Bezpieczeństwo międzynarodowe i globalne w epoce zimnowojennej.

1. Pojęcie bezpieczeństwa:

1. najprostsza definicja: stan niezagrożenia, spokoju, pewności

2. w języku potocznym: dominuje definicja negatywna, czyli bezpieczeństwo jako brak zagrożeń

3. Arnold Wolfers (def. negatywna): bezpieczeństwo w sensie obiektywnym obejmuje brak zagrożeń dla nabytych wartości, a w sensie subiektywnym - brak strachu że wartości zostaną zaatakowane.

4. definicja bezpieczeństwa międzynarodowego z lat czterdziestych XX w. wg Dictionary Diplomatique: wyraża się w pragnieniu właściwym każdemu narodowi i państwu, bycia zabezpieczonym przed ryzykiem agresji i opiera się na pewności, posiadanej przez państwo, nie zostania zaatakowanym lub otrzymania w wypadku ataku natychmiastowej i skutecznej pomocy ze strony innych państw.

5. brak bezpieczeństwa: spowodowany przez wrogość lub sprzeczność interesów

6. bezpieczeństwo jest najważniejszym celem polityki zagranicznej państwa

7. istnieją 3 rodzaje naturalnych potrzeb państwa:

• bytowania

• standardu

• uznania i prestiżu

1. J. Kukułka wyróżnia trzy grupy interesów i celów państwa:

• egzystencjalne (warunki przetrwania, integralności i bezpieczeństwa oraz poszanowania suwerenności i tożsamości)

• koegzystencjalne (udział i możliwość oddziaływania w sostunkach międzynarodowych)

• funkcjonalne (ciągłe polepszanie racjonalizacji i efektywności uczestnictwa państwa w stosunkach międzynarodowych)

1. J. Kukułka analizując bezpieczeństwo jako stan pewności państw i ludzi wyróżnia jego 3 wymiary:

• podmiotowy (pewność istnienia i przetrwania poszczególnych poszczególnych uczestników SM oraz ich zbiorowości)

• przedmiotowy (pewność rozwoju tożsamości i aktywności poszczególnych uczestników stosunków międzynarodowych oraz ich zbiorowości)

• procesualny (czyli perspektywiczny; pewność funkcjonowania i rozwoju poszczególnych jednostek oraz zbiorowości środowiska międzynarodowego)

1. Wymiary bezpieczeństwa (jako stan pewności przetrwania):

1. polityczne (przetrwanie i rozwój systemu politycznego państwa czy grupy państw; stabilności rządów i wewnętrznej stabilności)

2. militarne (pewność przetrwania i rozwoju państwa lub grupy państw wynikająca z braku zagrożeń natury wojskowej, a w wypadku ich wystąpienia możliwość odparcia agresji; jest to najbardziej klasyczne pojmowanie bezpieczeństwa)

3. ekonomiczne (przetrwanie i rozwój systemu gospodarczego państwa wraz z jego instrumentami, gwarantujących zachowanie odpowiedniej pozycji w MSG oraz odpowiedni standard życia ludności

4. ekologiczne (pewność zdrowego życia gatunku ludzkiego w jego środowisku; obejmuje również przestrzenny i czasowy zasięg zmian środowiskowych)

5. społeczne (przetrwanie i rozwój tożsamości narodowej czy religijnej; rozparywane jest również z bezpieczeństwem kulturowym czy z pojęciem gender security czyli rozwojem tożsamości społecznej płci)

6. ideologiczne (bywa rozpatrywane wraz z politycznym; odnosi się do przetrwania i rozwoju ideologii stanowiącej podstawę panującego w danym państwie systemu rządów)

   Tradycyjne ujęcie bezpieczeństwa narodowego:

   ogranicza się do bezpieczeństwa militarnego, czyli oznacza stan, w którym nie występuje konflikt zbrojny i nie ma ryzyka jego wystąpienia

   paradygmat realistyczny:

   podstawowym założeniem jest stan anarchii w stosunkach międzynarodowych

   pomiędzy uczestnikami panuje "strukturalna nieufność"

   nie istnieje absolutne bezpieczeństwo, toteż staje się ono celem polityki zagranicznej

   państwo jest skazane na samodzelne zapewnianie sobie bezpieczeństwa (zbrojenia, sojusze, utrzymanie hefemonii itp.)

   najistotniejszą zmienną dla zachowania i maksymalizacji bezpieczeństwa jest potęga (składają się na nie różne czynniki: wojskowy, polityczny, ekonomiczny itp.)

   wg Hansa Morgenthaua potęga jest celem bezpośrednim, niezależnie od celów długoterminowych; państwa kierują się głównie maksymalizacją potęgi

   wojna jest najbardziej zdecydowanym wyrazem walki o pozycję międzynarodową i wg Clausewitza jest kontynuacją polityki za pomocą środków militarnych

   równowaga sił jest podstawowym mechanizmem ograniczającym rywalizację

   podobną funkcję (choć nie tak intensywnie) pełni prawo międzynarodowe i moralność międzynarodowa

   podstawową zasadą równowagi sił jest niedopuszczenie jednego państwa do zajęcia pozycji hegemona

   Morgenthau wyodrębnił różne metody prowadzenia polityki równowagi sił:

   klasyczną rzymską (divide et impera)

   metodę kompensacji (np. terytorialnej)

   zbrojeń, sojuszy przeciw dominacji światowej

   sojuszy przeciw "sojuszom przeciwstawnym" (alliances vs counteralliances)

   metodę ośrodka utrzymującego równowagę (balancer)

   paradygmat idealistyczny:

   podstawową tezą jest harmonia systemu międzynarodowego, jej elementem jest zbieżność interesów państw

   istotnym ograniczeniem siły jest współzależność gospodarcza oraz korzyści, jakie państwa czerpią z tej współzależności

   waznym warunkiem zachowania pokoju jest rozpowszechnianie demokratycznej formy rządów w państwach

   liberałowie za najskuteczniejszą metodę zachowania bezpieczeństwa uważają współpracę międzynarodową

   koncepcja "demokratycznego pokoju" odwołująca się do wizji Immanuela Kanta:

   oparta jest na założeniu, że porządek demokratyczny implikuje zakaz stosowania siły przeciw państwom wyznającym ten sam system wartości

   koncepcje wpisujące się w "demokratyczny pokój" dzielą się na dwie grupy:

   teorie strukturalne: przyczyną pokoju jest instytucjonalna przeszkoda systemu demokratycznego (aprobata konfliktu przez rząd, parlament, elektorat)

   podejście normatywne: podstawą pokoju są wartości demokratyczne

   krytycy tej teorii wskazują, że zmniejszenie konfliktów po II WŚ przypisywane jest wspólnemu interesowi powstrzymywania ZSRR

   behawioryści:

   doszli do głosu w trakcie tzw. "drugiej wielkiej debaty" (lata 50/60 XX w.)

   w ich przekonaniu ograniczenie liczby wojen w XXw towarzyszył wzrost stwarzanych przez nie zagrożeń

   sam system jest równie skłonny do wojen jak w czasach kongresu wiedeńskiego

   analiza sojuszy doprowadziła ich do wniosku, że są one krótkotrwałe i nieskuteczne

   pokojowi i bezpieczeństwu sprzyja nierówność sił, dwubiegunowość jest natomiast ambiwalentna(może i sprzyjać i przeszkadzać zachowaniu tych wartości)

   Nowe wyzwania i problemy bezpieczeństwa międzynarodowego:

   najistotniejsze znaczenie dla bezpieczeństwa światowego:

   dalsze pogłębianie się dysproporcji rozwoju pomiędzy Północą a Południem

   postępujący rozpad państw i towarzyszące mu spory terytorialne, konflikty etniczne i religijne

   wzrost znaczenia pozamilitarnych aspektów bezpieczeństwa

   nieznacznie ograniczenie zbrojeń przy nasileniu eksportu broni konwencjonalnej i technologii nuklearnej do ognisk zapalnych

   zróżnicowanie bezpieczeństwa poszczególnych państw i regionów

   Najważniejsze tendencje i procesy zmian zachodzące w poszczególnych regionach:

   system bezpieczeństwa europejskiego:

   stanowi kontynuację sprzed 1989 r.

   przetrwały wszystkie instytucje bezpieczeństwa euroatlantyckiego (NATO, UZE, UE)

   wspólnota bezpieczeństwa oparta na wspólnych wartościach oraz rozwiązaniach instytucjonalnych istnieje tylko w ramach UZE

   w NATO można wyróżnić hegemoniczne przywództwo USA

   aczkolwiek tę strukturę można zakwalifikować jako pluralistyczną wspólnotę bezpieczeństwa, ponieważ uczestniczą w niej państwa (w roli państw stowarzyszonych) z różnych okręgów kulturowych

   do najbardziej zapalnych ognisk konfliktowych w Europie należy zaliczyć Bałkany oraz Zakaukazie

   Rosja:

   jako byłe mocarstwo a jednocześnie kryzysogenny obszar nie może pogodzić się z drugorzędną rolą w Europie

   jej koncepcje oscylują pomiędzy:

   koncertem mocarstw (w ramach OBWE)

   zabieganie o rolę hegemona w ramach WNP

   ekskluzywnej współpracy z Zachodnią Europą (Francja, Niemcy)

   stara się wyraźnie osłabić jednowymiarową pozycję mocarstwową USA w skali globalnej

   Bliski i Środkowy Wschód:

   posiada niestabilny system bezpieczeństwa ze względu na liczne antagonizmy

   obszar ten znajduje się w centrum krzyżowania interesów globalnych i regionalnych

   kluczowe znaczenie mają wojny Izrael-kraje arabskie

   trwają tam ciągłe konflikty o hegemonię regionalną (Iran, Irak, Syria, Arabia Saudyjska)

   poważnym zagrożeniem jest promowanie fundamentalizmu islamskiego

   Azja Północno-Wschodnia:

   krzyżujące się wpływy potęg regionalnych (ChRL, Jpn) oraz mocarstw zewnętrznych (USA, Rosja)

   najbardziej palącą sprawą jest Tajwan oraz połączenie państw koreańskich

   istnieje również spór Ros-Jpn o Wyspy Kurylskie

   największym wyzwaniem jest dalsza ewolucja ChRL

   Subkontynent indyjski:

   spór pomiędzy Indiami i Pakistanem (Kaszmir) oraz ich aspiracje mocarstwowe

   Azja Południowo-Wschodnia:

   na półwyspie indochińskim po wojnie wietnamskiej istnieją spore napięcia wewnątrzpaństowe i międzypaństwowe

   Stowarzyszenie Narodów Azji Pd-Wsch (ASEAN): integracja gospodarcza idąca w parze z pokojowym rozwiązywaniem sporów

   kształtuje się subregionalny system bezpieczeństwa

   Ameryka Łacińska:

   pozostaje pod wpływem Ameryki Płn.

   od 1948 działa OPA

   aby zwiększyć bezpieczeństwo Ameryki Pd należy podjąć długofalowe działania

   w 1994 utworzono Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA)

   na zbliżonych zasadach powołano Wspólny Rynek Południa (MERCOSUR) dla Krajów Ameryki Pd.

   Systemy bezpieczeństwa zbiorowego:

   wspólnota bezpieczeństwa:

   zdolność wszystkich zainteresowanych państw do przestrzegania i dostosowania się do fundamentalnych wartości

   hegemoniczne przywództwo oparte na porozumieniu:

   uznanie przez określone państwo lub organizację przywództwa z uwagi na posiadany potencjał

   pluralistyczna wspólnota bezpieczeństwa:

   dążenie do współpracy oraz zachowania bezpieczeństwa pomiędzy państwami, niezależnie od wsytępujących różnic (politycznych, kulturowych itp)

   koncert państw:

   formalne uznanie równości wszystkich państw członkowskich

   równocześnie przypisując sobie szczególnych uprawnień ze względu na różne atuty

   sfera wpływów i równowaga sił:

   dążenie do odzyskania lub utrzymania roli hegemonicznej na określonym obszarze niezależnie od zachodzących zmian