Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa

Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa, ekon. w ścisłym znaczeniu teoria zachowań firmy w otoczeniu doskonale konkurencyjnym; w szerszym znaczeniu teorie przedsiębiorstwa, zakładające maksymalizację zysku, jako cel, optymalizację decyzji (rachunek marginalny), jako metodę i neoklasyczne narzędzia analizy do badania produkcyjnych i rynkowych zachowań przedsiębiorstwa funkcjonującego w ramach rynku o różnym stopniu niedoskonałości (tzw. różnych strukturach rynku).

Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa traktuje przedsiębiorstwo, jako jednostkę, której podstawowym zadaniem jest przetwarzanie nabywanych czynników wytwórczych w produkty (usługi) zgodnie z technicznymi relacjami określonymi w funkcji produkcji; nie wnika w procesy zachodzące wewnątrz przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo utożsamia z właścicielem. Analizuje natomiast relacje firmy z wąsko i bezosobowo rozumianym rynkiem, który kształtuje ceny nakładów (na tzw. pochodnych rynkach czynników produkcji) oraz bieżącą cenę wytwarzanego dobra (na rynku danego produktu) w sposób aukcyjny, uniemożliwiający zarówno wpływ firmy na poziom cen, jak i na zachowania innych uczestników rynku. Przyjmuje, że celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku w określonym czasie, wymagająca optymalnych decyzji. W krótkim okresie swobodę wyboru ograniczają: możliwości produkcyjne określone przez funkcję produkcji oraz warunki rynku, zwłaszcza ceny czynników produkcji i cena produktu. Decyzje krótkookresowe dotyczą wyboru wielkości produkcji maksymalizującej zysk. Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa formułuje tu warunek maksymalizacji zysku w postaci tzw. warunku marginalnego (równości marginalnego kosztu i marginalnego utargu). W dłuższym okresie wybór dotyczy najbardziej efektywnych technik wytwarzania oraz wolumenu zasobów minimalizujących koszty danej produkcji. Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa rozwinęła analizę kosztów przedsiębiorstwa oraz wprowadziła do teorii kategorię kosztów utraconych możliwości, związanych z udostępnianymi firmie przez właściciela zasobami (kapitału, własnej pracy itp.). Wypracowała narzędzia analizy i, w ramach rygorystycznych założeń, stworzyła spójny system myślenia o ekonomii produkcji na poziomie przedsiębiorstwa, któremu rynek narzuca ceny.

Krytykowana m.in. za brak realizmu, za zawężenie obszaru analizy poprzez eliminację warunków instytucjonalnych, działań pozarynkowych, brak zainteresowania „wnętrzem” firmy, w tym splotem interesów kluczowych grup oraz za przyjęcie zysku, jako jedynego celu i kryterium racjonalności decyzji. Stymulowała powstawanie licznych koncepcji uzupełniających bądź (spornie) traktowanych, jako jej alternatywy (szkoła harwardzka, chicagowska szkoła w ekonomii, ewolucjonistyczna i behawioralna szkoła w mikroekonomii, nowa ekonomia instytucjonalna, teoria organizacji). Współcześnie debata nad neoklasyczną teorią przedsiębiorstwa toczy się także na płaszczyźnie szerszego metodologicznego sporu o to, czy teoretyczna konstrukcja oparta na nierealistycznych założeniach może wykazywać akceptowalny poziom trafności przewidywań (predykcja).