Przenoszenie praw z weksla

1. Informacje wstępne

Aby mówić o przenoszeniu praw z weksla należy zdefiniować termin weksel. Weksel jest to papier wartościowy o określonej dokładnie przez prawo wekslowe formie¹. Ustawa z dn. 28 kwietnia 1936 r.² mówi o dwóch rodzajach weksli, tj. weksel własny i weksel trasowany.
Weksel własny, zwany również sola, jest to dokument, który zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie.
Natomiast weksel trasowany, zwany inaczej ciągnionym, przekazanym lub tratą, zawiera skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie³.

Jedną z głównych cech weksla jest jego obiegowy charakter. Prawa z weksli mogą być przeniesione wszelkimi sposobami przewidzianymi w prawie powszechnym, w tym w prawie wekslowym i kodeksie cywilnym. Weksel może być więc przeniesiony, np. przez indos, proste wręczenie, w drodze przelewu wierzytelności (cesji), przez dziedziczenie czy w drodze sukcesji uniwersalnej⁴.

W prawie wekslowym nie ma definicji indosu, została ona zawarta w art. 921⁹ § 2 kodeksu cywilnego, który mówi, że Indos jest pisemny oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę⁵. Indos polega na zamieszczeniu na odwrocie (zwanym też 'grzbietem') weksla odpowiednio oświadczenia o ustąpieniu weksla i na jego wręczeniu następnemu posiadaczowi. W razie braku miejsca na odwrocie weksla odpowiednie oświadczenie podaje się na dołączonym do dokumentu przedłużku (alonżku). Przy indosie współdziałają dwaj partnerzy, tj.: indosant - nazywany niekiedy żyrantem, będący dotychczasowym posiadaczem weksla; oraz indosariusz - nazywany także mianem żyrantariusza, nabywca weksla od poprzedniego indosanta⁶.

Do przeniesienia praw z weksla nie wystarcza napisanie na wekslu indosu, konieczne jest wręczenie weksla osobie, na którą z niego prawo się przenosi, o czym stanowi artykuł
art. 16 ust 1 p.w., tj.: będzie uważany za prawnego posiadacza, kto ma weksel i wykaże prawo swoje nieprzerwanym szeregiem indosów.

 O nieprzerwanym ciągu (sekwencji) indosów można mówić, jak to zostało zaznaczone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 19 stycznia2006 r. wówczas, gdy indosatariusz wywodzi swoje uprawnienie z poprzedniego indosu, który został na jego rzecz dokonany lub z indosu in blanco. Szereg indosów musi więc kończyć się na aktualnym posiadaczu weksla. Domniemanie legitymacji formalnej wzmacnia sytuację prawną indosatariusza i istotnie ułatwia obieg weksla. W związku z tym wymagana jest jedynie zewnętrzna zgodność (tzw. formalna identyczność) nazwisk (nazw), a nie już sama tożsamość (tzw. materialna identyczność) podmiotów występujących w szeregu indosów⁷.

2. Rodzaje indosu

W prawie powszechnym można wyróżnić indos zupełny oraz indos in blanco.

Indos zupełny (pełny) polega na podaniu nazwiska (nazwy, firmy) indosata i nazwiska indosatariusza opatrzony podpisem indosanta. Zawiera postanowienie o ustąpienie weksla i datę jego sporządzenia.

Indos in blanco (niezupełny), nie wymienia nazwiska indosatariusza i może przybrać formy, w których: indosant podaje swoje nazwisko i składa podpis bądź indosant ogranicza się wyłącznie do złożenia podpisu na odwrocie weksla. Indos taki oznacza, że weksel staje się płatny na okaziciela. Ten kto posiada weksel na mocy in blanco, może przenieść prawa przez:

• proste wydanie (komukolwiek) weksla,

• oznaczenie indosatariusza i złożenie podpisu,

• indos zupełny⁸.

Z chwilą wystawienia weksla in blanco i wręczenia go wierzycielowi następuje zawarcie porozumienia między wystawcą weksla lub akceptantem, a osobą, której ten weksel zostaje wręczony, określające sposób jego uzupełnienia. Porozumienie nie ma określonej formy w jakiej powinno być zawarte. Najczęściej jednak ma ono formę pisemnego oświadczenie, składanego przez wystawcę weksla czy akceptanta, z kolei odbiorca weksla wyraża swoją wolę w sposób dorozumiały. Oświadczenie to nosi miano deklaracji do weksla in blanco⁹. Deklaracja jest przenoszona łącznie z wekslem, a nabywca weksla, który go uzupełnia, powinien zrobić to zgodnie z treścią deklaracji. Do czego nawiązuje Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 22 grudnia 2005 r., tj.: "o treści prawa wypełnienia weksla in blanco, jak i o zasięgu czasowym tego prawa decyduje treść porozumienia stron czy deklaracji wekslowej (jeżeli została sporządzona). "¹⁰. Nabywca weksla ma takie sama prawa, jakie miała osoba zbywająca weksel.

Wierzyciel, przenosząc weksel in blanco w drodze indosu, może wyłączyć swoją odpowiedzialność wekslową poprzez umieszczenie w treści indosu klauzulę "bez odpowiedzialności" lub "bez obliga". Przeniesienie weksla in blanco poprzez umieszczenie klauzuli indosowej przed jego uzupełnieniem ma zawsze tylko skutek przelewu wierzytelności¹¹.

Powyżej przedstawione rodzaje indosów nazywa się indosami własnościowymi, ponieważ w momencie wydania weksla indosariusz nabywa zarówno własność weksla (jako rzecz), jak i legitymację formalną do wykonania praw z weksla we własnym imieniu i na własną rzecz.

Wyróżniamy również indosy przenoszące na nabywcę tylko niektórych praw weksla, lecz indosatariusz może je wykonać wyłącznie na rzecz indosanta. Do nich należą indos pełnomocniczy oraz zastawniczy.

Indos pełnomocniczy - (zastępczy) upoważnia określoną osobę do wykonania w imieniu indosanta ustalonych wyraźnie przez niego praw. Najczęściej są wykorzystywane jako pośrednictwo banku w inkasie weksla, którego miejsce płatności znajduje się w innej miejscowości oddalonej od siedziby właściciela weksla. W tym wypadku indos nabiera pełnomocniczego charakteru poprzez formułę: "ustępujemy na rzecz... do inkasa", albo "waluta do inkasa". W takim przypadku indosatariusz przedstawia weksel do wykupu dłużnikowi we właściwym terminie i zainkasowaną należność przekazuje właścicielowi weksla. Indos pełnomocniczy upoważnia do dalszego indosowania weksla, ale może mu towarzyszyć przekazanie tylko takich praw, jakie pełnomocnik uzyskał od właściciela weksla¹².

[np. klient mający siedzibę w Warszawie, przekazał bankowi mającemu siedzibę również w stolicy do inkasa weksel płatny w Londynie. Ten zaś ustąpił weksel do inkasa jednemu z banków londyńskich, z którym dokonuje wzajemnych operacji, tj. bankowi korespondentowi.]

Indosariusz, dysponujący wekslem na podstawie indosu pełnomocniczego, nie odpowiada wekslowo za jego zapłatę przez dłużnika.

Indos zastawniczy - stanowi o nim art. 19 p.w., i tak jeżeli indos zawiera wzmiankę "waluta na zabezpieczenie", "waluta w zastaw" lub jakąkolwiek inną wzmiankę, wyrażającą zastaw, posiadacz może wykonywać wszystkie prawa z weksla¹³. Jest to jednak indos o znaczeniu indosu pełnomocniczego, w którym indosant chce zastawić wierzytelność wynikającą z weksla na rzecz indosatariusza ze skutkiem wynikającym z prawa wekslowego, a nie w trybie i ze skutkami określonymi przepisami Kodeksu cywilnego o zastawie¹⁴. Do ustanowienia zastawu w tym przypadku, należy sporządzić dodatkowo odrębna umowę pisemną pomiędzy prawnym posiadaczem weksla oraz jego wierzycielem (indosatariuszem) oraz wydanie mu weksla z indosem zastawniczym, albo przekazanie weksla osobie trzeciej wskazanej w umowie jako depozytariusza¹⁵.

W obiegu występuje również weksel zwrotny, którego istota została przedstawiona w art. 11 p.w., tj.: weksel można indosować również na trasata bez względu, czy przyjął on weksel, czy nie, a także na wystawcę lub na każdą inną osobę, wekslowo zobowiązaną. Osoby te mogą weksel dalej indosować¹⁶. Zatem występuje on wówczas, gdy weksel przejmuje przed terminem płatności ponownie osoba, która już poprzednio była jego indosantem, wystawcą lub akceptantem¹⁷. Ponowne nabycie weksla przez dłużnika wekslowego nie powoduje wygaśnięcia jego zobowiązania wekslowego. Dopiero nadejście terminu płatności powoduje, iż wygasa zobowiązanie wystawcy weksla własnego lub akceptanta, którzy są posiadaczami weksla z mocy indosu zwrotnego¹⁸.

3. Inne przypadki nabycia praw z weksla

Weksel jako przedmiot obrotu cywilnoprawnego.

Umowa sprzedaży, darowizny, zamiany, przelewu czy zastawu przenosi prawa z weksla. W tym przypadku jednak zbywca nie odpowiada wekslowo wobec nabywcy, co nie zwalnia pozostałych dłużników wekslowych od odpowiedzialności wekslowej. Skutki takiej formy przenoszenia praw z weksla można porównać z zamieszczeniem klauzuli o zakazie indosowania, ponieważ w obu przypadkach zwalnia to od odpowiedzialności za przyjęcie i zapłatę weksla. Nabywca nie może wywodzić swych praw tylko z faktu posiadania weksla, musi dodatkowo posiadać konkretną umowę¹⁹. Natomiast wierzytelność

Nabycie weksla drogą sukcesji

Nabycie praw z weksla w drodze sukcesji może mieć miejsce w przypadku spadkobrania. Spadkobierca lub osoba, której ten wydał weksel wykonując zapis, stają się następcami prawnymi zmarłego indosatariusza.

Kolejnym przypadkiem nabycia praw z weksla drogą sukcesji, ma miejsce w sytuacji wchłonięcia indosatariusza będącego osobą prawną lub spółką osobową przez inną osobę (należy tu brać pod uwagę przepisy Kodeksu spółek handlowych dotyczących w szczególności łączenia i przekształcania spółek handlowych)²⁰.

4. Klauzule zabraniania indosowania

Zakaz indosowania może wprowadzić tylko wystawca lub indosant, nie może tego dokonać trasat, ponieważ byłoby to przejęcie warunkowe i jako takie oznaczałoby odmowę przyjęcia, w konsekwencji wystawca byłby zobowiązany do zapłaty za weksel.

Zakaz indosowania polega na umieszczeniu zastrzeżenia "nie na zlecenie" lub "zakaz indosowania", formuła ta może być wystawiona tylko "w wekslu", czyli w treści weksla, na jego pierwszej stronie²¹.

Zawarcie porozumienia obejmującego zakaz indosowania weksla w odrębnej umowie ma znaczenie tylko pomiędzy podmiotami, które taką umowę zawarły, porozumienie to jest bezskuteczne wobec osób trzecich.

Zakaz dalszego indosowania powoduje jedynie to, że indosant, który zabronił indosowania nie odpowiada wobec następnych indosariuszy, a odpowiada jedynie wobec tego indosatariusza, na którego sam przeniósł weksel.

---

1. I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy - prawo wekslowe, [w:] Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2011, s. 2.↩

2. Dz. U. 1936 nr 37 poz. 282.↩

3. I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy, op. cit. s. 2.↩

4. Tamże., s. 48.↩

5. Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93.↩

6. W. Bień, Weksle w praktyce, Warszawa 2007, s. 37.↩

7. Wyrok SN, z dn. 19 stycznia 2006 r., IV CK 335/05.↩

8. T. Borkowski, Z. Jędrasiak, Prawo wekslowe w praktyce, Warszawa 2004, s. 145.↩

9. I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy, op. cit. s. 40.↩

10. Wyrok SN - Izba Cywilna, z dn. 22 grudnia 2005r., V CK466/2005.↩

11. Tamże, s. 44.↩

12. W. Bień, Weksle w praktyce, op. cit., s. 40.↩

13. Dz. U. 1936 nr 37 poz. 282.↩

14. T. Borkowski, Z. Jędrasiak, Prawo wekslowe, op. cit., s. 146.↩

15. W. Bień, Weksle w praktyce, op. cit., s. 42.↩

16. Dz. U. 1936 nr 37 poz. 282.↩

17. W. Bień, Weksle w praktyce, op. cit., s. 42.↩

18. I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy, op. cit. s. 52.↩

19. T. Borkowski, Z. Jędrasiak, Prawo wekslowe, op. cit., s. 162.↩

20. Tamże, s. 163 - 164.↩

21. I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy, op. cit. s. 51.↩