Prawa i obowiązki pracownika z Kodeksu Pracy.
Ustawa zasadnicza, którą jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi, iż:
• każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66),
• praca znajduje się pod ochroną państwa, które sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy (art. 24),
• każdy ma prawo do ochrony zdrowia (art. 68).
W 1996 r. Kodeks pracy po raz pierwszy w polskim prawie pracy określił prawa pracownika w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy.
Prawa pracownika dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
Zgodnie z art. 210 § 1 prawem takim jest możliwość powstrzymania się pracownika od wykonywania pracy w razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. O fakcie powstrzymania się od pracy pracownik jest obowiązany niezwłocznie powiadomić przełożonego. Ocenę sytuacji upoważniającej do powstrzymania się od wykonywania pracy dokonuje sam pracownik.
Art. 210 § 2 Kodeksu Pracy określa także, że pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, powiadamiając o tym fakcie niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usuwa tego zagrożenia.
Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od pracy.
Pracownik ma również prawo, po uprzednim powiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób (art. 210 § 4).
W razie powstrzymania się od pracy z powodu braku dyspozycji psychofizycznej, pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie za czas nie wykonywania pracy.
Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy określa art. 211 Kodeksu pracy. Według tego artykułu podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny.
W szczególności pracownik jest obowiązany:
• znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich,
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
• współdziałać z pracodawcą oraz przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Za naruszenie przepisów i wymogów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy mogą odpowiadać : pracodawcy, osoby kierujące pracownikami, osoby odpowiedzialne za stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz pracownicy szeregowi.
Rodzajami kar za naruszenie przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy są:
kary służbowe np. upomnienie, nagana, kara pieniężna,
kary administracyjne np. mandat karny, skierowanie sprawy do sądu,
odpowiedzialność karna,
odpowiedzialność cywilna.