SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 30.03.2010
GOSPODARKA RYNKOWA JEJ FUNKCJE SPOŁECZNE I EKONOMICZNE cd.
Stabilizacja polega na równowadze. Stabilny to zrównoważony. Stabilizacja może dotyczyć
Stabilizacji rynku i usług – równowaga między popytem i podażą na dobra i usługi. Dzięki tej równowadze dobra i usługi są zawsze dostępne dla nabywców, a brak tej równowagi powoduje niedostępność
W Polsce i innych karach UE występuje równowaga rynkowa między popytem i podażą. Jeżeli występowałaby jakaś nierównowaga to była by to nadwyżka podaży nad popytem.
Najdłuższym okresem oczekiwania w Polsce cieszyły się mieszkania – obecnie tego nie ma.
Stabilizacja dóbr i usług jest zagwarantowana.
Stabilizacja rynku pracy – podaż pracy jest większa niż popyt na pracę. Panuje nierównowaga, czyli nadwyżka „rąk do pracy”. W Polsce również mamy bezrobocie – chętnych do wykonywania pracy ludzi jest więcej, niż wolnych miejsc pracy; istnieje nadwyżka siły roboczej – bezrobocie
Bezrobocie – jest mściciel zdefiniowanie w przepisach, w polskiej ustawie o bezrobociu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Można sformułować dwa warunki, którym powinien odpowiadać człowiek zasługujący na miano bezrobotnego:
Bezrobotni muszą mieć odpowiednią zdolność do pracy – odpowiedni wiek, stan psychiczny, kondycja fizyczna;
przyjmuje się w UE, że typowym wiekiem zdolności do pracy jest wiek od 15-64 roku życia włącznie bez względu na płeć, ale w poszczególnych krajach występują różne kryteria – kraje południowe są zwolennikami wczesnego przechodzenia na emeryturę, np. Grecja 61lat, a kraje północne są zwolennikami dłuższego pracowania, np. Finlandia 67lat;
przyjmuje się, że w tym wieku 15-64 lat przyjmuje się, że powinno pracować ok.70% ludzi; 30% z tych ludzi nie pracuje z różnych powodów: uczą się, wychowują dzieci itd.
w krajach, w których ludzie chętniej pracują (kraje skandynawskie) udział w pracy wynosi od 72-74%, natomiast w krajach południowych (Włochy, Grecja, Portugalia) udział osób pracujących wynosi 50%, a nawet mniej. W Polsce wynosi 59%.
Bezrobotni muszą wykazywać gotowość, chęć podjęcia pracy – miernikiem bezrobocia jest stopa bezrobocia – stosunek bezrobotnych do sumy zatrudnionych i bezrobotnych, jest wyrażona procentowo. Aktualnie w Polsce wynosi ok. 13%
Bezrobocie jest zjawiskiem niewłaściwym, negatywnym ze względów gospodarczych. Bezrobotni nie wytwarzają PKB, ale go konsumują – powoduje to obciążenie dla tych, których go wytwarzają.
Prawo Okuna – stwierdził na podstawie sowich badań, że stopa bezrobocia wyższa od bezrobocia tzw. naturalnego powoduje ok. 2,5 krotnie większą stratę w potencjalnym produkcie krajowym brutto.
Bezrobocie naturalne – jego stopa wynosi kilka procent – 3%, 4%, 5% - takie bezrobocie jest całkowicie normalne, bo w każdym społeczeństwie znajdzie się grupa ludzi, która z jakiś powodów nie pracuje i nie ma zamiaru pracować. Jest w pełni dopuszczalne, usprawiedliwione
Każdy procent wyższy od bezrobocia naturalnego daje 2-2,5 procent straty w potencjalnym PKB. Potencjalny to możliwy do osiągnięcia, gdyby wszyscy pracowali, ale że tak nie jest, to każdy wzrost tej stopy daje 2-2,5 straty.
Bezrobocie jest zjawiskiem szkodliwym, któremu trzeba przeciwdziałać. Obowiązek przeciwdziałania spada na państwo.
Bezrobocie powoduje pogorszenie stosunków społecznych, np. rozpad życia rodzinnego, frustracje, szkody psychiczne
Nierównowagę bezrobocia można zmniejszyć oddziałując albo w kierunku zmniejszania podaży siły roboczej albo zwiększania popytu na siłę roboczą albo jedno i drugie
Możliwości zmniejszenia podaż siły roboczej:
Wydłużanie nauki w szkołach
Emigracja siły roboczej
Skracanie czasu pracy
W bardzo długim okresie czasu sposobem, byłoby obniżenie przyrostu naturalnego ludności
Druga stroną rynku pracy jest popyt na pracę, czyli rynek pracy. Miejsca pracy tworzy sektor prywatny.
Pracodawcy zwiększają miejsca pracy kiedy panuje wysoka koniunktura, wzrost gospodarczy.
Rozwijając technikę człowiek zmniejszył zapotrzebowanie na siłę roboczą, gdyż rolę przekazuje się maszynom.
Do niedawna dużym, potencjalnym czynnikiem wzrostu zatrudnienia były usługi. W usługach stopień uzbrojenia technicznego był niski, wobec tego dużo bezpośrednich pracowników było potrzebnych. Obecnie usługi więdną, np. usługi bytowe, zaspokojenie naszych potrzeb – produkcja odzieży.
Stabilizacja cen. Ceny mają to do siebie ze stale rosną. Równowaga na rynku pieniężno kredytowym to sprawa zlikwidowania tzw. inflacji, która powoduje, że ceny z reguły rosną w mniejszym lub większym stopniu. Inflacja jest zjawiskiem szkodliwym. Jeżeli ceny drastycznie rosną to prowadzi to do upadku gospodarczego, bo w warunkach wysokiej inflacji nie sposób jest prowadzić gospodarki.
Monetaryzm – przywołanie skutki inflacji do choroby alkoholowej, bo inflacja działa w sposób nieprzewidywalny tak jak alkoholik
Walkę z inflacją powinien prowadzić bank centralny, bo on jest odpowiedzialny za politykę pieniężno-kredytową, która polega na kontrolowaniu równowagi na rynku pieniężno-kredytowym.
W UE jest strefa euro, zwana euro landem, do której należy 16 państw na 27 krajów członkowskich. W tej strefie za wszystkie sprawy związane z inflacją odpowiada Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Celem polityki pieniężno-kredytowej jest kontrola wypływu pieniądza na rynek pieniężno kredytowy. Inflacja jest dlatego, że jest za dużo pieniędzy w stosunku do masy kredytowej aktualnie oferowanej na rynku do sprzedaży. Pieniędzy jest za dużo, bo pieniądz jest dobrem powszechnie poszukiwanym i istnieje naturalna presja do wzrostu tej ilości pieniądza, ponieważ wszyscy naciskają na to by pieniądza było jak najwięcej.
Obecnie są również pieniądze kredytowe i internetowe, których w ogóle nie widać. Wobec tego istnieje wiele możliwości kreowania pieniądza na rynek. Pieniądz może kreować każdy bank, który udziela kredytu.
Podwyższenie stóp procentowych powoduje ograniczenie wypływu pieniądza – kredyt staje się droższy.
W przypadku obniżenia stóp procentowych pieniędzy jest więcej.
Dokładnie nigdy nie wiadomo o ile trzeba podnieść lub obniżyć stopy procentowe.
W Polsce od wielu lat nie mamy do czynienia z dużą inflacją.
Działania antyinflacyjne podejmuje się zbyt wcześnie i zbyt silnie, ale z drugiej strony lepiej za dużo niż za mało.
Stabilizacja finansów publicznych – finansów państwa oraz innych jednostek publicznych w Polsce są to samorządy terytorialne, które także mają swoje budżety. Środki finansowe samorządów w Polsce są większe niż te będące w dyspozycji rządu.
Finanse publiczne powinny być zrównoważone – równość między dochodami a wydatkami.
Budżet jest ustalany na bieżący rok finansowy.
Stałą, często spotykaną praktyką jest złamanie zasady równowagi budżetowej pod presją równych czynników, ludzi, środowisk, którzy przy pomocy drastycznych argumentów domagają się pieniędzy pod groźbą strajku, np. głodowego. Rząd czasem podczas strajków się ugina i wypłaca więcej pieniędzy niż ma, co powoduje deficyt budżetowy – jest zrównoważony długiem publicznym. Jeżeli rząd lub władza przekroczy pieniądze to zaciąga dług publiczny. Większość państw europejskich ma większy lub mniejszy dług publiczny, dług jest zjawiskiem niebezpiecznym jeśli urośnie do dużych rozmiarów. Jeżeli deficyt budżetowy jest w każdym roku i rośnie do takich rozmiarów, że jego likwidacja jest mało prawdopodobna to, to powoduje mocne zadłużenie kraju i może dojść do ogłoszenia niewypłacalności co powoduje różne zamieszki.
Państwo powinno starać się ograniczyć tendencję wzrostu deficytu budżetowego. Deficyt w jednym roku nie powinien przekraczać 3% PKB. Granica długu publicznego w całości, w ujęciu kumulowanym (od dawien dawna niezależnie od tego kiedy dług powstał, np. w Polsce teraz spłaca się jeszcze długi z lat 70.) nie powinna przekraczać 60% PKB.
Polska zachowuje granicę 60% długu publicznego, natomiast granicę 3% deficytu budżetowego przekracza.
Na południu Europy są duże długi i deficytu, natomiast na północy granice deficytu i długu nie są przekraczane.
Działania zapobiegające wzrostu długu publicznego i deficytu budżetowego:
Zmniejszenie wydatków
Zwiększenie dochodów – mało prawdopodobne
Nauka
Cięcia budżetowe mogą spowodować poprawę sytuacji bieżącej
Stabilizacja bilansu płatniczego. Bilans płatniczy to zestawienie odchodów i wydatków związanych ze współpracą z państwami zagranicznymi.
Jeżeli bilans płatniczy wykazuje saldo ujemne – oznacza to zadłużenie danego państwa. Nie musi to jednak oznaczać zadłużenia rządu, może być każdego innego podmiotu istniejącego w danym państwie, również osób fizycznych, przedsiębiorców.
Jeżeli zadłużenie jest duże i narasta przez dłuższy czas, to wymaga interwencji ze strony państwa. Interwencja może polegać na:
Działaniach zwiększających dochody – na dochody składają się głownie z eksportu dóbr i usług (wprowadzanie ulg, dotacji, subwencji). Można wspierać bezpośrednio eksporterów poprzez:
wypłacanie im subsydiów – dopłacanie przez państwo do eksportu; krytykowane przez tych, którzy bezpośredniego wsparcia nie otrzymują. Ludzie, którzy je otrzymują twierdzą, że ma to być, a Ci co nie otrzymują to mówią, że jest to złe i ma tego nie być, co powoduje ich protesty
Stosuje same ulgi w podatkach, cłach, czy innych świadczeniach
Promocje eksporterów krajowych za granicą
Akcje marketingowe (targi, wystawy, ogłoszenia w gazetach za granicą wykupione przez rząd polski)
Działaniach zmniejszających wydatki
Turystyka jest ważną pozycją bilansu płatniczego
Funkcje stabilizacyjne przynoszą zróżnicowane aspekty. We wszystkich tych aspektach państwo nie może być skuteczne w 100%, nie może zagwarantować całkowitej stabilizacji, nawet w zakresie rynku dóbr i usług.
Wszystkie kraje UE funkcjonują w systemie rynkowym.
FUNKCJE EKONOMICZNE PAŃSTWA W POKRESIE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ
Okres transformacji systemowej panował w Polsce całkiem niedawno, a niektórzy twierdzą, że jeszcze się nie zakończył.
Transformacja systemowa – w Polsce i w innych krajach europy środkowej i wschodniej rozpoczęła się na przełomie lat 80 i 90 XX wieku, a zakończyła się wraz z przyjęciem do UE według jednych, a według innych trwa do dziś. Transformacja systemowa polega na zamianie systemu panującego na inny system. Zamiana systemu tzw. nakazowo-rozdzielczego na system rynkowy, kapitalistyczny system rynkowy – istota transformacji systemowej. Państwo musi pełnić funkcje:
Alokacyjne
Redystrybucyjne
Stabilizacyjne
Musi pełnić funkcje specjalne właściwe tylko dla tego okres transformacji:
Dominacja własności prywatnej – prywatyzacja przeważającej części swojego majątku państwowego. Szczególna funkcja, bo polega na tym, że państwo pozbywa się swojego majątku, działa przeciwko sobie, bo samo się ogranicza.
Prywatyzację realizowano za pomocą kilku następujących metod:
Prywatyzacja tzw. kapitałowa – polega na tym, że przedsiębiorstwo państwowe w toku prywatyzacji kapitałowej ulega przekształceniu w tzw. jednoosobową spółkę skarbu państwa – ma tylko jednego właściciela. Taka spółka może zwołać walne zgromadzenie, które może podjąć decyzję na mocy kodeksu handlowego o emisji i sprzedaży akcji i wtedy ta spółka staje się normalną spółką akcyjną – emituje, rozdaje, bądź rozdziela. Pracownicy często protestowali przeciw prywatyzacji.
Przebiega w dwóch etapach
1. Komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego
2. Prywatyzacja właściwa – gdy spółka przekształca się w normalną spółkę akcyjną
Prywatyzacja przez likwidację z przyczyn ekonomicznych – na mocy prawa upadłościowego, przedsiębiorstwo upadające przejmuje syndyk – podejmuje decyzje dotyczące majątku tego przedsiębiorstwa, przeprowadza jego likwidację, sprzedaje elementy tego majątku i podejmuje zobowiązania dotyczące dalszej działalności. Gdy majątek ulega sprzedaży to ma on innych właścicieli i już tego przedsiębiorstwa nie ma, bo przestaje istnieć z przyczyn ekonomicznych
Prywatyzacja powszechna – celem było przekazanie pewnej rekompensaty finansowej wszystkim członkom społeczeństwa niezależnie od tego czy pracowali w danym przedsiębiorstwie, czy też nie
Reprywatyzacja – zwrot majątku byłym właścicielom, bądź im prawnym następcom. Przebieg z większymi trudnościami niż prywatyzacja. Dotyczy tylko tych przypadków indywidualnych, gdy nacjonalizacja odbyła się z naruszeniem prawa. Jest mocno kontrowersyjna.
W Polsce jeszcze nie uregulowano reprywatyzacji, bo nie przeprowadzono reprywatyzacji powszechnej
Odpaństwowienie życia społecznego i gospodarczego – inaczej deetatyzacja w szerokim zakresie. Wpływ państwa na życie społeczne jest o wiele mniejszy
np. odpaństwowieniu ulega system ubezpieczeń społecznych.
Kreowanie przez państwo długookresowej strategii rozwoju gospodarczego – tego do czego dążymy. Jest to sprawa skomplikowana. Duży wpływ miała integracja z UE, która wytyczyła pewne kierunki strategicznego rozwoju:
Wejście do UE
Zajęcie godnego miejsca w strukturze UE, tzw. „rozpychanie się”
Wyrównanie do przeciętnego poziomu UE i oparcie o podstawowe standardy zawarte w UE