1. Reguła uznania Harta

Hart zakładał, że system prawny zbudowany jest z 2 typów reguł - pierwotnych i wtórnych. Wśród reguł wtórnych (konstruujących czynności konwencjonalne doniosłe prawnie) wyróżnia się : reguły uznania, reguły rozsądzania oraz reguły zmiany.

Reguły uznania dostarczają kryteriów rozstrzygania co do tego, czy jakaś reguła jest czy też nie jest obowiązującą regułą danego systemu. Pozwalają one stwierdzić czy dana reguła jest wytworem podmiotu wyposażonego w kompetencje prawotwórcze.

2. Koncepcja moralności Fullera

Najbardziej znana proceduralna koncepcja natury. Zdaniem Fullera prawo jest działalnością celową, nie tylko zbiorem reguł, ale także formą aktywności, zaś jej powodzenie zależy od energii, przenikliwości, inteligencji i sumienności prowadzących ją. Budowanie porządku prawnego wymaga przestrzegania zasad dobrej roboty. Zasady dobrego porządku prawnego Fuller nazwał „wewnętrzną moralnością prawa”.

Sformułował on 8 wymogów wewnętrznej moralności prawa:

1. Ogólność prawa (istnienie zasad ogólnych wyznaczających wzorce postępowania)

2. Ogłaszanie prawa

3. Zakaz wstecznego działania prawa (przy czym możliwe są wyjątki, gdzie działanie takie jest koniecznością)

4. Jasność prawa

5. Nakaz unikania sprzeczności w prawie

6. Zakaz nakładania na adresatów obowiązków niemożliwych do spełnienie

7. Trwałość prawa w czasie

8. Zgodność pomiędzy działaniem organów publicznych a prawem

Wewnętrzna moralność prawa jest materialna w stosunku do materialnych celów prawa.

3. Formuła Radbrucha

Składa się ona z 3 podstawowych twierdzeń:

1. Tezy o rażącej sprzeczności - ideał prawa obejmuje trzy podstawowe wartości bezpieczeństwo, cierpliwość, sprawiedliwość. Pomiędzy tymi wartościami może jednak dochodzić do konfliktów, zarówno w systemach totalitarnych jak i państwa prawa. W normalnych okolicznościach prawnik będzie w zasadzie rozstrzygać na korzyść bezpieczeństwa prawnego. Niekiedy sprzeczność jest jednak tak rażąca, że osiąga poziom niedający się znieść. Wtedy prymat powinna uzyskać idea sprawiedliwości.

2. Teza o braku charakteru prawnego - uznanie, że powstałej normie prawnej należy odmówić charakteru prawa.

3. Teza o bezbronności prawników - niemieccy prawnicy byli przez całe dziesięciolecia wychowywani w duchu bezwzględnego posłuszeństwa ustawie jako skrajnej wersji pozytywizmu prawniczego. Ta pozytywistyczna edukacja uczyniła ich bezbronnymi wobec ustaw złych lub wręcz zbrodniczych.

Została wykorzystana jako konstrukcja filozoficzno prawna została wykorzystana bezpośrednio w orzecznictwie niemieckich sądów w procesie rozliczania nazistowskiej i komunistycznej przeszłości.

4. Zasady i reguły według Dworkina

Integralna filozofia prawa zakłada, że na system prawny składają się 3 elementy: reguły, zasady i wymogi polityki.

Reguły

- to normy postępowania, które w danym przypadku są stosowane na zasadzie wszystko albo nic tzn. jeżeli mają miejsce okoliczności wskazane przez regułę, to albo jest ona ważna i powoduje przyjęcie wynikającego z niej rozstrzygnięcia, albo nie i nie ma wpływu na decyzję organu.

- Jeżeli 2 reguły są ze sobą sprzeczne, jedna z nich musi być uznana za nieważną

- Niezgodność między regułami usuwana jest za pomocą reguł kolizyjnych.

Zasady

- różnica między nimi a regułami polega nie na wartości merytorycznej, a na działaniu w systemie

- zasady mogą być zrealizowane w różnym stopniu

- muszą być przestrzegane z uwagi na wymóg sprawiedliwości, uczciwości lub moralności

- wskazują kierunek argumentacji

- nie są wyposażone w atrybut wagi lub doniosłości, pełnią funkcję drogowskazu

- w przypadku kolizji 2 zasad dochodzi do ich „ważenia”, ale nawet gdy przyznamy priorytet jednej z zasad , to w innym przypadku ta sama zasada może zostać uznana, za tą która musi ustąpić pierwszeństwa

5. Pozytywizm Austina

Zdaniem Austina to, co potocznie określane jest jako prawo, podzielić można na cztery kategorie:

* prawo boskie (ustanowione przez Boga dla człowieka),

* prawo pozytywne,

* pozytywna moralność (różnego rodzaju normy społeczne),

* prawa figuratywne (określane jako prawo przez analogię, np. prawa ekonomii czy prawa fizyki).

Od pozostałych rodzajów oddzielić należy prawo pozytywne; tylko ono jest prawem w ścisłym rozumieniu i tworzy właściwy zakres teorii prawa.

Austin określa prawo jako "regułę ustanowioną dla istoty myślącej przez inną istotę myślącą, mającą nad tą pierwszą władzę". Prawem jest więc rozkaz poparty groźbą, ale tylko taki, który ustanowiony został przez suwerena.

Suweren to jednostka (ewentualnie kolegium), która ma władzę nad innymi jednostkami. Jest to władza ziemska - z tego powodu Bóg nie jest suwerenem i tym samym prawo boskie nie jest prawem w ścisłym rozumieniu. Z kolei na pozytywną moralność składają się normy, które albo nie zostały ustanowione przez suwerena, albo nie są poparte groźbą.

Suweren rozumiany może być na dwa sposoby: jako suweren de iure (czyli taki, któremu władzę przyznają przepisy prawa) oraz de facto (taki, który ma faktyczny posłuch). Tylko w tym drugim znaczeniu posługuje się pojęciem suwerena Austin, rozumiejąc jego władzę jako faktyczną i będącą pierwotną w stosunku do prawa.

Władza suwerena jest nieograniczona, niepodzielna i nieprzerwana. Nikt nie może nakładać na suwerena obowiązków (włącznie z nim samym), nikt nie może jego władzy ograniczać; władza ta nie może zostać rozdzielona między różne podmioty i stale spoczywa w rękach suwerena.

6. Hermeneutyka

W swoim pierwotnym znaczeniu była koncepcją interpretacji. Od greckiego słowa hermenetia „wydobywanie na światło dzienne”

Za nurt filozoficzny uznawana od XIX w. na skutek prac Fridricha Schleiermachera.

Wyróżnia się 2 nurty:

- epistemologiczny (historyczny)

- ontologiczny

Tożsame dla różnych nurtów hermeneutyki elementy koncepcji:

1) rozumienie - zdolność określonego podmiotu, legitymującego się owym rozumieniem do posługiwania się przedmiotem rozumienia, do używania go między innymi w innych procesach rozumienia. Każde rozumienie poprzedzone jest poprzedzone jest prerozumieniem, będącym zsumowana relacją wszystkich poprzednich rozumień. Akt poznania nigdy nie odbywa się w oderwaniu od sytuacji poznawczej i wiedzy wcześniejszej. Rozumienie w ujęciu hermeneutycznej metodologii prawa opisuje stosowanie prawa, a szczególności rekonstrukcje samego prawa - wykładnie

2) językowy charakter - aspekty prawa formuowane są w języku. Stosowanie prawa dokonywane jest również w języku. Z jednej strony dochodzi do odtworzenia językowo wyartykowanej normy prawnej. Z drugiej do uznania w oparciu o dane empiryczne lub inne zdania wcześniej uznane, zdań o stanie faktycznym opisanym w normach prawnych.

3) koło (spirala) hermeneutyczne - opis procesu poznawczego, przede wszystkim jako sekwencji nieprzerwanych rozumowań, w których każde poprzednie warunkuje następne. Dodatkowo między elementami tak opisanego rozumienia występuje sprężenie zwrotne, powodujące ciągłe odnoszenie się do siebie owych elementów.

Hermeneutyka a prawo wg Kaufmanna - prawo przedinterpretacyjne nie istnieje, powstaje ono w procesie odtwarzania, czyli rozumienia. Proces stosowania prawa jest procesem twórczym. Ustawa jest jedynie wyrazem władczej woli prawodawcy, ma charakter wyłącznie potencjalny. Prawo jest urzeczywistnieniem ustawy.

Wyróżnia 3 fazy hermeneutycznego modelu stosowania prawa:

1) odtworzenie ogólnych i ponadpozytywnych zasad prawa

2) konkretyzacja ustawy

3) odniesienie uzyskanej postaci „prawa” do uwarunkowań historycznych i rzeczywistych, w których rozumienie jest prowadzone.

7. Dyskurs prawniczy

-Z łaciny discursus - wypowiedź, rozmowa, komunikowanie się za pomocą mowy lub pisma.

-Za dyskurs uznaje się również przemawianie, dyskutowanie, omawianie, porozumiewanie się.

- zazwyczaj zawiera przemyślaną argumentację

- może mieć formę dialogu lub monologu

- wymiana argumentów w celu osiągnięcia konsensusu

Dyskurs jest poprawny i rzetelny gdy spełnia tzw. validity claims:

1) zrozumiałość

2) szczerość

3) prawdziwość

4) słuszność

Różnice między ogólną teorią dyskursu a „szczególną” teorią argumentacji prawniczej:

1) Wyraźne odróżnienie dyskursu prawniczego od dyskursu ogólnego

2) Dyskurs prawniczy to przypadek wzorcowy ogólnej teorii dyskursu (nie ma sensu odróżniać bo cel jest taki sam - zwycięstwo w sporze).

Kluczowe pojęcie: uniwersalne audytorium - uznanie przez nie pewnych racji oznacza, że argumentacja jest racjonalna i obiektywna (dyskurs jest ważny) - pojęcie przekonania (ważność argumentu).

Partykularne audytorium - argumentacja jest skuteczne gdy zostaje przyjęta przez część tego audytorium, pojęcie namowy (skuteczność argumentu).

3) Dyskurs prawniczy to przypadek szczególny ogólnego praktycznego dyskursu

Reguły przejścia od ogólnego dyskursu praktycznego na jego szczególny rodzaj:

• nie wolno zasłaniać się nieznajomością prawa

• uczestnicy w szerokim zakresie powinni korzystać z argumentów dogmatycznych

• nie wolno powoływać się na przepisy obowiązującego prawa jeśli nie pozostają w bezpośrednim związku z będącym przedmiotem danego dyskursu

• posłużenie się nowym pojęciem, które ma inne znaczenie w języku potocznym jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje definicja legalna tego pojęcia lub nowa definicja została przyjęta przez wszystkich uczestników

8. Ekonomiczna szkoła prawa

Powstała w Chicago w latach 70 XX w.

Zaliczana do kręgu jurysprudencji postmodernistycznej.

Założenia:

• człowiek jako element modelu ekonomicznego, racjonalnie zmierza do powiększenia spodziewanej korzyści

• przedmiotem przyjemności człowieka jest coś za co gotów jest zapłacić

• stosowanie nowych metod badań w celu analizy jakie prawo jest i jakie miałoby być

• prawo jest ekonomicznie efektywne, efektywność jest wartością społeczną jaką należy mieć na uwadze tworząc i stosując prawo (ma prowadzić do bogacenia się społeczeństwa)

• metoda podejmowania decyzji wykształcona w naukach ekonomicznych daje się skutecznie zastosować do podejmowania decyzji w zakresie stosowania i tworzenia prawa

• prawo powinno się opierać na logice rynku, gdyż w obu tych przypadkach chodzi o maksymalizacje korzyści; patrz prawo popytu, zagadnienia kosztów, reguła maksymalnej racjonalizacji decyzji

Wykorzystanie:

• prawo cywilne (granice odpowiedzialności deliktowej)

• prawo karne (popełni się przestępstwo jeśli zysk z niego będzie większy niż wielkość kary razy prawdopodobieństwo jej poniesienia)

Ekonomiczna efektywność jest potwierdzeniem sprawiedliwości prawa.

Kapitalistyczna koncepcja sprawiedliwości - prawo i decyzje z jego stosowania będą sprawiedliwe, jeśli zysk z nich płynący oraz ogólny poziom zamożności wzrosną.

9. Filozofia a prawo

10. Kierunki niepozytywistyczne

11. Literacka szkoła prawa (ruch literackiego podejścia do prawa)

- ruch amerykańskiej jurysprudencji postmodernistycznej

-zakłada istnienie szeregu związków między literaturą a prawem

- badanie literatury, jako pomocne przy tworzeniu i stosowaniu prawa, powinno być elementem edukacji prawniczej

- 2 zasadnicze nurty:

1) prawo w literaturze tzw. nurt zewnętrzny - zajmuje się badaniem dzieł literackich pod kątem występowania w nich wątków związanych z prawem, prawnikami, wymiarem sprawiedliwości, organizacją państwa

Cel: dzieła są głosem w dyskusji o organizacji życia społecznego, opisują relację człowiek - prawo - państwo, są źródłem wiedzy o prawie obecnie i w przeszłości, o społecznym odbiorze prawa oraz o jego znajomości

2) prawo jako literatura tzw. nurt wewnętrzny- prawo jest dyskursem o charakterze literackim, jest opowieścią i jako takie można je analizować metodami właściwymi dla literatury, przemawia za tym stosowanie przez prawodawcę słownictwa i reguł języka naturalnego

Sprzeciwiają się przymusowi stosowania z góry ustalonych zasad i reguł wykładni, nie ma prawdziwej lub fałszywej interpretacji a jedynie lepsza lub gorsza, krytyka dążenie do maksymalnej obiektywizacji wykładni i ograniczenia odniesień do jednego kontekstu kulturowego

12. Realizm prawniczy

Jeden z głównych nurtów refleksji nad prawem.

Rozwinął się szczególnie w USA i krajach skandynawskich w I połowie XX w.

Cechy:

• pragmatyzm - postrzeganie prawa jako części rzeczywistości społecznej

• empiryzm - zainteresowanie praktycznymi uwarunkowaniami aktów stosowania prawa, szczególnie decyzji sędziowskich)

• podkreśla się kontekst społeczny i psychologiczny działania prawa, natomiast pomniejsza jego znaczenie jako systemu norm

• wysuwa na pierwszy plan socjologiczne aspekty prawa

Podstawowe założenia:

1) prawo jako wytwór działalności sędziowskiej

2) orzeczenie sądów kształtowane są w dużej mierze przez czynniki pozaprawne

3) nauka prawa powinna pomagać w przewidywaniu treści rozstrzygnięć podejmowanych przez sądy (przedmiotem badań zjawiska wpływające na decyzję sędziów)

4) badania nad prawem powinny uwzględniać cele społeczne, które mają być realizowane przez prawo

5) prawo powinno zapewniać maksymalną skuteczność realizacji tych celów

6) przedmiotem badań prawoznawstwa powinno być również społeczne oddziaływanie prawa, w szczególności reakcje ludzi na prawo

Holmes: prawo to przewidywania kiedy siła publiczna zostanie użyta przez instrument, jakim są sądy

- law In books nie odzwierciedla rzeczywistości, należy skupić się na law In action (prawnik zamiast studiować teksty ustaw powinien przewidywać przyszłe decyzje sądów)

Prawem nie jest to co zostało napisane w ustawie ale to co z danym aktem uczyni sąd

Skandynawowie: nauki prawne powinny badać określone zachowania ludzi oraz ich przeżycia psychiczne, badanie reakcji psychologicznych jakie wywołują w społeczeństwie takie pojęcia jak prawo, przymus czy obowiązek

Prawo to zbiór faktów, na które składają się:

1) reguły prawa

2) instytucje stosujące te reguły

3) świadomość ludzi

13. Krytyczna szkoła prawa (Critical legal studies - CLS)

Nie jest szkołą w ścisłym tego słowa znaczeniu, a raczej ruchem filozoficznym.

- zapoczątkowana w 1976 roku w USA

- był ruchem bardzo niejednolitym

CLS był zaangażowany w:

1) ukazanie nieokreśloności doktryny prawa oznaczająca, że dowolny zestaw zasad prawa może być użyty dla poparcia przeciwnych lub wręcz sprzecznych wyników

2) wykorzystanie historycznych, socjoekonomicznych analiz do rozpoznania partykularnych interesów grupowych, klasowych, które uzyskują korzyści pomimo wspomnianej nieokreśloności

3) pokazanie w jaki sposób analizy prawa i kultura prawa zaciemniają obraz prawa i legitymizują jego skutki

4) optowanie za realizacją nowych lub poprzednio lekceważonych wizji społeczeństwa przez praktykę prawa oraz działania polityczne

Wyróżnia się 2 etapy w rozwoju działalności ruchu:

• połowa lat 70. - początek lat 80. - koncentrował się na wykazaniu nieokreśloności doktryn prawa (reguły, zasady, wymogi polityki prawnej nie mogą dać jednoznacznych rozwiązań i nie ma możliwości znalezienia takich podstaw prawa, by owej nieokreśloności uniknąć)

• druga połowa lat 80. (dekonstrukcyjny) - wykazywanie istnienia w doktrynie uprzywilejowania niektórych znaczeń interpretowanego tekstu prawnego

14. Integralna filozofia prawa

Jedna z czołowych koncepcji filozofii prawa, stworzona przez Ronalda Dworkina.

Zrodziła się z polemiki z pozytywizmem prawniczym, choć atakowała również realizm.

Założenia:

-prawo nie składa się wyłącznie z reguł prawnych

- nie można wyraźnie oddzielić prawa od moralności

-nie jest tak że sędziowie jedynie stosują reguły prawne

Na system prawny składają się 3 elementy:

1) reguły - normy postępowania - łatwo rozpoznawalne normy postępowania które w danym przypadku są stosowane na zasadzie wszystko albo nic. Jeżeli dwie reguły są ze sobą sprzeczne, jedna z nich musi być uznana za nieważna. Niezgodności między regułami są usuwane za pomocą reguł kolizyjnych

2) zasady - normy postępowania - wskazują one argumentacji. Musi być ona wzięta pod uwagę przez organ stosujący prawo, jeśli ma zastosowanie do danego przypadku. Wyposażone w atrybut wagi i doniosłości. W przypadku kolizji dwóch zasad, dochodzi do ich ważenia. Nawet jeśli przyznamy priorytet jednej z zasad, w innym przypadku ta sama zasada może zostać uznana za tą która musi ustąpić miejsca

3)wymogi polityki - wskazują cel jaki ma zostać osiągnięty. Hard case - sędzia ma szukać właściwego rozwiązania w istniejącym systemie prawa

- sędzia nie może ustanowić nowego uprawnienia prawnego a następnie zastosować je ex tunc do danego przypadku

- sędzia musi szukać właściwego rozstrzygnięcia w istniejącym stanie prawnym

Integrative jurisprudence - filozofia prawa, która łączy w sobie trzy klasyczne szkoły: pozytywizm prawniczy, koncepcje prawno naturalne i szkołą historyczną

- ukształtowała się poprzez modyfikację i dostosowywanie pewnych założeń z ww. nurtów

- prawo - rodzaj działania społecznego procesu, w którym reguły, wartości i fakty jednoczą się i są urzeczywistniane

Integralna szkoła prawa została wykorzystana do uzasadnienia humanitarnej interwencji.

Prawa nie można utożsamiać wyłącznie z tym co zapisane w akcie prawnym.

Legalność działania zależy od:

1) współczesnego rozumienia języka zawartego w regule

2) wartości

3) doświadczeń historycznych

Dopiero zastosowanie powyższych elementów pozwala zinterpretować i zastosować daną normę.

15. Feminizm prawniczy (feministyczna jurysprudencja)

Zbiór teorii prawnych wywodzących podstawy z myśli feministycznej.

Wiodącym nurtem jest krytyczny feminizm prawniczy:

- postmodernistyczna szkoła prawa (dyskusyjne z racji na różnorodność nurtu)

- postrzega system prawny jako strukturę władzy mężczyzn

- dążą do rekonstrukcji prawa poprzez reformę albo separatystyczny podział

- klasyfikują wszelkie formy dyskryminacji jako wtórne względem dyskryminacji płciowej

- nadają statusowi kobiety w teorii prawa rangę kluczowego tematu badań

- odmawiają obowiązującym systemom prawa uniwersalności

- wartościowaniu pojęć przypisane jest znamię męskiego doświadczenia

- naruszona równowaga powoduje prawną dyskryminację kobiet i ich polityczne wykluczenie

- otwarcie sfery publicznej dla jednostek o zmarginalizowanym statusie

- językowa afirmacja różnorodności ma być sposobem na wzmocnienie suwerenności kobiet

Feminizm liberalny - akcentuje równouprawnienie, proponuje reformę pojęć i definicji o kobiece doświadczenia społeczno-polityczne

Feminizm kulturowy - różnicę, z opcją pozytywnej faworyzacji

Feminizm radykalno-libertariański - androginię, dekonstrukcja pojęciowa uwzględniająca potrzeby kobiet, akcent na wartości prawno-intymne, rozszerzenie katalogu środków poznawczych, zniesienie dyskryminacji, irracjonalizmu, wykorzystanie rozwoju postępu naukowego do rozwoju człowieka poza organizmem kobiety

Krytyczny feminizm prawniczy - odrzucenie tezy o racjonalności decyzji prawodawcy i związanych z jego istnieniem uniwersalnych metod poznania, zakwestionowanie stabilności ontologicznych fundamentów dobra, moralności, prawdy i wiedzy

16. Piramida norm Kelsena

Kelsen określał przynależność norm prawnych do danego systemu prawnego w sposób formalny, opierając się na kompetencji udzielonej normie niższego rzędu przez normę wyższego rzędu (przy czym za normy prawne uważał on zarówno normy generalne i abstrakcyjne, jak i normy indywidualne i konkretne), konstruując w ten sposób tzw. „piramidę norm”- hierarchiczną strukturę systemu prawnego, na szczycie którego znajdowała się norma naczelna (niem. Grundnorm). Z tym, że owa norma naczelna nie miała charakteru ustawowego a domyślny, stanowiąc hipotetyczne założenie stanowiące podstawę i sens istnienia całego systemu prawa o charakterze powinnościowym.

Norma podstawowa nakazuje dawać posłuch takiemu systemowi norm, który spełnia warunek skuteczności społecznej.

17. Koncepcja uprawnień według Hohfelda

18. Prawo natury - tradycyjne a współczesne

19. Pozytywizm - tradycyjny a współczesny

20. Instytucjonalna teoria prawa

3 podstawowe sposoby rozumienia pojęcia instytucji:

1) podstawa porządku społecznego

2) typ działalności

3) szczególna forma organizacji społecznej

Funkcje instytucji odpowiednio:

1) zaspokajanie potrzeb jednostek oraz systemu społecznego

2)niezbędny czynnik podejmowania skoordynowanych działań

3) konieczny warunek tworzenia społecznej rzeczywistości

MacCormick (II połowa XX w.) - instytucjonalne ujęcie prawa (prawniczy pozytywizm instytucjonalny)

Skupia się na pytaniu o ontologię instytucji, a w konsekwencji norm.

Rozróżnia:

Fakty zwykłe- lokalizowane czasoprzestrzennie (opad deszczu, spacer brzegiem morza)

Fakty instytucjonalne ­- nie mają swojego materialnego wymiaru, zaś ich istnienie jest pochodną reguł konstytutywnych (reguł sensu)

Prawo jest faktem instytucjonalnym!

21. Teoria prawa

Teoria prawa - formułowanie twierdzeń o prawie w jego aspektach formalnych i realnych

22. Filozofia prawa

Filozofia prawa - rozważania czym jest prawo w istocie, jakie prawo być powinno, jaką stanowi wartość i jakim wartościom ma służyć, jaką uzyskuje legitymację ideologiczną.

23. Obrona przez kulturę (cultural defence)

- instytucja występująca w anglosaskiej kulturze prawnej

- w wąskim znaczeniu oznacza rodzaj prawnej strategii w postępowaniu sądowym w sprawach karnych, która polega na wykorzystaniu argumentu przynależności sprawcy do pewnej grupy kulturowej, w celu wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności

- w szerszym znaczeniu pojęcie można rozciągnąć na inne gałęzie prawa i rodzaje postępowań

- sytuacja, w której organ stosujący prawo bierze pod uwagę obowiązywanie w jakiejś grupie specyficznych norm kulturowych, odbiegających w istotny sposób od standardów ogólnospołecznych

24. Prawo a ekonomia

25. Prawo a prawo

Współzależność różnych systemów norm (prawo a prawo?)

• Umacnianie

• Modyfikacja

• Wpływ na kształtowanie

• Uelastycznianie

• Korygowanie

• Wykładnia

26. Prawo a polityka

Humanitarna interwencja' kazus Kosowa i kazus Ruandy

27. Prawo a moralność

Normy moralne

• Uzasadnienie aksjologiczne w ocenach moralnych

• Autonomiczne i heteronomiczne

• Internalizacja - przyjęcie norm

• Nurt perfekcjonistyczny - przedmiotem oceny moralnej danego zachowania jest to w jakim stopniu odpowiada ono pewnym wzorcom doskonałości człowieka

• Nurt solidarnościowy - -//-przyczynia się ono do sprawiedliwego dobra innych ludzi lub przynajmniej jest intencją taką kierowane

• Aprobowane jest postępowanie podyktowane sprawiedliwą życzliwością wobec innych ludzi (aprobata może mieć różne uzasadnienie ideowe)

• Oceny mogą się kształtować w sposób spontaniczny lub być usystematyzowane w postaci doktryny moralnej (etyka normatywna)

• Spory:

• Wobec kogo mamy być życzliwie sprawiedliwi

• Co jest dobrem pierwszym a co drugim (instrumentalnym)

• W jakim stopniu dopuszczalne jest czynienie zła w drodze do dobra

• Sytuacjonizm - formułowanie norm moralnych w odniesieniu do konkretnych przypadków

• Pryncypializm - ogólne oceny i normy moralne do danego typu przypadków

• Sankcja - wyrzuty sumienia, ewentualnie potępienie ze strony otoczenia

• Norma prawnie słuszna - normy prawne o treści zgodnej z określonymi normami moralnymi

• Definicja perswazyjna - to taka która w sposób ukryty narzuca określone oceny, przez to że określa dane zachowanie jako moralne

28. Prawo a obyczajowość

Normy obyczajowe - powszechne w danym środowisku przestrzegane normy zachowania w danej sytuacji; siłą społecznego nawyku uważane za wiążące

• W literaturze często niewyraźnie odróżniane od norm moralnych

• Każdy kto ich przestrzega w pewien sposób je stanowi i udziela im uznania

• Mogą być aprobowane lub dezaprobowane moralnie, mogą też być przedmiotem unormowań prawnych

• Sankcja - zgorszenie, odrzucenie przez grupę

29. Granice instrumentalizacji prawa

30. Modalność

Modalność - kwalifikacja prawna pewnych zachowań jakichś podmiotów ze względu na określoną normę:

• Podstawowa (dla podmiotu powstaje podstawowa sytuacja prawna - da się scharakteryzować przez podstawowe modalności prawne)- bez odnoszenia to osób trzecich - zachowania kwalifikujemy jako:

• Nakazane

• Zakazane

• Indyferentne

• Dozwolone

• Fakultatywne

• Będące przedmiotem obowiązku

• Pochodna (dla podmiotu powstaje pochodna sytuacja prawna - da się scharakteryzować przez pochodne modalności prawne) - w odniesieniu do osób trzecich - zachowanie jest przedmiotem:

• Uprawnienia

• Kompetencji

Wolności prawnie chronionej

31. Klauzule generalne

- luz decyzyjny

- organ uzyskuje kompetencje do tego, by przy podejmowaniu decyzji w poszczególnych sprawach kierować się ocenami indywidualnymi konkretnej sytuacji lub pewnymi zasadami postępowania o uzasadnieniu aksjologicznym, nie sformułowanymi w przepisach prawa.

Klauzule generalne I typu:

Przepisy upoważniające organ do podejmowania w sprawach pewnego typu decyzji w oparciu na ocenach indywidualnych sytuacji występującej w danym przypadku np. dobro dziecka

Zaleta: elastyczność i indywidualizacja decyzji w odniesieniu do nietypowych przypadków

Wada: niebezpieczeństwo arbitralności orzeczeń organu

Klauzule generalne II typu:

Przepisy upoważniające organ do podejmowania w sprawach pewnego typu decyzji w oparciu na pozaprawnych zasadach postępowania mających uzasadnienie aksjologiczne w ocenach ogólnych np. zasady współżycia społecznego

Na podstawie norm moralnych, obyczajowych, religijnych, zasad sprawnego działania w jakiejś dziedzinie.

Nie pozwala na tak elastyczne stosowanie prawa, jak odwoływanie się do indywidualnych ocen, lecz zapewnia większe bezpieczeństwo prawne.

32. Porządek prawny a ład społeczny

Porządek prawny - wyznaczony przez obowiązujące normy prawne układ organów i innych instytucji oraz procedur rozstrzygania określonych spraw, a także wyznaczone przez owe normy zachowania podmiotów prawa

- jeden z porządków normatywnych funkcjonujących w danej grupie państwowej

- nie jest tożsamy z jakimś stanem faktycznym

- stan wyznaczony przez normy danego systemu

Ład społeczny - stan stosunków społecznych w grupie, powstający w następstwie respektowania w tej grupie określonych norm postępowania, m.in. norm prawnych

33. Treściowe i kompetencyjne więzi norm prawnych

Więzi treściowe (statyczne) między normami systemu, a zbiory norm uporządkowane więzią treściową to systemy statyczne.

Cechy:

• Jest dany, już wtedy gdy przyjęliśmy do niego normy naczelne oraz reguły inferencyjne, a normy- konsekwencje można już z nich wywnioskować

• Mogą się opierać na wspólnej wiedzy oraz ocenach

34. Kompetencja

Kompetencja - składają się nań 2 podmioty:

1.) Podmiot upoważniony (A) - poprzez czynność konwencjonalną powoduje powstanie lub aktualizację obowiązku innego podmiotu (B), np. roszczenie formalne.

2.) Podmiot podległy kompetencji (B)

Podmiot A dokonuje czynności konwencjonalnej, przez którą aktualizuje się lub powstaje obowiązek zachowania się podmiotu B. Zachowanie może być skierowane na inny podmiot (C) albo na A.

Np. roszczenie formalne, wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia.

Kompetencja może być związana z obowiązkiem skorzystania z niej. Ma to miejsce wtedy, gdy w systemie prawnym istnieje inna norma, która zakazuje wykorzystanie tej kompetencji lub też z inną wolnością z jej skorzystania, gdy takiej normy brak. Nie wolno domniemywać kompetencji.

Prawo publiczne - obowiązek korzystania z kompetencji

Prawo publiczne - wolność korzystania z kompetencji

35. Uprawnienie

36. Sprzeczność między systemami

37. Postawy wobec prawa

- jeden z istotnych warunków efektywności norm prawnych (rzeczywiste oddziaływanie na zachowania adresatów dyspozycji prawnych, poprzez kreowanie określonej sytuacji przymusowej)

- pojęcie wprowadzone z socjologii prawa

- postawa - właściwość osobowości jednostki , oznaczająca utrwaloną skłonność do specyficznego lub stereotypowego reagowania w określonych sytuacjach na określone bodźce

- postawa wobec prawa - względnie trwała skłonność podmiotu do określonego oceniania norm prawnych i emocjonalnego reagowania na te normy, opartą na przekonaniach dotyczących prawa i jego własności, połączoną ze względnie trwałymi skłonnościami do określonego zachowania się w sytuacjach regulowanych przez prawo

Postawy:

• aprobujące (przestrzegające obowiązujące prawo)

• legalistyczna - kategoria wewnętrznie zróżnicowana, składa się z kilku podtypów, cechy wspólne: odzwierciedlają trwałą skłonność podmiotu do dawania posłuchu normom prawnym, prawa należy słuchać, typy rozróżnia się ze względu na motywację uzasadniającą posłuch:

• legalizm formalny - aksjologicznie indyferentny, akceptacja dla norm prawnych z uwagi na ich formalny status tzn. ustanowienie przez organ władzy publicznej z zachowaniem zasad proceduralnych, nieistotna ocena treści normy prawnej, bezkrytyczne, autonomiczne podporządkowanie się normom prawnym, odzwierciedla wysoki poziom legitymizacji systemu politycznego oraz społeczne zaufanie do władzy publicznej

• legalizm materialny - gotowość do dawania posłuchu normom prawnym z uwagi na to, że są one obowiązujące i wyrażają wzorce zachowań, które są aprobowane przez podmiot jako słuszne i sprawiedliwe; przestrzeganie normy z uwagi na jej dodatnią ocenę aksjologiczną

• legalizm instrumentalny - akceptacja wzorców zachowań nakazywanych przez NP ze względu na to, że są formalnie obowiązujące oraz oceniane jako skutecznie prowadzące do realizacji ważnych celów, które są preferowane lub aprobowane przez adresatów

• dezaprobujące (usprawiedliwiają odstępstwa dyspozycji od norm prawnych)

• anarchizm prawny - skłonność do odrzucania przez podmiot legalnych sposobów postępowania, bez uzasadnienia tego za pomocą wartości, postawa prawnego automatyzmu i bezrefleksyjności, przeciwieństwo legalizmu formalnego

• dewiacja negatywna - przeciwieństwo legalizmu materialnego, naruszanie norm prawnych ze względu na negatywną ocenę ich treści, ważna jest motywacja aksjologiczna

• dewiacja pozytywna - postępowanie niezgodne z dyspozycją norm prawnych, które jest przez podmiot usprawiedliwiane i postrzegane jako nieunikniony skutek uboczny dążenia do uzyskania, ochrony czy realizacji jakiegoś istotnego dobra

• perwersja prawna - postawa świadomego nadużycia kompetencji, polega na skłonności do takiego wykorzystania prawa, aby pozornie pozostając w zgodzie z jego literą realizować w rzeczywistości skutki sprzeczne lub niezgodne z wyznaczonymi celami norm

• konformizm - skłonność podmiotu do kształtowania swoich zachowań pod wpływem oddziaływania dominującego kontekstu społecznego, reakcja jest motywowana poszukiwaniem uznania społecznego i liczeniem się z opinią środowiska, podejmowane decyzje nie są kształtowane pod wpływem oceny formalnego statusu normy czy jej kwalifikacji aksjologicznej, decydujące znaczenie mają wzorce zachowań dominujące w danej grupie

• oportunizm - postawa ukierunkowana na uzyskiwanie korzyści i realizację własnych interesów, rozumianych jako stany rzeczy subiektywnie sprzyjające zaspokojeniu potrzeb danej jednostki, polega na umiejętnym przystosowywaniu się do istniejących w danej chwili okoliczności, wszystko zależy od prawdopodobieństwa wystąpienia sankcji lub nagrody, kluczowe znaczenie ma rachunek opłacalności

38. Formy stanowienia prawa

39. Pojęcie czynności konwencjonalnej

Czynność konwencjonalna - czynność psychofizyczna, która mocą wyraźnie/zwyczajowo ukształtowanych reguł ma nowy sens społeczny czy kulturowy

40. Definicja i jej rola w tekstach prawnych

- wyrażenie językowe określające znaczenie pewnego wyrazu lub wyrażenia, sposób jego rozumienia, jednoznaczna charakterystyka pewnego przedmiotu czy też przedmiotów jakiegoś rodzaju, zespół cech konstytutywnych (definicja realna)

- w prawie jedynie definicje nominalne

Podział ze względu na rolę:

1) definicje sprawozdawcze (analityczne) - określają znaczenie wyrazu albo wyrażenia istniejącego w danym języku

2) definicje projektujące (syntetyczne) - ustanawiają znaczenie wyrazu na przyszłość

• Definicja konstrukcyjna - w przypadku wprowadzenia nowego słowa do języka albo diametralna zmiana znaczenia

• Definicja regulująca - w celu usunięcia nieostrości określonego terminu

Podział ze względu na budowę:

1) definicje równościowe - wyróżnia się w niej 3 podstawowe elementy definiendum (wyraz definiowany), definiens (wyrażenie definiujące) i łącznik (zwrot łączący definiendum i definiens)

• Definicje klasyczne - charakteryzują się budową definiensa, w obrębie którego można wyróżnić genus (rodzaj, do którego należy gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą) oraz differentia specifica (różnica gatunkowa) np. A jest B o cechach C

• Definicja nieklasyczna - np. poprzez wyliczenie

Mogą występować w stylizacji słownikowej, semantycznej i przedmiotowej.

• Definicje wyraźne - w definiendum jedynie wyraz definiowany

• Definicje kontekstowe - w definiendum obok wyrazu definiowanego występują jeszcze inne wyrazy

2) definicje nierównościowe - nie posiada budowy charakterystycznej dla definicji równościowej

• Definicja indukcyjna - definicja zbioru dobrze uporządkowanego, w jej budowie dają się wyróżnić 2 elementy: warunek wyjściowy (stwierdza, które elementy niewątpliwie należą do określonego zbioru) a warunek indukcyjny (stwierdza w jakim stopniu powinien pozostawać nowy element, jeśli ma on należeć do tego zbioru)

• Definicja aksjomatyczna ­- definiowany wyraz umieszczony jest w zdaniu wzorcowym, co umożliwia zrozumienia znaczenia przypisanego temu wyrazowi

Definicje legalne - definicje występujące w tekstach prawnych, tworzy się je gdy:

- dane określenie jest wieloznaczne

- dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego nieostrości

- znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe

- istnieje potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego określenia

41. Stosunki prawne

Stosunek prawny - faktyczny stosunek pomiędzy co najmniej 2 podmiotami , uregulowany przez prawo pozytywne oraz w zakresie wyznaczonym przez dany system prawa , zawiera 3 elementy:

• Podmioty (co najmniej 2)

• Przedmiot ( zachowania do, których uprawnione są strony)

• Treść (uprawnienia i obowiązki stron)

- powstanie uzależnione od wystąpienia faktu prawnego opisanego w normie prawnej

Wyróżnia się stosunek prawny:

1) typu zobowiązaniowego (podmiot zobowiązany i uprawniony do jakiegoś świadczenia)

- charakterystyczny stos. Zob. charakteryzuje określenie w sposób zindywidualizowany podmiotu zobowiązanego do określonego zachowania czynnego na rzecz podmiotu uprawnionego

2) podległości kompetencji ( uzyskanie kompetencji do dokonania czynności konwencjonalnej)

Podległość obywatela kompetencji organu publicznego, polegająca na tym, że:

• Organ jest władny ustanawiać normy formułujące nakazy lub zakazy określonego zachowania, a obywatel jest zobowiązany ich przestrzegać

• Organ jest kompetentny do uchylenia w odniesieniu do danego obywatela nakazu lub zakazu sformułowanego w jakiejś normie prawnej

Stosunki prawne można klasyfikować również wg regulacji w ramach poszczególnych gałęzi prawa np. cywilnoprawny, administracyjnopr. Itp.)

42. Precedensy

Precedens prawotwórczy - organ podejmuje decyzję w określonej sprawie, choć w obowiązujących normach brak jest podstaw do jej wydania lub podstawy te są niedostatecznie określone.

Decyzja ta podejmowana jest w procesie stosowania prawa, a podmiot wydający ją formułuje zarazem normę generalną, którą kieruje się wydając ową decyzję oraz którą czyni podstawą swojego rozstrzygnięcia. Owa decyzja staje się odtąd podstawą rozstrzygnięcia wszystkich spraw podobnych.

- decyzja precedensowa jest faktem tworzącym normę prawną!

Decyzje sędziowskie:

- ratio decidendi (reguła rozstrzygnięcia, mająca charakter generalny i abstrakcyjny)

- obiter dictum

Zasada stałości decyzji - stare decisis et non quieta movere.

Overruling - uchylenie precedensu.

Reversing - uchyla się obiter dictum a ratio decidendi pozostawia się niezmienioną.

Distinguish - tzw. Omijanie; nie uchyla precedensu ale pomija go w konkretnej sprawie.

Podział precedensów:

1.) de iure - zasada stare decisis wyrażona normatywnie; występuje w

systemie common law.

de facto - można pwoiedzieć, że występuje też w naszym systemie.

Sądy niższego rzędu przyjmują orzeczenia sądów wyższego rzędu w podejmowaniu decyzji - linia orzecznicza SN.

2.) konkretne - zapadają w konkretno-indywidualnych sprawach.

abstrakcyjne - powstają w orzeczeniach sądu dotyczącego

węzłowych zagadnień wymiaru sprawiedliwości.

3.) prawotwórcze - tworzą nową rzeczywistość normatywną (nowy

zakres czynów nakazanych, zakazanych, dozwolonych.

nieprawotwórcze

4.) interpretacyjne - elementy, jak interpretować prawo

rozstrzygnięcia

5.)secundum legem

contra legem

pete legem - odwołuje się do rzeczywistości, która jeszcze nie

powstała.

43. Reguły kolizyjne

- eliminują niektóre nomy sformułowane w tekście prawnym ze względu na ich niezgodność z innymi normami systemu

Normy niezgodne - jedna nakazuje a druga zakazuje; łatwe do usunięcia gdy mają tylko częściowo wspólny zakres

Normy przeciwne - mają częściowo wspólny zakres zastosowania a obu zarazem spełnić nie możemy ( bycie w 2 miejscach na raz)

Niezgodność logiczna norm

Niezgodność prakseologiczna - można zrealizować wszystkie normy, ale realizacja każdej kolejnej niweczy inną

Reguły kolizyjne stosujemy gdy brak odpowiedniego przepisu uchylającego przepisy między sobą niezgodne.

• Czasowe - niedopuszczaną do kolizji przepisów w czasie np. lex posteriori derogat legi priori

• Reguły nawiązujące do techniki wysłowiania norm - lex specialis derogat legi Generali

• Reguły nawiązujące do hierarchicznej relacji - lex superior derogat legi inferiori

• Racjonalność prakseologiczna prawodawcy - jeśli nowszy niezgodny jest ze starszym to pewnie chciał zmienić starszy, stosowanie ustawy bardziej łaskawej

44. Sankcje skupione a rozsiane

Sankcja - wyrządzenie zła przewidziane w razie zachowania niezgodnego z normą

• skupiona - wymierzona w sposób zorganizowany, zinstytucjonalizowany

• rozsiana - spontaniczna reakcja ludzi z pewnego środowiska

• rodzaje sankcji: egzekucja, represja karna, restytucja, nieważności, bezskuteczność zawieszona (?)

• lex imperfecta - norma prawna nie posiadająca sankcji

45. Faza percepcyjna

Percepcyjna - 3 rodzaje typów wykładni:

- językowa

- systemowa

- funkcjonalna

Każda z tych 3 wykładni charakteryzuje się poszczególnymi dyrektywami (Wróblewski nazwał je domniemaniami). Żadna z nich nie ma charakteru pewnego. Każda z tych dyrektyw to ius interpretandi, wykształcone przez europejską kulturę prawa.

46. Domniemanie prawne

- szczególnego rodzaju reguły dokonywania prawnie wiążących ustaleń faktów w procesie poznawczym

Rozróżniamy:

• domniemania prawne formalne - należy przyjąć, że miał miejsce stan faktyczny określonego rodzaju, dopóki nie zostanie wykazane, że miał miejsce stan przeciwny np. zasada domniemania, że dziecko urodziło się żywe

• domniemanie prawne materialne - należy uznawać pewien fakt B za ustalony, jeżeli zostanie ustalony należycie fakt A, przy czym takie ustalenie faktu B ma charakter niepodważalny, albo może być obalone; domniemanie to opiera się na wysokim prawdopodobieństwie faktu B na stwierdzony fakt A

- domniemania określają na kogo przypada ciężar dowodu

47. Reguły inferencyjne oparte na N->N

Chodzi o wnioskowanie o norach z innych norm - jeżeli dane zdanie jest uznane za prawdziwe to za prawdziwe lub prawdopodobne uznaje się inne zdania.

Wynikanie logiczne - zakres normy N1 obejmuje zakres normy N2

Wynikanie instrumentalne - realizacja normy N2 jest warunkiem przyczynowo koniecznym dla realizacji normy N1

Normy prawne mogą być wyrażone explicite i implicite. Mówiąc o regułach inferencyjnych musimy pamiętać o normach-konsekwencjach. Reguły inferencyjne dzielą się na:

1. 1 GRUPA: Normy wynikające z norm:

1. związki typu logicznego - albo zakres zastosowania jednej normy zawiera się w zakresie zastosowania normy drugiej albo zakres normowania jednej normy zawiera się w zakresie normowania drugiej normy. Np.:

• Na zakres zastosowania: powstrzymywanie się pracownika od pracy zagrażającej bezpośrednio jego życiu lub zdrowiu dotyczy również pracownika młodocianego

• Na zakres normowania: przez pojęcie „samochód” należy rozumieć też „motocykl”.

1. związki typu instrumentalnego

• Dyrektywa instrumentalnego nakazu - jeżeli jest nakaz to spowodowania stanu rzeczy instrumentalnego, to jest nakaz uczynienia wszystkiego co do tego przyczynowo konieczne

• Dyrektywa instrumentalnego zakazu - odwrotnie

2. 2 GRUPA: oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy - konsekwencje ocen prawodawcy:

1. analogia iuris - typowe wnioskowanie prawnicze a analogia legis nie jest wnioskowaniem prawniczym, tylko dyrektywą wykładni funkcjonalnej (stosujemy daną normę również do sytuacji podobnych - wnioskowanie a simili).

2. wnioskowanie a fortiori:

• argumentum a maiori ad minus - obowiązek -> obowiązek mniej uciążliwy

• argumentum a minori ad maius. - zakaz mniejszy -> zakaz większy

48. Postać słowna normy

Postać słowna norm postępowania:

• tryb rozkazujący - kierowana zazwyczaj do osób obecnych, nakazywanie innym jakiegoś postępowania, zachęcanie, błaganie; nie używa się tej formy w aktach prawodawczych

• zdania deontyczne -zdanie określające, że jakiś czyn jest komuś nakazany lub zakazany, opis czyjegoś przyszłego postępowania

• wyrażenia kategoryczne - każdy kto jest A w okolicznościach B powinien czynić C

• wyrażenia hipotetyczne - w przypadku, jeżeli x jest A oraz znalazł się w okolicznościach B, to x powinien czynić C

49. Aspekty efektywności prawa

Celem norm jest realizowanie jakichś celów, normy są skuteczne jeżeli cele te są realizowane.

Wyróżniamy:

• skuteczność formalną - jeżeli norma prawna w danej sytuacji jest stosowana przez adresata, adresat zachowuje się zgodnie z wskazaniami normy

• skuteczność realna - adresaci normy realizują wyznaczone przez nią postępowanie i właśnie przez to osiągają zamierzone stany rzeczu

• normę dobraną merytorycznie - gdy norma nie jest chybiona, prowadzi do realizacji zamierzonych przez normo dawce celów

• norma motywacyjnie skuteczna - w danym zespole okoliczności norma wpływa na postawę adresata tak, że skłania go do podjęcia postępowania wyznaczonego w tej normie

Skuteczność zbioru norm nie jest prostym następstwem skuteczności poszczególnych norm prawnych. Zbiór skuteczny realnie to taki, którego obowiązki wyznaczane przez normy są realizowane lub czyni się użytek z przyznanych przez te normy praw. Zbiór aby był skuteczny musi być też prakseologicznie spójny. Efektywność prawa obniża również tzw. ustawodawstwo symboliczne.

50. Rozwinięta koncepcja normatywna źródeł prawa

Normatywna koncepcja prawa - zespół reguł nakazujący uznawać jakieś fakty za fakty prawotwórcze oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami obowiązywania określonych norm

Rozwinięta koncepcja źródeł prawa zawierać musi:

1) polityczne uzasadnienie podstaw systemu prawnego

2) kompetencje jakichś podmiotów do tworzenia pisanych źródeł prawa

3) prawotwórczą rolę zwyczaju i precedensów

4) dopuszczalne reguły interpretacyjne

5) dopuszczalne reguły inferencyjne

6) zasady rozstrzygania kolizji między normami

Reguły składające się na rozwiniętą koncepcję źródeł prawa pełnią funkcję kryteriów zaliczania norm o określonej treści do systemu norm obowiązujących albo odmawia im charakteru

51. Praworządność formalna i materialna w stanowieniu/ stosowaniu prawa

Praworządność formalna - praworządność rozpatrywana w oderwaniu od wartości , którym działania organu miałyby służyć

Praworządność materialna - rozpatruje się działania organy jako służące realizowaniu określonych wartości, zrelatywizowane do określonego zespołu społecznie uznawanych wartości

Praworządność tworzenia prawa:

Formalna - wymaga, by przepisy zawierające obowiązujące normy prawne wydawał organ do tego upoważniony, działający w przewidzianym trybie i stanowiąc normy w przewidzianej dla tego organu dziedzinie praw, muszą być również zgodne z obowiązującymi normami wyższego rzędu

Materialna - należycie ustanowione normy znajdują również uzasadnienie aksjologiczne w odwołaniu do określonego systemu wartości

Praworządność stosowania prawa:

Formalna - ustalenie norm prawnych, stanu faktycznego, wydanie orzeczenia musi odpowiadać określonym regułom zapisanym w tekstach prawnych lub wyraźnie ujętym przez doktrynę prawniczą(typ klasyczny); podjęta decyzja organu musi mieścić się w ramach upoważnień przyznanych przez prawo i czy była podjęta w przewidzianym trybie

Materialna - respektowanie w takich decyzjach pewnego zespołu wartości, które można określać jako podstawowe wartości kultury prawnej danego kraju, chronione przez „ogólne zasady prawa”

52. Alternatywne metody rozstrzygania prawa

53. Prawo instrumentem polityki społecznej i ekonomicznej

54. Zagadnienia jakie rodzi prawo w XXI w.

55. Koncepcja prawa jako technika i rozmowa sędziego, prawnika i prawotwórcy

56. Historyczna szkoła prawa

- inspiracja w koncepcjach tzw. Historycyzmu filozoficznego (prawidła procesu historycznego, obiektywne i niezależne od ludzkiej woli) oraz kom unitaryzmu (nadrzędność wartości i interesów wspólnotowych wobec potrzeb, interesów i wolności jednostki).

Doktryny: konserwatyzm kom unitarny (burke'a) wspólnota społeczna jest pierwotna i wcześńiejsza w stosunku do tworzących ją jednostek, które zostały uwarunkowane jej wartościami, zwyczajami i oczekiwaniami; jej rozwój rządzi się koniecznymi i nieuchronnymi prawami powolnej ewolucji, ponadczasowe prawa zapewniają trwałość bytu politycznego i harmonię całego społeczeństwa.

Hegel - konieczność uznania przez jednostkę dobra wspólnoty za swój cel i nieodróżnianie dobra własnego od dobra wspólnoty; prawo wspólnoty w sposób konieczny wyznacza prawa i obowiązki jednostki, zależnie od jej pozycji zajmowanej w wspólnocie Marksizm - celowość procesu historycznego, odwołuje się do pojęć z zakresu gospodarczych stosunków produkcji, dziejowa konieczność - obiektywną, konieczną tendencje odnoszące się również do rozwoju prawa F.C. von Savigny - niepowtarzalna specyfika każdej wspólnoty narodowej, istnieniu jej autonomicznego ducha, który przenika i kształtuje jej społeczne instytucje oraz jej naturalną rozwoju na kształt żywego organizmu. Prawo jest rezultatem długotrwałego procesu historycznego, powstającego samoczynnie i żywiołowo niezależnie od woli człowieka i jego aktualnych potrzeb. Tak rozumiane prawo nie jest tworzone lecz odtwarzane, a rola ustawodawcy polega jedynie na nadawaniu uporządkowanej formy odkrywanemy materiałowi. W opozycji do programu kodyfikacji - zablokowanie procesu naturalnego rozwoju prawa i zniszczenie jego narodowej istoty. Empiryczna metoda rekonstrukcji prawa - prawo jako fakt historyczny, empiryczne badanie wpolnej i aktualnej świadomości narodu. Prawo: zwyczajowe. Ustawowe, prawniczne.

---