Informacje ogólne

Z dniem 1 stycznia 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656).

Ustawa wprowadziła dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nowy rodzaj świadczenia, jakim jest emerytura pomostowa. Ustawa wprowadziła także dodatkowe świadczenie w postaci rekompensaty dla osób, które nie uzyskały prawa do emerytury pomostowej.

Podjęcie ustawy, która, jak się szacuje, obejmie łącznie ok. 270 tys. osób, zapewniło prawo do świadczeń części osób, które poprzednio miały uprawnienia do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę  z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Przepisy ustawy o emeryturach pomostowych nie dotyczą osób, które urodziły się przed 1 stycznia 1949 r. Osoby te przechodzą na emeryturę na zasadach obowiązujących przed wejściem w życie reformy emerytalno - rentowej, co oznacza w szczególności, że korzystają one z możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze  na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, z późn. zm.)

Prawo do emerytury przysługuje pracownikowi urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r. Pracownik ten może przejść na emeryturę pomostową po osiągnięciu wieku co najmniej 55 lat przez kobietę i co najmniej 60 lat przez mężczyznę, jeżeli spełni łącznie następujące warunki:

1) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszący co najmniej 15 lat,

2) ma okres składkowy i nieskładkowy (uwzględniony w wymiarze nie większym niż 1/3 udowodnionego okresu składkowego), wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn wg ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

3) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał (co najmniej przez 1 dzień) prace:

a) w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu
art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz w myśl rozporządzenia Rady Ministrów z 1983 r., a więc ustalone na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia 2009 r. - nawet jeżeli praca taka nie została wymieniona w nowych wykazach prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze albo

b) w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienione w nowych wykazach prac.

4) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał (co najmniej przez 1 dzień) prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienione w nowych wykazach prac, obowiązujących od 1 stycznia 2009 r.

5) rozwiązał stosunek pracy.

Przy ustalaniu, czy został spełniony warunek co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uwzględnia się zarówno okresy, w których były wykonywane prace ustalone na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia 2009 r., jak też okresy, w których wykonywane były prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienione w nowych wykazach prac. Okresy te podlegają sumowaniu.

Ustawa przewiduje również możliwość uzyskania przez ubezpieczonego urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. prawa do emerytury pomostowej w wieku niższym niż 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny. Warunki te są określone w art. 5-10 ustawy. Osoby ubiegające się o emeryturę pomostową na podstawie jednego z tych przepisów wskazanych wyżej w pkt 2 - 5, muszą spełnić, oprócz warunków wskazanych wyżej, także dodatkowe warunki w tym m.in.:

- wykonywania przez okres 15 lat lub - w niektórych przypadkach - przez okres 10 lat określonej w przepisie pracy lub prac wymienionych w nowych wykazach,

- uzyskanie - w niektórych przypadkach - orzeczenia lekarskiego o niezdolności do wykonywania określonych prac (wskazanych w poszczególnych przepisach).

Prawo do emerytury pomostowej uzyskali również pracownicy urodzeni po dniu
31 grudnia 1948 r., wykonujący prace górnicze, o których mowa w art. 50 c ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nabywają oni prawo do tej emerytury w wieku 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna), jeżeli spełniają warunki wskazane wyżej w pkt 2 - 5 i wykonywali prace górnicze przez co najmniej 15 lat.

Ustawa gwarantuje również uzyskanie prawa do emerytury pomostowej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy wprawdzie po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywali pracy  w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowych wykazach prac, ale spełnili inne warunki określone w ustawie dla uzyskania prawa do emerytury pomostowej. Jednym z tych warunków jest posiadanie w dniu 1 stycznia 2009 r. wymaganego w przepisach regulujących nabycie uprawnień do emerytury pomostowej, okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowych wykazach prac.

Postępowanie w sprawie emerytury pomostowej wszczyna się na wniosek osoby ubiegającej się o emeryturę pomostową zgłoszony bezpośrednio w odpowiednim oddziale ZUS lub za pośrednictwem płatnika składek.

Emerytury pomostowe

30.01.2009

1. Uwagi wstępne

Z dniem 1 stycznia 2009 r. zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656). Ustawa wprowadziła dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nowy rodzaj świadczenia emerytalnego, jakim jest emerytura pomostowa.

Należy podkreślić jednak, że prawo do emerytury pomostowej nie przysługuje wszystkim osobom urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., które przed dniem 1 stycznia 2009 r. wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zgodnie z przepisami art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.)

W ustawie o emeryturach pomostowych, dążąc do realizacji jednego z założeń reformy ubezpieczeń społecznych, tj. stopniowej likwidacji możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, przyjęto bowiem zasadę, że emerytury pomostowe będą przysługiwać tylko tym osobom, które przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie dotychczasowych przepisów (art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.) ewentualnie pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. Przyjęcie takiego wymogu spowodowało, że emerytury pomostowe będą miały charakter wygasający.

Ponadto przewidziano, że warunkiem koniecznym uzyskania emerytury pomostowej (wyjątek stanowi jedynie sytuacja określona w art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych; art. 49 ustawy jest wykonywanie przez ubezpieczanego po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnych charakterze określonej w wykazach pracy w szczególnych warunkach i pracy o szczególnym charakterze, stanowiących załączniki nr 1 i 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Wprowadzenie takiego warunku oznacza likwidację możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę przez niektóre grupy zawodowe, które dotychczas mogły uzyskiwać prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Było to spowodowane nie tylko dezaktualizacją rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 r. (w związku z postępem technologicznym i zmianami w gospodarce), ale również jego odmienną metodologią. W rozporządzeniu tym wskazywano bowiem bardziej na określone stanowiska pracy, na których była wykonywana praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, aniżeli na rodzaje prac zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
Taka metodologia była niewłaściwa, ponieważ pracownicy wykonujący taki sam zawód w różnych zakładach pracy mogą wykonywać prace o różnej intensywności i w różnych warunkach środowiska. Z tego powodu w nowych wykazach, przygotowanych przez ekspertów medycyny pracy, przy uwzględnieniu kryteriów medycznych i kryteriów związanych z ochroną pracy, zostały wskazane jedynie rodzaje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, które spełniają kryteria definicji prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze, zamieszczonej w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

2.Warunki ustalenia prawa do emerytury pomostowej

a) uregulowanie ogólne

Zgodnie z art. 4 ustawy emeryturach pomostowych, prawo do emerytury pomostowej przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., po osiągnięciu wieku co najmniej 55 lat przez kobietę i co najmniej 60 lat przez mężczyznę, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszący co najmniej 15 lat;

2) ma okres składkowy i nieskładkowy (uwzględniony w wymiarze nie większym niż 1/3 udowodnionego okresu składkowego), wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

3) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał (przez co najmniej 1 dzień) prace:

- w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu
art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. albo,

- prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (wykaz prac);

4) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych:

5) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Badając warunek posiadania co najmniej 15-letniego okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, uwzględnia się zarówno okresy, w których były wykonywane prace ustalone na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem
1 stycznia 2009 r., jak też okresy, w których wykonywane były prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienione w nowych wykazach prac. Okresy te mogą być sumowane.

b) uregulowania szczególne

Dla niektórych grup ubezpieczonych wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przewidziano obniżenie wymagań związanych z wiekiem i szczególnym stażem pracy, od których zależy nabycie prawa do emerytury pomostowej; przy czym w niektórych wypadkach, aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej konieczne będzie uzyskanie orzeczenia o niezdolności do wykonywania określonego rodzaju pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

I tak:

• pracownicy, wykonujący prace w szczególnych warunkach, wymienione w
  pkt 25 załącznika nr 1 do ustawy (prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy) lub prace o szczególnym charakterze, wymienione w pk1 załącznika nr 2 do ustawy (prace pilota lub instruktora statków powietrznych) nabędą prawo do emerytury, jeżeli:

- osiągnęli wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn;

- uzyskali orzeczenie o niezdolności wykonywania takiej pracy, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze - Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696, z póź. zm. (zgodnie z art. 5 ustawy o emeryturach pomostowych oraz pkt 25 zał. Nr 1 i pkt 1 zał. nr 2),

• pracownicy wykonujący w morskich portach handlowych oraz przedsiębiorstwach działających na rzecz tych portów, prace w szczególnych warunkach, wymienione w pkt 21 załącznika nr 1 do ustawy (prace fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku) lub prace o szczególnym charakterze, wymienione w pkt 12 załącznika nr 2 do ustawy (prace operatorów żurawi wieżowych, do obsługi których są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne oraz dźwignic portowych lub stoczniowych) nabędą prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

- ukończyli wiek 55 lat;

- wykonywali tego rodzaju pracę przez okres 15 lat (art. 6 ustawy oraz pkt 21 zał. Nr 1 i pkt 12 zał. nr 2),

• pracownicy wykonujący w hutnictwie prace w szczególnych warunkach, wymienione w pkt 4-12 załącznika nr 1 do ustawy nabędą prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

- osiągnęli wiek, wynoszący co najmniej 55 lat;

- mają okres pracy w szczególnych warunkach w hutnictwie wymienionej w pkt 4-12 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 15 lat;

- lekarz medycyny pracy wydał orzeczenie o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach, wymienionych w pkt 4-12 załącznika nr 1 do ustawy (zgodnie z art. 7 ustawy oraz pkt 4-12 zał. nr 1),

• pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach, wymienione w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy (prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych, prace rybaków morskich, prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów, zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem) nabędą prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

- osiągnęli wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn;

- mają okres takiej pracy wynoszący co najmniej 10 lat ( art. 8 ustawy oraz pkt 20, 22, 32 zał. nr 1),

• pracownicy wykonujący prace maszynistów pojazdów trakcyjnych, wymienione w pkt 5 załącznika nr 2 do ustawy (prace maszynisty pojazdów trakcyjnych, maszynisty instruktora, maszynisty zakładowego, maszynisty wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych
  i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowcy lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM oraz pomocnika maszynisty pojazdów trakcyjnych) nabędą prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

- ukończą wiek 50 lat (w wypadku kobiet) i wiek 55 lat (w wypadku mężczyzn);

- mają okres pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych, wynoszący co najmniej 15 lat;

- uzyskają od lekarza medycyny pracy orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych (art. 9 ustawy, pkt 5 zał. nr 2),

• członkowie zawodowych ekip ratownictwa górskiego mogą nabyć prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

- osiągnęli wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn;

- mają okres pracy jako członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego, wynoszący co najmniej 10 lat (art. 10 ustawy),

• pracownicy wykonujący prace górnicze w rozumieniu przepisów art. 50 c ustawy o emeryturach i rentach z FUS nabędą prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

- osiągnęli wiek, wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

- mają okres pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat (art. 11 ustawy).

Należy wyraźnie podkreślić że prawo do emerytury pomostowej dla w/w grup pracowników będzie przysługiwać wówczas, jeżeli spełnią oni również pozostałe warunki wymienione w art. 4 pkt 1, 4-7 ustawy o emeryturach pomostowych (art. 4 ustawy).

c) możliwość ustalenia prawa do emerytury pomostowej ubezpieczonym, którzy po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywali pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Przepis art. 49 ustawy umożliwia również ustalenie prawa do emerytury pomostowej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy wprawdzie po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywali pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowych wykazach prac, lecz takiego rodzaju pracę wykonywali przed dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych. Warunkiem uzyskania emerytury na podstawie tego przepisu jest jednak posiadanie na dzień 1 stycznia 2009 r., wymaganego w przepisach regulujących nabycie uprawnień do emerytury pomostowej, okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowych wykazach prac oraz spełnienie pozostałych ustawowych warunków do uzyskania emerytury pomostowej.

3. Wysokość emerytury pomostowej

Zgodnie z art. 14 ustawy o emeryturach pomostowych, emeryturę pomostową stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej, tablic średniego trwania życia, służących do obliczenia emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Podstawą obliczenia emerytury pomostowej jest zwaloryzowana kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca, poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.

Jeżeli pracownik jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zakładzie.

Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że kwota emerytury pomostowej nie może być niższa, niż kwota najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Jeżeli po dniu przyznania prawa do emerytury pomostowej świadczeniobiorca podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysokość emerytury pomostowej ulega ponownemu ustaleniu na zasadach przyjętych dla emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

4. Postępowanie w sprawach emerytur pomostowych

Postępowanie w sprawie o emerytury pomostowej wszczyna się na wniosek pracownika, zgłoszony bezpośrednio lub za pośrednictwem płatnika składek w ogarnie rentowym (formularz ZUS - wniosek o emeryturę).

W celu udowodnienia wymaganego szczególnego stażu pracy, do wniosku o emeryturę pomostową winny zostać dołączone świadectwa pracy, potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz zaświadczenia, wydane przez płatników składek, potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze,
w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, są dokumentowane na zasadach dotychczasowych. Okresy te zostaną uwzględnione tylko wtedy, jeśli praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze winny być potwierdzone przez zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, lub w świadectwie pracy § 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Przy wydawaniu zaświadczeń lub świadectw pracy pomija się okresy niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenia lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Jeśli chodzi natomiast o potwierdzanie przez płatników składek okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, to w zaświadczeniach wykonywania takiej pracy powinien zostać potwierdzony fakt wykonywania pracy wymienionej w konkretnym punkcie załącznika nr 1 lub nr 2 do ustawy wykaz prac oraz czy była ona wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy. Płatnik składek winien jednak przy wystawianiu zaświadczenia pominąć okresy niewykonywania pracy wskazane w art. 12 ustawy o emeryturach pomostowych.

Obowiązek wydawania przez płatników składek zaświadczeń potwierdzających pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych, wykonywaną po dniu 31 grudnia 2008 r. - do czasu przekazania zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w roku 2010 i informacji dotyczącej pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach, którzy w 2009 r. wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - (wynika z art. 50 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych). Zaś obowiązek wydawania takich zaświadczeń, za prace wykonywane przed dniem 1 stycznia 2009 r. został określony w art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych.

Decyzję w sprawie emerytury pomostowej, co do zasady, wydaje organ rentowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pracownika. Od decyzji organu rentowego w sprawie emerytury pomostowej przysługuje ubezpieczonemu prawo wniesienia odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni od doręczenia ubezpieczonemu odpisu decyzji (art. 25 ustawy).

5. Zawieszenie prawa do emerytury pomostowej

Prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu lub wysokość emerytury pomostowej ulega zmniejszeniu, wskutek osiągania przychodów z tytułu prowadzenia działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.
W tym zakresie stosuje się odpowiednio zasady przewidziane w ustawie o emeryturach i rentach z FUS (art. 103 ust. 3, 104-106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Ponadto prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu i to bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu, jeżeli osoba, mającą ustalone prawo do takiej emerytury podejmie pracę w szczególnych warunkach, lub o szczególnym charakterze, wymienioną w nowych wykazach prac (art. 17 ust. 4).

6. Tryb odwoławczy związany z uznawaniem danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Płatnik składek jest zobowiązany od dnia 1 stycznia 2010 r. prowadzić wykaz stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz ewidencję pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 41 ust. 4 ustawy).

To zatem na płatniku składek będzie ciążył obowiązek oceny, czy dany rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika na określonym stanowisku pracy powinien być uznany za pracę w szczególnych warunkach, czy też o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych (link do art. 3 ustawy i do wykazów prac).

Należy podkreślić, jednak, że decyzja ta będzie podlegała kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. W przypadku nieumieszczenia przez płatnika składek danego pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, pracownikowi będzie przysługiwała skarga do Państwowej Inspekcji Pracy (art. 41 ust. 6 ustawy).

Jeżeli skarga taka zostałaby uwzględniona, to wówczas właściwe ograny Państwowej Inspekcji Pracy będą uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W sytuacji natomiast, gdyby decyzja inspektora pracy była niekorzystna dla pracownika, będzie mu przysługiwało od niej odwołanie do okręgowego inspektora pracy, którego z kolei decyzja będzie mogła być skontrolowana na drodze sądowego postępowania administracyjnego.

Ewentualnie ustalenie, czy dana praca była wykonywana przez ubezpieczonego w szczególnych warunkach lub była pracą o szczególnym charakterze może się również dokonać w sądowym postępowaniu odwoławczym (przed sądami ubezpieczeń społecznych) - wskutek zaskarżenia przez ubezpieczonego decyzji organu rentowego o odmowie prawa do emerytury pomostowej.

Wcześniejsze emerytury

30.01.2009

1. Uwagi wstępne

Warunki, których spełnienie uprawnia do emerytury, tryb postępowania organu emerytalno-rentowego i zasady wypłaty świadczeń są uregulowane przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmian.).

Prawo do emerytury ustala w formie decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie udokumentowanego wniosku osoby zainteresowanej, spełniającej wymagane warunki.

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS utrzymała dotychczasowe zasady wcześniejszego przejścia na emeryturę dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., natomiast ograniczyła możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę dla osób urodzonych po 1948 r. Nastąpi więc stopniowe wygaszanie przepisów umożliwiających przejście na emeryturę przed osiągnięciem pełnego wieku emerytalnego (60 lat - kobieta i 65 lat- mężczyzna). Wyjątek stanowią emerytury dla górników (art. 50a-50e ustawy o emeryturach i rentach z FUS), które dotyczą wszystkich ubezpieczonych, bez względu na datę urodzenia jak również emerytury pomostowe.

Do kiedy należy spełnić warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury?

Dla osób urodzonych przed 1949 r. nie wprowadzono żadnej daty granicznej na spełnienie warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury (art. 29- 50 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). W stosunku do kobiet, które urodziły się do 31 grudnia 1948 r. - przepisy o wcześniejszej emeryturze w praktyce straciły już zastosowanie, bo kobiety te ukończyły już 60 lat życia, czyli pełny wiek emerytalny. Z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę mogą natomiast nadal korzystać mężczyźni urodzeni przed 1949 r., którzy nie osiągnęli jeszcze pełnego wieku emerytalnego (65 lat).

Osoby, które urodziły się po 1948 r. mają prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli wymagane warunki spełniły w ściśle określonym czasie i nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego. Osoby, które przystąpiły do OFE, mają prawo do wcześniejszej emerytury pod warunkiem, że wraz z wnioskiem o jej przyznanie złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (link do art. 46 i 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Ponadto nie wszystkie przepisy dotyczące wcześniejszego przejścia na emeryturę stosuje się do osób urodzonych po 1948 r.

 

2. Wcześniejsza emerytura dla pracowników

Pracownik, który nie osiągnął pełnego wieku emerytalnego (tj. 60 lat - kobieta i 65 lat - mężczyzna), może mieć przyznaną emeryturę, jeśli spełnił następujące warunki:

• kobieta - osiągnęła 55 lat życia i udowodniła co najmniej 30-letni staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy), albo przynajmniej 20-letni staż ubezpieczeniowy, jeśli jest całkowicie niezdolna do pracy,

• mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni staż ubezpieczeniowy, albo jeżeli ma co najmniej 25-letni staż ubezpieczeniowy i został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

Osoba, która była pracownikiem przez cały okres wymagany do przyznania tej emerytury (czyli w przypadku kobiety przez 20 lub 30 lat, w przypadku mężczyzny przez 25 lub 35 lat), nie musi spełniać żadnych dodatkowych warunków.

Osoba, która osiągnęła wymagany staż ubezpieczeniowy, ale składa się on nie tylko z okresów zatrudnienia, ale także z okresów innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym (np. pracy na podstawie umowy zlecenia, agencyjnej, działalności gospodarczej) i okresów nieskładkowych (np. okresu nauki w szkole wyższej, urlopu wychowawczego), ma prawo do wcześniejszej emerytury tylko wtedy, jeżeli:

• ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę była pracownikiem oraz

• w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawała w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy.

Jeśli na wcześniejszą emeryturę przechodzi osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy, to nie musi mieć sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia w ostatnich 24 miesiącach ubezpieczenia. Wystarczy jakikolwiek okres ubezpieczenia pracowniczego, ale musi być ono ostatnim ubezpieczeniem, jakiemu podlegał rencista (art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Dla pracowników, którzy urodzili się przed 1949 r. nie określono żadnego końcowego terminu na spełnienie wymaganych warunków.

Natomiast pracownicy urodzeni po 31 grudnia 1948 r., mają prawo do wcześniejszej emerytury tylko wtedy, jeśli wymagane warunki (wiek, staż pracy, niezdolność do pracy) spełnili najpóźniej 31 grudnia 2008 r. (art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Możliwość taką mają zatem tylko kobiety, które urodziły się w latach 1949-1953 r., bo tylko one wymagany wiek 55 lat ukończyły do 31 grudnia 2008 r.

Kobieta urodzona w latach 1949-1953 ma prawo do wcześniejszej, jeżeli najpóźniej w dniu 31 grudnia 2008 r.:

- osiągnęła 55 lat życia i co najmniej 30 letni staż ubezpieczeniowy, albo

- osiągnęła 55 lat życia i co najmniej 20 letni staż ubezpieczeniowy oraz stała się całkowicie niezdolna do pracy.

Jeśli przez cały 20 lub 30 - letni okres pozostawała w stosunku pracy, nie musi spełnić żadnych dodatkowych warunków.

Natomiast kobieta, która do końca 2008 r. osiągnęła wymagany wiek i staż ubezpieczeniowy, ale składa się on nie tylko z okresów zatrudnienia, ale także z okresów innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym (np. pracy na podstawie umowy zlecenia, agencyjnej, działalności gospodarczej) i okresów nieskładkowych (np. okresu nauki w szkole wyższej, urlopu wychowawczego), ma prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli:

• ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę była pracownikiem oraz

• w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawała w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Te dodatkowe warunki należy spełnić w okresie poprzedzającym zgłoszenie wniosku o emeryturę (art. 29 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Ponieważ wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury może być zgłoszony po 2008 r., te dodatkowe warunki także mogą być spełnione po 2008 r.

Czy przystąpienie do OFE uniemożliwia przejście na wcześniejszą emeryturę?

Członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym nie jest przeszkodą w uzyskaniu wcześniejszej emerytury. Kobieta, która jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego musi jednak razem z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę złożyć wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Wniosek o wcześniejszą emeryturę należy zgłosić przed osiągnięciem 60 lat życia - wówczas emerytura będzie obliczona na dotychczasowych tzw. starych zasadach. Jeśli kobieta zgłosi wniosek o przyznanie emerytury po dniu, w którym osiągnęła 60 lat życia, to nie będzie podstaw prawnych do przyznania jej wcześniejszej emerytury. W takiej sytuacji ZUS przyzna emeryturę w związku z osiągnięciem 60 lat życia (art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) i obliczy ją częściowo według starych a częściowo według nowych zasad (art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Jeśli kobieta, która wniosek o emeryturę zgłosiła dopiero po osiągnięciu 60 lat życia jest członkiem OFE i nie wystąpi z wnioskiem o przekazanie środków zgromadzonych na jej rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, to ZUS policzy emeryturę w całości według nowych zasad (art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

 

3. Emerytura z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zasady nabywania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określają przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z póż. zm.). Natomiast wiek emerytalny, wymagany do nabycia prawa do emerytury staż pracy oraz rodzaje prac określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Rodzaje prac w szczególnych warunkach są wymienione w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia. Natomiast szczegółowy wykaz stanowisk prac w szczególnych warunkach zawarty jest w zarządzeniach resortowych wydanych przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze.

Jakie warunki należy spełnić?

Osoba ubiegająca się o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zobowiązana jest udokumentować ogólny staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy) wymagany do uzyskania emerytury, tj. 20 lat w przypadku kobiety i 25 lat w przypadku mężczyzny, w tym - zależnie od rodzaju pracy - co najmniej 10 lub 15 lat zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wiek emerytalny jest zróżnicowany w zależności od rodzaju pracy, jej stopnia uciążliwości.

Kto może uzyskać wcześniejszą emeryturę z tytułu warunków pracy?

Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. mogą przejść na wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w każdym czasie, bez względu na to kiedy spełniły wymagane warunki. W praktyce możliwość taką mają jeszcze mężczyźni, ponieważ kobiety osiągnęły już pełny wiek emerytalny (60 lat).

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., mogą przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli warunki dotyczące wymaganego stażu pracy (ogółem i w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) i osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego spełniły do końca 2008 r. i nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo wraz z wnioskiem o emeryturę złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w takim funduszu, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Prawo do wcześniejszej emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i rozwiązaniu stosunku pracy mogą uzyskać również te osoby urodzone po 1948 r., które w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęły ogólny staż pracy wymagany do uzyskania emerytury, tj. 20 lat w przypadku kobiety i 25 lat w przypadku mężczyzny, w tym - zależnie od rodzaju pracy - co najmniej 10 lub 15 lat zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 184 i 185 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Osoby, które na dzień 1 stycznia 1999 r. miały pełny staż ubezpieczeniowy wymagany do emerytury, w tym wymagany okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą zatem osiągnąć wiek uprawniający do wcześniejszej emerytury po dniu 31 grudnia 2008 r. Członek OFE spełniający warunki do wcześniejszej emerytury do dnia 31 grudnia 2008 r. ma do niej prawo, jeżeli wraz z wnioskiem o jej przyznanie złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które nie spełniają warunków do wcześniejszej emerytury, mogą ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej (zgodnie z treścią ustawy o emeryturach pomostowych).

4. Wcześniejsza emerytura dla osób uprawnionych do renty wypadkowej lub z tytułu choroby zawodowej

Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r., które są uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem przy wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodarczej, działalności artystycznej lub twórczej, umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo przy wykonywaniu przez osoby duchowne i zakonne czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy zaistniałym do dnia 31 grudnia 2002 r. albo wskutek choroby zawodowej, mogą przejść na emeryturę:

- kobieta w wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy,

- mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.

Osoby, które urodziły się po 1948 r. nie mają prawa do tej emerytury.

5. Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli objętych Kartą Nauczyciela

Nauczyciel objęty przepisami ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2003 r. nr 118, poz. 1112 ze zm.) może przejść na emeryturę bez względu na wiek (link do art. 88 Karty Nauczyciela) lub też na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym - na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze. zm.) (zgodnie z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów). Może także nabyć prawo do wcześniejszej emerytury, przewidzianej dla ogółu pracowników (art. 29 i art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Emerytura bez względu na wiek

Na emeryturę bez względu na wiek mogą przejść (po rozwiązaniu stosunku pracy na swój wniosek) nauczyciele mający co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze (praca nauczycielska), zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym (art. 88 Karty Nauczyciela).

Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. mają prawo do emerytury bez względu na wiek, jeżeli do dnia 31 grudnia 2008 r. osiągnęli staż pracy wymagany do jej przyznania. Prawo do emerytury bez względu na wiek przysługuje pod warunkiem rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek nauczyciela.

Nauczyciel, który jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego uzyska prawo do tej emerytury, jeżeli z wnioskiem o jej przyznanie (po rozwiązaniu stosunku pracy) złoży wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Rozwiązanie stosunku pracy przez nauczyciela, który chce przejść na emeryturę bez względu na wiek nie musiało nastąpić po 31 grudnia 2008 r. Również po tej dacie może być zgłoszony wniosek o emeryturę, jednakże nie później niż przed ukończeniem 60 roku życia przez kobietę i 65 roku życia przez mężczyznę. Tylko wtedy ZUS przyzna emeryturę bez względu na wiek i wysokość emerytury ustali według tzw. starych zasad wymiaru (link do art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Zgłoszenie wniosku o emeryturę po ukończeniu powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego (60 lat - kobieta, 65 lat - mężczyzna), nawet jeżeli nauczyciel spełnił warunki do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, spowoduje przyznanie emerytury z tytułu osiągnięcia pełnego wieku emerytalnego i obliczenie jej wysokości wg nowych zasad (art. 26 i art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

O przyznanie emerytury na warunkach określonych w art. 88 Karty Nauczyciela może ubiegać się nie tylko nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze czasu zajęć, ale również nauczyciel zatrudniony w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru czasu zajęć. Przepis ten dotyczy również nauczycieli przebywających na urlopie bezpłatnym, m.in. w związku z pełnieniem z wyboru funkcji publicznych.

Emerytura dla nauczyciela, który osiągnął 55 lat życia - kobieta i 60 lat - mężczyzna

Nauczyciel, jako pracownik zatrudniony w szczególnym charakterze (art. 32 ust. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), może przejść na wcześniejszą emeryturę na podstawie § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (link do § 15 rozporządzenia). Nauczyciel ma prawo do tej emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek wynoszący dla kobiet 55 lat i dla mężczyzn 60 lat,

- ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze (pracy nauczycielskiej) wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Nauczycielom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., prawo do tej emerytury przysługuje tylko wtedy, jeżeli wymagane warunki spełnili do dnia 31 grudnia 2008 r. oraz nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo wraz z wnioskiem o emeryturę złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Możliwość przejścia na emeryturę na podstawie § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. mają również osoby, które na dzień 1 stycznia 1999 r. mają staż ubezpieczeniowy wynoszący dla kobiet 20 lat, a dla mężczyzn 25 lat, w tym co najmniej 15-letni okres pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia (wraz z wnioskiem o emeryturę) wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy, w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

6. Emerytura wcześniejsza dla nauczyciela akademickiego

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365), prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy naukowej zachowali nauczyciele akademiccy urodzeni przed dniem 31 grudnia 1948 r. (art. 267 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym). W praktyce możliwość ta dotyczy więc tylko mężczyzn. Nauczyciel akademicki może na swój wniosek, przejść na emeryturę po ukończeniu 60 lat, jeżeli ma 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 20 lat w szkolnictwie lub instytucjach naukowych. Rozwiązanie stosunku pracy nie jest warunkiem przyznania emerytury.

 

7. Emerytura kolejowa

Kolejowa emerytura (link do art. 40 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) przysługuje pracownikowi urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., który spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat i 60 lat dla mężczyzn,

- ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei (link do art. 44-45 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. mają prawo do wcześniejszej emerytury kolejowej, jeżeli wymagane warunki spełniły do dnia 31 grudnia 2008 r. oraz nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo wraz z wnioskiem o emeryturę złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (link do art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które na dzień 1 stycznia 1999 r. miały co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy w przypadku kobiety i co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy w przypadku mężczyzny, w tym co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach (zatrudnienie na kolei) również mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po osiągnięciu (także po 31 grudnia 2008 r.) obniżonego wieku emerytalnego. Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy, w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

 

8. Emerytura górnicza

Z dniem 1 stycznia 2007 r. weszły w życie nowe przepisy określające warunki nabywania prawa do emerytury górniczej, które określają nowe zasady przechodzenia na emeryturę górniczą, bez względu na datę urodzenia ubezpieczonego. Stosuje się je zatem także do osób, które urodziły się po 1948 r. bez żadnych ograniczeń czasowych. (art. 50a-50e ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS).

Na podstawie dotychczasowych przepisów art. 50a-50e ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2006 r. mogą przejść na emeryturę górniczą osoby, które warunki określone w tych przepisach spełniły do 31 grudnia 2008 r. Wniosek o przyznanie świadczenia może być złożony również po tej dacie.

Osoby, które nie spełniają warunków do emerytury górniczej, mogą mieć z tytułu wykonywania pracy górniczej prawo do obniżenia wieku emerytalnego.

9. Emerytura bez względu na wiek dla osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki

Prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek dla osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki mają te osoby, które nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego i które do 31 grudnia 1998 r. spełniły wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do tego świadczenia tj. do tej daty:

- udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla kobiet co najmniej 20 lat, a dla mężczyzn co najmniej 25 lat oraz

- opiekują się dzieckiem, które zostało zaliczone do osób całkowicie niezdolnych do pracy i samodzielnej egzystencji bez względu na przyczynę chorobową lub zostało zaliczone do całkowicie niezdolnych do pracy z powodu stanów chorobowych wymienionych w § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149).

Ważne jest również to, aby ostatnim ubezpieczeniem wnioskodawcy przed dniem
1 stycznia 1999 r. było ubezpieczenie z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Ponadto warunkiem przyznania takiej emerytury jest udowodnienie niemożności podjęcia pracy albo konieczności jej zaprzestania ze względu na stan zdrowia dziecka i konieczność sprawowania nad nim stałej (ciągłej) opieki.

Możliwość uzyskania prawa do tej emerytury mają zatem jedynie te osoby (bez względu na datę urodzenia), które do dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie zgłosiły wniosku o jej przyznanie, mimo że spełniły warunki do nabycia prawa do tego świadczenia.