Marek Stopka

9. Idea demokratycznego państwa prawa.

Problem praworządności był już dostrzegany przez starożytnych myślicieli, jak Platon i Arystoteles. Koncepcja państwa prawnego rozwinęła się najpierw w Oświeceniu, kiedy tworzono podstawy ideowe pod nowoczesne państwo demokratyczne (Rousseau, Locke, Monteskiusz), a szczególnie w Niemczech w XIX wieku. Jednym z głównych jej propagatorów był Robert von Mohl, który najszerzej swoją koncepcję opisał w Encyklopedii umiejętności prawniczych.

Jako elementy państwa prawnego traktuje się zasady :

- podział władz

- zwierzchnictwo konstytucji w systemie prawnym (hierarchia aktów prawnych)

- niezależność sądów i niezawisłość sędziów

- szczególną rolę ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa

Państwo prawne można podzielić na 3 aspekty –formalny, materialny i instytucjonalny. Pierwszy aspekt formalny mówi nam, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich obywateli, a w szczególności organy państwowe. Dla obywateli dozwolone jest to co nie jest zakazane, a dla organa państwowe mogą to na co im prawo pozwala. Organa państwa działają w granicach prawa i na jego podstawie. Natomiast wg aspektu materialnego prawo ma być sprawiedliwe oraz, że będą akceptowane prawa i wolności obywatelskie. Obywatel musi mieć zapewnioną możliwość odwołania od wyroków sądowych czy administracyjnych. Władza musi też zapewnić obywatelom możliwość formowania opozycji. Aspekt instytucjonalny dotyczy instytucji, które mają stać na straży przestrzegania prawa –Trybunału konstytucyjnego, Najwyższego Sądu Administracyjnego, policji itp.

Podstawowym założeniem demokratycznego państwa prawnego jest określenie suwerena jako narodu, który w powszechnych, wolnych, równych wyborach wybiera swojego reprezentantów i sprawuje nam nimi kontrolę.

Państwo winno traktować swoich obywateli jednakowo, a prawo winno być stanowione wg zasad przyzwoitej legislacji :

1) Zakaz działania prawa wstecz

2) Nakaz zachowania odpowiedniego vacatio legis

3) Zasada ochrony praw słusznie nabytych

4) Zasada określoności

5) Zasada proporcjonalności

Zasada demokratycznego państwa prawnego została wcielona w życie po raz pierwszy w Republice Federalnej Niemiec za sprawą konstytucji z 1949 roku, natomiast w Polsce poprzez nowelę grudniową z 1989 roku. Obecnie jej zapis w konstytucji realizuje artykuł 2.