ARCHITEKTURA SECESJI

M. Wallis „Secesja”

miesza się ją niekiedy z historyzmem 2 połowy XIX wieku- czyli tym, co ona zwalczała, głównie mylona jest z neobarokiem

pogląd, że polegała jedynie na zastąpieniu starej ornamentyki nową krzywoliniowo-organiczną jest słuszny tylko w przypadku budowli o mniejszej wartości, wielcy architekci wnieśli wiele w dziedzinie konstrukcji

kolejny zarzut- przeładowanie ornamentami- ale to ta zała secesja, dobra zerwała z tym po neobaroku

wbrew pozorom była bardzo różnorodna-secesja krzywolinijna/posługująca się linią prostą/ akcentująca płaszczyznę/ trójwymiarowa/ z ornamentem organicznym/ z wstęgowym, geometrycznym/ harmonijna, pełna umiaru/ „dionizyjska” , szalona; artyści szukali czegoś nowego, ale źródła inspiracji były berdzi zróżnicowane i indywidualne

z założenia secesja miała być międzynarodowa, jednak bardzo szybko wykształciły się odmiany narodowe, np. w Polsce nawiązania dp sztuki ludowej

około 1950- odejście od surowości w architekturze, powrót linii krzywych- Le Corbusier i Ronchamps („neosecesja”), EEro Saarinen, Pier Luigi Nervi, Felix Candela, Piotr Kowalski -> nawiązania do Gaudiego

Zapowiedzi secesji

głównie Anglia, Francja

William Blake

lata 60., 70.- Arts & Crafts- William Morris

około 1890- poczyna się roić od krzywych linii w malarstwie- van Gogh gaugin itd.

1883- całkowicie skrystalizowana wersja – MAISON TASSEL Victora Horta w Brukseli

panowało ogromne znużenie stale powtarzanymi formami z poprzednich wieków, stąd też wielkie zainteresowanie secesją, widziano w niej ziszczenie marzeń pokoleń- szczególnie dotyczyło to architektury

rozpowszechnienie secesja zawdzięcza licznym wystawom międzynarodowym, jakie odbywały się pod koniec xix i na początku xx wieku- np. Wystawa Światowa w Paryżu w 1900 roku, 1897- Monachium, Wystawa Architektury i zdobnictwa w Turynie 1902

Wystawa Rzemiosła Artystycznego w Dreźnie- 1897- pomieszczenia projektowane przez belga Van Del Velde

wystawa „Secesja” w Wiedniu- wnętrza pokazana przez artystów z Glasgow-1900

Architektura i Przemysł Artystyczny Nowego Stylu- 1903 Moskwa- Rosjanie, Joseph Maria Olbrich, Charles Rennie Mackintosh

1900-1902- największy triumf secesji „nigdy nie było stylu w architekturze, który cieszyłby się tak ogromną popularnością międzynarodową”

ANGLIA

Charles Francis Annesley Voysey-uczeń Artura Heygate Mackmurdo- architect I twórca dzieł zdobniczych

Charles Robert Ashbee- architect i złotnik

Charles Harrison Townsend- twórca:

gmachu Whitechapel Art Gallery – 1897- asymetryczna fasada

kościół w Great Warey w hrabstwie Essex- wnętrze zaprojektowane przez Williama Reynoldsa- Stephensa- 1904

CHICAGO, NEW YORK

lata 80. XIX- pierwsze biurowce i domy towarowe w Chicago

„Szkoła z Chicago”- William Le Baron Jenney – 1879

1879- pierwszy leiter Building – niemal zupełnie przeszklona fasada

1889- drugi Leiter Building – żelazny szkielet, mury nienośne, szerokie pasy okien

Louis Sullivan- najwybitniejszy kontynuator- lata 1890-1899- słynne wysokościowce – biurowce i domy towarowe w St. Louis, Buffalo, Chicago – stalowy szkielet, proste wielkie bryły, potężny rytm licznych jednakowych okien; przy okazji już w latach 80.tworzy on ornamenty ze splecionych ze sobą linii spiralnych, wici roślinnych- jeden z najwcześniejszych przejawów secesji. Ornamentyka ta pojawia się w najpełniejszej wersji we wnętrzu- klatki schodowe, bar, sala teatralna Auditorium Building w Chicago(1887-1889)

później również w elewacjach przypomina ona gotyk płomienisty, obok bardziej powściągliwych geometrycznych ozdób dekoracja ta występuje na fasadzie domu towarowego Carson, Pirie, Scott and Co. w Chicago (1899-1904)

Sullivan- 1 z pionierów architektury racjonalistyczno-funkcjonalistycznej,

twórca swoistej fantazyjnej ornamentyki wczesno secesyjnej- pozostała ona czymś odosobnionym

BELGIA

Bruksela żywym ośrodkiem artystycznym w tym czasie

od 1884 stowarzyszenie „Les XX”, w 1894 przekształcone w „La libre esthetique”- Octave Maus

Victor Horta:

MAISON TASSEL -przy rue Turin 12 w brukseli- skrystalizowana secesja, zwłaszcza w hallu- motyw rozkołysanej dynamicznej linii wszedzie-żelazna krata balustrady schodów, podtrztmujące ją żelazne kolumienki, desenie ścian, posadzki, wnętrze niezwykle jednolite I spoiste; pierwsze dzieło architektury secesyjnej I sztuki wnętrza, źródła inspiracji są niejasne, Horta uważał dzieło za samorodne jedak możliwe, że znał dzieła przedstawicieli secesji z Anglii i Holandii(Mackmurdo, Beardsley, Toorop)

La Maison Du Peuple (Dom Ludowy) - gmach belgijskiej partii socjalistycznej , z wielką salą konferencyjną na najwyższym piętrze- 1896-1899

gmach nazwano „secesyjną redakcją amerykańskiego biurowca”; części żelaznego szkieletu są odsłonięte, z żelaza są też krzywolinijne ornamenty fasady; jest to pierwszy biurowiec w dziejach architektury, gdzie falująca wypukło-wklęsła elewacja jest całkowicie zrobiona ze szkła; w budynku świadomie zaakcentowana surowość

Horta mistrzem w posługiwaniu się różnymi materiałami, umiał zespolić różne metale, drzewo, marmur, szkło w jedną całość

po 1900 Horta powrócił do form tradycyjnych

Henry van de Velde:

zaczął od malarstwa

1894-porzuca malarstwo na rzecz zdobnictwa i architektury

1895- buduje dla siebie i żony willę „BLOEMENWERF” w Uccle pod Brukselą, całkowicie ją wyposażył, zaprojektował nawet suknie dla żony tak, żeby pasowały do wnętrza, uzyskała ona ogromny rozgłos, Sigfried Bing zamówił u Velde 4 wnętrza do swojego salonu sztuki w Paris, spotkały się one z mieszanym przyjęciem

wraz z piątym pomieszczeniem zostały one pokazane w Dreźnie w 1897 roku, stały się objawieniem nowego stylu wtedy

1900- van de Velde przeniósł się do Niemiec, zaprojektował wiele wnętzr w Berlinie, np. salon fryzjerski Haby’ego – odsłonił tam na rury instalacji, przewody elektryczne itd., bujna ornamentyka wnętrza łączy się z funkcjonalizmem

1900-1902- ukształtowanie i wyposażenie wnętrz Folkwang Museum w Hagen w Westfalii

jeden falisty ruch przenikał tam pomieszczenia, meble, kraty, witraże, w hali głownej fontanna Georgesa Minne

ostatnie dzieło- teatr dla wystawy „Werkbundu” w Kolonii w 1914 roku, gmach o kształtach zwartych i płynnych i zarazem świetnie rytmicznie rozczłonkowanych- ale anachronizm

1902- van de Velde został dyrektorem Weimarskiej Szkoły Sztuki Stosowanej (potem bauhaus)- Gropius był niejako kontynuatorem dążeń van de velde

mistrz operowania „kształtami negatywnymi”- puste przestrzenie pomiędzy kształtami pełnymi

van de Velde, Morris- zwalczali podział sztuk na „piękne” i „stosowane”, istnieje tylko jedna sztuka, chciał się też odwołać do gotyku – do jego zasad a nie form- logika budowy przedmiotu, stosowaniu tworzyw, ujawnienie konstrukcji, równowaga pomiędzy ornamentem, a przedmiotem, racjonalność, logika, całkowita zgodność środków i celów, funkcjonalność

w przeciwieństwie do Morrica i Ruskina sławił inżynierów, afirmował maszynę jako środek produkcji, entuzjasta techniki, w tym podziwie dla maszyny i techniki był w secesji odosobniony

wg vn de Velde głównym środkiem artystycznym nowego stylu jest silna dynamiczna linia, „linia jest siłą”;ornament powinien przede wszystkim podkreślać konstrukcję, trzeba wyrzec się wszystkich będących „powierzchowną aplikacją””naklejone”, powinien też być abstrakcyjny, a nie z natury

jeden z wybitniejszych teoretyków secesji, poprzez postulaty o funkcjonalności i umierze w stosowaniu ornamentu oraz poprzez afirmację maszyny toruje drogę innym kierunkom

Paul Hankar

ulubionym motywem łuk podkowiasty z łukowatymi poprzeczkami i wielobarwne ozdoby sgraffitowe

Serrurier-Bovy

projektant mebli i wnętrz

też stosuje często łuk podkowiasty,łączy ze sobą różne tworzywa

FRANCJA

grunt- rokoko, neogotyk, arts&crafts, belgijscy architekci

2 główne ośrodki secesji- Paryż i Nancy

1895- salon sigfrieda Binga w Paris, wystawa inauguracyjna- 4 wnętrza van de Velde, dzieła zdobnictwa, malarstwo- reakcja-sensacja

1900- Wystawa Światowa Binga – w pawilonie na Esplanadzie Inwalidów- fasada zdobiona fryzem z orchidei, malowidła Feure’a, wewnątrz pomieszczenia zaprojektowane przez mistrzów zdobnictwa- Georges de Feure- garderoba i buduar, Eugene Gaillard- przedsionek, sypialnia, jadalnia, Eugene Colonna- salon

w Paryżu 3 główne ośrodki secesji- skupiony przy Bingu; w Galeries des Artistes Modernes przy rue Vavin w latach 90. m.in. Plumet, Selmersheim; Maison Moderne przy rue de la Paix stworzony przez Juliusa Meiera-Graefe

kształt przedmiotu powinien wynikać z jego funkcji, unikanie ornamentów zbędnych

początkowo secesja oczówana jako import z Anglii- „modern style”

Hector Guimard- czołowy architekt

inspirowany przez Hortę, może też van de Velde , projektował podobnie jak oni budowle wraz z calym wyposażeniem

pałacyki, wystawne kamienice czynszowe, gmachy publiczne- cechuje je połączenie pierwiastków konstrukcyjnych i dekoratywnych, wielka rozmaitość stosowanych tworzyw , kształtów, kolorów, struktur, swobodna asymetryczna kompozycja, melodyjność długich krzywych linii, wykwint, wdzięk

kamienica Castel Beranger 1894-1898

sala koncertowa gmachu Humbert de Romans 1902- ukazany stalowy szkielet podtrzymujący sklepienie, krzywolinijne żelazne dźwigary pełnią funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną, wygląda jak drzewo

ok.1900- pawilony i wloty stacji paryskiego metra, wykonane z lanego żelaza, pomalowane na ciemnozielony, należą do najwcześniejszych budowli montowanych z części standaryzowanych i prefabrykowanych, płynne krzywe linie, miękkie kształty

nie za bardzo pasują do nowoczesnego metra, więc powinno się na nie teraz patrzeć bardziej jak na rzeźby

Auguste Perret

jeden z architektów, którzy dokonali najwcześniej przejścia od secesji do budownictwa nowoczesnego

8-kondygnacyjny budynek mieszkalny przy rue Franklin w paris, 1902/1903- jedno z dzieł pionierskich archi nowoczesnej, ale szkielet budowli z żelbetonu oblicowany barwnymi płytkami fajansowymi o secesyjnych motywach kwiatowych

Theatre des Champs Elysees- 1911-1913, wraz z bratem Gustawem- wiele pozostałości secesji

Nancy-stolica Lotaryngii

„Ecole de Nancy”- szkoła Nancy, silne tradycje rokokowe

Louis Majorelle- projektant mebli i krat żelaznych o motywach roślinnych- balustrady Galerii Lafayette w Paris

głównie szkło, mało architektury

WŁOCHY

secesja w okresie 1900-1914, styl głównie burżuazji

czysta secesja rzadko, zazwyczaj miesza się ze stylami dawniejszymi rodzimymi i obcymi, krzyżowały się w niej tez wpływy secesji belgijskiej, francuskiej, austriackiej- dużo odmian secesji włoskiej

Luigi Broggi:

dom towarowy w Mediolanie, 1903- śmiało posługuje się nowymi tworzywami- żelao, żelbeton, szkoło

jednak przeważnie architekci ograniczają się do efektownego ukształtowania fasady, dekoracji elewacji i wnętrz, ulubionym motywem girlandy i festony z traktowanych skrajnie realistycznie owoców

nawiązywali do baroku, renesansu, lub architektury późnorzymskiej

Raimondo d”avronco- pawilony Wystawy sztuk Dekoracyjnych w Turynie- 1902

Giuseppe Sommaruga – palazzo Castiglioni w Mediolanie, 1901-1903

Ernesto Basile – Grand Hotel Villa Igea w Palermo, 1901

Gino Coppede- kamienica czynszowa przy Via Anton Maria Maragliano w Genui- 1907

Antonio Saint”Elia- potem radykalnie zrywa z secesją, prekursor architektury racjonalistyczno-funkcjonalistycznej, np. cmentarz w Monza, 1912, wraz z Italo Paternostro

BARCELONA

Antonio Gaudi y Cornet:

zaczął od XIX wiecznego historyzmu- neogotyk( <3 konstrukcyjność), styl pseudomauretański (<3 malowniczość)

krata ogrodzenia dookoła Casa Vicens- częściowo z kutego, częściowo z lanego żelaza, budowla powstała w latach 1878-1880 w stylu mauretańskim, w kracie motywy roślinne łączą się z krzywymi liniami o niepokojącym rytmie- jedno z pierwszych dzieł secesyjnych

portal pałacu dla Don Eusebio Guell y Bacigalupi, 1885-1889- zastosował łuk paraboliczny oraz kraty żelazne o wężowatych liniach rytmicznie kurczących się i rozkurczających, we wnętrzu pomieszczenia różnych wielkości i kształtów łączą się w sieć podobną do labiryntu, żelazne dźwigary częściowo odsłonięte, przepych materiałów i form; fasada pałacu Guell nawiązuje do weneckiego gotyku, wnętrze do licznych stylów przeszłości, w kształtach mebli Gaudi stosuje linie krzywe

lata 1898-1915- kaplica dla kolonii Guell- osiedle pracowników tkackich w Sta Coloma de Crevello na zachód od Barcelony, „mury po raz pierwszy wprawione w ruch”, oświetlona witrażami o nieprawidłowych krzywych wykrojach

1900-1914- tzw. „park Guell”- zespół architektoniczno-ogrodniczy na stoku Montania Pelada, szereg pawilonów i kiosków o fantazyjnie formowanych dachach, pinaklach, wielki taras wijący się jak wężowo ukształtowana ława, pokryty odłamkami pstrych kafli, filiżanek, talerzy

dwie zabytkowe kamienice przy Paseo de gracia- dzielnica wielkiej burżuazji:

1905-1907- Casa Batillo- „dom z kości”, przekształcił elewację przednią i tylnią, zaprojektował urządzenie hallu wejściowego, klatki schodowej, apartamentów na 1 piętrze, nikanie linii prostych, dach i szczyt fasady w mozaice z fajansowych kafli, jak łuska, na dachu połączone w grupy kominy jak pinakle, też pokryte kaflami

1905-1907- Casa Mila- „kamieniołom”, „nie ma ani jednej linii prostej”, rozkołysane masy kamienne, „odtworzone morze w centrum Barcelony”, wewnątrz dźwigary stalowe, układ dziedzińców i pomieszczeń o zarysach krzywoliniowych jest swobodny, pomieszczenia jakby przepływają 1 w 2, funkcjonalność- niezbyt korzystnie wypada na tym polu, ale ejst to pierwsza budowla nowoczesna której bryła potraktowana została jako rzeźba

Templo Expiatorio de Sagrada Familia- Świątynia Ekspiacyjna pod wezwaniem Najświętszej Rodziny- rozpoczęcie budowy 1882 w stylu neogotyckim, 1884 Gaudi przejmuje nadzór, w kolejnych częśiach świątyni można odczytać jego style architektoniczne, portale neogotyckie okryte warstwą secesji o motywach roślinnych i zwierzęcych, im wyżej tym styl bardziej śiały i oryginalny, ztery wrzecionowate wieżyce zakończone hałmami i pinaklami o geometrycznych kanciastych kształtach – jak kubizm i ekspresjonizm; w chwili śmierci Gaudiego w 1926 roku tylko część świątyni skończona

twórczość Gaudiego trudno zamknąć w słowie „secesja”, ale secesyjne na pewno są: kraty ogrodzenia casa Vincent, portali pałacu Guell, części sagrady, casa batillo, casa mila, kioski i ława parku Gell

Lluis Demenech y Montaner:

nie reprezentuje czystej secesji, łączy ją z elementami innych stylów

Pałac muzyki Katalońskiej w Barcelonie (Palau de la Musica Catalana)- główne dzieło- pierwiastki secesyjne z romańskimi, gotyckimi, bizantyńsko- weneckimi, mauretańskimi

NIEMCY

gł ośrodki- Berlin, Monachium, Darmstadt

Monachium:

1894- na monachijskiej akademii miejscowa odmiana secesji

1896- czasopismo „jugend” w Monachium

1897- na VII Międzynarodowej wystawie sztuki w glaspalaście – 2 salki secesyjne

August Endell:

berlińczyk przebywający w Monachium, uczeń Hermanna Obrista- główne dzieło z okresu monachijskiego to fasada pracowni fotograficznej „elvira” -1897/98- gładki mur o 5 symetrycznie rozmieszczone okna, każde ma inny kształt i format, na nim olbrzymi relef ze stiuku o barwach lila fioletowych i turkusowo zielonych, rożne interpretacje, zniszczona za czasów Hitlera

Pankok:

z Westfalii, dział w Monachium 1892-1902

dla pawilonu niemieckiego na paryskiej wystawie w 1900 zaprojektował palarnię z fantazyjną bramą

Riemerschmid:

monachijczyk, dla wystawy w Dreźnie w 1899 zaprojrktował salon muzyczny oświetlony oknem zamkniętym łukiem spłaszczonym, niewiele prostych mebli

Berlin:

Alfred Messel:

1897-1904- dom towarowy Wertheima na Liepzigerstrasse- oszczędne stosowanie linii krzywych w elewachjach, odrzucenie tradycyjnego aparatu kolumn, belkowań, silne podkreślenie pionów i płaszczyzny, , połączenie różnych tworzyw, silne efekty barwne

Darmstadt:

Alexander Koch:

„Deutsche Kunst Und Dekoration”- 1897, jak „Studio”, pismo przyczyniło się do rozpowszechnienia secesji

1901- wystawa sztuki w Darmstadcie „Dokument sztuki niemieckiej”, dla tej wystawy Joseph Maria Olbrich z Wiednia zaprojektował osiedle willowe na wzgórzu nazwanym Mathildenhohe- w stylu secesji wiedeńskiej, kształt pudełkowaty, dyskretny ornament geometryczny- nowa nuta w secesji wiedeńskiej

lata 1907/08- Olbrich wznosi na Mathildenhohe „wieże weselną” o osobliwym zwieńczeniu jak olbrzymie piszczałki organów (?), motyw szerokich pasów z oknami przyjął się z niej w dziełach architektury późniejszej

wszystkie wille na Mathildenhohe dziełem Olbricha oprócz jednej zaprojektowanej przez Brehensa dla samego siebie-formy inspirowane van de Velde

1903- brehens opuszcza Darmstadt, 4 lata spędza w Dusseldorfie, potem jedzie do Berlina jako i zostaje tam projektantem artystycznym koncernu elektronicznego Allgemeine Elektrizitats-Gesellsaft – odchodzi od secesji, pionierska architektura nowoczesna

GLASGOW

gł. postacie- Charles Rennie Mackintosch, Herbert MacNeir oraz ich żony, siostry Margaret I Frances Mcdonald – gł.ilustracje

Mackintosch:

gmach i wnętrze Szkoły Sztuk Pięknych, 1897-99, 1907-09- poważna, niemal surowa fasada, połączenie asymetrii z symetrią, silne podkreślenie pionu, przed budowlą misterna krata z cienkich żelaznych prętów, widać przez nią dolną część fasady, od 1907 budowa biblioteki- ciąg pomieszczeń z prześwitami, przestrzeń kształtują graniaste wysokie cienkie słupy drewniane

pomieszczenia herbaciarni Miss Cranston- The Buchanan Street Tearoom- 1896/7, Willow Tearoom-1903/4

przestrzeń rozczłonkowana kratami z żelaznych prętów zakończonych węzłami, malowidła ścienne, Willow- wywołanie wrażenia gaju wierzb

wnętrza willi prywatnych- świetliste i przestrzenne

wszyscy z Glasgow- upodobanie bladych delikatnych barw, operowanie liniami falistymi i prostymi, często stosowali celtycki ornament wstęgowy, ascetyczna wstrzemięźliwość połączona z wyrafinowaniem

we wnętrzach bardzo mało mebli

secesja szkocka- duże poruszenie w Wiedniu

WIEDEŃ

1897- „Sezession”- budynek stowarzyszenia wzniósł w latach 1898/9 Olbrich

Otto Wagner:

początkowo budował w różnych stylach przeszłości, ode renesansu do rokoka, 1893- przełom w twórczości, nawołuje do zerwania z historyzmem

dworzec wiedeńskiej kolei miejskiej na Karlsplatz-1897- secesja, lekki metalowy szkielet, gzyms w kształcie łuku podkowiastego

kościół w Steinhof pod Wiedniem -1906

1902- wnętrza Hotelu Bristol w Warszawie

gmach Pocztowej Kasy Oszczędnosci w Wiedniu- 1906- już tylko krzywizny stropu i spłaszczony łuk okna wielkiej hali są pozostałościami po secesji

uczniowie Wagnera- Olbrich, Josef Hoffmann

Olbrich:

pałac secesji wiedeńskiej- 1898- budowla zestawiona jakby z kilku większych prostopadłościennych, bez okien, zwieńczona kopułą z brązu – jak drzewo laurowe

Hoffmann:

projekty publikowane w „Ver Sacrum” , hołdował secesj krzywolinijnej. potem jednak bardziej proste figury, zwłaszcza kwadrat, linia prosta,

dom wypoczynkowy w Purkersdorf pod Wiedniem, lata 1903/4 – płaski dach, gładkie mury- już architektura nowoczesna lat 20.

najsłynniejsze dzieło- Palais Stoclet w Brukseli (1905-1911)- nowoczesny, ale secesyjna płaskość, podkreślenie pionu, asymetria, wyszukana elegancja

Alfred Roller

Koloman Moser

Otto Prutscher

secesja wiedeńska- zwrot ku linii prostej, upodobanie prostych form geometrycznych, wytmiczne powtarzanie motywów, grupowanie ich w rzędy, fryzy , ulubiona figura to kwadrat, odejście od form roślinnych

podobieństwo do secesji szkockiej, obydwie reprezentują już późną fazę, przejście do architektury nowoczesnej

CZECHY

Friedrich ohmann- uczeń Wagnera, łączył tradycje miejscowego baroku z secesja

ROSJA

około 1900 przenika do Rosji archi secesyjna

1899-1903- na placu Teatralnym wzniesiono hotel Metropol wg projektu W.F. Valcotte’a i inżyniera A.E.Erichsona- falista linia szczytów, fryz z reliefów stiukowych z nagimi postaciami, najwyższa kondygnacja- mozaiki z kafli

1903- wystawa w Moskwie- Architektura i przemysł artystyczny Nowego stylu – Iwan Aleksandrowicz Fomin

Fiodor Osipowicz Schechtel:

1902/02- pałacyk dla S.Riabuszyńskiego, przy ulicy Małaja Nikiskaja- płaski dach, asymetryczna bryła i rozmieszczenie otworów, mozaiki

dworzec Jarosławski w Moskwie-1903/4- formamy architektury staro rosyjskiej (typowe)

secesja łączyła się też w Rosji z klasycyzmem- odmiana nazywana „modernizowany empire rosyjski”

1903- konkurs na projekt pałacyku dla księcia Wołkońskiego, nagrodzono 3 łączące ze sobą zarówno klasycyzm, jak i secesję- Fomina, Stanisława Noakowskiego, I.Je.Bondarenki

1912- F.I.Liedwahl- Hotel Astoria w Petersburgu- styl uspokojonej późnej secesji klasycyzującej

secesja stylem wielkiej burżuazji

POLAND

architektura przenika około 1900

głównym ogniskiem Kraków

Wyspiański- zaprojektował wnętrze domu Towarzystwa lekarskiego- zachowana balustrada schodów, fragmenty fryzu

architekci w Polsce ograniczali się o projektowania w nowym stylu fasad, którym niekiedy odpowiadały pomieszczenia wewnątrz, formowali detale, ale nie było nowych konstrukcji, i co za tym idzie swobodnego układu pomieszczeń

fasady- formowane zazwyczaj asymetrycznie, malowniczość nadana za pomocą asymetrycznie rozmieszczonych otworów różnej wielkości i wykroju, , szerokich i zakończonych łukiem podkowiastym lub spłaszczonym, podkreślenie kierunku pionowego za pomocą długich pasów pionowych z równoległym żłobkowaniem, opuszczania gzymsów między kondygnacjami, wypukłe ryzality i wykusze, łączono ze sobą różne materiały- cegła, kamień, stiuk, masy ceramiczne, często oblicowywano je polewanymi płytkami fajansowymi i zdobiono płaskorzeźbionymi w stiuku ornamentami z liści, kwiatów lub owoców kasztanowca, bluszczu, lauru, winorośli lub jabłoni, niekiedy też ptaki i nagie kobiety

bramy i balustrady ozdabiano przezroczami lub kratami z lanego żelaza o deseniach krzywolinijnych, nad wejściami czasmi witraże o motywach kwiatowych

ozdoby reliefowe, witraże, żelazne kraty itd. także często we wnętrzach budynków z tego okresu

w elewacjach secesja często łączona z elementami innych stylów, aby nadać bardzij narodowy charakter, jak np. fasady secesyjne zwieńczone renesansową attyką, tego typu eklektyzm jest jak najdalszy od pierwotnych założeń secesji

Franciszek Mączyński- gmach wystawowy Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych na placu sczezpańskim, z fryzem ozdobionym postaciami alegorycznymi Malczewskiego-1901

sąsiadujący stary Teatr, przebudwany w 1906 przez Mączyńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, z fryzem Józefa Gardeckiego

budynek Muzeum Techniczno-Przemysłowego – Stryjeński i Józef Czajkowski, 1908-1913, jest to przejście od secesji do architektury późniejszej

secesyjne detale przenikają nawet do wnętrz kościelnych

1902- Sławomir odrzywolski ozdabia mur dzielący prezbiterium od ambitu w katedrze wawelskiej secesyjnym fryzem stiukowym o motywach kwiatowych oraz balustradą żelazną w słoneczniki

zdobnictwo- powstanie stowarzyszenia „Polska Sztuka stosowana”, członkowie często wychodzili od malarstwa, aby potem skończyć na architekturze, do wnętrz projektowanych przez nich należą:

sale restauracyjne Starego Teatru-ok.1906- tzw. sala większa- Trojanowski, mniejsza- Wojtyczko, bufetowa- Czajkowski, gabinet- Dąbrowa- Dąbrowski

1910- sanatorium Kazimierza Dłuskiego w Zakopanem – czytelnia- Frycz, salon muzyczny- Uziembło, salon- Rembowski

1912- Wystawa Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym- niejako bilans działalności towarzystwa, pawilony wystawowe, wzorce domów mieszkalnych z wyposażeniem, np.”Dworek Wiejski”- Tichy, Frycz, Trojanowski i inni

wnętrza niejednolite stylowo, wprowadzano do nich inne style, sztukę ludową, jasna pogodna gama barwna, przestrzenność, świetlistość

po II wojnie rekonstrukcja wnętrz- sala tzw. „Jamy Michalikowej’ – dawnej Cukierni Lwowskiej Jana Michalika na Floriańskiej, zbierała się tam bohema i odbywały seanse „zielonego balonika”, projekt ok. 1911 Frycz, Uziembły- witraż, Sichulski- malowidła, tylko akcenty secesyjne, całość zbyt niejednolita, przeładowana

„Warsztaty Krakowskie”- m.in. Jastrzębowski, Buszek, Lenart, Stryjeńscy, 1913, przy pomocy Muzeum Techniczno-Przemysłowego- założeniem nie tylko projektowanie, ale też wykonanie, na wzór „wiener Werkstatten”, dokonuje się w nich odejście od secesji

„Warsztaty” i „polska Sztuka Stosowana”- odrodzenie zdobnictwa w Polsce

wbrew utartemu przekonaniu secesja krakowska była dość niezależna od secesji wiedeńskiej, analogie między gmachem T.P.S.P. Mączyńskiego, a pałacem secesji Olbricha SA powierzchowne, silniej widać w budynku muzeum Techniczno- Przemysłowego oraz w działalności „Warsztatów”

Lwów

najbardziej secesyjny – nowy dworzec kolejowy, 1899-1904, Władysław Sadłowski, współpraca rzeźbiarza Antoniego Popiela i Piotra Wojtowicza- rozłożysta fasada, wielka hala na środku kryta kopułą, 2 pawilony boczne z kopułami, symetryczna brył, detale takie jak kolumny toskańskie, półkoliste portale łuków- nawiązanie do renesansu, ale na portalu środkowym ornamentyka bogata, stosująca motyw płomienia, roślinna, kształt zegara, lamp, krzywolinijne obramowania szyb w dolnej części- czysta secesja stosunkowo wczesna

secesja też we wnętrzu- żelazne poręcze przed kasami (Gorecki), poczekalnia I klasy- Zachariewicz

Warszawa

kamienice czynszowe po 1905 roku

Mikołaj Tołwiński- dom przy ulicy Służewskiej, wraz z Henrykiem Stifelmanem, 1903

Dawid Lande- dom Maurycego spokornego , na rogu Alei Ujazdowskich i ulicy Chopina, 1904-06, zburzony

Otto Wagner- Hotel Bristol

Łódź- stosunkowo dużo kamienic, pałacyków i hoteli, głownie na ulicach Piotrkowskiej i Narutowicza i sąsiednich, z lat 1901-1912

dzielą się wyraźnie na 2 grupy:

1- o fasadach asymetrycznych, bogate w linie krzywe, z ornamentami stiukowymi wstęgowym, roślinnymi, zwierzęcymi, niekiedy z płytami fajansowymi

pałacyk z 1903 na ulicy Wólczańskiej 31- Gustaw Landau-Gutenteger- kamienica Schychtów

2- linia krzywa stosowana z umiarem, gł. w postaci spłaszczonego łuku, ornament geometryczny, na który często składają się kwadraty w rzędach poziomych lub pionowych, prostokąty, elipsy, szachownice

dawny gmach Szkoły Zgromadzenia Kupców, obecnie UŁ, ul. Narutowicza, dom mieszkalny na Narutowicza 44 i Piotrkowskiej 145

charakterystyczny jest podział okien w górnej części na pola kwadratowe

faliste szczyty, płaskość, silnie zaznaczony pion- typowo secesyjne

prostolinijność, kwadraty- spokrewnienie z Wiedniem

budowle secesyjne powstawały w całej Polsce, też na prowincjach

inne przykłady:

kamienica Pod Żabami w Bielsku- Emanuel Rost junior

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie- elementy secesji, początkowy projekt Mączyńskiego

Dom pod Globusem- Mączyński, Stryjeński

Esplanda na Piotrkowskiej w Łodzi

dworzec kolejowy w Nowym Sączu

Dom Handlowy Braci Barasch- projekt Georga Schneidera, połozony w rynku, obecnie Dom Handlowy Feniks, 1904

SECESJA W POLSCE

do 1894 panował w Polsce zastój budowlany, powstają wtedy różne koncepcje; literacka Młoda Polska popierała nową sztukę; SZKOŁA KRAKOWSKA (Dobrowolski) krakowska secesja hołdując nowemu stylowi nie zerwała z dotychczasową tradycją, w związku z czym wystąpiły w niej 3 kierunki 1.eklektyczno-historyczny

2.uniwersalistyczny, oparty na obcych wzorach

3.do pewnego stopnia ludowy;

1 – gmach Powiatowej Kasy Oszczędności wystawiony przez Tadeusza Stryjeńskiego w latach 1897-99 w stylu Ludwika XVI lecz z dodatkiem elementów secesyjnych

stosowano też wtedy motywy attyki polskiej – dom projektu Henryka Lamensdorfa przy ulicy 1 Maja 6; Teodora Hoffmana przy Szpitalnej 34 ; kamienica Czynciela przy Mariackim projektu Ludwika Wojtyczki

2- gmach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, wpływy wiedeńskie zapewne, projekt Mączyńskiego, 1901;

Stary Teatr- Stryjeński, Mączyński (fragmentaryczne użycie attyki, romańskie okna);

Muzeum Techniczno- Przemysłowe – Stryjeński, Czajkowski, uk. przed 1 WŚ

3- Szkoła Przemysłowa, 1912, Sławomir Odrzywolski – ludowe wtręty, szereg szczycików prawie jak podhalańskie

główne cechy ogólnie: ceglano-kamienne fasady, różnej wielkości okna o nie zawsze regularnym układzie, często zamknięte spłaszczonym łukiem, wykształcone wykusze balkonowe, różne formy historyczno-rodzime wraz z motywem attyki oraz stosowanie płaskiego zwykle roślinnego reliefu ornamentalnego tworzącego długie fryzy

WYSPIAŃSKI- secesja- punkt zwrotny w architekturze polskiej, projekt przekształcenia wzgórza wawelskiego w „Akropolis polską” uważać należy za „podniesienie kurtyny nowoczesności” , zapowiedź wielkiej koncepcji urbanistycznej, Wyspaiński pomimo tego, że nie był architektem, jak nikt inny rozumiał ducha miasta;

SZKOŁA WARSZAWSKA – dopiero po wybuchu I WŚ, ale geneza jeszcze przed wojną; wahania pomiędzy tradycyjnym klasycyzmem, a secesją; jej przecznikiem po 1900 roku członek akademii petersburskiej Mikołaj Tołwiński, twórca wraz ze Stifelmanem secesyjnych fasad np.przy ulicy Służewskiej

***

-budowle o szkielecie żelaznym, stalowym, żelbetonowym, przesklepione szkołem przed secesją pojawiały się tylko w cieplarniach, pawilonach wystawowych, halach targowych, na dworcach, od secesji znacznie powszechniejsze użycie

- łączenie ze sobą bardzo różnorodnych materiałów, silne działanie na zmysły

- łączenie nowatorskich konstrukcji z wielką dekoracyjnością

- całą twórczość charakteryzowało dążenie do zniesienia podziału między sztukami- połączenie w jeden twór architektury, rzeźby, malarstwa, zdobnictwa (potem w Moskwie Gabo i Pevsner, też Bauhaus), we wnętrzach meble nie istaniały same w sobie, tylko jako część jednolitej całości

- we wnętrzach charakterystyczne zastępowanie obrazów mozaikami lub witrażami

- budowla i wnętrze powinny być zaprojektowane przez jednego artyste, być wyrazem nie tylko epoki, ale też osobowości twórcy, dlatego tworzyli oni całość budowli, aż po najmniejszy detal wyposażenia

- linia, płaska plama, wertykalizm, asymetria, atektoniczność, upodobania kolorystyczne (ulubiona biel)

- we wnętrzach złoto zastąpiono srebrem, żeby jak najbardziej odciąć się od poprzedniej epoki

- w najbardziej wybitnych budowlach ornament stosowany oszczędnie

- Amor vacui

- zamiłowanie do „kształtów negatywnych”

- świat heraklitejski- wszystko płynie

Hanna Doroszuk <3

+ NAZWY SECESJI

Francja

Art. Nouveau – Henry van de Velde 1894

Anglia

Modern Style- używali Galle, Proust, Dali, Morand..

Styke Moderne

Style Nouveau

Style 1900- wtedy odbyła się Wystawa Światowa w Paryżu w dużej mierze pod znakiem secesji

Style Naturiste

Style Guimard- Style de bouche de Metro- Style Metro- Guimard zrobił wejścia dfo metra w Paris

Style Mucha

Style Anglais

Genre Anglais

Yachting style- de Goncourt

Belgia

Le Style des Vingt, La libre Estetique , Mouvment Belge, Ligne Belge, Styl Horta

Niemcy

Jugendstil- od tygodnika monachijskiego “jugend”(“młodość”), zał. 1896, nazwa od 1899, początkowo nie dla architektury

Studiostil- od czasopisma londyńskiego „The Studio”

Belgishe linie, Neudeutsche Kunst, Neustil, Neue Stil, Wellenstil

Austria

Sezessionsstil, Sezession

Włochy

Stile Floreale, Style Inglese, Stile Liberty

Hiszpania

Modernismo, Arte Modernista, Stile Nuevo

Rosja- Stil modern, Nowyj Stil

Czechy- Secesse

Polska- nowy styl, nowa sztuka, modernism, jednak najbardziej “secesja”- nie znosił tej nazwy Wyspiański

…..tych nazw jest niezliczona ilość i są trudne

termin „modernizm” – teraz służy głównie do zaczynającej się kształtować ok. 1910 roku architektury sprzeciwiającej się secesji- tak używają Giedion, Pevsner, Hitchcock, Zevi..

nowe ugrupowania:

“Sezession”- Monachium -1892, 1897- Wiedeń, 1899- Berlin

Quadratstil- nurt wiedeńskiej, Josef Hoffmann