Arkusz rysunkowy- rysunki budowlane wykonuje się na arkuszach o odpowiedniej wielkości czyli o odpowiednim tzw. Formacie wyróżnia się dwie grupy formatów arkuszy: a) formaty zasadnicze – formaty te powstają ze zwielokrotnienia lub podzielenia formatu A4 oznacza się je symbolami A0-A5 a sposób ich ich tworzenia przedstawia rys 1. b)formaty pochodne – powstają przez zwielokrotnienie krótszego(A4xn), dłuższego (mxA4) lub obydwu boków formatu A4(mxA4xn). Zasadę ich tworzenia przedstawia rys 2. Format zasadniczy lub pochodny to tzw. Format kopii rysunku po obcięciu czyli kopia rysunku wykonanego na tzw. Formacie oryginału. Kopie składa się do formatu A4 i wpina do teczki lub układa w kopercie jako dokumentację dla poszczególnych uczestników procesu inwestycyjnego. Format oryginału którego każdy bok jest o 5 mm dłuższy od boków formatu kopii stanowi matrycę z której można wykonać dowolną ilość odbitek. Formatu tego nie składa się pozostaje w rulonie. Na każdym arkuszu należy wykreślić linię obramowania pola rysunkowego o gr ≥0,7 mm w następujących odległościach od linii odcięcia kopii: - 5mm dla formatów A3 i A4 , - 5 -10 mm dla pozostałych formatów. W prawym dolnym narożniku pola rysunkowego należy umieścić tabliczkę tytułową , jej boki powinny się pokrywać z linią obramowania pola. Sytuuje się ją wzdłuż krótszego boku formatu A4, wzdłuż dłuższego boku pozostałych formatów. Każdy arkusz przeznaczony do wpinania tabliczki powinien mieć wydzielone pole wpinania o wymiarach ≥ 20 x 297 mm, sposób ukształtowania arkusza rysunkowego na przykładzie formatu A3 przedstawia rys .3 Powierzchnię arkusza rysunkowego dzielimy na : a) część rysunkową -1, b)część tekstową -2, c)tabliczkę tytułową -3. W części rysunkowej umieszcza się rysunek lub kilka rysunków wówczas w układzie rzędów lub kolumn. W części tekstowej, umieszcza się następujące informacje: -objaśnienia np. symboli, skrótów; -instrukcje np. krótkie instrukcje dotyczące montażu, obróbki powierzchni; -powołania; -rys .orientacyjny np. rzut, przekrój z zaznaczeniem przedstawionej części; -tabliczka zmian np. umieszcza się w niej wszystkie zmiany z podaniem ich miejsca daty i podpis osoby dokonującej zmian. W tabliczce tytułowej należy podać następujące dane: -nazwę obiektu, -tytuł rysunku, -numer i podziałkę rysunku, -nazwiska lub nazwę jednostki projektującej, -podpis i nazwiska osób projektujących, kreślących sprawdzających oraz numer uprawnień. Linie rysunkowe dzielimy na: a) linie ciągłe (prosta, falista, zygzakowa), b)Line przerywane (kreskowa, wielopunktowa), c)linie przerywane złożone (punktowa, dwupunktowa). Na rys. bud. Stosuje się linie o trzech gr.: a)linie cienkie (pomocnicze) o ½ a, b)l. grube (widokowe ,konturowe) o gr. a, c)linie bardzo grube (przekrojowe) o gr. 2a. Do rysowania i opisu symboli graficznej można stosować tzw. Linie specjalnej grubości której grubość zawiera się między grubością linii cienkiej a grubej grubości linii rysunkowych, tworzących tzw. Grupy linii. Zastosowanie linii: każda zastosowana na danym rysunku linia określonego rodzaju powinna mieć niezmienna grubość na całej swojej długości i we wszystkich elementach rysunku. Wybrana grupa linii powinna być jednakowa dla wszystkich rysunków wykonanych w tej samej podziałce i przedstawionych na jednakowym arkuszu rysunkowym. Zasady wykonywania linii przerywanych i przerywanych złożonych. Odstępy między elementami linii przerywanych i przerywanych złożonych przedstawiono w tabeli. Na rysunku budowlanym dopuszcza się zastąpienie linii punktowej np. osi symetrii linią ciągłą cienką jeżeli wymiar liniowy elementu jest ≤ 12mm. Oznaczenia graficzne materiałów budowlanych: na rys. budowlanych należy stosować zgodnie z wymaganiami norm jednobarwne oznaczenia graficzne materiałów budowlanych. Ułatwia to identyfikacje materiałów z których przewiduje się wykonanie podstawowych elementów projektowanego obiektu. Wyróżnia się trzy przypadki kiedy można nie stosować oznaczeń graficznych materiałów budowlanych: a) jeżeli element przedstawiony na rysunku jest wykonany z jednorodnego materiału podanego w opisie, b) jeżeli brak graficznego oznaczenia nie nasuwa wątpliwości co do rodzaju zastosowanego materiału. c) jeżeli powierzchnie przekroju są zbyt małe dla oznaczenia materiałów w sposób czytelny (wówczas rodzaj materiału należy podać opisowo). Pismo techniczne. Każdy rysunek budowlany musi być opisany pismem technicznym zgodnie z wymaganiami norm. Wysokość pisma przyjęta na danym arkuszu należy dostosować do wielkości arkusza oraz rodzajów napisów. Wielkości charakteryzujące pismo techniczne: h- wys. Pisma czyli wysokość liter wielkich, cyfr; c1- wysokość liter małych bez odcinków C1 i C3; C2,C3- dolna część liter małych obniżonych lub górna część liter małych przedłużonych (b,h,l) ; b1 –minimalny odstęp między liniami bazowymi dla pisma za znakami diakrytycznymi(ś,ż,ć); b2 –minimalny odstęp między liniami bazowymi i dla pisma bez znaków diaktrytycznych; b3-minimalny odstęp między liniami bazowymi dla pisma złożonego tylko z liter wielkich; d-odstęp między literami, e-odstęp między wyrazami, f- pole znaków diakrytycznych. Norma zaleca przyjmowanie następujących wysokości w mm: 1,8; 2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20. Rodzaje pisma technicznego: a) pismo do stosowania w kreśleniu ręcznym –rodzaje A i rodzaje B, b)pismo do stosowania w kreśleniu komputerowym – rodzaje CA i CB. Każdy z wymienionych rodzajów pisma może występować jako pismo proste- nachylone pod kątem 90stopni do podstawy wiersza lub pismo pochyłe – nachylone pod kątem 75 stopni do podstawy wiersza. Charakterystyczną cechą pisma technicznego jest zachowanie ściśle określonych wzajemnych proporcji poszczególnych wielkości opisujących pismo techniczne a w szczególności proporcji gr. Linii pisma d do wysokości litery h. Dla pisma w kreśleniu ręcznym proporcje te wynoszą A→$\frac{1}{14}$h, B→d= 1/10h. Na rys budowlanych zaleca się stosowanie pisma rodzaju B dla którego norma podaje następujące zależności: d = 1/10h, h = 10d, c1= 7/10h(7d), c2 =c3 = 3/10h (3d), b1 = 19/10h (19d), a = 2/10h(2d), e = 6/10 (6d), f = 4/10h (4d). Uwagi - odstęp między dwiema literami lub cyframi , których sąsiednie linie nie są do siebie równoległe można zmniejszyć o połowę czyli do wielkości d; - dla wyrazów oddzielonych znakiem interpunkcji odstęp e jest odległością między znakiem interpunkcji a następnym wyrazem. Składniki wymiarowania: a) linia wymiarowa –jest to linia ciągła cienka 1/2a powinna być ciągła nawet wtedy gdy element którego dotyczy został przerwany na swojej długości . Wyjątek stanowi przerwanie linii wymiarowej w metodzie II wymiarowania w celu ustawienia wymiaru , linię wymiarową można prowadzić: - równolegle do wymiarowanego odcinka prostoliniowego ,- współśrodkowo z łukiem w celu zwymiarowania długości łuku, - promieniowo w celu zwymiarowania odległości między łukami współśrodkowymi, - jako łuk okręgu zatoczonego z wierzchołka kąta w celu zwymiarowania kąta. Odległość linii wymiarowej od wymiarowanej krawędzi powinna wynosić 10 mm a kolejnych równoległych linii wymiarowych od siebie 7-10mm. Liniami wymiarowymi nie mogą być linie zarysu, osie symetrii i ich przedłużenia. b)pomocnicze linie wymiarowe wskazują końce wymiarowanego elementu, są to linie ciągłe cienkie 1/2a przeciągnięte na kilku mm poza linie wymiarowe . Można je prowadzić: - prostopadle do linii wymiarowej i wymiarowej krawędzi, - ukośnie do linii wymiarowej i krawędzi ale zawsze obie pomocnicze linie wymiarowane muszą być do siebie równoległe, -prostopadłe do cięciwy łuku przy wymiarowaniu dł. Łuku okręgu opartego na kącie ≤90 stopni lub przy wymiarowaniu cięciwy łuku okręgu, - promieniowo przy wymiarowaniu długości łuku okręgu opartego na kącie >90 stopni, - jako przedłużenie ramion kąta przy wymiarowaniu kąta, - jako przedłużenie linii zarysu łuku okręgu. Na rysunku budowlanym pomocnicze linie wymiarowe nie powinny dotykać wymiarowanej krawędzi. Pomocniczych linii wymiarowych nie należy prowadzić do linii kreskowania przekroju, pomocnicze linie wymiarowe mogą stanowić przedłużenie osi symetrii, a w wyjątkowych przypadkach można wykorzystać oś symetrii lub zarys elementu zamiast pomocniczej linii wymiarowej. Pomocniczych linii nie należy przerywać w przypadku konieczności przecięcia się ich z innymi liniami. . c) znaki ograniczające na rysunku stosuje się trzy rodzaje znaków ograniczających: a) ukośną kreskę dł. 3-5mm gr linii 2a lub a ; b) zaczernioną kropkę Ø 3mm; c) zaczerniony grot kąt 20 stopni dł. 5 mm . znaki ai b stosuje się na rys. ogólnobudowlanych , znak c zarezerwowany jest do wymiarowania konstrukcji stalowej. Szczególne przypadki umieszczenia grotów: a) jeżeli brakuje miejsca na groty na końcach linii wymiarowej , to linie tę przedłuża się a groty umieszcza poza pomocniczymi liniami wymiarowymi lub zarysem elementu; b)jeżeli na wspólnej linii wymiarowej brakuje miejsca na groty dopuszcza się zastąpienie ich kreskami lub kropkami; d) linia wymiarowa składa się z szeregu dłuższych i krótszych odcinków . d) liczba wymiarowa -na jednym rysunku powinna być stosowana ta sama jednostka miary lecz bez podawania symbolu jednostki: Jeżeli na jednym arkuszu stosuje się różne jednostki miary należy je podać w postaci uwagi przy danym rysunku, wysokość liczb wymiarowych musi być zgodna z normą pisma i zapewniać dobrą czytelność zarówno oryginału jak i kopii, liczby wymiarowe umieszcza się równolegle do linii wymiarowej nieco ponad linią najczęściej w środku jej rozpiętości. Liczby wymiarowe umieszcza się według jednej z dwóch metod: a) metoda I –liczy umieszcza się tak aby można je było czytać od dołu i od prawej strony rysunku; b) metoda II –liczby wymiarowe umieszcza się tak aby można było czytać tylko od dołu rysunku –przerywa się w tym celu linie wymiarowe różne od poziomych, metody tej nie zaleca się stosować na rys. ogólnobudowlanym. Szczególne przypadki umieszczania liczb wymiarowych: a) nakładające się wymiary narastające – liczby wymiarowe na kolejnych równoległych do siebie liniach umieszcza się raz na prawo raz na lewo od osi symetrii; b)wymiary ustawione szeregowo –liczby wymiarowe można umieszczać na przemian nad i pod linią wymiarową; c)elementy symetryczne przedstawione tylko do osi symetrii – liczbę wymiarową umieszcza siew pobliżu znaku ograniczonego a i dotyczy ona wymiaru całości elementu; d)umieszczenie liczby wymiarowej nad przedłużeniem linii wymiarowej poza znakiem ograniczającym – w przypadku braku miejsca nad linią wymiarową; e)zastosowanie dodatkowej linii odniesienia dochodzącej do linii wymiarowej która jest zbyt krótka do podania nad nią wymiaru i gdy niema także możliwości podania wymiaru nad przedłużeniem linii wymiarowej; f) umieszczenie liczby wymiarowej nad poziomym przedłużeniem linii wymiarowej. Sposób umieszczania liczb wymiarowych na liniach biegnących w różnych kierunkach przedstawia schemat UWAGA 1. Liczby wymiarowe niezgodne z podziałką rysunku należy podkreślić prostą grubą linią , liczby niezgodne mogą wynikać z konieczności zmiany wymiarów elementów gdy zmiana ta nie uzasadnia koniczności wykonania nowego rysunku; 2. Jeżeli zachodzi potrzeba objaśnienia wymiaru w formie słownej to wymiar ten należy oznaczyć wielką literą alfabetu umieszczoną pod linia odniesienia a w legendzie rysunku umieścić objaśnienie np. otwór A wiercić na montażu. Znaki wymiarowe: ∩-długość łuku, r (R)-promień, Ø -średnica, [/]- płaskownik, -kwadrat o boku, s Ø- średnica kuli , S, R -promień kuli. Rzut(przekrój poziomy) –jest to przecięcie kondygnacji płaszczyzną poziomą usytuowaną na wysokości około metra np. kondygnacji z pokazaniem elementów położonych poniżej płaszczyzny przekroju i tylko najważniejszych elementów położonych poniżej (zmiana rodzaju linii). Przekrój pionowy- jest to przecięcie obiektu płaszczyzną pionową wytworzoną tak aby istniała możliwość pokazania w przekroju i widoku najważniejszych elementów konstrukcyjno-budowlanych danego obiektu. Elewacja –jest to widok zewnętrzny obiektu na tle rzutni pionowej. Rysunek szczegółu jest to przedstawienie najważniejszych rozwiązań materiałowo konstrukcyjnych obiektu w podziałkach większych od 1:50, 1:10, 1:5, 1:2, przekroje i rzuty wykonuje się najczęściej w podziałkach 1:100 i 1:50 (1:200 rysy koncepcyjne) elewacje 1:200, 1:100, 1:50. Oznaczenia umowne- są to symbole sygnalizujące fakt występowania najważniejszych elementów konstrukcji i wyposażenia obiektu stosowane na rysunkach wykonywanych w przedziałkach 1:200 i mniejszych. Oznaczenia uproszczone – jak wyżej lecz dla przedziałek 1:100, 1:50. Oznaczenia normowe: a) oznaczenie kierunku północnego , b) oznaczenie zalecanej orientacji budynku ze względu na jego nasłonecznienie, c)oznaczenia przekroju obiektów budowlanych, Miejsce poprowadzenia płaszczyzny przekroju oznacza się na rzucie kondygnacji linią cienką punktową pogrubioną na końcach i załamaniach w skład oznaczenia wchodzą również strzałki wskazujące kierunek patrzenia oraz cyfry rzymskie stanowiące nazwę przekroju. Płaszczyznę przekroju oznacza się linią ciągłą grubą a nazwę wielkimi literami alfabetu. Numeracja kondygnacji na przekroju budynku oraz pomieszczeń na kondygnacji. Kondygnacje na przekroju budynku numeruje się rosnąco od poziomu terenu w górę i w dół przy czym numery kondygnacji położonych poniżej poziomu terenu uzupełnia się znakiem (-). Pomieszczenia na kondygnacji numeruje się zgodnie z ruchem wskazówek zegara rozpoczynając od pomieszczenia położonego najbliżej wejścia lub klatki schodowej. Numer pomieszczenia składa się z 3 cyfr n01, n02, n03 gdzie n -numer kondygnacji numery zakończone cyfrą 0 np.200 ,300 rezerwowane są do numeracji przestrzeni zewnętrznej budynku np. łącznika , tarasu. Na żucie pomieszczeń umieszcza się numer i nazwę pomieszczenia i całość podkreśla , jeżeli nie ma miejsca na wpisanie nazwy podaje się tylko numer z podkreśleniem a w tabeli na zewnątrz rzutu podaje się numer, nazwę i ewentualnie powierzchnię pomieszczenia, wielkości powierzchni można również podać wewnątrz rzutu. Oznaczenie wzniesień i spadków dla elementów komunikacyjnych (pochylenie, rampy ,schody) podaje się kierunek wznoszenia, dla elementów odprowadzających wodę (opaski chodnikowe, dachy) podaje się kierunek spadku. Na strzałce wskazującej kierunek wznoszenia lub spadku podaje się spadek w %. Odnośniki: a)odnośnik skrótowy ma postać małej litery alfabetu lub cyfry rzymskiej umieszczonej nad linią odniesienia dochodzącą do elementu i odsyła do opisu tego elementu umieszczonego w legendzie rysunków opisie technicznym czy załączniku, b)odnośnik szczegółu ma postać wielkiej litery alfabetu umieszczonej nad linią odniesienia dochodzącą do okręgu otaczającego wskazany szczegół i odsyła do rysunku tego szczegółu wykazanego w większej skali np. 1:5, 1:10 jest to tzw. Rysunek szczegółu, c) odnośnik elementów wielowarstwowych służy do opisu materiałów stanowiących warstwy wskazanego elementu lub do opisu elementów ułożonych warstwowo, przecina on element pod kątem prostym w elementach o poziomym układzie warstw kolejności opisu warstw na odnośniku musi być zgodna z ich kolejnością rzeczywistą. W elementach o pionowym układzie warstw opisuje się je od strony lewej ku prawej, d) odnośnik elementów powtarzalnych. Fundament to najniżej położony element konstrukcji budynku przenoszący na grunt obciążenia od elementów nośnych położonych powyżej, fundamenty najogólniej dzieli się na bezpośrednie(stopy i ławy) oraz pośrednie (pale). Stopy są to fundamenty pod słupy, ławy to fundamenty pod ściany nośne lub rząd słupów. Stopy fundamentowe mogą mieć przekrój prostokątny, trapezowy lub schodkowy. Linie wymiarowe na zewnątrz i wewnątrz budynku. Od zewnątrz prowadzi się co najmniej 4 linie wymiarowe w następującej kolejności od lica muru: a)lina wymiarów szczegółowych, b)linia wymiarów osiowych, c)lina modułu projektowego, d)wymiar całości. Przez przecięcie liniami wymiarowymi wnętrza budynku wymiaruje się grubość zew. i wew. Położenia i wymiary otworów okiennych i drzwiowych oraz podaje się wymiary pomieszczeń. Wymiarowanie położenia otworów: a)otwory w ścianie konstrukcyjnej podaje się wymiar otworu w świetle oraz odległość do najbliższego elementu konstrukcyjnego, b) otwory w ścianie działowej – podaje się odległość od osi otworu do najbliższego elementu konstrukcyjnego otwory w ścianie działowej można również wymiarować tak jak w ścianie konstrukcyjnej zależnie od technologii ich wykonania .Wymiarowanie stolarki typowej i indywidualnej: a)s. typowa –w okręgu kończącym oś otworu podaje się symbol katalogowy stolarki, do projektu dołączą się wykaz symboli wraz z wymiarami stolarki, b)s. indywidualna –na osi otworu w liczniku podaje się szerokość otworu w mianowniku jego wysokość poprzedzoną czasami wysokością ściany podokiennej podaną w nawiasie. Kanały –są to pionowe przegrody biegnące w ścianach najczęściej wewnętrznych, wyróżnia się 3 rodzaje kanałów: a)wentylacyjne –służące do odprowadzania zużytego powietrza z pomieszczeń wymagających wzmożonej jego wymiany takich jak kuchnia, spiżarnia, łazienki, wc, kotłownie, pralnie, suszarnie, sale wykładowe. b) spalinowe (gazowe) służą do odprowadzania spalin z urządzeń zasilanych gazem, c)dymowe –służące do odprowadzania spalin z urządzeń zasilanych węglem. Minimalne grubość ściany w której można prowadzić kanały wynosi 38cm. Wymiarowanie kanałów: kanały prostokątne (kwadratowe) wymiaruje się podając na osi kanału w liczniku wymiar prostopadły do lica muru w mianowniku wymiar równoległy, kanały okrągłe wymiaruje się podając na osi kanału w liczniku jego średnicę, kanały o wymiarach 14x14cm i Ø15 cm to tzw. Kanały typowe których można nie wymiarować na rysunku.
Podłączenie kanałów. Fakt podłączenia kanału na danej kondygnacji na której wykonuje się przekrój poziomy oznacza się dwiema równoległymi liniami biegnącymi od lica kanału do lica muru. Nad symbolami kanałów niepodłączonych na danej kondygnacji umieszcza się numery kondygnacji na których planuje się podłączenie kanałów. Na rysunku należy również podać wymiar całego ciągu kanałów czyli od lica pierwszego do lica ostatniego kanału. Wymiarowanie wysokości ściany podokiennej –wysokość ściany podokiennej mierzy się od wierzchu podłogi do wierzchu parapetu, na rysunku rzutu podaje się ją na osi otworu w mianowniku w nawiasie przed wysokością otworu. Wymiarowanie otworów przesklepionych –otwory przesklepione to otwory przekryte nadprożem w kształcie łuku, na rysunku rzutu należy podać w mianowniku wysokość otworu do bezgłowia oraz promień przesklepienia a także symbolicznie oznaczyć fakt przesklepienia linią kreskową w kształcie łuku.