SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 2.03.2010

Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym cd.

FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność prywatna – zbiór uprawnień do określonych obiektów, w którym prawa własności są w zasadzie wyłącznie dobrowolnie przekazywalne. W przypadku własności prywatnej właściciel może wyłączyć inne jednostki z korzystania z danego obiektu, a jeśli chce swoje uprawnienia przekazać to, to następuje na drodze jego dobrowolnej decyzji. Właściciel prywatny ma monopol, wyłączność. Nie musi być własnością jednoosobową, może być zbiorowa, kolektywna, grupy osób, np. własność rodziny.

Podział własności

• Własnością prywatną są też SPÓŁKI – obejmujące wielką liczbę udziałowców, mimo to jest to własność prywatna, np. spółka akcyjna

• Może być własność prywatna wykorzystywana przez samego właściciela w jego działalności gospodarczej, tzn. właściciel jest i właścicielem i pracownikiem, który wykorzystuje w praktyce ten obiekt własności – WŁASNOŚĆ DROBNOTOWARTOWA – nie ma najemnej siły roboczej, sam właściciel pracuje korzystając jedynie z pomocy członków swojej rodziny, np. w rolnictwie indywidualnym w PL

• Może być też własność prywatna korzystająca z innych zatrudnionych przez siebie ludzi – WŁASNOŚĆ TYPU KAPITALISTYCZNEGO – są osoby które są właścicielami i są osoby, które są tylko pracownikami, którzy wynajmują swoją siłę roboczą, a ich rezultaty pracy są własnością właściciela tego obiektu

1. Własność publiczna – dana jednostka nie może wyłączyć korzystania innych jednostek z danego zbioru uprawnień, nie może też tego zbioru uprawnień przekazać. Własność publiczna wiąże się z dużymi, istotnymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek do danego obiektu. Więc te obiekty mogą być użytkowane przez różne jednostki, a każda z nich nie może wyłączyć innych z korzystania z danego obiektu. Żadna jednostka korzystająca nie może sowich uprawnień przekazać jakiejś innej jednostce. Wiąże się z większymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek

Są to typowe formy własności

POŚREDNIE FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność komunalna – własność danej wspólnoty terytorialnej, np. gminy. W pewnej części to własność publiczna, bo wszyscy członkowie tej wspólnoty mogą z niej korzystać, ale prawa własności są ograniczone tylko do tej wspólnoty, a nie do innych członków społeczeństwa.

2. Własność spółdzielcza – częściowo publiczna, częściowo prywatna. W praktyce obecnie w Polsce zalicza się jej do formy prywatnej. Tu decydują wszyscy członkowie spółdzielni. Dawnej spółdzielnie bardzo przypominały własności państwowe.

WYRÓŻNIA SIĘ SYSTEMY

• Kapitalistyczne – oparte na prywatnej własności i najemnej sile roboczej która tą własność uruchamia

• Socjalistyczne – zwane komunistycznymi. Są oparte na publicznym systemie własności

MECHANIZM FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI- zależy od tego w jaki sposób podejmowane są decyzje gospodarcze i one mogą być podejmowane dwojako:

• Na szczeblu centralnym poza podmiotami prowadzącymi bezpośrednią działalność – SCENTRALIZOWANE – decyzje podejmowane poza jednostkami wykonującymi te decyzje, np. gospodarka PL w okresie socjalizmu – system nakazowo-rozdzielczy – formułowanie decyzji i przekazywanie je w postaci nakazu do wykonania poddanym, rozdzielenie między nich obowiązków

• Decyzje podejmowane przez same podmioty podejmujące działalność we własnym zakresie – ZDECENTRALIZOWANE – wysokoefektywne

Każdy system gospodarczy charakteryzuje się określoną formą własności i określoną formą mechanizmu funkcjonowania, a każda z tych cech występuje w 2 formach i każdy ten system podlega dwóm cechom. Mogą być 4 modele systemów gospodarczych

1. Model, który opiera się w ramach własności na własności prywatnej i w ramach mechanizmu funkcjonowania na zdecentralizowanym – prywatnie właściciele samodzielne, dobrowolnie podejmują decyzje, np. system rynkowy lub kapitalistyczny system rynkowy – najbardziej efektywny system jaki człowiek wymyślił. Prywatni właściciele sami decydują jakich pracowników zatrudnić. Każdy decyduje oddzielnie, a tych decydujących podmiotów jest dużo. Nieustająca walka konkurencyjna między właścicielami, a każdy dąży do osiągnięcia sukcesu ekonomicznego

2. Własność prywatna a funkcjonowanie scentralizowane – decyzje podejmowane poza zainteresowanymi podmiotami. System nietypowy. Są prywatni właściciele, ale muszą słuchać odgórnego centrum, które narzuca im swoją wolę. Jest sprzeczny. Wytyczone przez centrum państwowe, np. terror państwowy. Jest wewnętrznie niespójny

3. Własność publiczna a funkcjonowanie zdecentralizowane – publiczna własność, lecz rozbita na różne publiczne podmioty prowadzące samodzielne decyzje, działające w sposób zbliżony do prywatnych przedsiębiorstw. Jest wewnętrznie niespójny – własność jest publiczna, a dysponowanie własnością publiczną jest rozbite. Socjalizm rynkowy – jest mało prawdopodobny, gdyż zawiera tą wewnętrzną sprzeczność. Ciągle są zwolennicy tego rozwiązania tzw. trzecia droga – między kapitalizmem a komunizmem, np. Jugosławia

4. Własność publiczna a funkcjonowanie scentralizowane – wszystkie obiekty gospodarcze są własnością publiczną reprezentowaną przez państwo, aparat polityczny jest zhierarchizowany, np. system socjalistyczny czy komunistyczny. W rzeczywistości decyzje podejmuje niewielka grupa, np. funkcjonariusze państwowi, partie, służby specjalne. Większość jest własnością państwową. Brak konkurencji, nie grozi widmo bankructwa. Konkurencja może być między różnymi podmiotami, ale tylko wtedy jak konkurują ze sobą pomioty wyraźnie wyodrębnione. Wysoce nieefektywny ekonomicznie. Ma pozory demokracji, ale jest całkowicie antydemokratyczny

INNE FORMY SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH

• Systemy gospodarcze pod względem osiągniętego poziomu i tempa rozwoju – każdy system gospodarczy może być lepiej lub słabiej rozwinięty.
  ^POD WZGLĘDEM OSIĄGNIĘTEGO POZIOMU ROZWOJU WYRÓŻNIAMY SYSTEMY:

1. wysoko rozwinięte

2. średnio rozwinięte

3. słabo rozwinięte

Najczęstszym kryterium poziomu rozwoju jest wskaźnik PKB, PNB w przeliczeniu na liczby mieszkańców
PKB – suma wartości wszystkich produktów zarówno dóbr materialnych jak i usług wytworzonych w całej gospodarce krajowej, w danym państwie, w ciągu roku. Żeby PKB mógł być miernikiem poziomu kraju musi być odpowiednio przeliczony:

1. w stosunku do liczby mieszkańców

2. musi być obliczony w formie uwzględniającej zróżnicowanie siły nabywczej danej waluty w różnych krajach – im kraj wyżej rozwinięty tym siła nabywcza danej waluty niższa

3. obliczany przez bank światowy

4. obliczany przez tempo wzrostu – pokazuje nam dynamikę systemów gospodarczych. O ile procent w danym roku PKB zwiększył się w stosunku do ubiegłego roku

systemy charakteryzuje poziom i dynamika rozwoju

• systemy gospodarcze według charakteru stosunków z otoczenia

1. systemy otwarte – stopień otwartości może być różny. Otwartość polega na rozwoju handlu zagranicznego

2. systemy zamknięte – w dzisiejszym świecie w dosłownym tego słowa znaczeniu nie ma w dzisiejszym świecie

• systemy gospodarcze według dominującego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej

1. rolnicze – słabiej rozwinięte

2. przemysłowe – wyżej rozwinięte. Mogą być wyspecjalizowane w różnej produkcji, np. wydobywcze

3. systemy specjalizujące się w handlu, turystyce

• systemy gospodarcze według zakresu terytorialnego:

1. krajowe

2. światowe

3. międzynarodowe

Systemy

1. łączone z państwem z gospodarką krajową

2. podsystemy – na różnych szczeblach

*poziomy regionalne
*poziomy lokalne

c) światowy rynek gospodarczy

• systemy gospodarcze według charakteru prowadzonej działalności gospodarczej

1. nastawiona na zaspokojenie własnych potrzeb gospodarujących podmiotów – GSOPODARKA NATURALNA

2. GOPODARKA TOWAROWA – produkcja przeznaczona jest na sprzedaż, celem jest zysk w formie pieniężnej i jest on przeznaczany na zakup pewnych dóbr potrzebnych na wytworzenie kolejnych potrzebnych dóbr. Zwana też gospodarką twarowo - pieniężną