziej powszechnym i doniosłym spośród nich jest niewątpliwie szkoła.

Jej podstawowa wartość opiekuńcza polega na tym, że umożliwia ona

Jej podstawowa wartość opiekuńcza polega na tym, że umożliwia ona

dzieciom zdobycie odpowiedniego zawodu, zrealizowanie ich możliwości,

dzieciom zdobycie odpowiedniego zawodu, zrealizowanie ich możliwości,

pragnień, dążeń i aspiracji życiowych. Stąd sama jej aktualizacja ,

pragnień, dążeń i aspiracji życiowych. Stąd sama jej aktualizacja ,

zapewnienie zainteresowanym rzeczywistej dostępności do niej i

zapewnienie zainteresowanym rzeczywistej dostępności do niej i

umożliwienie ukończenia ma już sens opiekuńczy.

umożliwienie ukończenia ma już sens opiekuńczy.

22

22

Jednocześnie w strukturze działalności szkoły zawarte są bardziej

Jednocześnie w strukturze działalności szkoły zawarte są bardziej

szczegółowe funkcje opiekuńcze wobec uczniów, do których można zaliczyć:

szczegółowe funkcje opiekuńcze wobec uczniów, do których można zaliczyć:

•

zapewnienie im w ramach szkoły szeroko pojętego bezpieczeństwa,

zapewnienie im w ramach szkoły szeroko pojętego bezpieczeństwa,

higieny i ochrony zdrowia;

higieny i ochrony zdrowia;

•

kompensowanie niedostatków opieki w rodzinie i jej środowisku;

kompensowanie niedostatków opieki w rodzinie i jej środowisku;

•

rewalidacja zahamowań rozwojowych;

rewalidacja zahamowań rozwojowych;

•

wspomaganie rozwoju różnorodnych możliwości i zdolności;

wspomaganie rozwoju różnorodnych możliwości i zdolności;

•

zaspokajanie wielorakich psychospołecznych potrzeb w procesie

zaspokajanie wielorakich psychospołecznych potrzeb w procesie

dydaktyczno – wychowawczym i w stosunkach interpersonalnych

dydaktyczno – wychowawczym i w stosunkach interpersonalnych

23

23

Kategorie opieki

Kategorie opieki

to określona dwuaspektowa specyficzna postać opieki

to określona dwuaspektowa specyficzna postać opieki

powstająca w wyniku integralnego powiązania się jej w pewnym wymiarze

powstająca w wyniku integralnego powiązania się jej w pewnym wymiarze

z inną dziedziną życia i działalności. Tak na przykład, gdy opieka wchodzi

z inną dziedziną życia i działalności. Tak na przykład, gdy opieka wchodzi

wraz z prokreacją do życia rodzinnego to nabierając jego specyficznych

wraz z prokreacją do życia rodzinnego to nabierając jego specyficznych

właściwości staje się kategorią rodzinną.

właściwości staje się kategorią rodzinną.

Analogicznie lecz inaczej opieka wiąże się z normami moralnymi i ich

Analogicznie lecz inaczej opieka wiąże się z normami moralnymi i ich

stosowaniem i tworząc swoisty układ stanowi kategorię moralną, na tej

stosowaniem i tworząc swoisty układ stanowi kategorię moralną, na tej

samej zasadzie wchodząc w układ z prawodawstwem i wymiarem

samej zasadzie wchodząc w układ z prawodawstwem i wymiarem

sprawiedliwości staje się kategorią prawną. Bardzo trudno jest

sprawiedliwości staje się kategorią prawną. Bardzo trudno jest

rozstrzygnąć czy kreacja kategorii następuje poprzez przenikane do opieki

rozstrzygnąć czy kreacja kategorii następuje poprzez przenikane do opieki

powinowatych dziedzin czy też odwrotnie lub w wyniki obustronnych

powinowatych dziedzin czy też odwrotnie lub w wyniki obustronnych

tendencji to przyjmujemy możliwość pierwszą a przemawia za tym

tendencji to przyjmujemy możliwość pierwszą a przemawia za tym

pierwotność opieki wobec innych dziedzin.

pierwotność opieki wobec innych dziedzin.

Wobec tego możemy wyróżnić następujące kategorie opieki:

Wobec tego możemy wyróżnić następujące kategorie opieki:

•

rodzinną

rodzinną

•

społeczną

społeczną

•

religijną

religijną

•

moralną

moralną

•

prawna

prawna

•

wychowawczą

wychowawczą

•

ekonomiczną.

ekonomiczną.

24

24

OPIEKA JAKO KATEGORIA RODZINNA

W normalnych warunkach poza wyjątkami, każda ludzka jednostka

W normalnych warunkach poza wyjątkami, każda ludzka jednostka

zaczyna doświadczać opieki w rodzinie, gdzie tworzą się jej pierwowzory.

zaczyna doświadczać opieki w rodzinie, gdzie tworzą się jej pierwowzory.

Sięgając daleko w przyszłość historyczną gatunku ludzkiego możemy

Sięgając daleko w przyszłość historyczną gatunku ludzkiego możemy

stwierdzić, że aktywność opiekuńcza ludzi przejawiała się niemalże całkowicie

stwierdzić, że aktywność opiekuńcza ludzi przejawiała się niemalże całkowicie

w ramach rodziny, że tu wzięła swój początek. To właśnie pierwotni rodzice,

w ramach rodziny, że tu wzięła swój początek. To właśnie pierwotni rodzice,

otaczając opieką swe potomstwo, rozstrzygali tym samym o zaspokojeniu

otaczając opieką swe potomstwo, rozstrzygali tym samym o zaspokojeniu

ówczesnych potrzeb ponadpodmiotowych.

ówczesnych potrzeb ponadpodmiotowych.

Przyjmiemy zatem, że rodzina od zarania rozwoju człowieka spełnia jedną ze

Przyjmiemy zatem, że rodzina od zarania rozwoju człowieka spełnia jedną ze

swych podstawowych funkcji – sprawowanie opieki nad potomstwem przez

swych podstawowych funkcji – sprawowanie opieki nad potomstwem przez

jednego z rodziców, a zwłaszcza przez matkę. W dalszych etapach rozwoju

jednego z rodziców, a zwłaszcza przez matkę. W dalszych etapach rozwoju

życia społecznego pokolenie dojrzałe w ramach rodziny zaczęło roztaczać

życia społecznego pokolenie dojrzałe w ramach rodziny zaczęło roztaczać

opiekę nad pokoleniem schodzącym. Podstawowe funkcje opieki rodzinnej

opiekę nad pokoleniem schodzącym. Podstawowe funkcje opieki rodzinnej

sprowadzały się do zachowania życia, pobudzenia rozwoju i doprowadzenia

sprowadzały się do zachowania życia, pobudzenia rozwoju i doprowadzenia

młodego pokolenia do samodzielności życiowej, jak również zaspokajania

młodego pokolenia do samodzielności życiowej, jak również zaspokajania

potrzeb ponadpodmiotowych i podtrzymywania egzystencji osób starych,

potrzeb ponadpodmiotowych i podtrzymywania egzystencji osób starych,

niedołężnych.

niedołężnych.

25

25

Opieka rodzinna w szczególnym stopniu zaspokaja potrzeby:

Opieka rodzinna w szczególnym stopniu zaspokaja potrzeby:

•

akceptacji takim, jakim się jest, niezależnie od posiadanych wad i braków

akceptacji takim, jakim się jest, niezależnie od posiadanych wad i braków

oraz ich rozpoznania, której zaspokojenie stanowi konieczny warunek dla

oraz ich rozpoznania, której zaspokojenie stanowi konieczny warunek dla

nawiązania prawidłowego stosunku opiekuńczego;

nawiązania prawidłowego stosunku opiekuńczego;

•

bezpieczeństwa, polegającej na konieczności ciągłego zachowywania

bezpieczeństwa, polegającej na konieczności ciągłego zachowywania

stanu nienaruszalności cenionych wartości, związanych bezpośrednio z

stanu nienaruszalności cenionych wartości, związanych bezpośrednio z

własna osobą (życie, zdrowie, wolność osobista, rozwój, godziwa pozycja,

własna osobą (życie, zdrowie, wolność osobista, rozwój, godziwa pozycja,

stan posiadania) oraz z osobami najbliższymi w rodzinie (uch życie, zdrowie,

stan posiadania) oraz z osobami najbliższymi w rodzinie (uch życie, zdrowie,

harmonia, spokój);

harmonia, spokój);

•

przynależności i miłości, której spełnianie się niesie poczucie, że jest się

przynależności i miłości, której spełnianie się niesie poczucie, że jest się

lubianym, kochanym przez najbliższe otoczenie i poszczególne osoby,

lubianym, kochanym przez najbliższe otoczenie i poszczególne osoby,

uznawanym za kogoś „niezastąpionego”, drogiego, którego obecność niesie

uznawanym za kogoś „niezastąpionego”, drogiego, którego obecność niesie

zadowolenie i radość, a oddalenie – smutek, jak również poczucie

zadowolenie i radość, a oddalenie – smutek, jak również poczucie

wzajemności tych uczuć;

wzajemności tych uczuć;

•

pozytywnego oddźwięku psychicznego, będącego oczekiwaniem od

pozytywnego oddźwięku psychicznego, będącego oczekiwaniem od

otoczenia zrozumienia i podzielania pobudek naszego działania, dążeń,

otoczenia zrozumienia i podzielania pobudek naszego działania, dążeń,

pragnień, radości, trosk i niepokojów, współodczuwania naszych stanów

pragnień, radości, trosk i niepokojów, współodczuwania naszych stanów

psychicznych tak, aby rodziło się poczucie wspólnoty duchowej;

psychicznych tak, aby rodziło się poczucie wspólnoty duchowej;

•

wyłączności, tak ze względu na posiadanie lub doświadczenie takich

wyłączności, tak ze względu na posiadanie lub doświadczenie takich

wysoko cenionych wartości, jak matka, ojciec, ich uczucia rodzicielskie,

wysoko cenionych wartości, jak matka, ojciec, ich uczucia rodzicielskie,

pewne przywileje, tolerancja, wzajemne porozumienie

pewne przywileje, tolerancja, wzajemne porozumienie

26

26

•

ekspresji emocjonalnej, która objawia się jako konieczność wyrażania,

ekspresji emocjonalnej, która objawia się jako konieczność wyrażania,

wypowiadania swym bliskim własnych stanów psychicznych, uczuć, dzielenia

wypowiadania swym bliskim własnych stanów psychicznych, uczuć, dzielenia

się swoimi radościami, rozterkami dla osiągnięcia stanów uspokojenia, pełni

się swoimi radościami, rozterkami dla osiągnięcia stanów uspokojenia, pełni

przeżyć, zrzucenia z siebie „ciężaru”, równowagi psychicznej;

przeżyć, zrzucenia z siebie „ciężaru”, równowagi psychicznej;

•

pomocy i oparcia w chorobie, szczególnych trudnościach i

pomocy i oparcia w chorobie, szczególnych trudnościach i

niepowodzeniach wobec doznanej niesprawiedliwości i krzywdy, w chwilach

niepowodzeniach wobec doznanej niesprawiedliwości i krzywdy, w chwilach

rozterki duchowej i załamania psychicznego, w osiągnięciu niełatwych celów

rozterki duchowej i załamania psychicznego, w osiągnięciu niełatwych celów

życiowych, pomyślności życiowej – udzielanych w ramach rodziny całkowicie

życiowych, pomyślności życiowej – udzielanych w ramach rodziny całkowicie

bezinteresownie;

bezinteresownie;

•

intymności i rozluźnienia , które pozwala na rozwinięcie czysto osobistej

intymności i rozluźnienia , które pozwala na rozwinięcie czysto osobistej

sfery życia, zażyłości i pełnie zbliżenie z otoczeniem, zwierzanie się z pełnym

sfery życia, zażyłości i pełnie zbliżenie z otoczeniem, zwierzanie się z pełnym

zaufaniem, wyzbycie się skrępowania i sztywnych konwencji;

zaufaniem, wyzbycie się skrępowania i sztywnych konwencji;

•

stabilizacji, której treścią – przede wszystkim w odczuciach dzieci – jest

stabilizacji, której treścią – przede wszystkim w odczuciach dzieci – jest

nastawienie na pewną stałość i niezmienność najbliższego otoczenia,

nastawienie na pewną stałość i niezmienność najbliższego otoczenia,

oczekiwania nie zakłóconego nagłymi zmianami, trwania w określonej

oczekiwania nie zakłóconego nagłymi zmianami, trwania w określonej

strukturze i kształcie osób, rzeczy i zjawisk (zawsze niech będzie mama, tata,

strukturze i kształcie osób, rzeczy i zjawisk (zawsze niech będzie mama, tata,

słońce i ja), składających się w sumie na doniosłe treści życia dziecka i

słońce i ja), składających się w sumie na doniosłe treści życia dziecka i

będących stałym układem odniesienia dla myśli, uczuć, dążeń – a jej ciągłe

będących stałym układem odniesienia dla myśli, uczuć, dążeń – a jej ciągłe

zaspokajanie niesie poczucie bezpieczeństwa, równowagi, pewności jutra i

zaspokajanie niesie poczucie bezpieczeństwa, równowagi, pewności jutra i

stanowi mocne oparcie wobec wielorakich, szybkich zmian i zakłóceń w

stanowi mocne oparcie wobec wielorakich, szybkich zmian i zakłóceń w

otaczającym świecie;

otaczającym świecie;

27

27

OPIEKA JAKO KATEGORIA MORALNA

OPIEKA JAKO KATEGORIA MORALNA

Opieka jako kategoria moralna osadzona jest od wieków w odczuciach

Opieka jako kategoria moralna osadzona jest od wieków w odczuciach

i świadomości ludzi i przejawia się w pozytywnym albo negatywnym stosunku

i świadomości ludzi i przejawia się w pozytywnym albo negatywnym stosunku

do jej określonego urzeczywistniania się w codziennym życiu. Stąd przede

do jej określonego urzeczywistniania się w codziennym życiu. Stąd przede

wszystkim rażące zaniedbania opiekunów wobec swych podopiecznych, a

wszystkim rażące zaniedbania opiekunów wobec swych podopiecznych, a

więc w stosunkach opiekuńczych, które spotykają się na ogół z dezaprobatą i

więc w stosunkach opiekuńczych, które spotykają się na ogół z dezaprobatą i

potępieniem społecznym zaś nienaganne sprawowanie opieki w stosunkach

potępieniem społecznym zaś nienaganne sprawowanie opieki w stosunkach

opiekuńczych oraz udzielanie pomocy w potrzebie stanowi podstawowy

opiekuńczych oraz udzielanie pomocy w potrzebie stanowi podstawowy

postulat moralny o podstawowym znaczeniu dla życia ludzi. Normy

postulat moralny o podstawowym znaczeniu dla życia ludzi. Normy

opiekuńczości odnoszą się w różnym zakresie i różnym stopniu do różnych

opiekuńczości odnoszą się w różnym zakresie i różnym stopniu do różnych

zależności. Kojarzymy je przede wszystkim z opieką rodzinną, stanowi ona

zależności. Kojarzymy je przede wszystkim z opieką rodzinną, stanowi ona

także zobowiązanie dla każdego człowieka do świadczenia pomocy dla

także zobowiązanie dla każdego człowieka do świadczenia pomocy dla

wszystkich którzy jej potrzebują. Poza tym na osobne wyróżnienie zasługuje

wszystkich którzy jej potrzebują. Poza tym na osobne wyróżnienie zasługuje

moralny wymóg opiekuńczości ze strony różnych instytucji społecznych od

moralny wymóg opiekuńczości ze strony różnych instytucji społecznych od

których zależy zaspokajanie wielorakich potrzeb jednostek pozostających w

których zależy zaspokajanie wielorakich potrzeb jednostek pozostających w

zależności od nich. Poczucie moralne obejmuje nie tylko fakt podejmowania

zależności od nich. Poczucie moralne obejmuje nie tylko fakt podejmowania

opieki wobec potrzebujących ale również pewne reguły i zasady jej

opieki wobec potrzebujących ale również pewne reguły i zasady jej

sprawowania.

sprawowania.

28

28

OPIEKA JAKO KATEGORIA SPOŁECZNA

OPIEKA JAKO KATEGORIA SPOŁECZNA

Pojęciu „opieka społeczna” nadaje się często ograniczone znaczenie.

Pojęciu „opieka społeczna” nadaje się często ograniczone znaczenie.

Przyjmujemy dwa kryteria rozstrzygające o społecznym charakterze opieki:

Przyjmujemy dwa kryteria rozstrzygające o społecznym charakterze opieki:

jej społeczny podmiot oraz społeczne siły i środki realizacyjne.

jej społeczny podmiot oraz społeczne siły i środki realizacyjne.

Opieka jest zatem społeczna wtedy gdy:

Opieka jest zatem społeczna wtedy gdy:

- jej podmiotem jest społeczeństwo,

- jej podmiotem jest społeczeństwo,

- opiera się na jego siłach i środkach.

- opiera się na jego siłach i środkach.

Zatem opieka społeczna to taka opieka, która sprawowana jest przez

Zatem opieka społeczna to taka opieka, która sprawowana jest przez

społeczeństwo, jego siłami i środkami, poprzez powoływane do tego celu

społeczeństwo, jego siłami i środkami, poprzez powoływane do tego celu

instytucje opiekuńcze.

instytucje opiekuńcze.

Opieka społeczna w świadomości ludzi

Opieka społeczna w świadomości ludzi

Opieka jako kategoria społeczna przejawia się w społecznej świadomości

Opieka jako kategoria społeczna przejawia się w społecznej świadomości

ludzi, a zwłaszcza:

ludzi, a zwłaszcza:

•

w ich nastawieniu i oczekiwaniach określonych świadczeń opiekuńczych

w ich nastawieniu i oczekiwaniach określonych świadczeń opiekuńczych

ze strony instytucji społecznych;

ze strony instytucji społecznych;

•

w przekonaniu o powoływaniu i powinności tych instytucji spełniania

w przekonaniu o powoływaniu i powinności tych instytucji spełniania

określonych funkcji opiekuńczych;

określonych funkcji opiekuńczych;

•

w stanie świadomości o posiadanych uprawnieniach do korzystania z

w stanie świadomości o posiadanych uprawnieniach do korzystania z

tych świadczeń przez pewne kategorie obywateli;

tych świadczeń przez pewne kategorie obywateli;

29

29

•

w poczuciu bezpieczeństwa i pewności jutra w przypadkach pełnych

w poczuciu bezpieczeństwa i pewności jutra w przypadkach pełnych

gwarancji i niezawodności społecznej interwencji opiekuńczej;

gwarancji i niezawodności społecznej interwencji opiekuńczej;

•

w odczuciach dezaprobaty i niezadowolenia wobec zaniechania lub

w odczuciach dezaprobaty i niezadowolenia wobec zaniechania lub

ograniczenia, należnej ze strony społeczeństwa, opieki;

ograniczenia, należnej ze strony społeczeństwa, opieki;

•

w odczuciach równorzędności, sprawiedliwości, normalności, albo

w odczuciach równorzędności, sprawiedliwości, normalności, albo

przeciwnie – niesprawiedliwości, różnic i nienormalności w świadczeniach

przeciwnie – niesprawiedliwości, różnic i nienormalności w świadczeniach

opiekuńczych.

opiekuńczych.

Szczególne znaczenie ma tu świadomość własnych obowiązków i powinności

Szczególne znaczenie ma tu świadomość własnych obowiązków i powinności

oraz uprawnień innych osób w tym funkcjonariuszy społecznych którzy są

oraz uprawnień innych osób w tym funkcjonariuszy społecznych którzy są

odpowiedzialni za podejmowanie i organizowanie opieki, pełnią funkcje

odpowiedzialni za podejmowanie i organizowanie opieki, pełnią funkcje

kierownicze i nadzorujące, tworzą jej aparat realizacyjny. Od określonego

kierownicze i nadzorujące, tworzą jej aparat realizacyjny. Od określonego

stanu tej świadomości zależy bowiem, czy i na ile będą oni dostrzegali

stanu tej świadomości zależy bowiem, czy i na ile będą oni dostrzegali

odpowiednie decyzje, a także przebieg i efektywność działalności

odpowiednie decyzje, a także przebieg i efektywność działalności

opiekuńczej.

opiekuńczej.

30

30

OPIEKA JAKO KATEGORIA WYCHOWAWCZA

OPIEKA JAKO KATEGORIA WYCHOWAWCZA

Po pierwsze oznacza, że wychowanie może mieć sens opiekuńczy i stąd

Po pierwsze oznacza, że wychowanie może mieć sens opiekuńczy i stąd

pewne jego zakresy mogą być wspólne dla obu dziedzin oraz po drugie

pewne jego zakresy mogą być wspólne dla obu dziedzin oraz po drugie

nadając opiece walory wychowawcze można przez to samo wychowywać

nadając opiece walory wychowawcze można przez to samo wychowywać

przez opiekę.

przez opiekę.

Wychowanie nabiera znaczenia opiekuńczego stając się przejawem opieki i

Wychowanie nabiera znaczenia opiekuńczego stając się przejawem opieki i

na odwrót – opieka urzeczywistnia się przez wychowanie kiedy spełnia

na odwrót – opieka urzeczywistnia się przez wychowanie kiedy spełnia

dwa podstawowe warunki:

dwa podstawowe warunki:

1.

1.

realizując właściwe sobie zadania i cele doprowadza do pożądanych i

realizując właściwe sobie zadania i cele doprowadza do pożądanych i

korzystnych ze względu na dobrze pojęty interes życiowy wychowanka

korzystnych ze względu na dobrze pojęty interes życiowy wychowanka

następstw czyli spełnia dobrze złożone funkcje opiekuńcze

następstw czyli spełnia dobrze złożone funkcje opiekuńcze

2.

2.

gdy jego przebiegowi towarzysza pozytywne postawy opiekuńcze

gdy jego przebiegowi towarzysza pozytywne postawy opiekuńcze

wychowawców wobec wychowanków, zaspokajanie ich wielorakich

wychowawców wobec wychowanków, zaspokajanie ich wielorakich

ponadpodmiotowych potrzeb i dodatnia atmosfera opiekuńcza

ponadpodmiotowych potrzeb i dodatnia atmosfera opiekuńcza

Opieka zyskuje walory wychowawcze jeśli uwzględnia także wartości

Opieka zyskuje walory wychowawcze jeśli uwzględnia także wartości

wychowania, kieruje się jego podstawowymi normami i wywołuje u

wychowania, kieruje się jego podstawowymi normami i wywołuje u

podopiecznych korzystne, zgodne z uznawanymi celami wychowania

podopiecznych korzystne, zgodne z uznawanymi celami wychowania

zmiany osobo twórcze – to właśnie taką drogą najogólniej realizuje się

zmiany osobo twórcze – to właśnie taką drogą najogólniej realizuje się

wychowanie przez opiekę.

wychowanie przez opiekę.

31

31

Struktura opieki

Struktura opieki

Kierując się ogólnym kryterium podstawowych i nieodzownych elementów

Kierując się ogólnym kryterium podstawowych i nieodzownych elementów

występujących w każdej względnie normalnej opiece, można wyróżnić w jej

występujących w każdej względnie normalnej opiece, można wyróżnić w jej

strukturze:

strukturze:

•

potrzeby ponadpodmiotowe, to jest te potrzeby podopiecznego, których

potrzeby ponadpodmiotowe, to jest te potrzeby podopiecznego, których

zaspokajanie i regulowanie przekracza jego podmiotowe możliwości, co

zaspokajanie i regulowanie przekracza jego podmiotowe możliwości, co

implikuje niezbędność interwencji opiekuńczej,

implikuje niezbędność interwencji opiekuńczej,

•

funkcje opiekuńcze, określające w miarę jednoznacznie, co zakresie

funkcje opiekuńcze, określające w miarę jednoznacznie, co zakresie

zaspokajania potrzeb ma dać podopiecznemu sprawowana nad nim w

zaspokajania potrzeb ma dać podopiecznemu sprawowana nad nim w

przyjętym zakresie opieka,

przyjętym zakresie opieka,

•

postawy opiekuńcze opiekuna, będące jego określonym, względnie

postawy opiekuńcze opiekuna, będące jego określonym, względnie

stałym ustosunkowaniem do potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznego,

stałym ustosunkowaniem do potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznego,

•

sytuacje opiekuńcze, rozumiane jako wyodrębniające się w czasowym

sytuacje opiekuńcze, rozumiane jako wyodrębniające się w czasowym

układzie warunków i zależności całości (jednostki) działania opiekuńczego

układzie warunków i zależności całości (jednostki) działania opiekuńczego

Podstawowym jednak elementem w strukturze opieki są

Podstawowym jednak elementem w strukturze opieki są

potrzeby

potrzeby

.

.

Pojęcie potrzeby jest różnie określane. Dla teorii opieki jest przydatne

Pojęcie potrzeby jest różnie określane. Dla teorii opieki jest przydatne

rozumienie potrzeby przez autorów: J. Reykowskiego, T. Tomaszewskiego i K.

rozumienie potrzeby przez autorów: J. Reykowskiego, T. Tomaszewskiego i K.

Obuchowskiego.

Obuchowskiego.

32

32

Autorzy ci rozumieją potrzeby jako właściwości gatunkowe człowieka. Według
Tomaszewskiego i Reykowskiego te właściwości polegają na zależnościach w
jakie jest on obiektywnie uwikłany, stwierdzając: „Zarówno procesy życiowe
człowieka, jak i jego zachowanie się zależą od układu jego środowiska i
aktualnej sytuacji”. Różne rodzaje tej zależności określamy jako potrzeby.
Według Obuchowskiego potrzeba jest właściwością człowieka, będącą funkcją
jego zależności od określonego podmiotu. „Potrzeba ludzka to właściwość
osobnika x polegająca na tym, że osobnik x bez podmiotu y nie może
normalnie funkcjonować, to jest uzyskiwać optymalnej sprawności w
zachowaniu siebie i gatunku oraz w zapewnieniu własnego rozwoju”.
Więcej trudności sprawia klasyfikacja potrzeb. Najbardziej znaną jest
hierarchiczna typologia A. Maslowa. Wyróżnia od potrzeby:

• estetyczne,

• wiedzy i zrozumienia,

• szczęścia jego celu w życiu,

• samorealizacji,

• sensu życia,

• nowych wrażeń, doświadczeń,

• uznania,

33

33

•

samodzielności autonomii,

samodzielności autonomii,

•

aktywności, twórczości

aktywności, twórczości

•

przynależności i miłości,

przynależności i miłości,

•

bezpieczeństwa,

bezpieczeństwa,

•

fizjologiczne.

fizjologiczne.

Innymi znaczącymi dla opieki typologiami potrzeb ludzkich są potrzeby:

Innymi znaczącymi dla opieki typologiami potrzeb ludzkich są potrzeby:

1.

1.

obiektywne i subiektywne

obiektywne i subiektywne

ukazujące potrzeby jako obiektywną

ukazujące potrzeby jako obiektywną

zależność człowieka od jego otoczenia oraz jako w pewnym zakresie i

zależność człowieka od jego otoczenia oraz jako w pewnym zakresie i

stopniu subiektywne doznawanie tej zależności w sensie braku lub

stopniu subiektywne doznawanie tej zależności w sensie braku lub

nadmiaru czegoś , czy też stanu równowagi. Opieka powinna przede

nadmiaru czegoś , czy też stanu równowagi. Opieka powinna przede

wszystkim liczyć się z obiektywnymi zależnościami (potrzebami)

wszystkim liczyć się z obiektywnymi zależnościami (potrzebami)

2.

2.

potencjalne i zaktualizowane.

potencjalne i zaktualizowane.

Podział ten mówi nam, że zwłaszcza u

Podział ten mówi nam, że zwłaszcza u

dzieci i młodzieży pewne potrzeby są już ich realnymi właściwościami,

dzieci i młodzieży pewne potrzeby są już ich realnymi właściwościami,

inne zaś mogą jako predyspozycje pojawić się w określonych warunkach

inne zaś mogą jako predyspozycje pojawić się w określonych warunkach

w bliższej lub dalszej perspektywie.

w bliższej lub dalszej perspektywie.

3.

3.

pierwotne i wtórne.

pierwotne i wtórne.

Trzeci podział informuje, że są takie potrzeby

Trzeci podział informuje, że są takie potrzeby

(przede wszystkim fizjologiczne), z którymi każdy człowiek przychodzi na

(przede wszystkim fizjologiczne), z którymi każdy człowiek przychodzi na

świat oraz takie, które pojawiają się stosunkowo później, w trakcie

świat oraz takie, które pojawiają się stosunkowo później, w trakcie

osobniczego rozwoju, jako jego dalsze, typowo ludzkie właściwości .

osobniczego rozwoju, jako jego dalsze, typowo ludzkie właściwości .

34

34

4.powszechne i indywidualne.

4.powszechne i indywidualne.

Czwarty podział wyróżnia takie potrzeby,

Czwarty podział wyróżnia takie potrzeby,

które przyjmuje się jako właściwości ludzi oraz takie, które mają charakter

które przyjmuje się jako właściwości ludzi oraz takie, które mają charakter

czysto indywidualny będące wytworem niepowtarzalnych osobowości i

czysto indywidualny będące wytworem niepowtarzalnych osobowości i

biografii jednostek. Zaspokajanie tych pierwszych ma na ogół dla

biografii jednostek. Zaspokajanie tych pierwszych ma na ogół dla

człowieka większe znaczenie.

człowieka większe znaczenie.

5.niedostatku i rozwoju.

5.niedostatku i rozwoju.

Piąty podział wyodrębnia te potrzeby, które mają

Piąty podział wyodrębnia te potrzeby, które mają

dla człowieka znaczenie podstawowe, a ich zaspokajanie warunkuje

dla człowieka znaczenie podstawowe, a ich zaspokajanie warunkuje

przede wszystkim zachowanie życia, a w pewnych granicach – rozwój i

przede wszystkim zachowanie życia, a w pewnych granicach – rozwój i

zdrowie oraz te, od których zależy głównie wyższy, kulturalny rozwój

zdrowie oraz te, od których zależy głównie wyższy, kulturalny rozwój

jednostki, jej samorealizacja.

jednostki, jej samorealizacja.

6.kapitalne i pochodne.

6.kapitalne i pochodne.

Podział ten stanowi próbę ustalenia potrzeb

Podział ten stanowi próbę ustalenia potrzeb

mających dla ludzi największe znaczenie, „dla których spełnienia ludzie

mających dla ludzi największe znaczenie, „dla których spełnienia ludzie

najwięcej się wysilają, o które walczą i na które poświęcają najwięcej

najwięcej się wysilają, o które walczą i na które poświęcają najwięcej

uwagi”.

uwagi”.

7.społeczne i jednostkowe.

7.społeczne i jednostkowe.

Podział ten dokonuje

Podział ten dokonuje

rozróżnienia potrzeb,

rozróżnienia potrzeb,

„które odczuwają członkowie wielu różnych grup społecznych, masy

„które odczuwają członkowie wielu różnych grup społecznych, masy

ludzkie, i o których społeczeństwo sądzi, że w ich zaspokajaniu muszą

ludzkie, i o których społeczeństwo sądzi, że w ich zaspokajaniu muszą

dopomóc jednostce instytucje publiczne”

dopomóc jednostce instytucje publiczne”

8.możliwe do nasycenia i „nienasycone”.

8.możliwe do nasycenia i „nienasycone”.

Ukazane są tu potrzeby,

Ukazane są tu potrzeby,

których zaspokajanie da się utrzymać w określonych, względnie stałych

których zaspokajanie da się utrzymać w określonych, względnie stałych

granicach, oraz potrzeb, których zakres i stopień stale narasta, co stwarza

granicach, oraz potrzeb, których zakres i stopień stale narasta, co stwarza

trudności do nasycenia.

trudności do nasycenia.

9.normalne i chorobowe.

9.normalne i chorobowe.

Podział wskazuje na potrzeby uznawane za

Podział wskazuje na potrzeby uznawane za

normalne u ludzi oraz potrzeby wynikające z określonego stanu

normalne u ludzi oraz potrzeby wynikające z określonego stanu

chorobowego organizmu i powrotu do zdrowia.

chorobowego organizmu i powrotu do zdrowia.

35

35

10.pozytywne i negatywne.

10.pozytywne i negatywne.

Dziesiąty podział wprowadza doniosłe,

Dziesiąty podział wprowadza doniosłe,

aksjologiczne kryterium klasyfikacji. Do negatywnych potrzeb należą

aksjologiczne kryterium klasyfikacji. Do negatywnych potrzeb należą

niewątpliwie te potrzeby, których zaspokajanie godzi w ich podmiot i

niewątpliwie te potrzeby, których zaspokajanie godzi w ich podmiot i

bezpośrednio wyrządzają szkodę innym ludziom, społeczeństwu. Ogólnym

bezpośrednio wyrządzają szkodę innym ludziom, społeczeństwu. Ogólnym

zadaniem opieki jest więc nie zaspokajanie ich lecz działalność

zadaniem opieki jest więc nie zaspokajanie ich lecz działalność

zapobiegawcza.

zapobiegawcza.

Funkcje opiekuńcze

Funkcje opiekuńcze

to opiekuńcze następstwa istnienia u działania

to opiekuńcze następstwa istnienia u działania

określonych układów społecznych np. rodziny, szkoły. Często rozpatruje się

określonych układów społecznych np. rodziny, szkoły. Często rozpatruje się

funkcje opiekuńcze określonych instytucji, które mają charakter wyłącznie

funkcje opiekuńcze określonych instytucji, które mają charakter wyłącznie

pozytywny, zgodny z oczekiwaniami. W tym też sensie mówi się i pisze o

pozytywny, zgodny z oczekiwaniami. W tym też sensie mówi się i pisze o

funkcjach opiekuńczych szkoły, internatu, domu dziecka, przedszkola itp.

funkcjach opiekuńczych szkoły, internatu, domu dziecka, przedszkola itp.

Określenie roli funkcji opiekuńczych w strukturze opieki polegają na tym, że:

Określenie roli funkcji opiekuńczych w strukturze opieki polegają na tym, że:

- wskazują, c z e g o można i należy oczekiwać od danego opiekuna w sensie

- wskazują, c z e g o można i należy oczekiwać od danego opiekuna w sensie

rezultatów sprawowanej przez niego opieki ,

rezultatów sprawowanej przez niego opieki ,

- stanowią one ogólne wskaźniki bezpośrednich i pośrednich efektów

- stanowią one ogólne wskaźniki bezpośrednich i pośrednich efektów

działalności opiekuńczej,

działalności opiekuńczej,

- określają rolę opiekuna, zakres i granice jej pełnienia,

- określają rolę opiekuna, zakres i granice jej pełnienia,

- pozwalają ustalać i weryfikować zadania opiekuńcze.

- pozwalają ustalać i weryfikować zadania opiekuńcze.

Funkcje opiekuńcze wobec dzieci spełniają ich rodziny, a z tytułu zobowiązań

Funkcje opiekuńcze wobec dzieci spełniają ich rodziny, a z tytułu zobowiązań

społeczno – zawodowych domy dziecka, internaty, przedszkola, szkoły,

społeczno – zawodowych domy dziecka, internaty, przedszkola, szkoły,

kuratorzy sądowi itp.

kuratorzy sądowi itp.

36

36

Postawy opiekuńcze

Postawy opiekuńcze

są określonym rodzajem postaw, jakie przejawiają

są określonym rodzajem postaw, jakie przejawiają

ludzie wobec siebie, przedmiotów , zjawisk i wartości.

ludzie wobec siebie, przedmiotów , zjawisk i wartości.

Mówiąc o postawach opiekuńczych nie możemy pominąć podmiotu postaw

Mówiąc o postawach opiekuńczych nie możemy pominąć podmiotu postaw

opiekuńczych jakim jest – opiekun.

opiekuńczych jakim jest – opiekun.

Mówiąc najprościej opiekun to podmiot działalności opiekuńczej. Jest osobą

Mówiąc najprościej opiekun to podmiot działalności opiekuńczej. Jest osobą

lub instytucją, która z tytułu przyjętej odpowiedzialności zaspokaja w sposób

lub instytucją, która z tytułu przyjętej odpowiedzialności zaspokaja w sposób

ciągły i bezinteresowny potrzeby ponadpodmiotowe jednostki lub grupy w

ciągły i bezinteresowny potrzeby ponadpodmiotowe jednostki lub grupy w

stosunku opiekuńczym. Ponosi on cały ciężar tej odpowiedzialności, tak w

stosunku opiekuńczym. Ponosi on cały ciężar tej odpowiedzialności, tak w

sensie fizycznym, jaki psychicznym, z odpowiedzialnością moralną i prawną

sensie fizycznym, jaki psychicznym, z odpowiedzialnością moralną i prawną

włącznie.

włącznie.

W procesie opieki mamy do czynieni z dosyć zróżnicowanymi rolami

W procesie opieki mamy do czynieni z dosyć zróżnicowanymi rolami

opiekunów. Ze względu na spełniany zakres funkcji opiekuńczej możemy

opiekunów. Ze względu na spełniany zakres funkcji opiekuńczej możemy

wyodrębnić:

wyodrębnić:

- opiekunów pełnych, zaspokajających bezpośrednio lub pośrednio wszystkie

- opiekunów pełnych, zaspokajających bezpośrednio lub pośrednio wszystkie

potrzeby podopiecznych, w nieograniczonym czasie i ponoszących za nie

potrzeby podopiecznych, w nieograniczonym czasie i ponoszących za nie

odpowiedzialność np. rodzice

odpowiedzialność np. rodzice

- opiekunów niepełnych, spełniających tylko niektóre funkcje opiekuńcze, w

- opiekunów niepełnych, spełniających tylko niektóre funkcje opiekuńcze, w

ograniczonym czasie i ponoszących ograniczoną – zakresem tych funkcji –

ograniczonym czasie i ponoszących ograniczoną – zakresem tych funkcji –

odpowiedzialność np. przedszkole

odpowiedzialność np. przedszkole

- opiekunów specjalistów spełniających jakąś jedną funkcję lub

- opiekunów specjalistów spełniających jakąś jedną funkcję lub

zaspokajających tylko jedną potrzebę ponadpodmiotową i za to jedynie

zaspokajających tylko jedną potrzebę ponadpodmiotową i za to jedynie

biorących odpowiedzialność.

biorących odpowiedzialność.

37

37

Jakimi wiec cechami powinien odznaczać się dobry opiekun – wychowawca?

Jakimi wiec cechami powinien odznaczać się dobry opiekun – wychowawca?

Niedoścignione wzory opiekuńczości wobec dzieci realizował w swej praktyce

Niedoścignione wzory opiekuńczości wobec dzieci realizował w swej praktyce

zawodowej J. Korczak.

zawodowej J. Korczak.

Stawiał wychowawcy przede wszystkim następujące wymagania:

Stawiał wychowawcy przede wszystkim następujące wymagania:

•

być dla swoich podopiecznych takim, żeby oni mogli za jego autentyczne

być dla swoich podopiecznych takim, żeby oni mogli za jego autentyczne

walory zaakceptować jako „swego”, związać się z nim emocjonalnie i polubić;

walory zaakceptować jako „swego”, związać się z nim emocjonalnie i polubić;

•

powinien odznaczać się skłonnością i dyspozycjami do ciągłego,

powinien odznaczać się skłonnością i dyspozycjami do ciągłego,

wszechstronnego poznawania dziecka- jego psychofizycznych właściwości,

wszechstronnego poznawania dziecka- jego psychofizycznych właściwości,

potrzeb, możliwości i ograniczeń, nie lekceważyć niczego co dotyczy jego

potrzeb, możliwości i ograniczeń, nie lekceważyć niczego co dotyczy jego

osoby, życia;

osoby, życia;

•

kochać je miłością daną im z góry i bezwarunkowo, bezinteresownie;

kochać je miłością daną im z góry i bezwarunkowo, bezinteresownie;

•

uznawać i przestrzegać prawa dziecka do szacunku – dla jego niewiedzy,

uznawać i przestrzegać prawa dziecka do szacunku – dla jego niewiedzy,

pracy, poznawania, niepowodzeń;

pracy, poznawania, niepowodzeń;

•

wykazywać daleko idącą wyrozumiałość i tolerancję;

wykazywać daleko idącą wyrozumiałość i tolerancję;

•

być życzliwym dla każdego dziecka, niezależnie od jego zalet i wad,

być życzliwym dla każdego dziecka, niezależnie od jego zalet i wad,

zasług i przewinień, pragnąc jego dobra, pomagać mu w trudnościach i

zasług i przewinień, pragnąc jego dobra, pomagać mu w trudnościach i

kłopotach, dostrzegać jego dobre strony, starać się zrozumieć, bronić przed

kłopotach, dostrzegać jego dobre strony, starać się zrozumieć, bronić przed

złem, przebaczać błędy i wykroczenia;

złem, przebaczać błędy i wykroczenia;

•

odznaczać się cierpliwością, szczególnie we wszystkich trudnościach

odznaczać się cierpliwością, szczególnie we wszystkich trudnościach

opiekuńczo – wychowawczych.

opiekuńczo – wychowawczych.

38

38

Pedagodzy odwołują się także do modelu postawy Kotarbińskiego, według

Pedagodzy odwołują się także do modelu postawy Kotarbińskiego, według

niego opiekun dobry to opiekun zapobiegliwy cechujący się wrażliwością na

niego opiekun dobry to opiekun zapobiegliwy cechujący się wrażliwością na

potrzeby, dawaniem niezawodnego wsparcia, sprawiedliwe traktowanie,

potrzeby, dawaniem niezawodnego wsparcia, sprawiedliwe traktowanie,

odważne chronienie.

odważne chronienie.

Obok

Obok

opieki

opieki

kolejnym podstawowym pojęciem w pedagogice opiekuńczej

kolejnym podstawowym pojęciem w pedagogice opiekuńczej

jest

jest

wychowanie.

wychowanie.

Pojęcie wychowania jak dotąd nie doczekało się

Pojęcie wychowania jak dotąd nie doczekało się

jednoznacznego określenia. Przyczyną tego jest – wbrew pozorom ciągle

jednoznacznego określenia. Przyczyną tego jest – wbrew pozorom ciągle

niezadowalający sta wiedzy na temat wychowania. Na ogół pojęcie

niezadowalający sta wiedzy na temat wychowania. Na ogół pojęcie

wychowania jest rozumiane w szerszym i węższym znaczeniu. Szerokie

wychowania jest rozumiane w szerszym i węższym znaczeniu. Szerokie

rozumienie tego terminu odnosi się do wychowana skoncentrowanego

rozumienie tego terminu odnosi się do wychowana skoncentrowanego

zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na

zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na

sferze jej motywacji i konkretnych działań. Inaczej mówiąc, wychowanie takie

sferze jej motywacji i konkretnych działań. Inaczej mówiąc, wychowanie takie

jest utożsamiane z rozwijaniem (kształtowaniem) osobowości pod względem

jest utożsamiane z rozwijaniem (kształtowaniem) osobowości pod względem

jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie (uczenie się), jaki wychowanie w jego

jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie (uczenie się), jaki wychowanie w jego

węższym znaczeniu. Tak więc przedmiotem wychowania w szerszym

węższym znaczeniu. Tak więc przedmiotem wychowania w szerszym

znaczeniu jest „całość psychiki człowieka”, czyli „ogół procesów i właściwości

znaczeniu jest „całość psychiki człowieka”, czyli „ogół procesów i właściwości

psychicznych” tj. zarówno intelektualnych, emocjonalnych i wolicjonalnych

psychicznych” tj. zarówno intelektualnych, emocjonalnych i wolicjonalnych

(chcenia) łącznie z działaniem.

(chcenia) łącznie z działaniem.

Natomiast w węższym znaczeniu przez wychowanie rozumie się nade

Natomiast w węższym znaczeniu przez wychowanie rozumie się nade

wszystko kształtowanie charakteru jednostki, „w którym - zgodnie z

wszystko kształtowanie charakteru jednostki, „w którym - zgodnie z

przekonaniem Bogdana Bawroczyńskiego – stała, silna, samodzielna,

przekonaniem Bogdana Bawroczyńskiego – stała, silna, samodzielna,

przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe, w

przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe, w

tym przede wszystkim na cele moralne”

tym przede wszystkim na cele moralne”

39

39

Próba klasyfikacji definicji wychowania:

Próba klasyfikacji definicji wychowania:

Wielość

definicji

wychowania

skłania

niektórych

pedagogów

do

Wielość

definicji

wychowania

skłania

niektórych

pedagogów

do

wyodrębnienia ich podstawowych rodzajów, czyli uporządkowania według

wyodrębnienia ich podstawowych rodzajów, czyli uporządkowania według

określonego kryterium ich podziału. W ten sposób postąpili m.in. Stefan

określonego kryterium ich podziału. W ten sposób postąpili m.in. Stefan

Kunowski i Katarzyna Olbrycht,

Kunowski i Katarzyna Olbrycht,

S. Kunowski wyróżnił – ze względu na dominujące w wychowaniu cechy –

S. Kunowski wyróżnił – ze względu na dominujące w wychowaniu cechy –

cztery grupy definicji tego rodzaju:

cztery grupy definicji tego rodzaju:

•

definicje prakseologiczne (najstarsze), według których wychowanie jest

definicje prakseologiczne (najstarsze), według których wychowanie jest

równoznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli ich

równoznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli ich

„urabianie”;

„urabianie”;

•

definicje ewolucyjne, upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego

definicje ewolucyjne, upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego

rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywanego przez niego

rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywanego przez niego

doświadczenia;

doświadczenia;

•

definicje sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowe w

definicje sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowe w

procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi;

procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi;

•

definicje adaptacyjne, podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty

definicje adaptacyjne, podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty

wychowania

wychowania

40

40

K. Olbrycht wyodrębnia także cztery rodzaje definicji wychowania, a ściślej

K. Olbrycht wyodrębnia także cztery rodzaje definicji wychowania, a ściślej

mówiąc cztery sposoby rozumienia pojęcia „wychowanie” – ze względu na

mówiąc cztery sposoby rozumienia pojęcia „wychowanie” – ze względu na

„stopień oraz charakter intencjonalności objętych nim oddziaływań”. Ujęte w

„stopień oraz charakter intencjonalności objętych nim oddziaływań”. Ujęte w

ten sposób wychowanie jawi się, według niej, bądź to jako:

ten sposób wychowanie jawi się, według niej, bądź to jako:

- „kształtowanie” tzw. cech kierunkowych”

- „kształtowanie” tzw. cech kierunkowych”

- „świadome, celowe kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z

- „świadome, celowe kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z

przyjętym ideałem”;

przyjętym ideałem”;

- „świadomie i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka lub jako

- „świadomie i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka lub jako

-

„

„

oddziaływanie na człowieka łącznie z socjalizacją i inkulturacją.

oddziaływanie na człowieka łącznie z socjalizacją i inkulturacją.

W teorii wychowania wciąż odczuwa się pewien niedosyt w nawiązywaniu do

W teorii wychowania wciąż odczuwa się pewien niedosyt w nawiązywaniu do

wartości. Nadal głównym przedmiotem jej zainteresowań pozostają cele i

wartości. Nadal głównym przedmiotem jej zainteresowań pozostają cele i

metody wychowania oraz psychospołeczne uwarunkowania. Niemniej,

metody wychowania oraz psychospołeczne uwarunkowania. Niemniej,

poczynając od roku 1989, czyli od chwili rozpoczęcia u nas transformacji

poczynając od roku 1989, czyli od chwili rozpoczęcia u nas transformacji

ustrojowych, nastąpił przełom w podejściu do wartości w procesie

ustrojowych, nastąpił przełom w podejściu do wartości w procesie

wychowania.

wychowania.

41

41

Wartości preferowane w wychowaniu
Spośród wartości uniwersalnych,, o jakie należałoby zabiegać w procesie
wychowania, na szczególną uwagę zasługują między innymi, takie, jak:
altruizm, tolerancja, odpowiedzialność, wolność czy sprawiedliwość.

Altruizm – termin ten po raz pierwszy został użyty przez Augusta Comte`a.
Oznacza na ogół troskę o dobro konkretnej osoby lub grupy osób. Troska ta
polega zazwyczaj na wyświadczeniu komuś jakiejś przysługi w sposób
świadomy, bezinteresowny i dobrowolny.

Niesienie innym pomocy czy wsparcia jest możliwe w wielu płaszczyznach. Na
ogół wymienia się świadczenia w sferach:

• materialnej

• cielesnej, odnoszącej się do zaspokajania głodu i pragnienia

• informacyjnej

• moralnej

• motywacyjnej

• emocjonalnej

42

42

Tolerancja

Tolerancja

przez tolerancję rozumie się na ogół „skłonność do zgody na

przez tolerancję rozumie się na ogół „skłonność do zgody na

myślenie, działanie i uczucia innych niż nasze lub przyznanie innym prawa

myślenie, działanie i uczucia innych niż nasze lub przyznanie innym prawa

do: własnych poglądów, do określonego postępowania i stylu życia mimo

do: własnych poglądów, do określonego postępowania i stylu życia mimo

odmiennego od naszego, a nawet sprzecznego

odmiennego od naszego, a nawet sprzecznego

Odpowiedzialność –

Odpowiedzialność –

Roman Ingarden podkreślał, że z odpowiedzialnością

Roman Ingarden podkreślał, że z odpowiedzialnością

mamy do czynienia w czterech różnych sytuacjach, a mianowicie gdy:

mamy do czynienia w czterech różnych sytuacjach, a mianowicie gdy:

1.

1.

Ktoś podnosi odpowiedzialność za coś albo, inaczej mówiąc, jest za coś

Ktoś podnosi odpowiedzialność za coś albo, inaczej mówiąc, jest za coś

odpowiedzialny.

odpowiedzialny.

2.

2.

Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś.

Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś.

3.

3.

Ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności.

Ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności.

4.

4.

Ktoś działa odpowiedzialnie.

Ktoś działa odpowiedzialnie.

Wolność –

Wolność –

jedną z wartości moralnych jest także wolność. Stanowi ona

jedną z wartości moralnych jest także wolność. Stanowi ona

warunek konieczny do wszelkiego działania o charakterze moralnym.

warunek konieczny do wszelkiego działania o charakterze moralnym.

Istotne z pedagogicznego punktu widzenia jest rozumienie wolności od

Istotne z pedagogicznego punktu widzenia jest rozumienie wolności od

czegoś i wolności do czegoś.

czegoś i wolności do czegoś.

Wolność od czegoś jest traktowana z wolnością negatywną druga zaś jest

Wolność od czegoś jest traktowana z wolnością negatywną druga zaś jest

wolnością pozytywną nastawioną na realizowanie pożądanych społecznie i

wolnością pozytywną nastawioną na realizowanie pożądanych społecznie i

moralnie celów.

moralnie celów.

Wolność do czegoś jest świadectwem branie pełnej odpowiedzialności za

Wolność do czegoś jest świadectwem branie pełnej odpowiedzialności za

swojej postępowanie. Tymczasem wolność od czegoś może sugerować

swojej postępowanie. Tymczasem wolność od czegoś może sugerować

niekontrolowaną swobodę.

niekontrolowaną swobodę.

43

43

Sprawiedliwość –

Sprawiedliwość –

wyraża się ona w postawie człowieka, polegającej na

wyraża się ona w postawie człowieka, polegającej na

„gotowości oddawania każdemu tego, co mu się należy. Na ogół o

„gotowości oddawania każdemu tego, co mu się należy. Na ogół o

człowieku sprawiedliwym mówi się wtedy, gdy pragnie się podkreślić

człowieku sprawiedliwym mówi się wtedy, gdy pragnie się podkreślić

moralną wartość jego zachowań czy postaw.

moralną wartość jego zachowań czy postaw.

Cele wychowania:

Cele wychowania:

Najogólniej cele, jakie zamierza się zrealizować w

Najogólniej cele, jakie zamierza się zrealizować w

procesie wychowania, to pewien postulowany stan osiągany w wyniku

procesie wychowania, to pewien postulowany stan osiągany w wyniku

oddziaływań wychowawczych.

oddziaływań wychowawczych.

Wyróżnia się różne rodzaje celów wychowania:

Wyróżnia się różne rodzaje celów wychowania:

cele kreatywne (typu „wywołać”.”ukształtować”)

cele kreatywne (typu „wywołać”.”ukształtować”)

1.

1.

cele optymalizujące (typu „zwiększyć”, „wzmóc”, „poszerzyć”)

cele optymalizujące (typu „zwiększyć”, „wzmóc”, „poszerzyć”)

2.

2.

cele minimalizujące (typu „osłabić”, „ograniczyć”

cele minimalizujące (typu „osłabić”, „ograniczyć”

3.

3.

cele korekcyjne (typu „przekształcić”, „zmienić”.

cele korekcyjne (typu „przekształcić”, „zmienić”.

Metody wychowania –

Metody wychowania –

przez metody wychowania rozumie się na ogół

przez metody wychowania rozumie się na ogół

systematyczne stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub

systematyczne stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub

powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie

powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie

stawia sobie wychowawca.

stawia sobie wychowawca.

Klasyfikacja metod wychowania:
1. metody indywidualne i grupowe
2. metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego
3. metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i spolecznego
4. metody strukturalne i sytuacyjne

44

44

Obok metod wychowania istotne są również style wychowania.

Obok metod wychowania istotne są również style wychowania.

Wyróżnić można 3 podstawowe style wychowania:

Wyróżnić można 3 podstawowe style wychowania:

Autorytarny:

Autorytarny:

•

dominacja wychowawcy

dominacja wychowawcy

•

podporządkowanie wychowanka

podporządkowanie wychowanka

•

wychowanie zazwyczaj jednoznaczne restrykcyjne

wychowanie zazwyczaj jednoznaczne restrykcyjne

•

metody bezpośrednie: nagrody, kary

metody bezpośrednie: nagrody, kary

Partnerski:

Partnerski:

•

liberalny

liberalny

•

samodzielne kształtowanie sytuacji wychowawczych

samodzielne kształtowanie sytuacji wychowawczych

•

pozostawiona swoboda i niezależność dziecku

pozostawiona swoboda i niezależność dziecku

•

interwencja tylko w sytuacjach kryzysowych

interwencja tylko w sytuacjach kryzysowych

•

wychowanie poprzez życiowe sytuacje

wychowanie poprzez życiowe sytuacje

Demokratyczny:

Demokratyczny:

•

współkreowanie wychowanka

współkreowanie wychowanka

•

wychowawca uczestniczy w życiu wychowanka

wychowawca uczestniczy w życiu wychowanka

•

metody pośrednie: oddziaływanie poprzez naśladownictwo.

metody pośrednie: oddziaływanie poprzez naśladownictwo.

45

45

Dziękuję za uwagę 