Charakterystyka
Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są z charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana. Swoim zakresem obejmują one m.in.: lokalizację firmy, treść pracy, materialne środowisko pracy, czas pracy, urządzenia socjalne.
Inny pogląd na tą kwestię przedstawia S. Borkowska. Według niej warunki pracy obejmują:
higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.);
eliminowanie warunków szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia i życia:
kształtowanie środowiska pracy,
zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,
działalność bytową lub socjalno-bytową(dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.) (S. Borkowska 1997, s.102)
Podstawowe elementy składające się na pojęcie warunków pracy to :
treść pracy,
materialne środowisko pracy,
czas pracy,
działalność socjalno-bytowa przedsiębiorstwa,
stosunki pracy
Treść pracy
Oznacza ogół czynności i funkcji spełnianych przez określonego pracownika lub grupę pracowników na powierzonych im stanowiskach pracy. Kategoria ta dostarcza informacji o stopniu złożoności i uciążliwości danej pracy, zakresie odpowiedzialności związanej z jej wykonywaniem, stopniu samodzielności pracowników. Dostrzegając liczne problemy związane z wykonywaną pracą(m.in. wzrost absencji, pogorszenie się atmosfery w firmie, spadek wydajności), liczne grono badaczy i doradców postuluje stosowanie innowacyjnych form kształtowania treści pracy. Do najczęściej zalecanych zalicza się:
rotację stanowiska pracy,
rozszerzanie zakresu zadań,
wzbogacanie treści pracy,
stosowanie autonomicznych zespołów (grup) pracowniczych.
Środowisko pracy
Kolejnym obszarem analizy warunków pracy jest środowisko pracy, które obejmuje ogół czynników materialnych i społecznych, z którymi pracownik styka się podczas wykonywania pracy, i które to czynniki mogą stanowić zagrożenie dla jego zdrowia, a nawet życia. Do czynników materialnych w środowisku pracy zalicza się elementy zasobów rzeczowych organizacji, m.in.: teren fabryczny, maszyny, narzędzia, urządzenia, budynki, pomieszczenia oraz czynniki o charakterze fizycznym i chemicznym np.: warunki meteorologiczne (mikroklimat) i oświetlenie, drgania akustyczne(hałas) oraz mechaniczne (wibracje, wstrząsy), substancje chemiczne, metale przemysłowe, gazy, smary, oleje.
Czas pracy
Druga grupa czynników związanych z warunkami pracy "to tzw. społeczne warunki pracy, czyli stosunki międzyludzkie, warunki socjalno-bytowe oraz partycypacja pracowników w życiu organizacji. Jednym z istotniejszych czynników decydującym o postrzeganiu warunków pracy jest czas pracy, jego długość i organizacja czasu pracy, która polega na ustaleniu chronologicznych i chronometrycznych wymiarów czasu, w którym pracownik stawia do dyspozycji przedsiębiorstwa swój potencjał pracy. Zagadnienia związane z czasem pracy reguluje Kodeks pracy. Co do zasady tygodniowa norma czasu pracy w Polsce wynosi 40 godzin a maksymalna liczba godzin nadliczbowych w ciągu roku nie może przekroczyć 150 godzin.
Najczęściej spotykane nowe formy organizacji czasu pracy to:
podejmowanie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy,
system polegający na dzieleniu się pracą,
dzielenie stanowiska pracy,
kontraktowanie pracy,
ruchomy czas pracy,
roczne umowy w zakresie długości czasu pracy,
praca w domu,
system Kopovaza.
Działalność socjalno-bytowa
Z punktu widzenia pojedynczego pracownika kolejnym ważnym zagadnieniem jest działalność socjalno-bytowa zakładu pracy. Prowadzenie takiej działalności uświadamia osobom zatrudnionym, że dany pracodawca troszczy się nie tylko o osiągnięcie zysku, ale też uwzględnia i realizuje potrzeby pracowników. Pracownicy widząc większą dbałość firmy o zaspokojenie ich potrzeb, bardziej starają się o efektywność swojej pracy. Ewentualność utraty pewnych przywilejów i jednocześnie zaspokojenia swoich potrzeb socjalno-bytowych wpływa z reguły mobilizująco na postawy, zachowania oraz wyniki w pracy. Przedmiotowy zakres usług, świadczeń i pomocy z działalności socjalnej może być szeroki i obejmować:
> udzielanie pomocy materialnej lub finansowej na leczenie bądź rehabilitację
> zapomogi i pomoc dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej oraz dotkniętych wypadkami losowymi
> finansowanie i dofinansowanie pobytu na koloniach, obozach i wczasach
> imprezy okolicznościowe, upominki i poczęstunki z okazji różnych świąt branżowych, zawodowych typu Dzień Dziecka, Dzień Kobiet, Dzień Emeryta, Nowy Rok itp.
Stosunki pracy
Kształtowanie odpowiednich warunków pracy w istniejącej rzeczywistości gospodarczej jest zagadnieniem bardzo ważnym. Przepisy kodeksu pracy dają pracownikowi prawo powstrzymania się od wykonywania pracy, jak również zapewnienia mu przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy, w tym np. dostarczania środków ochrony indywidualnej, zapewnienia badań lekarskich, szkolenia w dziedzinie BHP. W celu poprawy bezpieczeństwa oraz standardów pracy coraz więcej przedsiębiorstw organizuje w ramach godzin pracy spotkania, na których poruszane są te kwestie. Mają one na celu usprawnienie pojawiających się problemów w pracy, poprawę jakości produkowanych wyrobów czy usług oraz poprawę bezpieczeństwa pracy. Spotkania takie pozwalają w znacznym stopniu ograniczyć w przyszłości wypadki przy pracy.
Bibliografia
Rozwój pracowników. Przesłanki,cele,instrumenty, Praca zbiorowa pod redakcją Adama Szałkowskiego, Poltext, Warszawa 2002, s.121-138,
Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Antykwa, Kraków 1998, s.261-272,
Zarządzanie kadrami, Praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Listwana, C.H.BECK, Warszawa 2002, s.182-185.