Zagadnienia na egzamin z mikroekonomii

1. Ekonomia jako nauka; jej geneza i rozwój:

Ekonomia – (grec. oikos – gospodarstwa domowe; nomos – prawa) SA to prawa funkcjonowania gospodarstw domowych. Nauka społeczna analizująca oraz opisująca produkcję, dystrybucję oraz konsumpcję dóbr. Twórcą ekonomii jest Arystoteles.

Geneza i rozwój:

• Rozwój ekonomii ściśle wiąże się z rozwojem gospodarki. Bardzo powolny rozwój, przyśpieszony gdy zamieniono gospodarkę naturalną na rynkową głównie za sprawą średniowiecznych kupców, którzy zakładali pierwsze manufaktury.

• W XV – XVIIw. Postawiono pytanie: Co jest przyczyną bogactwa narodu? W odpowiedzi uznano, że przyczyna jest produkcja rolna, ponieważ przynosi nową wartość.

• Merkantyniści (XVII – XVIIIw.) natomiast uważali, że przyczyną bogactwa narodu jest handel, a przejawem bogacenia gromadzenie pieniądza.

• Adam Smith i David Ricardo (XVIII w.) Ich odpowiedź na pytanie: Co jest przyczyną bogactwa narodu? Pogodziła inne odpowiedzi. Uważali oni bowiem, że do bogactwa przyczyniają się 3 czynniki: ziemia, kapitał, praca. Stworzyli system wiedzy o gospodarce ich czasów (gospodarka wolnorynkowa):

- w procesie produkcji uczestniczyło bardzo dużo małych wytwórców

- było dużo nabywców

- pojedynczy uczestnik nie miał znaczenia

Smith – niewidzialna ręka rynku – rynek wymuszał wytwarzanie określonych produktów i ich sprzedaż po niższej cenie (samoregulacja).

Ricardo – wpływ rolnictwa na gospodarkę

Panowie zajmowali się też wpływem handlu zagranicznego.

Dzięki nim ekonomia wyodrębniła się z filozofii i stała się samodzielna. Ich poglądy nazywane są ekonomią klasyczną a ich zwolennicy neoklasykami.

• Przyśpieszony rozwój = zmiany strukturalne w gospodarce.

Konkurencja powodowała:

- obniżkę cen

- zmniejszenie liczby producentów

- koncentrację najsilniejszych producentów

- powstawanie przedsiębiorstw – monopoli (podporządkowanie sobie rynku)

- brak samoregulacji w wyniku czego kryzys nadprodukcji ekonomicznej

- ograniczenie produkcji

- kryzys (spadek produkcji, zysków, dochodów)

- 1929 – 1934r – kryzys światowy (produkcja w skali świata spadła o ponad 50%)

Państwo zaczyna ingerować w gospodarkę (Program New Deal – prezydent Roselvelt)

Następuje regulacja rynku za pomocą robót publicznych (rozbudowa infrastruktury = rośnie zapotrzebowanie na surowce, maszyny, pracowników, itp.) Państwo wytwarza zapotrzebowanie za pomocą reakcji łańcuchowej, np. zatrudniony pracownik ma większe zapotrzebowanie na jedzenie.

• John Keynes – (nowy pogląd na gospodarkę) sformułował teorię cyklicznego rozwoju gospodarki. Założenie – wpływ monopoli na rynkowy system regulacji. John stwierdził, że podmiotem wpływającym na kryzys jest państwo, które tworzy dodatkowy popyt (niedopuszczalne zwiększenie podaży). Twierdził, że państwo może być skuteczne jeśli wyprodukuje dużą ilość banknotów o najniższym nominale następnie zakopie je i wynajmie ten teren do ich eksploatacji (zapotrzebowanie na pracowników). Nastąpiło by wtedy zwiększenie popytu a podaż pozostała by bez zmian. Próby wyprowadzenia gospodarki z kryzysu zostały uznane przez faszystów za działania zbrojne co doprowadziło do II wojny światowej. Keyne stworzył obraz współczesnej mu gospodarki sprzeczny z ekonomią klasyczną (twierdził, że rynek nie jest samowystarczalnym regulatorem). Uważał, że rynek trzeba wesprzeć odpowiedzialną polityka – rewolucja Keynes’a.

• Po II wojnie światowej powstało wiele nowych szkół. Powstała ekonomia liberalna (opozycja do poglądów Keynes’a). Ekonomiści liberalni twierdzili, że rynek jest sprawnym mechanizmem regulacji, a na kryzysy ma wpływ ingerencja przedmiotów nierynkowych np. państwo. Ekonomia liberalna nie stanowi jednolitej orientacji – posiada subszkoły. Jedną z nich jest a jednocześnie samodzielną jest monetaryzm.

• Monetaryzm- twórca Milton Friedman. Akceptował teorię, że im mniej państwa w gospodarce tym lepiej, ale uważał że współczesne państwo odpowiada za rynek pieniądza (zaniechano wymiany pieniądza na złoto i srebro). Twierdził również, że to od państwa zależy wartość i ilość pieniędzy, która powinna być wystarczalna do wykonywania produkcji i dystrybucji. Za dużo pieniędzy – inflacja, za mało – deflacja. Państwo nie może przestać regulować pieniądza. Cała reszta – państwo nie powinno się wtrącać, wystarczy działanie samoregulacji rynku.

1. Przedmiot i główne działy współczesnej ekonomii:

Ekonomia współczesna (A. Smith i D. Ricardo) – odpowiada na pytania: Na co przeznaczyć czynniki produkcji by otrzymać odpowiednie rezultaty? Jak ulokować niedobór zasobów by otrzymać korzyści. Ekonomia próbuje rozwiązać coś co jest nie do rozwiązania, gdyż nie da się w zupełności zaspokoić wszystkich ludzkich potrzeb. Ekonomia próbuje zmniejszać niedobór środków, formułuje prawa ekonomiczne, które są jej przedmiotem.

Główne działy:

- mikroekonomia – analiza zachowania poszczególnych elementów tworzących gospodarkę (gospodarka domowa, przedsiębiorstw, rynkowa).

- makroekonomia – analiza gospodarki jako całości

- mezoekonomia – w ekonomii opis i analiza zjawisk związanych z procesami przemian strukturalnych, tzn. zmiany relacji między gałęziami i sektorami produkcji zatrudnienia oraz regionami.

- ekonomia globalna - wykracza swoim zasięgiem poza obszar mikroekonomii. Występują w niej korporacje o charakterze międzynarodowym, które w skrócie nazwać można olbrzymimi przedsiębiorstwami.

1. Prawa ekonomiczne; ich rodzaje i charakter działania:

Prawa ekonomiczne – stale powtarzające się w procesie gospodarczym relacje. Prawa posiadają 4 cechy: statystyczność, historyczność (prawo Kopernika – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy), obiektywizm działania (prawa eko. działają niezależnie od woli i świadomości ludzi), żywiołowość (prawa nie poddają się kontroli przez człowieka). Opisują rzeczywistość gospodarczą.

Rodzaje praw ekonomicznych:

• Ze względu na charakter relacji (zależności):

- przyczynowo skutkowe – działają wówczas gdy 2 lub więcej zdarzeń maja miejsce zawsze jedno po drugim. 1 zdarzenie – przyczyna, reszta – skutki. Takim prawem jest prawo popytu (ujemne zależności między prawem a popytem). Jeżeli maleje cena to wzrasta popyt i odwrotnie. Zmiana ceny jako przyczyna.

- współistnienia – oznaczają sytuację kiedy 2 lub więcej zdarzeń występują zawsze w tym samym czasie (struktura zdarzeń). Przy wytwarzaniu produktu z danego zasobu surowca powstaje produkt oraz proporcjonalna do niego ilość odpadów.

- funkcjonalne – zjawisko ilościowo wymierne – zależności , które można przedstawić w postaci funkcji matematycznej, np. prawo popytu.

• Przyczyny generacji prawa ekonomicznego, kryterium występowania praw/a:

* ekonomiczne prawa postępowania ludzi

* prawa splotu działań ludzkich

* techniczne bilansowe prawa produkcji

- postępowania ludzi – odzwierciedlenie działania bodźców (sytuacja lub czynnik) stymulujących lub wymuszających określone zachowanie (strata, zysk, dochód). Reakcja ludzi na działanie bodźców ekonomicznych (jaka praca, taka płaca)

- splotu działań ludzkich – współpraca/kooperacja ludzi. Relacje wymienne.

- techniczne bilansowe prawa produkcji (bilans – dwustronne zestawienie nakładów i wyników) Relacje wynikające z technologii (ogół metod wytwarzanych w produkcji) np. jednoczesne wytwarzanie produktów i odpadów z jednego surowca.

Metoda ekonomiczna – 3 następujące po sobie etapy:

- abstrakcji – wykrywanie ogólnych praw poprzez obserwowanie dużej masy zdarzeń.

- stopniowej konkretyzacji – ocena jak zmiana ceny wpływa na popyt, lub kiedy wzrost zwiększa popyt (anomalie).

- weryfikacji – skonkretyzowanie prawa ekonomicznego.

1. Podmioty gospodarki rynkowej i ich współdziałanie:

Podmioty:

- państwo

- gospodarstwo domowe

- przedsiębiorstwo

1. Charakterystyka konkurencji doskonałej i niedoskonałej:

Konkurencja doskonała – taka, w której wszystkie przedsiębiorstwa i konsumenci uznają, że ich działania nie wpływają na wysokość ceny rynkowej. Musi się ona składać z wielu nabywców i wielu sprzedawców. Miała miejsce w czasach leseferyzmu (państwo przestało ingerować w gospodarkę XIX-XXw.) Rynek był bardzo podzielony. Konkurencja cenowa, mała różnorodność towarów. Polityka – aby obniżyć ceny należy obniżyć koszty (przymus wolnej konkurencji). Kto nie obniżał kosztów wypadał z rynku. Występuje zjawisko dywersyfikacji (zróżnicowanie struktury asortymentowej produkcji, wprowadzenie nowych odmian już produkowanych produktów, zaspokajanie klientów, konkurencja poprzez jakość). W wyniku tych działań powstaje reklama i promocja sprzedaży, np.. stosowanie upustów (rynek przestaje być wolny i wkracza w I etap monopolizacji). Słabnie przymus obniżania kosztów, następuje koncentracja produkcji i kapitału.

Konkurencja niedoskonała – gospodarka dotknięta procesem monopolizacji (procesu powstawania monopoli w wysoko rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, będący efektem koncentracji kapitału i produkcji).

1. Formy monopoli wyższego i niższego rzędu:

• Niższego rzędu:

- pool

- ringi

- kartele

- syndykaty

Pool i ringi maja praktycznie już wymiar historyczny. Celem umowy było ograniczenie kontaktów, umowy miały charakter ustawy i obowiązywały tylko na czas kryzysu. Koniec kryzysu – koniec współpracy.

Kartele – umowa ograniczenia kont, w której zakłada się prowadzenie wspólnej polityki cenowej oraz podziału rynku. Trwała umowa, występuje do dnia dzisiejszego. Kartel ropny ma wpływ na współczesna gospodarkę globalną.

Syndykat – rozwinięta forma kartelu. Umowa na rynku, w syndykacie powołane jest biuro rynku zbytu i następuje centralizowana sprzedaż.

• Wyższego rzędu:

Ten rodzaj powstaje gdy dwa rodzaje produkcji łączą się w jedno duże przedsiębiorstwo.

- trust

- koncern

-konglomerat

Trust – inaczej zjednoczenie przedsiębiorstw, które wytwarzają podobne lub takie same produkty łączą się w jedno wielkie. (połączenie poziome)

Koncern – polega także na połączeniu przedsiębiorstw ale w innych relacjach. Łączą się w układzie pionowym. Poprzez etapy produkcji w koncernie łączą się przedsiębiorstwa, które zajmują się kolejnymi fazami produkcji.

Konglomerat – charakteryzuje się największą złożonością ponieważ łączy ze sobą przedsiębiorstwa w układzie pionowym i poziomym, a także takie które nie są z sobą związane są one wielkie o zakresie globalnym, zdarza się że mają wpływ na gospodarkę ekonomiczną kraju. Powstały ze względu na ograniczenie ryzyka poprzez rozproszenie produkcji. Zmiana technologii koncentracji produkcji powoduje rozwój produkcji na większą skale.

1. Stopień monopolizacji rynku (Charakterystyka konkurencji monopolistycznej, oligopolu i monopolu pełnego):

Konkurencja monopolistyczna - Posiada cechy zarówno monopolu jak i konkurencji. Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się tym, że na rynku współzawodniczy wiele przedsiębiorstw, istnieją bariery wejścia i bariery wyjścia, jednak są one niewielkie. Z drugiej strony produkty wytwarzane przez firmy są niejednorodne, dzięki czemu krzywa popytu na produkt każdej z firm jest malejąca. Jest to cecha charakterystyczna dla monopolu i różni się od konkurencji doskonałej, gdzie krzywa popytu jest pozioma. Mimo że firmy produkują zróżnicowane produkty, zakłada się, że struktura ich kosztów jest jednakowa.

Konkurencja oligopolu - jest to kolejne stadium po konkuręcji niedoskonałej.

Występuje on gdy następuje koncentracja rynku gdy przedsiębiorstwa się rozrastają a mniejsze upadają i dochodzi do niej gdy zostaje ich niewiele (kilka lub kilkanaście) mówi się wtedy że rynek wszedł w rynek oligopolu.

Rynek oligopoli przechodzi dwie fazy:

1. oligopolu nieustabilizowanego,

2. oligopolu ustabilizowanego.

Ad 1. Gdy przedsiębiorstwa walczą zarówno konkurencją cenową jak i poza cenową. W rezultacie tej konkurencji dochodzi do swoistego podziału ryku przedsiębiorstwa po pewnym czasie tej walki zaczynają akceptować swoje miejsce na rynku gdy do tego dojdzie można mówić o oligopolu ustabilizowanym.

Ad 2. Ustaje rywalizacja cenowa miedzy przedsiębiorstwami. Oligopol do pewnego stopnia jest substytutem konkurencji doskonałej jedno przedsiębiorstwo zostaje tzw. „przywódcą cenowym” może zostać nim przedsiębiorstwo które produkuje jak najwięcej produktów lub uzyskuje jak najmniejsze koszty produkcji i wtedy ustala ono cenę za produkt na rynku.

Taką aby mogło ono mieć zysk ale i zarazem ograniczało zyski pozostałym (niższa cena ustala) oligopol charakteryzuje się stosunkowo dużą koncentracją.

Konkurencja monopolu pełnego –

- monopol administracyjny – państwo ustala ceny maksymalne.

- monopol pełny naturalny – powstaje gdy przedsiębiorstwo zdołało otrzymać nową technologię produkcji i uzyskało możliwość produkowania nowych nieznanych produktów.

Monopol ten to stan rynku na którym pojawia się pionier w jakiejś dziedzinie produkcji i jest on rynkiem zamkniętym dla nowych przedsiębiorstw.

Dlatego iż musi zainwestować w:

- technologię produkcji (wymyśleć lub nabyć technologię),

- uzbroić produkcję (kupić maszyny),

- wejść na rynek (marketing np. reklama, prezentacja, promocja)

Ale gdy przedsiębiorstwo które pierwsze wprowadzi produkt na rynku i zaczyna odnosić wymierne zyski, pojawią się przedsiębiorstwa które wykorzystają kapitał i też wchodzą na rynek. Monopol pełny po prostu jest stanem przejściowym. Gdy pojawi się drugi producent na rynku oligopolistycznym produkcja jest docelowym stanem rynku gdyż „dążą do niego z każdej strony”.

1. Spółki i ich rola w koncentracji kapitału oraz produkcji. Zasady funkcjonowania spółek akcyjnych:

Obok postępu tech. Działa drugi czynnik który przyśpiesza rolę tego akceleratora stanowi zmiany strukturalne prywatnej zasobności (kapitału).

Rozrost monopoli, przyśpieszyło pojawienie się spółek, co zwiększa kapitał, pojedynczy kapitał jest za mały ale łączenie kapitałów powoduje rozwój.

Pierwszy rodzaj spółki była tzw. spółka jawna.

Spółka jawna – w gruncie rzeczy nie odegrała dużej roli w koncentracji kapitału gdyż było za mało udziałowców ale i drugi czynnik wiązał się z tym ryzyko gdyż udziałowiec odpowiadał całym swoim majątkiem ale dzięki temu że się pojawiła nastąpił ich rozwój. Spółki jawne występują do dzisiaj w „małym biznesie”

Kolejnym etapem było pojawienie się spółki Z.O.O oznacza zmniejszone ryzyko własne ale podobna jest do spółki jawnej stąd nie ma możliwości do gromadzenia dużych kapitałów. Występują one w „drobnym i średnim biznesie”

Podstawą znacznie dla monopolizacji kolejna forma spółki S.A.

S.A. – podobnie jak Z.O.O. ogranicza odpowiedzialność udziałowców tylko do wkładu jaki włożyli w zakup akcji ponad to ma charakter anonimowy i posiada dużą liczbę udziałowców, funkcjonuje ona na zasadzie emisji i sprzedaży akcji.

AKCJA – w języku ekonomicznym określana jest jako papier wartościowy potwierdzający udział w spółce. Akcje dzielą się na anonimowe i imienne (głównie dla założycieli spółki)

AKCJONARIUSZ – jest to osoba nabywająca akcje on bierze odpowiedzialność za spółkę ale do kwoty wartości kupionych akcji i daje pewne uprawnienia, prawo do udziału z zysków ze spółki (DYWIDENDY)

Najwyższą władzą spółki jest jej walne zgromadzenie (parlament spółki), podejmuje ono decyzje o strategii spółki, podziale zysków podejmuje też decyzje personalne. Walne zgromadzenie podejmuje większość głosów zazwyczaj uczestnik ma tych głosów ile ma akcji z wyjątkiem akcji uprzywilejowanych, uprzywilejowania są różne ale mogą być takie które dają dodatkowe głosy w Polsce to max 3 głosy.

PAKIET KONTROLNY – W PRAKTYCE WYSTARCZY NAWET 20% AKCJI SPÓŁKI DLATEGO ŻE SPÓŁKI MAJĄ TYSIĄCE AKCJONARIUSZY.

1. Popyt: pojęcie, czynniki określające, elastyczność popytu:

Popyt – ilość dóbr jaką nabywcy są skłonni zakupić przy różnym poziomie ceny.

Wielkość popytu – ilość dóbr jaką nabywcy są skłonni zakupić w określonym momencie i po określonej cenie.

Czynniki określające:

- liczba nabywców

- dochody nabywców

- ceny innych dóbr, które względem danego dobra mogą być dobrami substytucyjnymi (zamienne) lub komplementarnymi (współdziałające).

- gusty i preferencje konsumentów

- efekt snobizmu i efekt naśladownictwa

• przewidywanie cen danego dobra w przyszłości.

Elastyczność popytu:

1. Cenowa elastyczność popytu – Ep – stosunek % względnej zmiany popytu na dobro do % względnej zmiany ceny tego dobra.

Ep = (deltaD/D) / (delta/P)

deltaD – bezwzględna zmiana popytu

deltaD = D_t+1 - D_t

D = D_t+1

Bezwzględna zmiana ceny – deltaP

deltaP = P_t+1 – P_t

P = P_t

- Cena elastyczna popytu zawsze przyjmuje wartość 0 lub ujemną

- Jeżeli Ep = 0 to popyt na dobro jest sztywny

- -1 < Ep < 0 to popyt na dobro jest nieelastyczny

- Ep = -1 to popyt na dobro jest elastyczny

- Ep = -nieskończoność to popyt na dobro jest doskonale elastyczny

• Mieszana cenowa elastyczność popytu – E_M – stosunek % względnej zmiany popytu na jedno dobro do % względnej zmiany drugiego dobra.

E_M = (deltaDx/Dx) / (deltaPy/Py)

deltaDx = Dx_t+1 – Dx_t

Dx = Dx_t

Delta Px = Px_t+1 - Py_t

Py = Py_t

E_M < 0 dobra komplementarne

E_M > 0 dobra substytucyjne

E_M = 0 dobra niezależne

• Dochodowa elastyczność popytu – E_I – stosunek % względny zmiany popytu na dobro do % względnej zmiany dochodu.

E_I = (deltaD/D) / (deltaI/I)

Popyt Dochód

D_t+1 – końcowy

D_t – początkowy

deltaD = D_t+1 - D_t

D = D_t

deltaI = I_t+1 - I_t

I = I_t

E_I najczęściej przyjmuje wartości dodatnie

E_I < 0 dobra niższego rzędu

E_I > 0 dobra normalne

E_I > 1 dobra luksusowe

E_I < 1 dobra podstawowe

1. Anomalie w funkcjonowaniu prawa popytu: paradoks Giffena i efekt Veblena:

Prawo popytu – Wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się ceteris Paribas popyt na ten produkt. Wraz ze spadkiem ceny produktu zwiększa się ceteris Paribas popyt na ten produkt.

Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Efekty Veblena - (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

1. Podaż i czynniki ją kształtujące, prawo podaży:

Podaż – ilość dobra jaka producenci (sprzedawcy) są gotowi dostarczyć na rynek w danym czasie i przy danej cenie.

Wielkość podaży – ilość dobra jaką sprzedawcy są skłonni dostarczyć na rynek w danym czasie i przy danej cenie.

Czynniki kształtujące:

- zmiana cen czynników produkcji

- zmiana technologii produkcji (rośnie)

- podatki i subsydia (wzrost podaży)

- liczba przedsiębiorstw w gałęzi produkcji

- przewidywanie cen

Prawo podaży – Wzrost ceny produktu prowadzi ceteris paribas do wzrostu oferowanych ilości tego produktu na rynku. Spadek ceny produktu prowadzi ceteris paribas do spadku oferowanych ilości tego produktu na rynku.

1. Historyczny rozwój form pieniądza i jego funkcje:

Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań. Jest to środek wymiany.

Początkowo rolę pieniądza pełniły różnorodne towary, zależnie od obszaru i kultury były to np.: herbata, sól, muszelki, bursztyn, sztuki bydła, jedwab. Jest to pieniądz towarowy. Z czasem zauważono, że najwygodniejszą formą środka płatniczego są metale- trwałe, łatwe w transporcie i łatwo można było je podzielić. Początkowo w obiegu znajdowały się po prostu nie obrobione bryłki metalu, żelazo oraz miedź i jej stopy, a później metale szlachetne. Monetę wynaleziono prawie jednocześnie w VII w. p.n.e. w kręgu cywilizacji greckiej: w Lidii, położonej na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej (dziś Turcji), oraz w Argolidzie (Peloponez), państwie Fejdona, do którego należała też bogata w pokłady srebra wyspa Egina. W dziejach pieniądza dwa wydarzenia zasługują na szczególną uwagę: pojawienie się pierwszych monet i wprowadzenie banknotów. Europejskie pieniądze papierowe sięgają korzeniami 1665 roku, kiedy to szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął wydawać kwity depozytowe. Określały one ilość srebra, jaką obywatel umieścił w banku.

Nieco inaczej rozpoczęła się natomiast historia pieniądza papierowego w Ameryce Północnej. Tam w XVII wieku pojawiły się banknoty emitowane nie przez banki, lecz przez władze.

Ewolucja pieniądza trwa. W XX wieku pojawił się pieniądz plastikowy, czyli karty kredytowe. Dzięki nim nie musimy nosić plików banknotów lub sakiewek z monetami. Wszelkie zobowiązania odpisywane są z naszego konta bankowego. Od 1 stycznia 1999 roku, 12 państw Unii Europejskiej przystąpiło do UGiW (Unii Gospodarczej i Walutowej) i przyjęło wspólną walutę euro, która początkowo była w obiegu bezgotówkowym, a od stycznia 2002 roku weszła również do użytku gotówkowego.

Funkcje pieniądza:

• powszechnie akceptowany jako środek płatniczy/ środek wymiany- pracownicy wymieniają usługi czynnika praca na pieniądz, ludzie kupują lub sprzedają dobra w zamian za pieniądz a jest on środkiem, za którego pośrednictwem ludzie dokonują wymiany dóbr i usług.

• jest jednostką rozrachunkową;

• jest środkiem przechowywania wartości ( środkiem tezauryzacji);

• miernikiem odroczonych płatności.

1. Pojęcie i rodzaje cen; struktura ceny detalicznej.

Cena- to suma, za którą dany zasób może być bezpośrednio nabyty. Wchodząc w jego posiadanie, właściciel nabywa tytuł do przeszłego strumienia kapitału, jakiego ten zasób może dostarczyć. To określona wartość, wyrażona w pieniądzu, przy której dwie strony transakcji (sprzedający i kupujący) są gotowi do wymiany towaru. Inne definicje ceny:

• Cena - wstępnie ustalona zapłata za określone dobro lub usługę,

• Cena - koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,

• Cena - pieniężny wyraz wartości,

• Cena - pewna wartość, z której musi zrezygnować dana osoba w zamian za nabycie jednostki dobra.

Rodzaje cen:

• Producenta - to cena, po której można nabyć towar bezpośrednio od wytwórcy,

• Hurtowa - czyli cena pośrednia (bez marży),

• Detaliczna - obejmuje wszystkie koszty produkcji, marketingu i dystrybucji(cena hurtowa + marża detaliczna),

• Urzędowe - inaczej regulowane, ustalane przez organy państwa,

• Maksymalne - pozbawiają strony możliwości umownego ustalenia ceny ponad określoną wartość,

• Minimalne - pozbawiają strony możliwości umownego ustalenia ceny poniżej określonej wartości,

• Wynikowe - stosowane są wówczas, gdy uprawniony organ wiążąco ustalił, w jaki sposób sprzedawca ma ustalić cenę, przy odpowiednim stosowaniu przepisów o cenie sztywnej lub maksymalnej,

• Sztywne - ceny sztywne sprawiają, że produkt sprzedawany jest po takiej samej cenie wszystkim nabywcą kupującym go na takich samych warunkach i w takich samych ilościach,

• Wolnorynkowe - kształtują się swobodnie w oparciu o prawo popytu i podaży,

• Równowagi - cena, przy której popyt na dane dobro jest równy jego podaży.

1. Rynkowe procesy dostosowawcze: równowaga rynkowa i nierównowaga rynkowa, model pajęczyny.

Równowaga rynkowa- jest to taka sytuacja na rynku danego dobra w której wielkość popytu równa jest wielkości podaży. Rynek na którym występuje stan równowagi jest rynkiem stabilnym. W przeciwnym wypadku mówimy o rynku niestabilnym.

Nierównowaga rynkowa- oznacza przewagę popytu nad podażą (nadwyżkowy popyt) lub odwrotnie, przewagę podaży nad popytem (nadwyżkowa podaż). Najogólniej rzecz biorąc, zjawiskom tak zdefiniowanej nierównowagi odpowiadają w skali gospodarki narodowej następujące jej symptomy:

• W przypadku nadwyżkowego popytu, zagregowany popyt przekracza lub zbliża się do pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki. W takiej sytuacji mogą wystąpić dwa zjawiska lub ich kombinacja: wzrost cen (inflacja), ograniczający realny popyt do możliwości jego zaspokojenia, lub wzrost deficytu handlowego i deficytu obrotów bieżących zwiększający podaż dóbr dzięki ich importowi z zagranicy.
• W przypadku nadwyżkowej podaży, zagregowany popyt jest znacznie niższy od zdolności produkcyjnych gospodarki. W takiej sytuacji część zasobów czynników produkcji jest niewykorzystana, czego najbardziej widocznym efektem jest utrzymywanie się wysokiego bezrobocia.

Model Pajęczyny- Założeniem występowania modelu „Pajęczyny” jest opóźniona reakcja producentów na zmienne rynkowe. Model pajęczyny obrazuje mechanizm dochodzenia do stanu równowagi przy założeniu, że podmioty rynkowe starają się dostosować swoje oczekiwania do zmieniających się warunków. W modelu pajęczyny dochodzenie do nowego stanu równowagi następuje poprzez oscylację.

1. Rzadkość dóbr i jej implikacje (konieczność dokonywania wyborów, rachunek ekonomiczny jako instrument podejmowania decyzji).

Rzadkość dóbr jest to luka pomiędzy ograniczoną ilością zasobów, a wielkością celów do realizacji, których zasoby te mogłyby być użyte. Oznacza to, że w danym miejscu i czasie określone podmioty nie posiadają wszystkich takich dóbr, które chciałyby posiadać i to w takiej ilości w jakiej uważają za potrzebne.

Implikacje rzadkości dóbr

1) konieczność wyboru, wariantu alokacji zasobów (Alokacja – przeznaczenie zasobu do realizacji konkretnego celu.)

W tej implikacji proces wyboru konkretnego kosztu alokacji konkretnego zasobu nazywamy gospodarowaniem. Gospodarowanie ma wymiar wewnątrz podmiotowy.

2) Koszt alternatywny – jest to wartość najlepszego z niezrealizowanych materiałów alokacji zasobów. Warunek optymalnej alokacji.

3) Mobilność alokacyjna (Używanie – jedna maszyna ma lepszą wydajność druga gorszą)

Rachunek ekonomiczny- Podstawowe narzędzie służące dokonywaniu wyborów ekonomicznych przy uwzględnieniu ograniczonych zasobów (pracy, kapitału, ziemi) i możliwych alternatyw ich zastosowania. Wykorzystuje różne warianty obliczeniowe i analityczne, na podstawie których można określić celowość przeprowadzenia zamierzonego projektu gospodarczego oraz opłacalność przedsięwzięcia. Stanowi porównanie uzyskiwanych efektów i możliwość wyboru optymalnej opcji, czyli najbardziej efektywnej ekonomicznie.

a) ex-ante- rachunek ekonomiczny przed uruchomieniem działań ekonomicznych, optymalizacja- rachunek optymalizacyjny;

b) ex- post- rachunek ekonomiczny po zrealizowaniu procesów, jest podstawą do oceny, zawiera wnioski na przyszłość.

1. Racjonalność według wzorca homo oeconomicus. Koncepcja racjonalności ograniczonej.

Racjonalność- definiowana jako wykorzystanie ludzkiej mądrości, doświadczenia.

Homo oeconomicus- człowiek ekonomiczny, wywodzi się z filozofii hedonistyczno- utylitarnej (twórcą był John Stuard Mill).

Racjonalność ograniczona- opracował H. Simon. W praktyce pojawiają się bariery, które obniżają poziom racjonalności, jest on niższy niż w rachunku ekonomicznym.

1. Przedsiębiorstwo, jego cele i podstawowe kategorie dotyczące sprawności funkcjonowania. (Produkcja, technologia, współczynniki technologiczne, zysk i jego znaczenie).

Przedsiębiorstwo: jednostka gospodarcza, wyodrębniona pod względem techniczno-produkcyjnym, organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym -produkuje i wytwarza dochód narodowy.

Cele:

— wzrost poziomu technicznego,
— ilościowy i jakościowy wzrost produkcji,
— poprawa efektywności gospodarowania,
— ekspansja eksportowa,
— wzrost kwalifikacji i morale pracy załogi,
— poprawa warunków pracy,
— powiększenie majątku produkcyjnego.

PRODUKCJA-polega na przetwarzaniu zasobów w celu wytworzenia produktów i usług

Sposób łączenia ze sobą różnorodnych zasobów zależy od TECHNOLOGII -( wskazuje jakie zasoby muszą byc połączone ze sobą w celu wytworzenia dobra oraz w jakich proporcjach )

WSPÓŁCZYNNIKI TECHNOLOGICZNE --ilości danego zasobu ,które należy użyć dla wyprodukowania jednostki wyrobu .

ZYSK: Zysk to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa, oznacza, że ma ono wyższe przychody niż koszty ich uzyskania

ROLA ZYSKU:

wpływa na możliwości inwestycyjne firmy,
samofinansowanie przedsięwzięć
wielkość zatrudnienia
rola motywacyjna

1. Koszty produkcji i ich rodzaje.

Koszty produkcji – to ogół wydatków pieniężnych związany z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i finansowaniu wielkości produkcji.

Rodzaje kosztów produkcji:

stałe - niezależne od wielkości produkcji

płace pracowników administracji i obsługi

amortyzacja

koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali

koszty obsługi pożyczonego kapitału

kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań

zmienne - zależne od wielkości produkcji

płace pracowników produkcyjnych

koszty surowców, materiałów, półproduktów

koszty energii, wody

1. Optimum rozmiarów produkcji; pojęcie utargu krańcowego i kosztu krańcowego.

Utarg krańcowy - Inaczej przychód krańcowy, marginal revenue, to wzrost utargu całkowitego, wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

Wzór:
MR = (zmiana TR) / (zmiana Q)
gdzie MR to utarg krańcowy, TR - utarg całkowity, Q - liczba jednostek

Koszt krańcowy

Koszt związany z wyprodukowaniem dodatkowej jednostki produkcji, który zmienia się zazwyczaj wraz ze zmianą poziomu produkcji.

1. Zachowania przedsiębiorstw na rynku wolnej konkurencji, konkurencji monopolistycznej, rynku oligopolu i monopolu pełnego.

Rynek wolnej konkurencji (konkurencja DOSKONAŁA) - Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej nie ma praktycznie żadnego wpływu na cenę produktu. Może sprzedać w każdej chwili dowolną ilość produktu po danej cenie rynkowej. Cena sprzedaży nie zależy od ilości produktu wytworzonej i oferowanej przez przedsiębiorstwo. Cena sprzedaży = utarg krańcowy

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

Podobieństwa do konkurencji doskonałej: istnienie wielu małych firm oraz swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi.

Różnice od konkurencji doskonałej: każde z przedsiębiorstw ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Produkty różnych firm tworzących daną gałąź są bowiem mniej lub bardziej zindywidualizowane i zróżnicowane.

W konkurencji monopolistycznej głównym sposobem walki jest różnicowanie produktu (a nie konkurencja cenowa).

OLIGOPOL

Oligopol z porozumieniem - Działa podobnie jak wielozakładowy monopol, stara zwiększyć się zyski całej grupy. Uczestnicy mogą szukać dla siebie najkorzystniejszych rozwiązań, ale w ramach ograniczeń narzuconych przez wspólną politykę produkcyjną i cenową.

Oligopol bez porozumienia - Każde z przedsiębiorstw działa na własną rękę, dążąc do maksymalnego zysku dla siebie. Między przedsiębiorstwami działającymi w danej gałęzi toczy się bezwzględna walka konkurencyjna. Niekiedy przyjmuje ona postać wyniszczającej wojny cenowej.

MONOPOL PEŁNY

Monopolista jest jedynym dostawcą określonego produktu na danym rynku. Równowaga monopolisty jest więc zarazem równowagą gałęzi przezeń reprezentowanej. Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk, monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym.

Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość.

Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem krańcowym.

1. Europejskie i pozaeuropejskie współczesne systemy ekonomiczne krajów rozwiniętych.

Kryteria:

- czynnik generujący rozwój;

- główny typ przedsiębiorstwa

- sposób funkcjonowania systemu (mediacje wewnątrz przedsiębiorstw);

- pola państwa

- Europejski System Gospodarki Partycypacyjnej

dwie koncepcje na jego rozwój:

- społecznej gospodarki rynkowej;

- koncepcja państwa dobrobytu ( do dziś w krajach skandynawskich)

Obie zakładają udział społeczeństwa w efektach działalności gospodarczej i podejmowaniu decyzji w państwie i przedsiębiorstwie.

Głównym motywem jest solidaryzm społeczny i zaspokojenie życia społecznego. Solidarność społeczna sprawia, że bardzo ważną rolę odgrywają negocjacje między partnerami społecznymi (związki zawodowe, partie polityczne. Mają one zastosowanie również na poziomie przedsiębiorstwa (demokracja zawodowa). Opiera się ona na aktywności zawodowej na poziomie podejmowania decyzji.

Najpełniej rozwinęły się one w Federacji Niemiec.

Strajk generalny (w Danii).

Małe i średnie przedsiębiorstwa tworzą klimat systemu.

Rola państwa jest duża, tworzy warunki do negocjacji, bierze w nich udział, prowadzi redystrybucje dochodów (zmniejszenie podziałów rynkowych).

Najpełniej działalność tę prowadzi się w krajach skandynawskich. Są tam jednak najwyższe podatki w skali globalnej.

- Kapitalizm Amerykański

System Północnoamerykański

Głównym motywem jest sukces jednostki. System oparty na zasadach rynkowych. Główną klasą społeczną są menagerowie. Rola państwa polega na tworzeniu warunków do egzekwowania prawa. Stara się nie ingerować w procesy podziału na tyle o ile jest to możliwie.

Wielkie korporacje narzucają funkcjonowanie gospodarki.

- System Azjatyckiej Gospodarki Rynkowej

Wygenerowany w Japonii po II WŚ. Społeczeństwo zdołało zasady wygenerować, zaakceptować i zrealizować. Głównym motywem jest ekspansja (początkowo zbrojna), teraz gospodarcza. Społeczeństwa azjatyckie zgadzają się na ekspansje. O funkcjonowaniu całej gospodarki decydują wielkie monopole. Rola państwa polega na aktywnej polityce wspierania, protekcjonalizm. Popiera się przedsiębiorstwa tylko takie, które mają szansę na ekspansję za granicą.

1. Bezrobocie, jego przyczyny, rodzaje i następstwa.

Stopa bezrobocia- jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako poszukująca pracy. Bezrobocie jest zasobem, którego wielkość mierzy się w określonym punkcie czasu.

Rodzaje bezrobocia:

a.) bezrobocie frakcyjne- stanowi niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia, występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie. Tworzą je osoby, których ułomność praktycznie uniemożliwiają im podjęcia pracy zawodowej. Do tej kategorii zalicza się również osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu. Jest to zjawisko normalne w dynamicznej gospodarce;

b.) bezrobocie strukturalne- powstaje z powodu niedostosowania kwalifikacji pracowników i zapotrzebowania pracodawców w sytuacji, kiedy struktura popytu i produkcji nieustannie się zmieniają.

c.) bezrobocie wynikające z niedostatku popytu (keynesowskie)- pojawia się wtedy, kiedy faktyczna produkcja jest mniejsza od produkcji potencjalnej.

d.) bezrobocie klasyczne- oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają.

Bezrobocie dobrowolne występuje wtedy, kiedy osoby rezygnują z podjęcia pracy za określone wynagrodzenie na określonych warunkach. Ten rodzaj bezrobocia występuje zawsze na rynku

Pracownik jest przymusowo bezrobotny, jeżeli jest gotów zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia. Pauperyzajca, czyli zubożenie może prowadzić do wzrostu przestępczości, flusracji. W skali makro oznacza utratę produktów krajowych, które można wytworzyć, utrata bezpowrotna, następuje spadek produkcji, popytu, bariery rozwoju i wzrostu gospodarczego.

1. Rachunek (składniki) produktu krajowego i produktu narodowego brutto ( PKB i PNB).

Produkt krajowy brutto (PKB)- produkcja wytworzona na terenie danego kraju niezależnie od tego, kto jest właścicielem czynników produkcji. Inaczej mówiąc, wartość produkcji wytworzonej przez mieszkańców kraju.

Produkt (dochód) narodowy brutto (PNB)- całkowity dochód obywateli danego kraju niezależnie od tego, w jakim kraju świadczyli oni usługi posiadanych przez siebie czynników produkcji. Produkt narodowy brutto jest równy PKB skorygowanemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

1. Struktura rynku finansowego i jego główne instrumenty.

Rynek finansowy- miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi. Przedmiotem rynku finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej lub zdematerializowanej.

Struktura:

a.) rynek walutowy- rynek, na którym handluje się walutami (ew. dewizami).

Dewizy – według polskiego prawa są to papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.

b.) rynek pieniężny-segment rynku finansowego, na którym dokonywane są transakcje o okresie zapadalności do jednego roku.

c.) rynek kapitałowy- segment rynku finansowego, na którym dokonywane są emisje średnio- i długoterminowych instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na finansowanie inwestycji.

d.) rynek instrumentów pochodnych (derywatów)- zwany inaczej rynkiem kontroli ryzyka to ta część rynku finansowego, na którym wykorzystywane są instrumenty pochodne.

e.) rynek kredytowy- rynek, którego instrumentem finansowym jest kredyt bankowy. Dla pożyczkobiorców, którzy nie mają dostępu do rynku pieniężnego i kapitałowego, rynek kredytowy jest miejscem, gdzie pozyskują fundusze potrzebne na cele inwestycyjne i obrotowe.

1. Funkcje banku centralnego we współczesnej gospodarce.

Bank centralny (bank emisyjny lub bank banków) ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Funkcje banku centralnego:

a.) posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego,

b.) pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy,

c.) reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek,

d.) pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową,

e.) stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako kredytodawca dla banków i innych instytucji finansowych w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego kraju,

f.) współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

1. Bilans płatniczy kraju i jego struktura.

Bilans płatniczy- Usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonywanych w ściśle określonym czasie między krajami i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Bilans może być sporządzany miesięcznie, kwartalnie, półrocznie i rocznie. Wyraża bezpośrednio poziom i strukturę obrotów płatniczych z zagranicą.

Struktura bilansu płatniczego:

- Bilans obrotów bieżących- to zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Nazwa tej części bilansu płatniczego wynika z faktu, że transakcje księgowane w bilansie obrotów bieżących nie powodują powstania przyszłych zobowiązań.
Bilans obrotów bieżących obejmuje:

Bilans handlowy – to zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu dóbr.

Bilans usług – to zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą.

Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – to zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju).

Bilans transferów jednostronnych (transfery bieżące) – to zestawienie transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług i środków finansowych, którym nie towarzyszy przepływ płatności dóbr i usług w drugą stronę.

- Bilans obrotów kapitałowych- zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny. W odróżnieniu od bilansu obrotów bieżących, jest to zestawienie transakcji, które przewidują powstanie przyszłych zobowiązań.

Bilans obrotów kapitałowych można podzielić na dwie główne części:

Rachunek kapitałowy – obejmuje transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenie długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych (np. praw autorskich

Rachunek finansowy – obejmuje zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych: inwestycji bezpośrednich,

- Bilans obrotów wyrównawczych- bilans ten zawiera przede wszystkim zmiany stanu danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. Oprócz zmian stanu rezerw oficjalnych ta część bilansu płatniczego obejmuje kredyty otrzymane z MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego (tzw. exceptional financing), obejmującego zmiany stanu zaległości i zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne.

1. Preferencje oraz ograniczenia wyboru konsumenta

Dokonywanie wyborów:

Teoria wyboru konsumenta mówi o zachowaniu człowieka (konsumenta), czyli podmiotu gospodarczego zgłaszającego popyt na dobra zaspakajające jego potrzeby. Konsument działa w ramach szczególnej jednostki organizacyjnej, jako jest gospodarstwo domowe (nieraz tylko jednoosobowe)

Kategorią wyjaśniającą prawidłowość zachowania się konsumenta jest użyteczność dóbr, która wyraża poziom zadowolenia konsumenta z konsumpcji dóbr.

Użyteczność – zdolność produktów do zaspokojenia potrzeb ludzkich, wynikająca z zawartych w produkcie cech i funkcji użytkowych.

Użyteczność całkowita – suma zadowolenia konsumenta z konsumowania wszystkich jednostek danego dobra.

Użyteczność marginalna – przyrost użyteczności całkowitej wywołany przyrostem konsumpcji dobra o jednostkę.

Podstawą współczesnej teorii wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr.

Założenia dotyczące preferencji konsumenckich:

- kompletność preferencji - konsument jest zdolny określić swoje preferencje (oddzielić produkty, które preferuje od tych, które są mu obojętne),

- przechodniość preferencji – konsument preferuje kombinację dóbr A i jednocześnie woli kombinację dóbr B od kombinacji dóbr C,

Ograniczenia wyboru konsumenta:

• dochody konsumenta

• ceny jednostkowe dóbr

Ograniczenie budżetowe:

DP = Qx * Px + Qy * Py

DP – Dochód Konsumenta

Qx – Ilość dobra X

Px – Cena dobra X

Qy – Ilość dobra Y

Py – Cena dobra Y