Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą (art. 3. ust. 1. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ (art. 3. ust. 2. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych):
w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Wypadek w drodze do pracy
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się (art. 57b. ust. 1. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:
innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;
zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;
zwykłego spożywania posiłków;
odbywania nauki lub studiów.
Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (art. 3. ust. 4. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała (art. 3. ust. 5. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby (art. 3. ust. 6. ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).
Służba BHP
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy jest to jedno- lub wieloosobowa wyodrębniona komórka organizacyjna, która pełni funkcje doradcze i kontrolne wobec działań pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Obowiązek stworzenia służby bhp ciąży na pracodawcy, który zatrudnia powyżej 100 pracowników. W firmie, w której pracuje do 100 osób, zadania służby bhp powinny zostać powierzone pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Warto tu nadmienić, że w przypadku stwierdzenia zagrożeń zawodowych o powstaniu służby bhp w firmie może zadecydować właściwy inspektor pracy.
Objęcie każdego z tych stanowisk możliwe jest po spełnieniu następujących wymagań kwalifikacyjnych:
inspektorem do spraw bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp,
starszym inspektorem do spraw bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp bądź też studia podyplomowe w tym zakresie,
specjalistą do spraw bhp może być osoba legitymująca się wyższym wykształceniem o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studiami podyplomowymi w tym zakresie oraz co najmniej 1 rokiem stażu pracy w służbie bhp,
starszym specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie albo studia podyplomowe w tym zakresie oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
głównym specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia w tym zakresie oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.
Sam pracodawca może również pełnić obowiązki należące do służby bhp, o ile posiada ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania jej zadań i:
zatrudnia do 10 pracowników lub
zatrudnia do 20 pracowników i jego działalność kwalifikuje się do nie wyższej niż trzecia kategoria ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Zakres działania
Katalog działań należących do służby bhp, wymieniony w § 2 ust. 1 rozporządzenia, jest dość szeroki, podobnie jak ich spektrum. Wśród najważniejszych warto wymienić:
przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,
zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,
przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,
opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą.
Uprawnienia
Służbie bhp, pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, jak również specjaliście spoza zakładu pracy, o których mowa odpowiednio w art. 237 § 1 i 2 K.p., na mocy § 3 rozporządzenia przysługuje szereg uprawnień. Należą do nich:
przeprowadzanie kontroli stanu bhp, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
występowanie do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bhp,
występowanie do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bhp,
występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp,
prawo do niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
prawo do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,
prawo do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.
Komisja BHP
Obowiązujące w Polsce przepisy prawa stanowią, że na pracodawcy zatrudniającym powyżej 250 pracowników ciąży obowiązek powołania komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli konieczność jej powołania zależy wprost od stanu zatrudnienia u danego pracodawcy. Przypomnijmy,że zgodnie z art. 3 Kodeksu pracy pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.
Tak więc, jeżeli pracodawca prowadzi działalność w formie firmy wielozakładowej (a
poszczególne zakłady nie są odrębnymi podmiotami zatrudniającymi pracowników, czyli nie są odrębnymi pracodawcami), przy ustalaniu liczby zatrudnionych należy brać pod uwagę stan zatrudnienia w całym przedsiębiorstwie i powołać komisję bhp dla całej firmy.
Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy jest organem o charakterze doradczym i opiniującym w dziedzinie bhp.
W skład komisji wchodzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy i pracowników. Wśród przedstawicieli pracodawcy w komisji powinni uczestniczyć:
pracownicy służby bhp,
lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami,
zaś ze strony pracowników:
społeczny inspektor pracy (jeżeli jest on powołany w danym zakładzie pracy).
Przewodniczenie Komisji, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, powinien objąć pracodawca lub upoważniona przez niego osoba. Natomiast wiceprzewodniczącym zostaje społeczny inspektor pracy. Jeżeli u danego pracodawcy nie ma wybranego społecznego inspektora pracy, wówczas funkcję wiceprzewodniczącego pełni przedstawiciel pracowników.
W wyborze przedstawicieli pracowników uczestniczą:
zakładowe organizacje związkowe,
pracownicy w trybie przyjętym u danego pracodawcy, jeżeli u danego pracodawcy nie działają organizacje związkowe.
Do zadań Komisji BHP, które określone zostały w przepisach Kodeksu pracy, należą:
dokonywanie przeglądu warunków pracy panujących w zakładzie pracy,
okresowa ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy,
współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Posiedzenia Komisji powinny odbywać się w godzinach pracy, co najmniej raz na kwartał. Pracownik uczestniczący w pracach komisji zachowuje prawo do wynagrodzenia.
W związku z realizacją swoich zadań Komisja ma prawo korzystać z ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zakładu pracy, jednak tylko w przypadkach uzgodnionych z pracodawcą. Ekspertyzy i opinie są wykonywane na koszt pracodawcy.
Każdy pracodawca, bez względu na liczbę zatrudnionych osób, ma obowiązek przeprowadzania z pracownikami konsultacji wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, a w szczególności tych, które dotyczą:
zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych procesów
technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,
oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,
tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,
przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jeśli jednak u danego pracodawcy działa komisja bhp, konsultacje te mogą odbywać się w
ramach tej komisji.
Przedstawiciele pracowników wchodzący w skład komisji, w przypadku przeprowadzania powszechnych konsultacji bhp, korzystają z prawa przedstawiania wniosków w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić odpowiednie warunki do przeprowadzania konsultacji, w szczególności zaś zapewnić, aby odbywały się one w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia.
Ponadto, na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicieli, który dotyczy spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników, inspektorzy pracy przeprowadzają kontrole i stosują środki prawne przewidziane w przepisach o Państwowej Inspekcji Pracy.