RÓŻNE FORMY ZNIEWOLANIA CZŁOWIEKA

By zniewolić człowieka nie są potrzebne łańcuchy…

Wolność odgrywa w życiu każdego człowieka ogromną rolę, już od najdawniejszych czasów. Każdy z nas chce być niezależnym, chce by nic nie ograniczało jego wyborów, decyzji. Zwykle pierwszym skojarzeniem słowa „zniewolenie” jest wojna, niewola, obóz koncentracyjny. Jednak każdy człowiek jest zniewolony, często nawet sam nie zdaje sobie z tego sprawy. Często nie jest to zniewolenie fizyczne, lecz psychiczne. Ludzie nie chcą dopuszcić do siebie myśli że to uczucia czy ambicje kierują ich postępowaniem. W literaturze zniewolenie jest często pojawiającym się tematem. (…)

O zniewoleniu pisał już William Szekspir. W tragedii „Makbet” opisuje zniewolenie poprzez własną ambicje, żądzę władzy, strach przed utratą pozycji społecznej i stanowiska. Tytułowy Makbet, dowódca wojsk szkockich i kuzyn króla Dunkana usłyszał przepowiednię od czarownic, która mówi mu że zostanie królem. Wtedy wiedźmy ujawniły skrywane dotąd ambicje i marzenia głównego bohatera, przez co wydały mu się one bardziej realne, możliwe do urzeczywistnienia. Od tej pory Makbet jest zdolny do wszystkiego, byleby tylko przepowiednia się wypełniła. Najpierw zabija króla Dunkana, potem jego służących. Synowie króla uciekają z obawy o swoje życie, a Makbet ma wolną drogę do objęcia tronu. Potem Makbet uświadamia sobie, że świadkiem przepowiedni był również Banko, dlatego decyduje, że trzeba go zabić. Pierwsze zabójstwo pociąga więc za sobą kolejne. Ważną rolę odgrywa tutaj Lady Makbet, która nie waha się przed popełnieniem zbrodni, zarzuca niezdecydowanemu mężowi tchórzostwo i niekonsekwencję. Wtedy Makbet nie ma już wyboru- musi działać dalej. Początkowo jego celem jest zdobycie tronu, gdy już jest królem, obawia się utraty stanowiska i władzy. Zmienia się jego zachowanie: staje się, oschły, nieczuły wobec żony. Jako król nie wywiązywał się dobrze ze swojej roli, poddani bali się go, uciekali, gdyż w kraju za każde wykroczenie przeciwko królowi groziło więzienie lub nawet kara śmierci. Makbet obawiał się o swoje stanowisko tak bardzo, że ponownie udał się do czarownic, prosić o dalsze przepowiednie. Tam zyskuje pewność, że nikt nie jest w stanie go pokonać, gdyż dowiaduje się, że nie zwycięży go nikt, kto jest zrodzony z niewiasty. Makbet wiedział, że postępuje niemoralnie, miał ogromne wyrzuty sumienia. Przejawiało się to głównie w postaci widm, duch Banka ukazał mu się podczas uczty. Makbet nie potrafi wrócić do normalnego życia, pomimo że osiągnął swój cel.

Inaczej przedstawia zniewolenie Bolesław Prus w powieści „Lalka”. Najbardziej zniewoloną postacią jest zdecydowanie Stanisław Wokulski, jednak jest on również osobą, która powoduje zniewolenie Tomasza Łęckiego. Stanisław Wokulski jest kupcem, który całe swoje życie podporządkował miłości i swojej wybrance. Jest zakochany w Izabeli i robi wszystko co jest możliwe by zdobyć jej względy. Jednak już na samym początku spotyka przeszkode, wydawać by się mogło nie do pokonania. Różni ich bowiem status społeczny. Izabela Łęcka jest arystokratką, a Wokulski tylko kupcem, zwykłym mieszczaninem. Tutaj można dostrzec zniewolenie ludzi przez normy społeczne. Wokulski zakochuje się w Izabeli, jednak jego status społeczny nie pozwala mu na kontakt ze swoją wybranką. Podejmuje więc wiele działań by to zmienić. To właśnie dla Izabeli wzbogaca się handlując podczas wojny. Musi dostać się w kręgi arystokracji, co udaje my się dzięki wsparciu prezesowej Zasławskiej. Zyskuje uznanie dzięki temu że jest bogaty, dobrze prowadzi interesy, pojawia się na spotkaniach towarzyskich oraz zaczyna działać charytatywnie. Ulega modzie panującej wśród arystokratów- kupuje konia wyścigowego, własny powóz, bierze udział w pojedynku z baronem Krzeszowskim. Wszystkie te działania mają na celu pozyskanie sympatii Izabeli. By wkupić się w łaski jej ojca, otacza go siecią intryg finansowych. Tomasz Łęcki ma problemy finansowe, więc Wokulski kupuje jego kamienicę po zawyżonej cenie, bierze w zastaw srebra panny Izabeli, i co najważniejsze, zakłada spółkę do handlu z Rosją na czele której stawia Tomasza Łęckiego. Ostateczne zostaje zaakceptowany w gronie arystokratycznym. Nawet ojciec Izabeli, który początkowo nie zamierzał pozwolić córce by została żoną kupca zmienia swoje stanowisko i sam ją do tego zachęca. Tak więc Wokulskiemu poprzez długą pracę udaje się pokonać konwenanse społeczne. Jego zaręczyny zostają przyjęte.Miłość przysłania mu cały świat, przez co nie potrafi dostrzec prawdziwego oblicza panny Izabeli, która bawiła się jego uczuciami, nie dostrzegał jej żadnych wad. Ślepa miłość doprowadziła do jego próby samobójczej, gdy dowiedział się że narzeczona go zdradza, nastepnie zerwał zaręczyny i popadł w długotrwałą depresję. Gdy poznał prawdę, nie potrafił żyć tak jak dawniej, ze świadomością, że kobieta dla której zmienił się, którą kochał i z którą chciał spędzić resztę życia mogła tak go zranić. Nie wiemy co się z nim stało- możliwe że popełnił samobójstwo lub wyjechał na zawsze z kraju, jednak możemy z pewnością powiedzieć że miłość była w jego życiu najważniejszą wartością i potrafił zrobić wszystko dla tego uczucia.

Kolejną formą zniewolenia jest nałóg. Jest to nie tylko zniewolenie psychiczne ale również w ogromnym stopniu fizyczne. Taki problem miała Christiane która swoje życie opisuje w książce „My dzieci z dworca ZOO”. Zaczyna od dzieciństwa- już tam pojawia się pierwsza przyczyna, potem wyłaniają się kolejne- są to problemy w domu rodzinnym, brak zrozumienia, rozwód rodziców, nowy partner matki, brak miłości. Christiane chce być szczęśliwa, a coraz trudniej jest ten stan osiągnąć. Wtedy potrzebuje rowinież akceptacji rówieśników i jej nie znajduje. Dlatego próbuje zapomnieć na chwile o troskach- poprzez narkotyk. Zaczyna się przyjemnie- w najtrudniejszych chwilach narkotyk, kilka beztroskich chwil i powrót do codzienności. Jednak rzeczywistość nie jest zbyt obiecująca, wieć powroty stają się coraz krótsze, coraz trudniej jest wracać ze wspaniałego świata. Początkawo to tylko miękkie narkotyki. Potem takie przestają wystarczać. Rośnie też potrzeba akceptacji- Christiane jak inni obiecuje sobie że nigdy nie będzie uzależniona, tak jak wszyscy jaj przyjaciele. Podobnie jak wszyscy- uzależnia się. Siega po heroinę. A potem zaczynają się problemy, przede wszystkim trzeba mieć pieniądze oraz trzeba ukrywać prawdę przed rodzicami. Christiane odkrywa że problem pieniędzy można ławto rozwiązać- można wyłudzić od ludzi, którzy się zlitują, ukraść. Z każdym dniem jest trudniej- ze zmianą wyglądu rośnie niechęć ludzi. Pojawia się głód narkomański a wraz z tym konieczność szybkiego zarabiania pieniędzy- rozwiązaniem jest prostytucja. Christiane stopniowo pogrąża się w nałogu, gdy dostrzega swoje uzależnienie wydaje się jej że jest za późno. Również nigdy do końca nie pokona swojego zniewolenia, ale zaczyna walczyć. Dzięki wsparciu rodziców wielokrotnie dobrowolnie trafia na odwyk z którego ucieka gdy głód jest zbyt silny. Po kolejnym zatrzymaniu przez policje matka Christiane postanawia że jej córka powinna zmienić środowisko. Christiane zamieszkała u swojej babci i cioci w Hamburgu. Tam zaczeła chodzić do szkoły. Stopniowo zaczeła godzić się z jej obecnym życiem a potem z przeszłością. Nigdy nie zamierzała wracać do Brelina i do dawnego życia. Znalazła przyjaciół w grupie gdzie na porządku dziennym było palenie haszyszu. Nie wróciła już do heroiny lecz też nie udało jej się uwolnić z nałogu. Pomimo bardzo długiej i trudnej walki nigdy nie była wolna. Wiedziała że jeśli wróci do dawnego środowiska, wróci także do nałogu.

Utworów o tematyce wojen i obozów koncentracyjnych nie brakuje w literaturze. Chciałabym się odwołać do autobiograficznej powieści Romy Ligockiej „Dziewczynka w czerwonym płaszczyku”. Jest to opowieść która swój początek ma podczas 2 wojny światowej. Autorka opisuje własne przeżycia podczas okupacji, a także to jak dzieciństwo wpłynęło na jej dalsze zycie. Roma dorasta w ciągłym strachu, od najmłodszych lat wie, że musi kryć się ze względu na swój wygląd. Musi uciekać, każdy niepotrzebny ruch, każde słowo może być ostatnim w jej życiu. Już jako dziecko niejednokrotnie musi znieść to co byłoby zbyt trudne dla dorosłego człowieka. Z bliska obserwuje śmierć ludzi na ulicy, jednym z jej najtrudniejszych przeżyć jest moment gdy stojący obok niej jej przyjaciel jest zabity, a ona musi spokojnie stać obok. Jako dziecko czuje się bezpiecznie gdy jest ze swoją babcia. Po zaostrzeniu represji i śmierci jej babci, a także utraty kontaktu z ojcem, który trafił do obozu koncentracyjnego, życie Romy i jej matki staje się jeszcze trudniejsze. Roma wie że jest „inna”. Gdy ukrywają się u (…) patrzy przez okno na inne dzieci, chce za wszelką cenę wyjść z mieszkania. (…). Dzieciństwo miało ogromny wpływa na Romę w jej dorosłym życiu. (…)

Każde zniewolenie zostawia mniejszy lub większy ślad w życiu człowieka. Często jest to ślad nie możliwy do zamazania. Zniewolenie doprowadziło Makbeta do śmierci, Wokulskiego do całkowitej zmiany swojego życia, a potem ogromnego zawodu i depresji, Christiane była nie tylko wyczerpana fizycznie, lecz także psychicznie, a dla Romy wojna była najboleśniejszym wspomnieniem. Każdy z tych bohaterów poniósł konsekwencje zniewolenia.