SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 16.03.2010

SYSTEMY EKONOMICZNE W UJĘCIU MODELOWYM CD.

Rozwój systemu rynkowego w Europie

Można jego historię podzielić na etapy:

• Gospodarka rynkowa / kapitalistyczna wolnokonkurencyjna – zapanowała od początku istnienia systemu rynkowego w Europie Zachodniej – jest to przełom XVII/XVIII wieku, natomiast w Europie Wschodniej zacznie później. Koniec kapitalizmu przypada na przełom XIX/ XX wieku w Europie Zachodniej
  Opiera się na swobodnej, nieskrępowanej grze sił rynkowych:

• popyt – tworzą nabywcy dysponujący odpowiednimi dochodami

• podaż – tworzą wszyscy Ci co chcą produkować, sprzedawać

• cena rynkowa – siła wypadkowa między dążeniami i oczekiwaniami nabywców z jednej strony i z drugiej strony sprzedawców

Aby taka gra mogła się toczyć muszą być spełnione warunki:

• musi istnieć wielu sprzedawców i nabywców – dlatego każdy nabywać może kupować różne towary i wielu sprzedawców

• decyzje sprzedawców i nabywców mają zapadać swobodnie, bez żadnego wpływu. Szczególnie państwo nie powinno się wtrącać w te decyzje.
  W XIX rynek funkcjonował żywiołowo, samoistnie jako mechanizm wzajemnych, nieustannych dostosowań podaży, popytu i ceny – w związku z tym cena nie zależy od nikogo, ani od żadnego sprzedawcy, ani od nabywcy, czyli od wszystkich sprzedawców i nabywców, a w związku z tym, że jest ich wielu to żaden z nich nie ma bezpośredniego wpływu na cenę. Warunki te są wartością obiektywną. Nabywca musi się dostosować się do ceny jaka obecnie panuje na rynku. W tej sytuacji wszyscy mają wyrównane szanse, każdy podmiot może osiągnąć sukces

• konkurencja sama w sobie zakłada polaryzację, czyli nierówność – jedni upadają a jedni zwyciężają – ci co odnieśli sukces dążą do tego by go zwiększać, a Ci co upadli dążą do podniesienie się z tego upadku, ale zazwyczaj jeszcze bardziej upadają. Powstaje przepaść między grupami społecznymi, przekroczenie tej przepaści jest teoretycznie możliwe, ale praktycznie bardzo trudne, ta przepaść dzieli społeczeństwo coraz bardziej. Gdyby tego nie było to nie mogłoby być gospodarki rynkowej

W XVII/XVIII wieku pojawili się liderzy – ci którym się udało, oni osiągali sukces. Było dużo ludzi drobnych i grupa liderów, wśród nich byli ważniejsi i mniej ważni. Jak ukształtuje się jakaś mała grupa społeczna liderów to dąży się do tego by wynikły między nimi porozumienia

• Monopole – powstają drogą naturalną, sam mechanizm rynkowy wyłania z siebie grupę czołowych podmiotów, którzy między sobą zwierają pisaną lub niepisaną umowę by zwiększać swoje zyski. Niektóre monopole miały charakter formalno-prawny i je można było likwidować, ograniczać przy pomocy ustawodawstwa antymonopolowego. Już w XIX wieku zauważono, że monopole dążą do tego by wzbogacić się kosztem całej reszty.
  XIX wiek ustawa monopolowa – administracja rządowa nie pozwalała na tworzenie się struktur monopolistycznych
  Działania antymonopolowe są mało skuteczne

Monopole się rozwijały – weszły w stosunki międzynarodowe

Korporacje transnarodowe – działają nawet w kilkudziesięciu państwach, zdobyły ogromne kapitały

Wolna konkurencja zeszła na dalszy plan, już praktycznie nie istnieje. Od początku XX wieku wolna konkurencja przekształca się w monopol. Największe korporacje transnarodowe realizują co najmniej 2/3 handlu narodowego.

Wielkie monopole rosły w siłę wpływając na różne sfery życia

Interwencja państwa

Aparat państwa zależy od elektoratu

We współczesnym świecie stopniowa rola państwa rośnie

W państwa rynkowych coraz większą rolę odgrywa państwo – udział państwo w nowo wytworzonym produkcie, czyli PKB. Poszczególne państwa rynkowe partycypują w wielkości kilkudziesięciu procent. Jakiś procent wytworzonego PKB przejmuje państwo, m.in. za pomocą przymusu

Obok rynku ma również miejsce regulacja państwowa

Zamiast o systemie rynkowym zaczyna mówić się o systemie mieszanym, w związku z dużym udziałem państwa

Współczesny system rynkowy nie odpowiada wyobrażeniom o wolnej konkurencji

Gospodarka wolnorynkowa z wolnokonkurencyjnej przekształciła się w monopolistyczną z dużym udziałem państwa.

Gospodarka rynkowa ewoluowała w dużym stopniu i znalazło to swój wyraz w ewolucji stosunków własnościowych

W XIX wieku dominowała własność jednoosobowa. Właściciel nie był osobą anonimową dla swoich pracowników. Monopolizacja jednak wymagała dużych kapitałów. Jak mogą powstać duże kapitały ? – drogą pączkowania małych kapitałów, musi być współpraca pokoleń między sobą

Centralizacja kapitału – skupienie, zcentralizowanie małych kapitałów w jedną całość. Utworzono spółki, a największe znaczenie zyskała spółka akcyjna. Drogą tworzenia spółki można zorganizować duży kapitał, co powstanie w krótkim czasie.

Spółka akcyjna – daje najlepsze warunki do tworzenia kapitałów. Mając niewielki kapitał można kontrolować ogromny kapitał

Dominujące znaczenie obecnie ma własność kolektywna w formie spółek

Własność osobowa straciła na znaczeniu, pojawiły się różne spółki, które są kierowane przez wyspecjalizowanych w zarządzaniu spółki akcyjnej ludzi zwanych managerami, którzy często funkcjonują w formie anonimowej – pracownicy nie wiedzą dla kogo pracują i czyją własnością jest ta firma i ogólnie jaka jest ich sytuacja. Wielkie monopole celowo starają się zachować symbole związane z daną firmą, np. Opel – założona przez Opla, a jest to własność koncernu amerykańskiego

W ramach własności monopolowej / spółek można zaobserwować

• Wzrost profesjonalizacji zarządzania

• Wzrost liczby posiadaczy akcji – akcje są środkiem gromadzenia kapitału i są one dostępne dla wszystkich, w związku z czym tych akcjonariuszy jest bardzo dużo i każdy akcjonariusz jest współwłaścicielem tego kapitału

• Wzrost roli państwa – państwo wchodzi w stosunki z innymi państwami, powstają struktury organizacji międzynarodowych

• Wzrost znaczenia polityki państwa

• Wzrost wydatków publicznych państwa – budżety państwa stają się coraz większe, pomimo tego presja na dalsze wydatki związana z funkcją interwencyjną, że te państwa muszą najczęściej korzystać jeszcze z kredytów i powstaje dla nich samych, że dług publicznych jest za duży i niemożliwy do spłacenia i z powodu tego interwencjonizmu można wpaść w pułapkę finansową

• Wzrost deficytu budżetowego – co może być przyczyną upadku struktur państwowych

Współczesny system gospodarczy polega na dwóch podmiotach na rosnącej roli państwa i na rynku

Zalety i wady czynników regulujących współczesnych proces gospodarczy ( rynek i państwo)

RYNEK

• Zalety

  • Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych – charakteryzuje się największą z możliwych racjonalizacją ekonomiczną

  • System motywacyjny – konkurencja zmusza wszystkich do efektywnych działań

  • Wysoka innowacyjność gospodarki

  • Duża elastyczność gospodarki – przedsiębiorca musi być ciągle gotów do zmiany swojego działania

  • Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej – w systemie rynkowej zawsze panuje co najmniej równowaga między podażą a popytem, a nawet nadwyżka podaży nad popytem – pełna równowaga rynkowa

• Wady

  • Mechanizm rynkowy sam w sobie zawiera czynniki ograniczające działalność rynku – tendencja do monopolizacji – powstają grupy liderów, które uzurpują sobie prawo do narzucania swoich rozwiązań innym uczestnikom rynku

  • Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych – polegają na negatywnych skutkach ponoszonych przez osoby trzecie nie mające związku z daną działalnością

  • Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznych różnic w dochodach majątku poziomu życia – duże różnice mogą być jeśli są społeczne akceptowane, a jeśli nie są to mogą zagrozić podstawom funkcjonowania całego tego systemu

  • System rynkowy nie rozwiązuje problemu dóbr publicznych – dobra publiczne są dystrybuowane poza rynkiem, zazwyczaj przez aparat państwowy i one nie mają nic wspólnego z systemem rynkowym i mechanizm rynkowy dąży do likwidacji dóbr publicznych i zastąpienia ich dobrami rynkowymi – system rynkowy nie zapewnia właściwego funkcjonowania usług publicznych

PAŃSTWO

• Polityka gospodarcza
  Merkantylizm – przypadał na XVI i XVII wiek. Była stosowana w Niderlandach, Francji, Hiszpanii, Portugalii i niektórych państwach niemieckich, a WB doszła do mistrzostwa w tej dziedzinie. Państwo powinno podjąć głęboką interwencję w sprawy gospodarcze inicjując znacznie przyspieszenie rozwoju gospodarczego przy pomocy zasobów i czynników o charakterze ekonomicznym, prawo-administracyjnym oraz militarnym. Interwencja miała polega na rozwoju produkcji na szeroką skalę, w związku z czym trzeba było tworzyć nowe formy produkcyjne – manufaktury – fabryki, ogromne podmioty wytwarzające ogromną liczbę produktów, z których znaczna część była na zaopatrzenie armii. Nastąpiło uprzemysłowienie. Manufaktura później stopniowo zaczęła przekształcać się w fabrykę.
  Produkcja wymaga infrastruktury, co wymaga rozwoju transportu – rozwój infrastruktury transportowej – drogi śródlądowe, morskie, kolejowe, drogowe

W WB chodziło głownie o transport morski – aby go rozwinąć trzeba było utworzyć Foltę wojenną i pokonać inne potęgi morskie – najpierw wypuszczano flotę, a później za nimi szli przedsiębiorcy prowadzący różne formy gospodarcze korzystający z ochrony armii
Handel na szeroką skalę rozwinięty – wymagał silnej armii – importowanie surowców, materiałów i siły roboczej z krajów słabo rozwiniętych, kolonii do swojego kraju, przetwarzanie na wyroby przemysłowe i eksportowanie
zyskano rynek surowcowy i rynek zbytu – warunkiem było posiadanie silnej siły militarnej
Skutkiem tych działań był rozwój gospodarczy państw stojących na czele świata, a Anglia stała się najbardziej rozwinięty krajem na świecie. Towarzyszyły temu zdobycze terytorialne na innych kontynentach

W europie wschodniej nie było to popularne, nie było prawie wcale manufaktur, dróg transportowych, gospodarka morska była słaba

Po okresie merkantylizmu nastąpił zwrot w poglądach państwa – zwyciężyli liberałowie, których krajem była Anglia – klasyczna ekonomia na czele z Adamem Smithem – doktryna liberalna przewidywała, że państwo bezpośrednio do gospodarki ingerować, a powinno zapewnić jak najlepsze, najbardziej sprzyjające ogólne warunki rozwoju gospodarczego (praworządność, ochrona własności prywatnej, ochrona przedsiębiorczości. Liberalne państwo to nie znaczy słabe państwo. Liberalizm oznacza, że państwo ma przestrzegać surowo prawa, które musi być egzekwowane bardzo skutecznie. Liberałowie ustanowili zasady życia społecznego bardzo praworządne i bezpieczne – nie ma naruszania własności itd.

Kryzys gospodarczy – spowodował utratę zaufania do doktryny liberalnej. Rozwój interwencjonizmu państwowego, np. tzw. polityka nowego ładu w USA wprowadzona przez Roosvelta; Kayens – jeden z najważniejszych ekonomistów światowych – uzasadnił potrzebę interwencji i wykazał, że doktryna liberalna ma duże słabości, rozpoczął okres liberalizmu gospodarczego

I WŚ – załamanie liberalizmu

Państwowe centralne planowanie gospodarki, np. Francja

Po II WŚ zapanował okres długiej wysokiej koniunktury – powrót do koncepcji liberalnej. Powstały nowe kierunki w doktrynie liberalnej: monetaryzm – zwolennikiem Milton Friedman, kierunki neoliberalne. Liberalizm odzyskał część straconych pozycji.

Z czasem doszło do odrodzenia interwencjonalizmu i zepchnięcia liberalizmu na dalszy plan. Obecnie w europie Zach. trwa spół między zwolennikami interwencji państwa a między neoliberałami, którzy uważają, że należy redukować interwencję państwa – spór nierozwiązalny

Popularność liberalizmu i interwencjonalizmu zależy od:

• Koninktury

• Tradycji – np. w Niemczech wszystko opiera się na tradycji – państwo zawsze miało wysoki autorytet

• Osiągnięty poziom rozwoju – im wyższy poziom rozwoju tym większe nastawienie ku liberalizacji, a niski poziom rozwoju wypływa na zwiększenie interwencjonalizmu