Źródła zaspokajania potrzeb

Wiemy, że każdy posiada nieograniczone potrzeby, które chce zaspokoić w maksymalny sposób.

Podobnie jak potrzeby, również środki zaspokojenia ludzkich potrzeb mają różnorodny charakter. Najogólniej biorąc, można je podzielić na materialne i niematerialne. Środki materialne, obejmują naturalne zasoby przyrody oraz rzeczy będące wynikiem działalności człowieka, odgrywają bardzo istotna i zazwyczaj dominującą role w zaspokojeniu potrzeb ludzkich. Zagadnienia dotyczące ich produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji stanowią główny przedmiot zainteresowań ekonomii. Niematerialne środki zaspokojenia potrzeb ludzkich, takie jak np. przekazywanie wiedzy i informacji, dostarczanie rozrywek, porady lekarskie i prawne, zapewnianie bezpieczeństwa i ładu publicznego, określane są zwykle mianem usług niematerialnych (w odróżnieniu od usług materialnych, jak usługi krawieckie, szewskie, fryzjerskie itd.). świadczenie tych usług wymaga oczywiście używania różnych środków materialnych, np. budynków czy narzędzi. Rola usług niematerialnych systematycznie wzrasta. Wzrasta też zainteresowanie nimi ze strony ekonomii.

Tak więc można powiedzieć, że środkami służącymi do zaspokojenia ludzkich potrzeb są dobra i usługi.

Dobra - są to wszelkie wartości materialne, rzeczowe, potrzebne do rozwijania człowieka, sprzyjające temu rozwojowi, posiadające pewną użyteczność.

Dobra podlegają różnorodnej klasyfikacji:

1.   Klasyfikacja ze względu na przeznaczenie:

Dobra wolne znajdują się w przyrodzie w nieograniczonej w stosunku do potrzeb ilości, a ponadto mogą bezpośrednio zaspokajać potrzeby, np. powietrze, słońce, woda, morze, piasek, lód na biegunie północnym. Nie są wytworem pracy ludzkiej lecz przyrody. Są zawsze dostępne, są ilościowo nieograniczone w stosunku do potrzeb. Można je uzyskać nie płacąc za nie. Zasób dóbr wolnych, które są rzadkie w stosunku do naszych potrzeb tzn. że jest ich mniej niż byśmy ich pragnęli.

Gdyby zasoby czynników wytwórczych były nieograniczone, podobnie jak podaż wszystkich dóbr, to potrzeby ludzkie mogłyby być w pełni zaspokojone. Nie istniałoby zjawisko rzadkości. Nie byłoby również potrzeby gospodarowania. Zniknąłby problem dokonywania wyboru. Nie musielibyśmy rezygnować z jednej rzeczy w celu uzyskania innej. Wszystkie dobra byłyby dobrami wolnymi. Nie byłoby również kosztów alternatywnych. Produkowanie większej ilości jednej rzeczy nie oznaczałoby konieczności produkowania mniejszej ilości czegoś innego.

Dóbr wolnych jest niewiele. Najbardziej oczywistym przykładem jest powietrze. Innym przykładem może być lód na Biegunie Północnym. W kraju gorącym, lód nie jest, rzecz jasna, dobrem wolnym. Na Saharze piasek jest dobrem wolnym, ale już nie jest w Wielkiej Brytanii.

W Polsce kilka dóbr uznaje się za wolne, gdyż można je uzyskać bez płacenia za nie. Przykładowo są to "wolna" edukacja, "wolne" usługi służby zdrowia, "wolne" biblioteki. W tych przypadkach zerowa cena oczywiście nie oznacza zerowych kosztów. Wszystkie te usługi dostarczane są przy wykorzystaniu rzadkich czynników wytwórczych, jak ziemia, praca, paliwa, materiały itd. Ich wykorzystanie związane jest z poniesieniem kosztów alternatywnych i dlatego nie są one dobrami wolnym.

Dobra gospodarcze (ekonomiczne) powstają w wyniku działalności gospodarczej człowieka i wykorzystania zasobów naturalnych przyrody. Są wytworem pracy ludzkiej. Są ilościowo ograniczone w stosunku do potrzeb. Przedmioty materialne dające się gromadzić, przechowywać, dzielić itp.

Dobrami gospodarczymi (ekonomicznymi) są produkty pracy ludzkiej. Produkty powstają w wyniku uzdatniania (np. wody do picia), uprawiania (np. zboże), hodowli (np. bydło), wydobycia (np. węgiel), przetwarzania (np. chleb). Produkty w życiu gospodarczym występują pod postaciami surowców, materiałów, półproduktów (półfabrykatów), wyrobów gotowych, towarów.

Surowce są to produkty wydobyte z zasobów naturalnych (węgiel, ruda, ropa naftowa, sól) lub otrzymane z upraw i hodowli (zboża, warzywa, owoce, żywiec, mleko, jaja, drewno) i przeznaczone do dalszego przetwarzania.

Materiały (w ścisłym tego słowa znaczeniu) są to produkty otrzymane z surowców w wyniku określonego procesu przetwórczego (mąka, mięso, tarcica, metal) i przeznaczone do dalszego przerobu.

Półprodukty (półfabrykaty, produkcja w toku) są to produkty, które przeszły określoną fazę przetwarzania (odlewy, obrobione elementy do produkcji mebli, cholewek) lub znajdują się w stanie (płynne żeliwo, ciasto chlebowe w czasie zarabiania, deski w czasie obrabiania) i przeznaczone są do dalszego przerobu.

Wyroby gotowe są to produkty przeznaczone do użytkowania (chleb, ubrania, maszyna). Mogą one mieć charakter wyrobów finalnych i kooperacyjnych.
Wyroby finalne są przeznaczone do bezpośredniego użytkowania, natomiast wyroby kooperacyjne, np. opony, guziki, części do maszyn stanowią produkty zużywane do wykończenia (zmontowania) innych wyrobów.

Towary są to produkty zakupione i przeznaczone do sprzedaży. Mogą mieć postać zarówno surowców, jak i materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych.

Dobra ekonomiczne mogą występować jako dobra konsumpcyjne lub produkcyjne.

Do dóbr konsumpcyjnych zalicza się produkty, które służą bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich, np. żywność, odzież, meble, telewizory, itp. Możemy wyróżnić:

  a)   dobra konsumpcyjne trwałego użytku

Ten rodzaj dóbr konsumpcyjnych charakteryzuje się długim czasem ich używania, często przez kilkanaście lat. Zaliczamy do nich przykładowo meble, sprzęt gospodarstwa domowego czy samochód. Przy czym konsumujemy usługi dostarczane przez te dobra, a nie same dobra.

  b)   dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku

Są to dobra zużywane natychmiast (to znaczy w trakcie jednorazowej konsumpcji) lub we względnie krótkim czasie. Jedzenie, napoje, mydło, pasta do zębów są przykładami tego rodzaju dóbr.

Do dóbr produkcyjnych zalicza się produkty służące do otrzymywania nowych dóbr gospodarczych i do świadczenia usług. Są to tak zwane środki produkcji, czyli główne surowce, materiały i maszyny.

Środki produkcji dzieli się na środki pracy i przedmioty pracy. Środki pracy to: narzędzia, maszyny, urządzenia, budynki fabryczne, środki transportu, za pomocą których człowiek oddziałuje na przedmioty pracy. Środki pracy umożliwiają i ułatwiają człowiekowi pracę. Są one wyprodukowane przez człowieka. W miarę rozwoju człowiek posługuje się coraz bardziej skomplikowanymi środkami pracy. Wymaga to od niego zdobywania nowych i uzupełniania posiadanych kwalifikacji poprzez uczenie się. Przedmiotami pracy są surowce, materiały oraz ziemia, na które skierowana jest praca człowieka. Oddziałując na przedmioty pracy otrzymuje się produkty zaspokajające potrzeby.

2. Klasyfikacja ze względu na ich użyteczność:

Inny rodzaj klasyfikacji dóbr to podział ze względu na ich użyteczność. Punktem wyjścia szkoły psychologicznej jest twierdzenie, że celem gospodarowania jest zaspokojenie potrzeb. Zdolność pewnych dóbr do zaspokojenia potrzeb ludzkich stanowi ich użyteczność. Dlatego też możemy dobra podzielić na:

  a)   pierwszego rzędu (bezpośrednio zaspokajają potrzeby)

  b)   dobra dalszych rzędów (potrzebne do osiągnięcia dóbr 1-ego rzędu)

Jednostka gospodarująca musi wybierać pomiędzy zaspokajaniem potrzeb o różnej dla niej wadze. W tym celu pod uwagę bierzemy tylko dobra gospodarcze, ponieważ ze względu na ich ograniczoność w stosunku do zapotrzebowania, każde z nich nabiera określonego znaczenia (wartości) dla jednostki gospodarującej. Wartość jest znaczeniem jakie uzyskują konkretne dobra z powodu świadomości jednostki gospodarującej, że od rozporządzalności nimi zależy zaspokojenie jej potrzeb. Wartość wynika z użyteczności dóbr ich ograniczoności w stosunku do rozmiarów potrzeb. Jest ona zjawiskiem subiektywnym, ponieważ nie tkwi w dobrach lecz jest wyrazem stosunku dóbr do potrzeb ludzkich. Wartość może stać w sprzeczności z pożytecznością, ponieważ decydują o niej subiektywna ocena i upodobania jednostek, które obiektywnie biorąc pod uwagę mogą być dla nich szkodliwe.

Wobec tego w przyczynach świadczących o wielkości wartości odróżnia się 2 zasadnicze momenty: subiektywny i obiektywny. Dla każdego człowieka daje się ustalić pewne klasy potrzeb, z których jedne są ważniejsze, a inne mniej ważne.

3. Klasyfikacja ze względu na własność:

  a)   dobra prywatne - są to takie dobra, których posiadanie jest związane z przeniesieniem praw własności w momencie zapłacenia za nie sprzedającemu,

  b)   dobra publiczne - są to dobra, których rząd dostarcza w sytuacjach wymagających nie wyłączenia nikogo z konsumpcji.

4. Możemy dokonać podziału dóbr na:

I.  Dobra normalne

    - luksusowe (jachty, samochody, futra z norek)

    - pierwszej potrzeby (żywność, odzież)

II. Dobra niższego rzędu (gorsze), np. chleb

Powyższa klasyfikacja dóbr zmienia się w czasie i przestrzeni. Dobra normalne kiedyś uważane za luksusowe stały się obecnie podstawowymi. Podobnie dobra uważane w niektórych krajach za podstawowe, w innych zaliczane są do luksusowych.

5. Istnieje również klasyfikacja dóbr na:

Dobra komplementarne (uzupełniające) to takie, które muszą być stosowane w celu zaspokojenia określonej potrzeby. Przykładem mogą być: samochód i benzyna, taśma i magnetowid.

Dobra substytucyjne (zastępowalne) to takie dobra, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę. Przykładami substytutów mogą być: masło i margaryna, kanapka z szynką i kanapka z polędwicą.

 

Drugim środkiem zaspokojenia potrzeb są usługi.

Usługami są wszelkie czynności świadczone na rzecz zaspokojenia potrzeb ludzkich w sposób bezpośredni lub pośredni. W procesie zaspokojenia potrzeb usługi odgrywają coraz większą rolę. Wynika to m.in. z faktu, że usługi (poza zaspokojeniem określonych potrzeb) mają charakter komplementarny wobec potrzeb zaspokajanych przez dobra, np. posiadanie dóbr w postaci urządzeń technicznych wymaga usług w postaci naprawy oraz substytucyjny, umożliwiający rezygnację z dóbr na rzecz usług, np. nie kupujemy samochodu, lecz korzystamy z taksówek.

Trzeba podkreślić, że współczesny człowiek ma coraz większe zapotrzebowanie na usługi, co niewątpliwie przyczynia się do ich rozwoju.

Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje usług, a mianowicie:

 Usługi rzeczowe, obejmujące czynności skierowane na podmioty lub obiekty. Do tej grupy należą:

a) usługi renowacyjne (remontowe, naprawcze i konserwacyjne, instalacyjne i budowlane)

b) usługi współdziałające w procesie produkcji (zlecone prace w zakresie obróbki mechanicznej, nakładania powłok, farbowania)

c) usługi eksploatacyjne w sferze wymiany (transport, handel, łączność)

Ponadto w praktyce do usług rzeczowych zalicza się wytwarzanie produktów uwzględniających indywidualne cechy przedmiotu lub życzenia klientów oraz produkty wytwarzane z powierzonego materiału;

 Usługi osobiste, obejmujące czynności skierowane na człowieka, zaspokajające jego potrzeby fizyczne i psychiczne. Do tych usług należą:

a) usługi w zakresie edukacji,

b) usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej,

c) usługi związane z rekreacją, kulturą i sportem,

d) usługi hotelarskie i gastronomiczne.

 Usługi ogólnospołeczne, obejmujące czynności skierowane na całą gospodarkę narodową i społeczeństwo, zaspokajające potrzeby organizacyjno-porządkowe. Do tych usług należą:

a) usługi pośrednictwa finansowego,

b) usługi komunalne,

c) usługi w zakresie administracji publicznej i obrony narodowej.

Posted 28. styczeń 2010 - 16:48 by admin