OBOWIĄZKOWE LEKTURY
I. Adam Mickiewicz „Dziady cz. III”
Temat: Geneza „Dziadów” Adama Mickiewicza
1. Życiorys Adama Mickiewicza
Adam Mickiewicz studiował w Wilnie. Wstąpił do Towarzystwa Filomatów (tajne stowarzyszenie miłośników nauki, powstało w celach patriotycznych, działało w latach 1817-1823). W tym czasie z Warszawy został przeniesiony tam senator Nowosilcow, który popadł w niełaskę cara. W roku 1823 aresztowano Filomatów, w tym Adama Mickiewicza. Zostali zamknięci w więzieniu, które zostało przerobione z klasztoru Bazylianów. W roku 1824 zapadł wyrok i Mickiewicz musiał opuścić Wilno. W późniejszych latach powstało Towarzystwo Filaretów.
2. Czas i okoliczności powstawania Dziadów.
a) Dziady wileńsko-kowieńskie. Powstawały w latach 1820-1821, zostały wydane w 1823 roku. Jest to część II i IV. Powstawały w czasie studiów w Wilnie, a następnie w Kownie, gdzie Adam Mickiewicz podjął pracę nauczyciela. Poznał wtedy Marylę Wereszczakównę – swoją wielką miłość
b) Dziady-Widowisko. Jest to część I. Powstawała w tym samym czasie co część II. Została wydana dopiero po śmierci Adama Mickiewicza w 1860 roku.
c) Dziady drezdeńskie. Jest to część III. Wydana w 1832 roku. Adam Mickiewicz odbył podróż po Europie. Po wybuchu powstania listopadowego próbuje się do Polski, nie udaje mu się to i osiedla się w Dreznie.
3. Struktura „Dziadów”
„Dziady” to dramat amorficzny – brak jedności, jedna część nie wynika z drugiej.
Cz. II -> dramat społeczny
Cz. IV -> dramat miłosny
Cz. III -> dramat narodowy
„Dziady” łączy postać głównego bohatera – zmienia imię w poszczególnych częściach ( II – Upiór, IV – Gustaw, III – Konrad ) oraz obrząd Dziadów.
4. Struktura „Dziadów cz. III”
- Dedykacja -> Prozatorski wstęp -> Prolog -> 9 scen -> Ustęp -> Wiersz „Do przyjaciół Moskali”
5. Przyczyny powstania „Dziadów cz. III”
- upadek powstania listopadowego i nieobecność w nim poety
- próba zajęcia stanowiska wokół powstania listopadowego
-ukazanie wydarzeń z roku 1823 związanych z procesem Filomatów w Wilnie
6. Interpretacja Prologu
Akcja dzieje się w Wilnie przy ulicy Ostrobramskiej w celi więziennej w klasztorze ks. Bazylianów. Anioł Stróż streszcza dzieje więźnia, opowiada jego przeszłość. Pojawiają się duchy nocne, z prawej i z lewej strony. Te z prawej pobudzają go do walki, a te złe z lewej usypiają go. Więzień pisze węglem na ścianie, że tutaj 1 listopada 1823 roku zmarł Gustaw, a narodził się Konrad. Koniec dotychczasowego okresu życia bohatera. Zerwanie z przeszłością, odnalezienie sensu życia. Wyjście z kręgu samotnego cierpienia i wejście na nową drogę życia, z ludźmi, dla ludzi, dla ojczyzny. Bohater odnalazł swoje miejsce w chęci poświęcenia się za ojczyznę i walki o jej wyzwolenie. W nowej sytuacji narodu w obliczu tragedii maleje waga problemu miłości Gustawa. Trzeba innego bohatera by sprostał nowym zadaniom.
Temat: Prześladowcy i prześladowani w III części Dziadów Adama Mickiewicza.
1.Obraz prześladowanych na podstawie sceny I (więziennej)
a) Powody aresztowań
-aresztowanie dla zysku – więźniowie zapłacą za wolność
-Nowosilcow musiał kogoś aresztować, ponieważ popadł w niełaskę cara
-większość aresztowań było bezpodstawne
-aresztowano ludzi, którzy sprzeciwiali się carowi
-przynależność do Towarzystwa Filomatów i Filaretów
b)Rodzaje prześladowań
-porywanie z domu
-głodzenie lub podawanie zatrutego jedzenia
-zesłanie na Syberię
-stosowanie przemocy i agresji
-śledztwo odbywało się w tajemnicy
-oderwanie od rodziny i brak kontaktu z bliskimi
c)Postawa więźniów wobec prześladowców
-nie przyznawali się do winy
-byli gotowi do walki (Frejend chce walczyć, mówi, że w czasie pokoju będzie tylko kląć na Moskali i nic nie zrobi)
-postawa patriotyczna, wierzyli w wolność (Janczewski trzy razy krzyknął „Jeszcze Polska nie zginęła”)
-gotowi do poświęceń (Tomasz chciał aby najstarsi i ci, bez rodzin poświęcili się za resztę)
2. Obraz prześladowców w III części Dziadów – Nowosilcow i jego świta
- Doktor (dr August Becu) ojczym Juliusza Słowackiego
-Pelikan (dr Wacław Pelikan)
-Bajkow (Leon Bajkow)
a) Interpretacja sceny VI (Widzenie Senatora)
Scena podzielona jest na trzy części: Rozmowa diabłów, widzenie Senatora, na koniec znowu pojawiają się diabły. Mają one męczyć Senatora, ale nie tak żeby wystraszył się piekła i poprawił, mają jedynie się nim zabawić. Senator reaguje na sen bardzo fizycznie. Pierwszą część widzenia można nazwać „Senator w łasce cara”. Dostaje on ordery, tytuły, pieniądze, jest wysoko postawiony. Drugą cześć widzenia można zaś nazwać „Senator w niełasce”. Silnie to przeżywa i oddziałuje to na nim. Nowosilcow jest prześladowcą, ale jest tylko częścią machiny cara, całej władzy despotycznej. Jego największym lękiem jest to, że może popaść w niełaskę cara. Inni ludzie żartują sobie z niego i szydzą. Dla Senatora, wypadnięcie z łaski to śmierć na dworze carskim. Dla Mickiewicza diabelskość i grzech równa się z carem.
b) Interpretacja sceny VIII (Pan Senator)
-zastraszanie i skazywanie niewinnych osób (kupiec Kanissyn i jego syn)
-brutalność, katowanie więźniów (Rollinson)
-przebiegłość, bezduszność (plan samobójstwa Rollinsona, wypchnięcie go z okna)
-obłuda, fałsz (udaje, że nie wie o losach Rollinsona i obiecuje zająć się jego sprawą)
-okrucieństwo (Nowosilcow obiecuje pomoc, jednocześnie pod przykrywką uwięzienia pani Rollinson)
-bezwzględność (wobec dzieci zakutych w kajdany i wywożonych na Syberię)
Temat: Czy warto dla nich umierać? Obraz polskiego społeczeństwa w III części „Dziadów”
1. Charakterystyka i ocena społeczeństwa warszawskiego na podstawie sceny VII (Salon warszawski)
Salon warszawski (salon literacki w romantyzmie) – współczesny dom kultury, miejsce spotkań kulturalnych
Akcja sceny VII rozgrywa się w autentycznym miejscu, salon należał do Wincentego Krasińskiego (ojciec poety Zygmunta Krasińskiego) jednego z najbardziej wpływowych ludzi ówcześnie
Postaci dzielą się na dwie grupy: towarzystwo przy drzwiach i towarzystwo przy stoliku. Ludzie przy drzwiach to młodzi patrioci, Polacy, spiskowcy, którzy uniknęli aresztowania. Nie należą do najwyższej arystokracji z której składają się postaci z towarzystwa stolikowego – literaci, damy, mistrzowie ceremonii, hrabiowie itp.
Tematy rozmów:
a) Towarzystwo stojące przy drzwiach: aresztowania, sytuacja na Litwie, Cichowski, męczeństwo narodu polskiego
b) Towarzystwo stolikowe: Nieudane bale (ponieważ nie organizuje ich już Nowosilcow), wyższość języka francuskiego i francuskiej literatury nad polską. Mówią jaka powinna być polska literatura – nie ma mówić o męczeństwie, ma być prosta, sielankowa, sentymentalna. Nie zajmuje ich polska polityka, są w stanie poświęcić rodzinę, by zyskać łaski dworu.
Scenę VII kończą słowa Piotra Wysockiego: „Nasz naród jest jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”
„zimna i twarda, sucha i plugawa” -> arystokracja, ci którzy stoją na czele i reprezentują naród
„wewnętrzny ogień” -> młodzi patrioci, ludzie wartościowi, ratunek dla narodu, spiskowcy
Temat: „Wielka improwizacja” – geniusz i milczący Bóg.
1. Interpretacja „Małej Improwizacji”
Improwizacja to utwór wygłaszany bez wcześniejszego przygotowania pod wypływem chwili, emocji i natchnienia.
„Mała improwizacja” to zapowiedź „Wielkiej Improwizacji”
Bohater sceny to Konrad, jeden z więźniów, siedzi w oddzielnej celi, jest poetą. Przeszedł wewnętrzną przemianę, stał się romantycznym patriotą.
Konrad chce być profetą. Chce prorokować i przewidywać przyszłość swoją i swojego narodu.
Orzeł – symbol waleczności, godności i odwagi. Wzniósł się on ponad ludzi. Orzeł może również symbolizować Polskę. Konrad porównuje siebie do orła.
Czarny kruk – zasłania niebo i plącze myśli orła. Może on być symbolem cara, który męczy naród polski. Może również symbolizować pychę Konrada.
2. Prometeizm „Wielkiej Improwizacji”
Konrad rozpoczyna Wielką Improwizację mówiąc o samotności. Ludzie nie potrafią zrozumieć jego utworów, ale też język nie jest na tyle doskonały by mógł wyrazić swoje myśli. Kieruje on swoje słowa w świat duchowy. Konrad mówi, że on i Bóg tworzą rzeczy nieśmiertelne. Ma przekonanie o wyższości swojej poezji, czuje się mistrzem. Konrad czuje się równy Bogu, tylko Boga jest godna jego poezja. Konrad gardzi innymi poetami, czuje się wyższy i potężniejszy niż wszyscy ludzie. Czuje się wyższy od mędrców, proroków, czuje potężny przypływ mocy. Konrad zwraca się do Boga, pragnie by on się odezwał. Mówi, że kocha cały naród, deklaruje wprost całkowitą miłość, absolutną. Chce on uszczęśliwić swój naród („chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, chcę nim cały świat zadziwić”). Konrad chce rządzić narodem, chce rządzić za pomocą uczucia, ale chce rządzić bezgranicznie, bezwzględnie, autorytarnie. Pragnie on od Boga „rządu dusz”, chce rządzić duszami i twierdzi, że byłby lepszy od Boga, ponieważ uszczęśliwiłby ludzi w przeciwieństwie do Boga, który pozwolił na cierpienie. Konrad coraz bardziej domaga się odzewu Boga, żąda i pragnie władzy. Zarzuca Bogu, że nie jest miłością, ale tylko mądrością. Wzywa on Boga na bitwę i wierzy, że wygra. Monolog Konrada kończy się, gdy próbuje on porównać Boga do cara. Jednak ostatnie słowo wypowiedział diabeł. Konrad mdleje i kończy się wielka improwizacja.
a) Postawa Konrada przypomina Prometeusza.
Prometeizm – samotna walka o dobro ludzkości, o lepszy świat, wiąże się z buntem przeciwko Bogu.
Konrad jako Prometeusz: jednostka ponadprzeciętna, wyizolowana ze społeczeństwa, chce uszczęśliwić naród, gdy Bóg nie daje mu „rządu dusz” zwątpi w jego miłosierdzie.
b) Konrad przegrywa ponieważ:
-hybris – zgrzeszył pychą
-pragnął zemsty nawet jeśli byłoby to sprzeczne z wolą Boga
-sam siebie wybrał na proroka i przewodnika narodu
-pod maską zbawcy narodu, miłości do ojczyzny, ukrywał swoje prawdziwe marzenia np. sława, władza, nieśmiertelność
-obarcza Boga za wszystkie cierpienia Polski, a nie Rosjan
c) Dalsze losy Konrada
-ks. Piotr przeprowadza egzorcyzmy na Konradzie
-koniec sceny VIII – spotyka ks. Piotra
-scena IX – Noc Dziadów (duch z raną na czole)
-Ustęp (wędrowiec)
d) Dlaczego Konrad nie został potępiony?
-nie on wypowiedział słowo „car”
-miał szczere intencje
-ks. Piotr modli się za niego
-w scenie IV modli się za niego Ewa
-szanował imię Matki Boskiej
-walczył o szczęście narodu, a nie swoje
Temat: Koncepcja polskiego romantycznego mesjanizmu na podstawie „widzenia ks. Piotra”
1. Bohaterem sceny jest ks. Piotr, ojciec bernardyn. W scenie egzorcyzmów wziął winy Konrada na siebie. Bóg zsyła na niego widzenie, bo jest pokorny i mówi, że jest nicością. Dzieje się to podczas modlitwy, gdy leży krzyżem. Widzenie ks. Piotra dzieli się na trzy części: pierwsza (5-26), druga (27-58) oraz trzecia (od 59). Analogia w widzeniu to porównanie do losów Chrystusa i jego męki.
Pierwsza część: Analogia to rzeź niewiniątek dokonana przez Heroda = prześladowanie polskiej młodzieży i zsyłanie na Sybir. Ta część widzenia kończy się wspomnieniem o tajemniczym zbawicielu narodu „imię jego czterdzieści i cztery”
Druga część: jest to wydanie Jezusa na śmierć i Droga Krzyżowa = Polska w czasie zaborów. Chrystus postawiony przed Piłatem (Sąd Europy nad Polską); Piłat, który umywa ręce (Francja, która nie wtrąciła się w sprawę zaborców); Żydzi domagający się ukrzyżowania Chrystusa (narody zaborcze, domagające się upadku niepodległej Polski); Męczeństwo Chrystusa (Polska pod zaborami); Nałożenie cierniowej korony (męczeństwo Polski); przybicie do krzyża (rozbiory Polski); trzy ramiona krzyża Chrystusa (trzy państwa zaborcze); żołnierze, którzy są przy ukrzyżowaniu (Rakus-Austriak, Borus-Prusak, Moskal-Rosjanin); Ostatni cios, przebicie braku Jezus (krwawe stłumienie powstania listopadowego); śmierć Chrystusa (upadek powstania listopadowego); Maryja stojąca pod krzyżem (wolność polskiego narodu)
Trzecia część: zmartwychwstanie Chrystusa = zmartwychwstanie narodu. Jest to część najbardziej symboliczna, ponieważ to się jeszcze nie wydarzyło. Dowiadujemy się, że ten naród będzie wielki. Mickiewicz mówi o narodzie demokratycznym, bez królów, gdzie władzą będzie lud. Ostatni obraz to odzyskanie przez Polskę niepodległości.
2. W widzeniu pojawia się imię tajemniczego wskrzesiciela narodu – czterdzieści i cztery. Nie wiemy kto to jest. Być może jest to: tajemniczy i nieznany wskrzesiciel narodu; malarz Oleszkiewicz; Konrad.
3. Mesjanizm – koncepcja historiozoficzna przypisująca wybranym narodom lub jednostkom misje zbawienia świata.
Mesjanizm romantyczny – teoria głosząca wyjątkowe i płynące z nadprzyrodzonych źródeł posłannictwo polskiego narodu uważanego za naród wybrany. Według planów Bożych, Polska ma do wypełnienia specjalna misje wobec siebie i innych narodów europejskich będących w niewoli, mając wielką rolę w powszechnej misji w walce o wolność. Polska cierpi jak Chrystus i poprzez cierpienie uwolni siebie inne ujarzmione narody. Hasło: „Polska Chrystusem narodów”.
4. Mesjanizm III części Dziadów.
Dedykacja – utwór poświęcony jest męczennikom narodowej sprawy, którzy cierpieli za ojczyznę, już w dedykacji jest zapowiedź martyrologii narodu polskiego
Przedmowa – przedstawienie prześladowania młodzieży od czasów cara Aleksandra I. Przyrównane jest do rzezi niewiniątek.
Prolog i scena I – prześladowanie polskiej młodzieży np. rodzaje prześladowań, opowieści o losach prześladowanych
Scena III i VIII – historia Rollinsona
Scena IV – modlitwa Ewy za prześladowaną młodzież
Scena VII – opowieść Adolfa o Cichowskim
Ustęp – drogi na zesłanie i losy zesłańców w Rosji.
5. Profetyzm – pogląd religijny zakładający istnienie osób powołanych do przekazywania woli Bożek. W III części Dziadów profetą jest ks. Piotr,
Temat: Ustęp.
Droga do Rosji – opis bezludnych i dzikich terenów. Autor sugeruje, że naród rosyjski jest poddany swojemu władcy, ale na razie nie zdaje sobie sprawy co to wolność. Nadejdzie jednak czas, gdy naród zbuntuje się. Na razie drogi są wypełnione przez wojska, które służą utrzymaniu reżimu oraz kibitki jadące na Sybir.
Przedmieścia stolicy – widać, że zbliżamy się do stolicy, znajduje się mnóstwo pięknych pałaców, które powstały dzięki niewolniczej pracy podbitych narodów („krwią Litwy, łzami Ukrainy i złotem Polski”). Zimą panują tam pustki, bo wszyscy przebywają w mieście, do którego bardzo trudno się dostać. Prowadzą do niego okazałe bramy zamykane na łańcuch.
Petersburg – miasto zbudowane na grząskim gruncie, panuje tu nieprzyjazny klimat. Car wzniósł nie stolicę dla ludzi, tylko dla siebie. Powstała na wzór Paryża, Amsterdamu, Rzymu, Wenecji i Londynu. Znajduję się tam pełno pałaców przy ulicach biegnących ku rzece. Na ulicach przebywa zamożne towarzystwo w cennych futrach. Na rozkaz cara, przy budowie Petersburga pracowały setki tysięcy rosyjskich chłopów. Pielgrzym spotyka w tym mieście rozdającego jałmużnę tajemniczego Polaka. Wita on wędrowca „Krzyża i Pogoni znakiem” lecz zamyślony pielgrzym nie zwraca na to uwagi.
Pomnik Piotra Wielkiego – treścią tego fragmentu jest spotkanie pielgrzyma i „wieszcza narodu ruskiego”, który mówi jak powstał pomnik. Miał on zostać wyrzeźbiony na wzór posągu Marka Aureliusza – rzymskiego wodza i cesarza. Koń Piotra Wielkiego został przedstawiony w pędzie, więc niszczy wszystko, co spotka na swojej drodze. Na zakończenie poeta mówi, że kiedyś nastanie kres tyranów.
Przegląd wojska – ukazuje potęgę militarną państwa carów, despotyzm władcy i zabieganie generałów o względy cara. Na placu po przeglądzie wojska zostało 20 trupów zamarzniętych na mrozie czy uderzonych za zmylony krok w marszu. Człowiekowi rannemu w brzuch kazano milczeć, ponieważ car mówi. Na placu stoi również młody Litwin ze zmiażdżonym ramieniem, Nazajutrz po paradzie odnaleziono jeszcze jednego trupa. Był to służący, który czekał na rozkazy cara z futrem przewieszonym na ramieniu, z którego nie skorzystał.
Oleszkiewicz – Polak z pochodzenia, był znanym malarzem w Petersburgu. Cechowała go głęboka wiedza i mistyczne przepowiednie. Jest bohaterem tego fragmentu, prorokuje karę jaka spotka cara.
Temat: „Dziady” Adama Mickiewicza jako dramat romantyczny.
1. Cechy dramatu romantycznego na podstawie „Dziadów”
Fragmentaryczność (luźna budowa dramatu złożonego z odrębnych scen połączonych tyko ideą, brak akcji przyczynowo-skutkowej)
Synkretyzm rodzajowy (połączenie różnych rodzajów – liryki, epiki i dramatu)
Synkretyzm gatunkowy (opowiadanie, pieśni, bajka)
Obecność elementów muzycznych (np. Bal u Senatora, pieśni więźniów)
Fantastyka (diabły, głosy z lewej i prawej strony, egzorcyzmy)
Zburzenie zasady decorum (po scenach patetycznych następują sceny groteskowe np. kłótnia diabłów)
Bohater zbiorowy
Kompozycja otwarta
Ludowość
II. Bogurodzica
Temat: Wizerunek Matki Boskiej w średniowiecznej poezji maryjnej.
1. Geneza utworu
Najdawniejsza Polska pieśń religijna, autor jest anonimowy, powstała ok. XII-XIII w., traktowana jakos „carmen patrium” czyli pieśń narodowa. Według Jana Długosza Bogurodzica była śpiewana jako pieśń bojowa pod Grunwaldem i pod Warną (1444 r.). Była również pierwszym koronacyjnym hymnem Jagiellonów. Początkowo autorstwo przypisywano św. Wojciechowi, ale był on zbyt krótko na tych terenach by móc pisać po polsku. Powstanie Bogurodzicy może też bym związane z kulturą bizantyjską. Najstarsze polskie teksty pochodzą z: tekst krakowski pierwszy (2 zwrotki) z 1407 roku i tekst krakowski drugi (14 zwrotek) z 1408 roku.
2. W Bogurodzicy występuje bizantyjski motyw deesis, czyli prośba i błaganie. Inaczej motyw trójpostaciowości: centralną postacią jest Jezus Chrystus, po dwóch stronach pośrednicy – Matka Boska i Jan Chrzciciel.
3. Analiza i interpretacja pierwszej zwrotki hymnu:
Apostrofa do Matki Boskiej
Bogurodzica – matka Boga wywyższona przez swoje rodzicielstwo, istota boska, obcująca bezpośrednio z Bogiem, wybrana przez Boga, posiadająca szczególne względy, jest pośredniczką pomiędzy wiernymi a Jezusem
Prośby zbiorowego podmiotu lirycznego do Maryi: wysłuchanie próśb, wstawiennictwo u Boga
4. Analiza i interpretacja drugiej zwrotki hymnu
Apostrofa skierowana do Chrystusa, by wysłuchał modlitwy za przyczyną św. Jana Chrzciciela: dostatnie życie na ziemi, przebywanie w raju po śmierci
5. Kształt artystyczny
Paralelizm kompozycyjny – każda strofa składa się z apostrofy i prośby
Wpływy greckie (bizantyjskie)
Motyw deesis
Grecki refren „Kyrie eleison”
Pierwszy polski system wersyfikacyjny (wiersz intonacyjno-zdaniowy): wers równa się z reguły zdaniu lub logicznej jego części (np. grupie podmiotu lub orzeczenia); wersy składają się z różnej liczby sylab; rymy głównie gramatyczne (wewnątrz wersów lub w zakończeniu wersu); intonacja wznosząco-opadająca
III. Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”
Temat: Wizerunek kraju lat dziecinnych i geneza „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.
1. Okoliczności powstania utworu
Główna przyczyna to tęsknota za ojczyzną
Początki to rok 1830, opis dworku szlacheckiego -> przerwanie pracy i wyjazd do Paryża -> dwie wielkie pieśni -> dokończenie pracy w 1834 roku w Paryżu
2. Czas i miejsce akcji
a) czas akcji
1811 – 1812 (5 dni, przełom lata i jesieni, od piątku do wtorku, 2 ostatnie księgi – 1 dzień 1812 roku); historie i retrospekcje
b) miejsce akcji
Litwa: Soplicowo – dworek szlachecki, zamek Horeszków, karczma Jankiela, Dobrzyn
3. Interpretacja tytułów i podtytułów
Pan Tadeusz – nawiązanie do głównego bohatera, który reprezentuje nowe, młode pokolenie szlachty. Jest to również nawiązanie do Tadeusza Kościuszki, po którym bohater otrzymał imię.
Ostatni zajazd na Litwie – ostatnie zajęcie siłą posiadłości jako egzekucję wyroku sądowego dokonanego przez stronę, która wygrała proces. W trakcie egzekucji spotykają się dwie rodziny Horeszków i Sopliców, które toczą spór o prawowitą własność zamku.
Historia szlachecka – opowieść o dziejach ówczesnej szlachty oraz ich postawa wobec sytuacji politycznej.
Roku 1811 i 1812 – akcja obejmuje 5 dni z roku 1811 oraz 1 dzień z roku 1812
We dwunastu księgach wierszem – utwór jest napisany we dwunastu księgach wierszem, jest trzynastozgłoskowcem
4. Interpretacja inwokacji
- apostrofa do Ojczyzny
- nawiązanie do fraszki J.Kochanowskiego „Na zdrowie”
- apostrofa do Matki Boskiej
- cudowne uzdrowienie (element autobiograficzny)
- liryczna zapowiedź dalszych wątków
- recepcja inwokacji i „problem świerzopa”
5. Interpretacja epilogu – wizja kraju lat dziecinnych
- podsumowanie utworu
- ilustracja sytuacji narracyjnej (ojczyzna snuta z perspektywy tęskniącego za ojczyzną emigranta)
- rozrachunek z wizją ojczyzny
- konfrontacja sytuacji ojczyzny z realiami ukazanymi w utworze
- idylla szlachecka
- najpowszechniejsze rzeczy urastają do rangi symbolu
Temat: Historia dalsza i bliższa w „Panu Tadeuszu”
HISTORA BLIŻSZA
1. Wystrój Soplicowa
- obraz Jakuba Jasińskiego z Wilna 1794 r.
- obraz namalowany przez Korsaka – rzeź Pragi
- obraz Rejtana , który stawia opór w sejmie w 1773 r.
- obraz Kościuszki, który przysięga w Krakowie w 1794 r.
2. Historia prawdziwa – działanie militarne Napoleona.
- idealizacja Napoleona oraz ukazanie ogromu jego armii
- historia wojen napoleońskich od Austerlitz (1805r.)
- marsz Napoleona na Rosję
HISTORIA DALSZA
3. Koncert Jankiela
- zachęta do zgody, charakter historyczny
- konstytucja 3 maja
- konfederacja targowicka
- rzeź Pragi
- tułaczka polskich żołnierzy po upadku insurekcji
- powstanie Legionów Polskich we Włoszech
Temat: Motyw dworku szlacheckiego w utworze.
1. Opis miejsca akcji, topografia terenu
Malownicza wieś Soplicowo położona nad Niemnem to wyidealizowany kraj lat dziecinnych Mickiewicza, polska arkadia
Dookoła rozciągają się żyzne czarnoziemne pola, zielone łąki, a w okolicy znajduje się zamek Horeszków
Antropomorfizacja natury – nadanie naturze cech i zachowań ludzkich (np. topole bronią dwór od wiatrów), otoczeniu dworu nabiera baśniowych i metafizycznych cech
W Soplicowie czas odmierza natura (wschody i zachody słońca, pory roku), życie toczy się tu zgodnie z nią
Dworek usytuowany był na pagórku (wywyższenie dworku ponad okoliczne tereny) porośniętym brzozowym gajem
Obok domu stały porządnie utrzymane budynki gospodarcze przepełnione plonami oraz trzy ogromne stogi siana
Za domem przy budynku był ogródek otoczony drewnianym płotkiem w którym rosła trawa i różne zioła, dalej znajdował się sad z owocami i warzywami (topos rajskiego ogrodu)
Gospodarzem dworku był sędzia Soplica, który sam nadzoruje niektóre prace
2. Dworek szlachecki i jego symbolika
Dworek był drewniany, ale posiadał podmurówkę; miał pobielane ściany
Starodawne ściany i sprzęty (Tadeusz pamiętał je sprzed wyjazdu)
Na ścianach portrety wybitnych polskich patriotów
Stary kurantowy zegar stał w drewnianej szafie, wskazywał godzinę oraz wygrywał Mazurek Dąbrowskiego
W dworku można jeszcze wyróżnić: komnaty sędziego, kuchnię, sień i dawny pokój Tadeusza w którym mieszka Zosia
SYMBOLIKA DWORKU
Dworek, choć niewielki, był dobrze wyposażony i funkcjonował w sposób zorganizowany, jest to miejsce idylliczne, sielankowe, bijące głębokim patriotyzmem, swojskością i przyjazną atmosferą. Jemu i jego mieszkańcom nadaje się jedynie pozytywne cechy.
Temat: Tradycje i obyczaje szlacheckie w „Panu Tadeuszu”
1. Przekrój stanu szlacheckiego
a) magnateria
- Stolnik Horeszko, Podkomorzy, Hrabia
b) szlachta średniozamożna
- Sędzia, Wojski, Jacek Soplica, Tadeusz
c) szlachta zaściankowa
-Dobrzyńscy
Wnioski: Mickiewicz nie idealizuje bohaterów, ale też nie potępia. Wszystkie wady szlachty łagodzi humorem. Ze wzruszeniem podkreśla zalety: patriotyzm, przywiązanie do tradycji, żołnierskie męstwo i odwagę.
2. Dawne urzędy i funkcje społeczne
Sędzia – mógł orzekać w sprawach cywilnych i kryminalnych, stanowisko ograniczone w prawach po zaborach przez rząd rosyjski
Podkomorzy – najważniejsze stanowisko dworskie zaraz po marszałku, brał udział w sprawach sądowych i zajmował się przyznawaniem tytułów szlacheckich, po zaborach stracił prawa
Podczaszy – próbował wszystkich napojów podawanych panującemu
Wojski – w czasie wojny i pospolitego ruszenia szlachty opiekował się żonami i dziećmi; znał się na polowaniu i gotowaniu
Stolnik – w Polsce średniowiecznej urzędnik sprawujący pieczę nad stołem panującego, potem pozostał tylko tytułem honorowym
Klucznik – zajmował się bezpieczeństwem pomieszczeń zamkowych i utrzymywaniem w nich porządku
3. Tradycje i obyczaje szlacheckie
Kulturalne zachowanie szlachty: gościnność szlachecka, etykieta szlachecka, całowanie starszych w rękę podczas powitania
Podawanie posiłków: sposób ukazania gości, dźwięk dzwonu sygnalizuje czas posiłku, zabawianie gości i usługiwanie damom, parzenie kawy, zażywanie tabaki
Rozrywki szlacheckie: polowanie, grzybobranie i spacery, spotkania w karczmie i koncerty, zajazdy, pojedynki
Zaręczyny: polonez
4. Interpretacja słowa „ostatni”
Ostatni zajazd na Litwie, ostatni polonez i ostatni co tego poloneza wodził, ostatni klucznik, ostatni z Horeszków. W ten sposób autor chciał bardzo emocjonalnie podkreślić to, co opisuje jest już przeszłością i bezpowrotnie minęło. Przy pomocy tego przymiotnika chciał opisać ludzi minionej już epoki, reprezentantów umierających szlacheckich obyczajów stosunków społecznych.
Temat: Motyw zamku w „Panu Tadeuszu”
1. Historia zamku Horeszków
Własność Stolnika
Po Targowicy zamek trafia w ręce Sopliców
Spory między rodzinami (kłótnia po polowaniu)
Prezent zaręczynowy Zosi i Tadeusza
Rozwiązanie sporu o zamek
Temat: Obraz Rosji i Rosjan w „Panu Tadeuszu”
1. Wspomnienia Telimeny z Petersburga
Centrum świata, potężne miasto
Mieszkają tam ludzie zamożni
Historia sporu między Jagemajstrem
Najwyżsi urzędnicy mają władzę, zwykli ludzie są tylko pionkami (przepaść między warstwami społecznymi)
Wszystko jest zakłamane, władza sprawowana jest przez strach
2. „Dobrzy” Rosjanie
Kapitan Nikita Rykow: rozumie Polaków, wykonuje polecenia cara, ale współczuje Polakom, nie jest bezwzględny, krytykuje Napoleona
3. „Źli” Rosjanie
Major Płut: Polak, który przeszedł na stronę rosyjską, chce wybić Polakom myśli narodowowyzwoleńcze, z pogardą traktował innych, chce 1000 rubli za każdego więźnia od sędziego, nie znał umiaru w piciu, płaci żołnierzowi, żeby zastrzelił Tadeusza, zostaje zabity przez Gerwazego
Temat: Jacek Soplica jako nowy typ bohatera romantycznego.
1. Jacek Soplica – wzór polskiego szlachcica-patrioty; bohater dynamiczny; w książce poznajemy go jako księdza Robaka; jest ojcem Tadeusza Soplicy i bratem Sędziego. Jego losy to główny wątek polskiej epopei narodowej.
2. Historia Jacka Soplicy
Jacek Soplica przywódcą szlachty (przystojny, odważny, duma, pycha)
Gościnność Stolnika, chce wykorzystać autorytet Jacka dla własnych celów
Miłość Jacka i Ewy od pierwszego wejrzenia
Plany Stolnika, co do przyszłości córki, inne niż plany Jacka
Odmowa ręki Ewy Jackowi, wyjście za mąż córki Stolnika
Ślub Jacka, narodziny Tadeusza, śmierć matki
Marzenia o zemście, napad Rosjan na zamek Horeszki, zbrodnia Jacka
Jacek Soplica zdrajca – ucieczka z kraju (duchowa przemiana – pokora )
Powrót do Soplicowa, aby kierować losem syna i Zosi
Uratowanie życia Hrabiemu (dwukrotnie) oraz Gerwazemu
Śmierć i rehabilitacja, uznania Jacka za bohatera narodowego
3. Jacek Soplica a bohater romantyczny
a) Cechy Jacka jako bohatera romantycznego
Tajemniczość
Niezwykła indywidualność
Szaleństwo
Wielka romantyczna miłość
Bunt wobec świata
Urażona duma i zemsta
Samotność
Konflikt wewnętrzny
b) cechy, która świadczą o przekroczeniu dotychczasowego modelu bohatera romantycznego
Przemiana zbrodniarza w pokutnika
Rezygnacja z romantycznego indywidualizmu
Symboliczny sens przemiany
Nie chce walczyć jako jednostka, chce odzyskać wolność drogą powstania ogólnonarodowego
Temat: Kulinaria w „Panu Tadeuszu”
1. Staropolskie i litewskie potrawy
Chłodnik litewski, wódka, ogórki, zrazy, kawa, węgrzyn, szampan, tabaka, miód, wino, bigos, zupy, ryby
2. Przemowa Sędziego o grzeczności
Grzeczność:
Nie jest łatwą nauką
Wyróżnią się: kupiecką, staropolską, szlachecką
Należy się wszystkim, ale trzeba ją dopasować do osoby
Trzeba się jej długo uczyć
Wyraża się poprzez szacunek do przyjaciół
Decyduje o przebiegu rozmowy z osobami na wysokich stanowiskach
Ucząc się jej poznajemy obyczaje i swoją ważność
Ważna jest w kontaktach mężczyzny z kobietą
Pomaga odnaleźć właściwe relacje z ludźmi, uszanować czyjąś godność
3. Motyw uczty i stołu
Zasiadanie zgodnie z piastowanym stanowiskiem
Mężczyzna służy damie i zabawia ją rozmowami
Na środku stołu droga zastawa
Spożywanie dużej ilości alkoholu
Spożywanie polskich i litewskich potraw
Biesiada wpływała na autorytet organizatora
Kawa przygotowywana przez kawiarkę
Dużo rozmawiano, bawiono się i wspominano stare dzieje
Temat: Motyw tańca i motywy muzyczne w utworze.
1. Najważniejsze koncerty i motywy muzyczne
Opis ciszy przed burzą (księga VIII)
Groźna „muzyka” burzy po bitwie w Soplicowie (księga X)
Wesoła piosenka Maćka Dobrzyńskiego „kiedy ranne wstają zorze” (księga VI)
Gra wojskiego na rogu po zabiciu niedźwiedzia (księga IV)
Koncert Jankiela na cymbałkach (księga XII) – patriotyzm
Polonez (księga XII)
Temat: Wątki miłosne i ich funkcja w utworze.
Zosia -----> Tadeusz SZCZĘŚLIWA (motyw zwaśnionych rodów)
Jacek ---> Ewa NIESZCZĘŚLIWA (różnice społeczne przeszkodą)
Romans Tadeusza i Telimeny
Zaloty Hrabiego do Telimeny
Temat: Z przymrużeniem oka… Humor w „Panu Tadeuszu”
1. Komizm
a) SYTUACYJNY
Wyznanie miłości Tadeuszowi przez Telimenę
Zachowanie Telimeny po zajęciu miejsca na mrowisku
Częste omdlenia Telimeny przy jednoczesnym wpadaniu w ramiona Tadeusza lub Hrabiego
b) SŁOWNY
Opinie Sędziego na temat stylu zamka – w odpowiedzi Hrabiemu
Częste kłótnie Rejenta i Asesora o Kusego i Sokoła (ciągłość trwania i powtarzalność motywów, rywalizacja o honor i tytuł lepszego myśliwego, komentarze Wojskiego)
Liczne pogróżki Gerwazego, mimo, że wypowiadane bardzo groźnie, budzą śmiech
c) POSTACI
Obraz Telimeny bez makijażu
Wizerunek Hrabiego
Temat: „Pan Tadeusz” jako epopeja narodowa.
1. Epopeja narodowa
Epopeja narodowa to długi wierszowany utwór epicki, pisany podniosłym i patetycznym stylem. Przedstawia dzieje bohaterów Na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
2. „Pan Tadeusz” jest epopeją ponieważ:
Dotyczy ważnych, przełomowych wydarzeń dla narodu polskiego
Utwór rozpoczyna się inwokacją
Trzynastozgłoskowiec, 12 ksiąg pisanych wierszem
Liczne porównania homeryckie, rozbudowane opisy
Styl podniosły i patetyczny
Gatunek synkretyczny (komedia – spór Asesora z Rejentem; sielanka – Soplicowo swoista Arkadia, sielskie krajobrazy; baśń – postacie, przyroda; satyra – kontrast obcych wpływów z obyczajami staropolskimi; gawęda – opowieści Wojskiego)
Wielowątkowość, kompozycja epizodyczna
Wszechwiedzący narrator
Dynamiczne opisy scen batalistycznych
Obecność bohatera zbiorowego (szlachta)
Temat: Jak to z naszą epopeją było – ciekawostki i plotki o utworze.
1. Istnienie XIII księgi
Podejrzani: Aleksander Fredro, Włodzimierz Zagórski, Tadeusz Boy-Żeleński
2. Wyjaśnienie niektórych słów
Dzięcielina – dawna regionalna nazwa różnych gatunków roślin pastewnych np. koniczyna
Świerzop – niektóre gatunki roślin jak rzepak czy gorczyca polna
Gryka – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych, należy do niego 15 gatunków roślin rosnących w klimacie umiarkowanym
Temat: Stosunek do obcych wzorców i cudzoziemszczyzny w „Panu Tadeuszu”
1. a) konserwatyści – bronią polskości
Sędzia, Podkomorzy, Gerwazy, Protazy, Wojski, Maciek Dobrzyński, Jacek Soplica
b) zwolennicy przemian – otwarci na nowe wzorce
Hrabia i Telimena (kosmopolici), Tadeusz, Zosia, ks. Robak (dążą do reform)
2. Główne kierunki zmian na które byli otwarci zwolennicy przemian
Francja (głównie moda – Telimena)
Włochy (krajobrazy – w kontekście obrazów)
Anglia (nazywanie służących lokajami)
Rosja (zachwyt Telimeny wschodnim sąsiadem)
Temat: Opisy przyrody i ich funkcje w „Panu Tadeuszu”
Realizm, idealizacja przyrody
Dobór odpowiednich środków stylistycznych (porównania, animizacje)
Opisy kontrastowe do przyrody zagranicznej
Opisy przyrody zgodne z akcją utworu
Regionalizmy, dialektyzmy w nazewnictwie świata przyrody
Dynamizm opisów, nieustający ruch
Przenikanie się świata człowieka i przyrody (personifikacja przyrody, porównania ludzi do zwierząt)
IV. Bolesław Prus „Lalka”
Temat: Powieść z wielkich pytań naszej epoki – geneza „Lalki” Bolesława Prusa.
1. Czas i okoliczności powstania utworu
Ukazywała się w „Kurierze Codziennym” w odcinkach w latach 1887-1889
Została wydana w 1890 r.
B. Prus: „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu” [społeczny rozkład to dewaluacja czyli obniżenie wartości, dwóch wielkich XIX wiecznych ideologii: romantyzmu (zrywy narodowowyzwoleńcze) oraz pozytywizmu (praca organiczna i praca u podstaw)] ORAZ „napisać powieść z wielkich pytań naszej epoki” np. dokąd zmierza kapitalizm?
2. Gdzie i kiedy rozgrywa się akcja „Lalki?”
Akcja właściwa: 1878-1879
Retrospekcje: w „Pamiętniku Starego Subiekta” wstecz 40 lat do 1837 roku (Wiosna Ludów, kampania węgierska i powstanie styczniowe). Dowiadujemy się również, że jeden z bohaterów brał udział w powstaniu listopadowym.
Akcja: wielkie miasta – Warszawa i Paryż; wieś – Zasławek
3. Interpretacja tytułu:
pierwotny tytuł to „Trzy pokolenia” – Rzecki (dawni idealiści – romantyk); Wokulski (ludzie fazy przejściowej); Ochocki (idealiści nowych czasów)
pani Zasławska określa tym mianem panny z Arystokracji
notatka w gazecie o procesie o kradzież rzeczywistej Lalki dziecięcej – w powieści spór pomiędzy baronową Krzeszowską a panią Stawską o lalkę Heleny Stawskiej
Lalka – świat jako teatr, ludzie marionetki, nakręcane zabawki których życie i tak skończy się śmiercią (gorzka zaduma pana Rzeckiego nad mechanicznymi zabawkami, które skrycie nakręcał w opustoszałym sklepie by poruszały się bez sensu i celu)
TOPOS THEATRUM MUNDI świat=teatr; ludzie=lalki, marionetki; reżyser=Bóg, fatum, bogowie
4. Główne wątki utworu
Wątek psychologiczny – monografia wielkiej miłości dojrzałego 45 letniego mężczyzny do arystokratki Izabeli Łęckiej
Panorama społeczna Warszawy 2. Połowy XIX wieku:
- arystokracja (Łęccy, Baronowa Krzeszowska, Ochocki, prezesowa Zasławska, wdowa pani Wąsowska, Dalski, książe Anglii)
-Mieszczaństwo (Rzecki, Stawska, Mraczewski, Maruszewicz, Minclowie – Niemcy, Szlangbaumowie i Szuman – Żydzi)
-Zdeklasowana szlachta (Wirski)
-Niziny społeczne (Marianna, Węgiełek, Wysocki, ludzie z Powiśla)
-Nowa grupa społeczna – socjaliści (Mraczewski, Klein, studenci)
Praca organiczna i praca u podstaw – pytanie o przyszłość Polski po upadku powstania listopadowego
Wątek scjentyczny – wynalazca Geist, Ochocki, biografia naukowa Wokulskiego
Temat: „I Bóg wie, co by dla kraju mógł zrobić taki jak on człowiek” – Stanisław Wokulski romantyk czy pozytywista ?
1. Stanisław Wokulski – curriculum Vitae
Adres zamieszkania: ul. Krakowskie Przedmieścia, Warszawa
Cele zawodowe: rozszerzyć spółkę do handlu ze wschodem, dorobić się majątku, dać pracę innym, podnieść poziom gospodarki w kraju
Edukacja: Szkoła Przygotowawcza, Szkoła Główna
Doświadczenie zawodowe: spółka do handlu ze wschodem jako zarządca, właściciel sklepu galanteryjnego Mincel&Wokulski, Sklep Mincłow jako pryncypał, Winiarnia Hopfera jako kelner i subiekt
Znajomość języków: angielski (poziom komunikacyjny), rosyjski i francuski (poziom bardzo dobry)
Umiejętności: prowadzenie interesów, pomnażanie majątku, znajomość zasad handlu, wschodniego rynku, doświadczenie w handlu
Zainteresowania: nauki przyrodnicze, konstruowanie maszyn latających, literatura romantyczna
2. Stanisław Wokulski – romantyk czy pozytywista ?
HIPOTEZA: „Stopiło się w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku 60-tego i pozytywista z 70-tego” ~Szuman
DECYZJA: Wokulski romantyk czy pozytywista:
a) Cele i motywy romantyka
Romantyczna miłość
Walka narodowowyzwoleńcza
Męczeństwo narodowej sprawy – zesłanie na Sybir
Fascynacją naturą
Tułaczka życiowa
Refleksyjność
Weltschmerz – ból istnienia
Skłonność do samobójstwa
Wewnętrzne rozdarcie między szczęściem osobistym a ogółu
Tajemniczość
Introwertyk, samotny wśród ludzi
DZIAŁANIA
Mógł poświęcić wszystko dla Izabeli
Czytał książki romantyczne
Udział w powstaniu styczniowym
Przechadzki po Powiślu
Zsyłka na Sybir, wyjazd do Paryża, Bułgarii
Próba samobójcza pod Skierniewicami
Luki w biografii
b) Cele i motywy pozytywisty
Praca organiczna i praca u podstaw
Emancypacja kobiet
Asymilacja Żydów
Scjentyzm
Kult pracy
Utylitaryzm
Połączenie miłości i pieniędzy
Tolerancja
DZIAŁANIA
Bogacenie się i zdobywanie majątku, przyczynienie się do rozwoju gospodarki kraju, prowadzenie sklepu
Dawanie pracy najbiedniejszym
Pomoc pani Stawskiej w utrzymaniu rodziny
Przyjaźń z Szlangbaumem, Szumanem
Praca naukowa nna Syberii, zainteresowanie naukami przyrodniczymi, przywożenie Szumanowi włosów ludzkich do badań, zainteresowanie wynalazkami Ochockiego i Geista
Szanował osoby, które pracują, sam dużo pracował
Służenie innym, dobro ogółu
Tolerancja wobec poglądów Żydów
WNIOSKI:
Wokulski to człowiek epoki przejściowej – reprezentant „straconego pokolenia”, które zostało ukształtowane przez romantyzm powstańczych zrywów narodowych, a którego więc dojrzały przypadł na lata pracy organicznej
Trudność jednoznacznego określenia bohatera wynika z niespójności wewnętrznej człowieka, który ma problem z własną tożsamością psychologiczną i społeczną
Jest romantykiem i pozytywistą, myśli racjonalnie nie stroniąc od idealizmu, trochę jest kupcem-mieszczaninem, a trochę potomkiem szlachcica, który chce się zbliżyć do arystokracji
Temat: Różne oblicza miłości w „Lalce”
1. Wokulski i Izabela
Życie na pograniczu świata realnego i wymarzonego, Izabela nie ocenia siebie realnie, nie jest przystosowana do życia bez majątku i pozycji, wrodzony chłód bohaterki i skłonność do manipulowania mężczyznami wynikają z opowieści doświadczonych mężatek, tęskni za ideałem mężczyzny, ma erotyczne tęsknoty. Izabela jest rozdarta pomiędzy poczuciem obowiązku wynikającym z wychowania i urodzenia a instynktami i pragnieniami, które tłumi przed światem.
Stosunek do Wokulskiego: nie kocha go, ma poczucie osaczenia i upokorzenia spowodowane zachowaniem Wokulskiego – intrygi finansowe Wokulskiego (serwis, długi); ewolucja stosunku Izabeli do Wokulskiego: najpierw jest dla niej „pniem z czerwonymi rękami”, później postanawia go zrobić swoim powiernikiem (wynika to również z poczucia obowiązku wobec ojca)
2. Doktor Szuman o miłości
Miłość jako zjawisko biologiczne, efekt procesów zachodzących w mózgu, a miłość i małżeństwo to maski instynktu zachowania gatunku; intensywność uczucia Wokulskiego tłumaczy jako konsekwencję jego wieku.
3. Starski o miłości
Miłość jako interes, miłość jest rozrywką dla ludzi bogatych i nie gwarantuje ona szczęścia. Dla prezesowej Zasławskiej miłość jest najważniejszym uczuciem.
Temat: Inna Polska – obraz społeczeństwa w „Lalce” B. Prusa.
1. Środowiska
a) ARYSTOKRACJA
Świat barwny, ale hermetycznie zamknięty, powiązany niewidzialnymi nićmi odległych pokrewieństw i koneksji
Świat generalnie pokazany krytycznie: pasożytnictwo, niechęć do pracy, pogarda wobec niższych warstw, życie ponad stan, wyprzedawanie majątków, życie od bankietu do bankietu
Nie dają zbliżyć się do siebie niższym warstwom społecznym, ale gdy ktoś z nich potrzebuje pomocy, odsuwają się od niego
Nie szanują wykształcenia, pracowitości, cenią pieniądze i tytuły, wśród nich są ludzie nieuczciwi, zamożni, bankruci
b) MIESZCZAŃSTWO
Grupa najbardziej zróżnicowana pod względem społecznym, wykształcenia, zainteresowania, stylem życia oraz pod względem pochodzenia (Polacy, Niemcy, Żydzi)
Mieszczaństwo niemieckie – ocenione najbardziej pozytywnie przez Prusa, dochodzą do wszystkiego ciężką, mozolną, systematyczną pracą, wymagają uczciwości od pracowników, wszystkich subiektów z rodziny i spoza rodziny traktują jednakowo, stary Mincel uczy subiektów oszczędzania, szanują starszych
Mieszczaństwo żydowskie – zaradność, smykałka do interesów, kształcenie dzieci od najmłodszych lat poprzez rozwiązywanie zagadek i szarad, praca umysłowa, Żydzi dochodzą do majątku bardzo szybko, nie zawsze w pogoni za pieniądzem mają na uwadze drugiego człowieka
Mieszczaństwo polskie – plotkują, przesiadują tylko w kawiarni i obgadują innych, zazdroszczą tym którym się lepiej powiodło np. Wokulski, próbują naśladować arystokrację, a też im zazdroszczą, powstanie styczniowe nazywano w cudzysłowie „naważeniem piwa, które do dziś dnia pijemy”
c) NĘDZA WIELKOMIEJSKA
Wokulski robi spacer po Powiślu i jest przerażony tym co widzi: bieda, brudni ludzie, prostytutki
Mówi, że jest to miniatura kraju
Wini za to wszystko wyższe grupy społeczne (przede wszystkim arystokrację)
Twierdzi, że Polska nigdy nie pójdzie w górę, wciąż będzie w tym samym miejscu
2. Cechy społecznego rozkładu
Społeczeństwo jest w rozkładzie bo poszczególne odłamy zbiorowości wzajemnie niszczą się, przeszkadzają sobie: fabrykanci podejrzliwie patrzą na kupców, chrześcijanie nie lubią Żydów, panowie brzydzą się wszystkimi którzy nie mają błękitnej krwi, służba oszukuje panów. Poszczególne grupy tworzą oddzielne kasty.
Jednostki, które próbują zasypywać podziały kastowe narażają się wszystkim stronom, zwyciężają nie ci, którzy powinni
Pieniądz zamiast środkiem staje się dla ludzi celem życia
Temat: O urbanizmie i urbanizacji w „Lalce” B. Prusa.
1. Urbanizm – tendencja charakterystyczna dla literatury końca XIX wieku i początku XX wieku. Wyrażała się zafascynowaniem miastem jako tworem nowoczesnej cywilizacji i wielkim zbiorowiskiem ludzkim zazwyczaj ujmowanym w sposób biologiczny lub mitologiczny.
2. Podróż Wokulskiego do Paryża
Wokulski miał jechać tam z Izabelą i Tomaszem Łęckim. Wokulski jednak zirytował się jej rozmową ze Starskim po angielsku i wyjechał sam. Wydaje mu się, że miasto jest chaotyczne co jest odzwierciedleniem niepokoju, a kiedy się uspokaja dostrzega w mieście ład i harmonię. Paryż jest ukazany pozytywnie w powieści; ludzie mają szansę na awans społeczny. Miasto jest ładne i uporządkowane, czyste. Wysokie i piękne budynki świadczą o dobrobycie mieszkańców. Wszystko jest piękne, ale również użyteczne. Wokulski zachwyca się operą – wszędzie widzi marmur, brąz, złoto, kolumny, posągi – jest ich więcej niż w całej Warszawie. Mieszkańcy Paryża pracują i rozwijają się bez względu na niedzielę i święta. Ludzie są ożywieni, przyjacielscy i pełni prostoty. Spotykają się w kawiarniach, komunikują się. Paryż jest przedstawiony jako Utopia.
Temat: Wynalazki i wynalazcy w „Lalce” B. Prusa.
1. Wynalazcy i ich wynalazki
| Wokulski | Geist | Ochocki | |
|---|---|---|---|
| Wynalazek | Maszyna pompująca wodę (perpetum mobile) | Materiał lżejszy od powietrza i materiał wybuchowy | Machina latająca, ogniwo, lampa |
| Funkcja wynalazku | Pomoc ludziom w pracy fizycznej | Rozwój ludzi, nowa technika wojskowa | Pokonanie siły ciężkości, rozwój człowieka |
| Rzeczywiste efekty | Popsucie się maszyny | Społeczeństwo nie jest gotowe na taki wynalazek, materiały wybuchowe przyniosły pieniądze | Marzenia, brak pieniędzy na realizację i pomocy od innych |
| Stosunek ludzi do wynalazcy i ich wynalazków | Ojciec uważa naukę syna za dziwactwo, bez efektywności | Stary wariat, heretyk i zdrajca, Wokulski jest nim zafascynowany ale sceptyczny | Ludzie uważali, że nie uda mu się, Wokulski go podziwia, ciotka chce by zadbał o swoje życie prywatne |
Wnioski:
Skontrastowanie postaci naukowców ze zwykłymi ludźmi, którzy nie rozumieją istoty ich działań
Wynalazki, które miały stać się fundamentem nowej cywilizacji pozostały w sferze marzeń; jedynym zrealizowanym wynalazkiem jest materiał wybuchowy Geista, który został wykorzystany do nowych technik zabijania ludzi
Wynalazcy traktowani jako oszuści, dziwacy, wariaci
Temat: Trzy pokolenia idealistów na tle społecznego rozkładu.
1. Idealista starych czasów (romantyczny) – Ignacy Rzeczki
Wychowany w duchu wojskowym
Jako jedyny został wyposażony w dzieciństwo i to dzieciństwo trwa w nim jako wspomnienie, lubi skrycie bawić się zabawkami, ma poczucie więzi z dziećmi (Hela Stawska), zdolność marzenia i fantazjowania, to dzieciństwo będzie w nim do ostatniej chwili
Romantyzm polityczny – naiwnie wierzy, że potomkowie Napoleona wyzwolą Polskę, zakłada, że polityków europejskich w ogóle Ochodzą sprawy Polski
Naiwność
Poczucie humoru – za jego sprawą wnika do powieści najwięcej chwil humoru (np. aluzje do swojego kawalerstwa)
Umiejętność przyjaźnienia się
Wierność, absolutne zaufanie, broni Stacha przed oszczerstwami, wierzy w niego i martwi się o niego
Ociepla Warszawę, patrzy na nią jak na swój dom
2. Interpretacja społecznego rozkładu
Na pytanie Szumana przy zmarłym Ignacym Rzeckim „kto to w końcu zostanie?” Maruszewicz i Henryk Szlangbaum złowieszczo odpowiadają „my” – zostają dorobkiewiczowi, osoby bez ideałów i wartości, goniący za pieniądzem. Ostatni idealista Ochocki milczał i tym milczeniem wstawił się za romantykiem. Idealiści polscy nie znaleźli zrozumienia wśród społeczeństwa więc giną, odchodzą, umierają.
Temat: „Lalka” B. Prusa jako powieść krytycznego realizmu.
1. Tematyka – powieść dojrzałego, krytycznego realizmu odpowiada na najważniejsze pytania swojej epoki.
2. Różne rodzaje narracji – narracja odautorska: trzecio osobowa, obiektywny narrator; narracja pamiętnikarska: pierwszo osobowy narrator występuje jako autor fikcyjnego pamiętnika; narracja personalna: trzecio osobowa, ale ukazująca wydarzenia z punktu widzenia jakiegoś bohatera akcji
3. Kreacja postaci – psychologizm, wyposażenie postaci w różne cechy osobowości, często sprzeczne i niejasne
4. Dbałość o wierne przedstawienie środowiska, w którym rozgrywają się wydarzenia – realizm czasu i przestrzeni.
5. Język utworu – model prostej i potocznej polszczyzny (w narracji). B. Prus wprowadza elementy dialektów poszczególnych postaci: socjolekty – dialekty grup społecznych i idiolekty – zróżnicowany język postaci.
6. Kompozycja otwarta
7. Sceny o charakterze metaforycznym
8. Zróżnicowanie form gatunkowych wpisanych w powieść: powieść psychologiczna, romans, powieść historyczna, fantastyka naukowa, pamiętnik, humoreska, baśń.
V. Stanisław Wyspiański „Wesele”
Temat: Wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną.
1. Autentyczne podłoże dramatu – geneza.
O prawdziwym weselu dowiadujemy się z felietonu Tadeusza Boya-Żeleńskiego „Plotka o Weselu”
Prawdziwe wesele Lucjana Rydla (inteligencka rodzina) i Jadwigi Mikołajczykówny (chłopka, córka gospodarza)
Ślub odbył się 20 XI 1900 w Kościele Mariackim w Krakowie
Wesele odbyło się we wsi Bronowice w dworku Włodzimierza Tetmajera i chacie rodziców Mikołajczyków
Jednym z gości na weselu był Stanisław Wyspiański
Premiera „Wesela” odbyła się 16 marca 1901 roku
2. Bohaterowie i Osoby Dramatu
a) inteligencja
Zosia i Maryna Pareńskie
Dziennikarz (Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego „czasu”
Nos (połączenie malarzy Tadeusza Nosowskiego i Stanisława Czajkowskiego)
b) Chłopi
Klimina (gospodyni z Bronowic)
Czepiec (Błazej Czepiec, pisarz gminny w Bronowicach)
Rachela (Józefa Singer, córka Żyda)
Żyd (Hirsz Singer, karczmarz)
c) osoby dramatu
Marysia – Widmo
Dziennikarz – Stańczyk
Poeta – rycerz Zawisza Czarny
Pan Młody – Hetman
Dziad – upiór (Jakub Szela)
Gospodarz – Wernyhora
Temat: Akt I „Wesela” jako realistyczna komedia obyczajowo-satyryczna.
1. „Wesele” jako dramat o różnorodnej tematyce
Akt I – charakter realistyczny, związany z rzeczywistymi osobami, komedia ukazująca stosunki inteligencko-chłopskie, charakter jasełkowy, szopkowy, postaci w dialogach pojawiają się kolejno po dwie, trzy osoby, rozmawiają i znikają, dialogi nie są ze sobą połączone
Akt II – dramat fantastyczny w którym pojawiają się Osoby Dramatu czyli fantastyczni goście Wesela
Akt III – dramat narodowy
2. Charakterystyka stosunków między inteligencją i chłopstwem.
Scena 1 (Czepiec, Dziennikarz)
Inteligencja ma lekceważący stosunek wobec chłopów. Chcą aby żyli wobec polskiego toposu arkadii, Chłopi są dumni ze swojego pochodzenia.
Scena 3 (Radczyni, Haneczka, Zosia)
Młode dziewczyny są otwarte na inne grupy społeczne. Nie chcą tańczyć z panami, tylko z chłopami, którzy mają ludowe stroje i dobrze się bawią. Radczyni nie podoba się to, że dziewczyny z miasta chcą tańczyć z chłopami, mówi o nich pogardliwie.
Scena 4 (Radczyni, Klimina)
Obie grupy społeczne są razem, ale są zupełnie inne, obie powinny zająć się swoimi sprawami. Klimina zauważa, że ludzie z miasta traktują ich z dystansem. Radczyni myśli, że gdy będzie mówić językiem literackim to Klimina jej nie zrozumie.
Scena 7 (Radczyni, Klimina)
Radczyni pyta Kliminy czy już posiali, mimo że jest listopad. Wykazuję kompletną ignorancję, nie zna obyczajów wiejskich. Wypytuje ciągle o coś Kliminę, która odbiera to jako wścibstwo.
Scena 8 (Ksiądz, Panna Młoda, Pan Młody)
Ksiądz wie, że nim gardzą, ponieważ jest chłopem. Panna Młoda jest porywcza, słyszy, że ktoś gardzi księdzem i od razu chce ich bić.
Scena 9 (Pan Młody, Panna Młoda)
Panna Młoda twardo stąpa po ziemi. Pan Młody to poeta, mówi do niej poetycznie. Jest ukazana różnica w postawach, charakterach. Ona jest typową chłopką, realistką.
Scena 12 (Pan Młody, Panna Młoda)
Pan Młody jest chłopomanem. Podziwia strój i wygląd Panny Młodej, który jest bardzo kolorowy. Nie interesuje się charakterem chłopstwa, tylko ich strojami.
Scena 17 (Pan Młody, Żyd)
Żyd mówi o tym, że grupy społeczne bawią się razem, ale tak naprawdę się nie lubią. Panowie z miasta przychodzą do niego tylko gdy czegoś potrzebują.
Scena 24 (Poeta, Gospodarz)
Poeta drwi z chłopomani, nie uważa, że chłop jest potęgą. Gospodarz który mieszka na wsi 10 lat zna zalety chłopów. Scena mówi o rozbieżnym stosunku do chłopstwa.
Scena 25 (Poeta, Gospodarz, Czepiec, Ojciec)
Inteligencja nudzi się, są dekadentami, interesują się wsią, bo jest to dla nich coś nowego. Chłopi są cały czas gotowi do walki, jednak nie ma kto ich poprowadzić. Czepiec mówi Panom, że dobrze wziąć dziewczynę ze wsi bo daje szczęścia, a są to małe koszta.
Scena 27 (Ojciec, Dziad)
Ojciec mówi, że panowie nudzą się, dlatego bawią się z ludźmi z niższego stanu. Dziad wspomina rabację galicyjską i mówi, że dawniej między chłopami a panami dochodziło do krwawych zatargów.
Scena 30 (Pan Młody, Gospodarz)
Pan Młody mówi, że inteligencją chciałaby już zapomnieć o krzywdach wyrządzonych przez chłopów. Wartością chłopów jest ich temperament, który może zostać wykorzystany do walki.
WNIOSKI
a) Charakterystyka chłopstwa
Chłopi są gotowi do walki, jednak ktoś musi ich poprowadzić
Interesują się światem i polityką
Wykazują patriotyzm i szczery zapał do walki narodowowyzwoleńczej (Czepiec wspomina tradycje chłopów w walce o wolność ojczyzny)
Są silni i zdrowi
Gospodarz, który od 10 lat mieszka na wsi dostrzega w nich rozwagę, godność i pobożność, ale zna też ich wady – zdaje sobie sprawę z temperamentu chłopskiego, chłop może stanowić ławo zapalną i niebezpieczną siłę, możliwe jest powtórzenie wypadków z 1848 roku
b) Charakterystyka inteligencji
Są chłopomanami, ale tylko pozornie zachwycają się wsią, tak naprawdę jej nie rozumieją i nie znają
Gardzą chłopami i są przekonani o swojej wyższości nad nimi
Inteligencja jest oderwana od życia, nudzi się w mieście, ucieka od życia
Jest niezdolna i niechętna do walki narodowowyzwoleńczej, nie umie i nie chce podjąć przewodzenia, nie dorosła do roli przywódcy
Nie potrafi wykorzystać zapału chłopów do walki
c)Stosunki między chłopstwem a inteligencją
Nie układają się dobrze
Mają kłopoty z porozumiewaniem się, prowadzą sztuczne rozmowy
W świadomości inteligencji i chłopów zakorzeniona jest pamięć o rzezi galicyjskiej
Chłopi doceniają siebie, nie są zachwyceni zbliżeniem inteligencji do wsi, trafnie oceniają postawy inteligencji
Stosunek inteligencji do chłopstwa można podsumować w słowach „taka szopka”
Temat: „Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach” – fantastyczni goście Wesela.
1. Isia – Chochoł
Isia boi się Chochoła. On zapowiada kolejnych gości, którzy przyjdą na Wesele. Realistycznie można to tłumaczyć, że jej to się przywidziało, jest zmęczona. Romantycznie można to interpretować, że to dzieci miały kontakt ze światem metafizycznym. Kolejne zjawy będą projekcją marzeń, wyobraźni, pragnień i obaw.
2. Marysia – Widmo
Widmo to były narzeczony Marysi, który zmarł w Paryżu, pochodził on z inteligencji. Przekonuje ją do tańca, mówi, że nie jest zmarły, pragnie żeby Marysia go kochała. Ona wie, że to trup, wieje od niego chłodem, odpycha go, jest przerażona. Zastanawia się jakby to było gdyby to było jej wesele. Rozważna, czy to, że wyszła za chłopa to dobry wybór.
3. Dziennikarz – Stańczyk
Stańczyk zarzuca Dziennikarzowi, że usypia naród, uważa, że nic nie można zrobić. Dziennikarz uświadamia sobie, że nic nie chce zmienić, nic nie ma sensu. Krytykuje teraźniejszość i przeszłość, rozdrapuje rany narodowe. Nie zachęca narodu do walki, nie wierzy w przyszłość narodu. Scena kończy się symbolicznym gestem – Stańczyk daje kaduceusz polski Dziennikarzowi. Jest to symbol przewodnictwa ideowego, jest to prezent ironiczny.
4. Poeta – Rycerz
Rycerz to Zawisza Czarny, symbol wielkości, siły, męstwa. Jest to również bohater tytułowy dramatu Kazimierza Przerwy-Tetmajera (Poeta). Jest on projekcją marzeń Poety. Marzy on o wielkim czynie, o walce, ale są to tylko marzenia. Tak naprawdę Rycerz to słabość, niemoc i rezygnacja. Poeta to dekadent oderwany od życia.
5. Pan Młody – Hetman
Hetman to hetman Branicki. Przywódca konfederacji targowickiej. Jest symbolem zdrady narodowej, utrzymuje kontakty z Rosją i carycą Katarzyną. Przeciwnik sojuszu szlachecko-chłopskiego, krytykuje chłopomanie Pana Młodego. Pan Młody zastanawia się czy związek z chłopką jest prawdziwy, czy dobrze zrobił. Do głosu dochodzi jego duma szlachecka.
6. Dziad – Upiór
Jest to Jakub Szela – przywódca rabacji galicyjskiej. Jest symbolem nienawiści klasowej łącznie z zaborcą Dziad pamięta wydarzenia rabacji galicyjskiej. Nie wierzy w połączenie obu stanów ze względu na dawne krzywdy. Nic nie zmyje śladów zbrodni, która się tam dokonała.
7. Gospodarz – Wernyhora
Jest to postać pół legendarna, pół prawdziwa. Był to Kozak, wróżbita ukraiński. Głosił połączenie szlachty i chłopów. Ukazał się Gospodarzowi, bo ten ma nad biurkiem jego obraz. Gospodarz jest jedyną osobą, która może pogodzić oba stany. Wernyhora to symbol wiary w wyzwolenie ojczyzny. Gospodarz ma być tym, który zorganizuje powstanie narodowe.
WNIOSEK
Zestawienie bohaterów z fantastycznymi osobami dramatu wzbogaca ich charakterystykę; okazuję się, że są oni inni niż w akcie I; ujawnia rzeczywistą słabość bohaterów, których Wyspiański stawia wobec konieczności decyzji i czynu.
Temat: „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jako dramat narodowy.
1. Przybycie Wernyhory – zwiastuna powstania
Wernyhora przybywa do Gospodarza, przekazuje mu informacje na temat organizacji powstania. Gospodarz ma się wszystkim zająć, stanąć na czele powstania i poprowadzić ludzi do walki. Wernyhora przekazuje złoty róg, którego dźwięk ma być sygnałem do walki. Zostawia też złotą podkowę (symbol szczęścia), Gospodyni chowa ją do skrzyni. Gospodarz słucha się swojej żony, która go uspokaja i nakazuje mu się położyć spać. Gospodarz przekazuje złoty róg i polecenia Jaśkowi, który z zapałem zwołuje naród do powstania.
2. Dalsze „losy” powstania
Chłopi czekają na rozkazy, Gospodarz jest gotów do walki (wywiązuje się po części z powierzonej misji). Janek ze swojej próżności zgubił róg – tym samym wraz z Gospodarzem zaprzepaścili szanse na sukces powstania. Pojawia się Chochoł, który nakazuje rozbroić wojsko i zniechęcić ich do walki. Chochoł zaczyna grać, wszyscy tańczą w kółko, nie są więc zdolni do walki: lud tańczący w kole (symbol niemocy, bezradności, somnambulizm). Powstanie nie udało się.
3. Interpretacja zakończenia
Uzbrojony tłum chłopów, wpatrzony w dziedziniec krakowski, popada w odrętwienie, z którego może go wyrwać tylko dźwięk rogu, który Jasiek zgubił. Dlatego akcja kończy się zaklętym tańcem w takt muzyki Chochoła, który pojawiwszy się wśród zdezorientowanej grupy chłopów i inteligencji, tańczy, rzuca swój czar mówiąc „tańczy, tańczy cała szopka”. Zamiast walczyć społeczeństwo zdolne jest do zaczarowanego dreptania w kółko. Czyn zgromadzonych, którzy dali się rozbroić i wprawić w bierny taniec sparaliżowała inteligencja – nie dorosła ona do roli przywódców narodowych. Nie potrafiła wykorzystać zapału chłopów, zaprzepaściła sprawę wolności.
Temat: „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jako modernistyczny dramat symboliczny.
1. Występowanie różnorodnych symboli w utworze odgrywających szczególna rolę (sceny, przedmioty, zjawy). Symbole i sceny symboliczne przeplatają się z realizmem.
Chochoł – uśpienie narodu, nierozwiązana sprawa narodowa. Z wypowiedzi samego Chochoła i Racheli wynika, że pod jego słomianą pokrywą znajduje się chroniony przed mrozem krzew róży, który przed mrozem ożyje i zakwitnie. Może więc naród polski uśpiony w niewoli zaborów wyzwoli się spod ich panowania i ożyje jak ten krzew. Taniec Chocholi (taniec somnambuliczny) to symbol społeczeństwa pogrążonego w bezmyślności i marazmie.
Złoty róg – myśl kierująca narodem, talizman walki
Wolność Polski i jej powodzenia, jego głos ma porwać naród do walki o niepodległość
Podkowa – symbol szczęścia w walce o wolność, Gospodyni chowa ją do malowanej skrzyni, jest to znak wad chłopskich – chciwość, poczucie własności
Czapka z piór – symbol próżności narodowej
2. Młodopolska idea syntezy sztuk – spełnia je dzieło, które w sposób harmonijny i całościowy łączyłoby wartości literackie z elementami muzyki, sztuk plastycznych i baletu.
3. Ludowość – obrzęd weselny, oczepiny, gwara, przyśpiewki i przysłowia ludowe.
4. Zasada jedności (jedna noc i jedno miejsce)
5. Charakterystyczna kompozycja (forma szopkowa-jasełek)
6. Wizyjność
7. Łączenie wątków realistyczno-obyczajowych (charakterystyka inteligencji i chłopstwa oraz fantastyczno-symbolicznych).
VI. Witold Gombrowicz „Ferdydurke”
Temat: Bohater „Ferdydurke” na scenie życia.
1. Gombrowiczowska koncepcja człowieka
Motyw THEATRUM MUNDI (świat jako teatr; ludzie-aktorzy, życie-scena, reżyser-los, Bóg, fatum – u Gombrowicza są to inni ludzie)
Gombrowicz zadaje sobie pytanie kim jest człowiek i jaki wpływ wywierają na niego inni ludzie
Pojedynczej jednostki – jako w pełni świadomej i odpowiedzialnej nie ma. O ludzkim losie decydują dwie siły: to co ciemne, nieświadome, cielesne (instynkty, popędy określone symbolem łydka) oraz to co społeczne, przynależne do sfery kultury i organizacji.
Człowiek znajdujący się między tymi siłami nakłada kolejne maski, bądź nakładają mu je inni ludzie. Człowiek nie istnieje bez drugiego człowieka wobec którego dokonują samookreślenia (przyjmują formę) i który go określa (narzuca mu formę, przyprawia gębę). Człowiek z jednej strony pragnie dojrzałości (zamknięcia w skończonej formie), z drugiej strony obawia się ostatecznego zaszufladkowania. Człowiek całe życie bierze udział w międzyludzkiej grze.
FORMA = schemat, stereotyp, określona postawa, „gęba”, maska, styl, konwenans
2. Przedstawienie bohatera powieści na podstawie rozdziału 1
a) Józio – alter-ego autora? Wątki autobiograficzne i autotematyczne w utworze.
Bohater napisał książkę „Pamiętnik z okresu dojrzewania”, książkę o takim samym tytule napisał W. Gombrowicz; rozważania i przemyślenia na temat tego dzieła, które krytycy liter racy bardzo źle ocenili
Oboje są trzydziestoletnimi pisarzami
Oboje są Polakami
b) Józio – antybohaterem?
Nie ma żadnych celów, żadnych wartości, żadnych celów i idei. Ciotki chcą żeby był kimś. Sprawia on kłopot rodzinie swoim nieokreśleniem.
JÓZIO
Nastolatek trzydziestolatek
Faza przejściowa faza dojrzała
Chłystek człowiek
Nieokreśloność forma
Bohater w fazie przejściowej
WNIOSKI
Bohater i narrator jest jedną osobą, czas wydarzeń jest nierealny, nijaki, przejściowy, sytuacja: sen, lęk, sugestia onirycznego odczytywania wydarzeń jako dziejących się w marzeniu sennym. Narracja – Józio nie relacjonuje wydarzeń z przeszłości, ale staje się piętnastolatkiem i przedstawia swoje przygody z okresu dojrzewania jakby działu się aktualnie. Bohater jest jednocześnie trzydziestolatkiem i osobą sprzed lat.
Temat: W krainie niedojrzałości. Obraz szkoły w „Ferdydurke” W. Gombrowicza.
1. Obraz środowiska uczniowskiego w „Ferdydurke”
| UCZNIOWIE |
|---|
| Chłopięta |
| Syfon i jego grupa |
| Niewinni |
| Konformiści (podporządkowani szkole) |
| Mówią w stylu patetycznym, literackim |
| Mówią o ojczyźnie i obowiązkach |
| Forma idealistów (wzniosłości) |
2. Groteskowy obraz „ciała pedagogiczne” i metod wychowawczych stosowanych w szkole.
Ciało pedagogiczne jest odstręczające. Każdy z nich ma jakąś wadę, są przedstawieni w krzywym zwierciadle. Nauczają tylko tego co jest w programie, powtarzają utarte regułki, nie mają własnych myśli. Mają oni wszczepić w uczniów niedojrzałość, nieporadność i niezręczność. Szkoła ma ogłupiać uczniów i zdziecinniać (upupiać).
Temat: „Wroga staraj się zdybać w łazience” – zwycięstwo Józia nad nowoczesnością.
1. Młodziakowie
Nowoczesna rodzina
Córka bezczelna, bez szacunku do starszych
Córka nie wie nic o Norwidzie
Rodzice chcieli aby córka spotykała się z chłopakami, wracała późno do domu i wychodziła na imprezy
Nowoczesny pokój
Skromny, czysty, konsekwentny
Nowoczesna pensjonarka
Wysportowana, uprawia sport
Spódnica, sweter, trampki
Brak kultu przeszłości i szacunku do starszych
ŁYDKA – nowoczesność, ulęganie popędom
2. Próby zdemaskowania nowoczesności
„mamusia” to słowo rozbawiła ojca pensjonarki
Babranie w kompocie – zdenerwowanie matki
Podglądanie Młodziaków w łazience
Rozmowa w sypialni rodziców, Wiktor zdrabnia, żartuje, nie jest nowoczesny
Józio w imieniu Zuty zaprasza Kopyrdę i Pimka w nocy, scena kończy się bójką rodziny z goścmi
Temat: Bohater „Ferdydurke” w poszukiwaniu świata bez formy.
1. Walka Józia z formą dworku ziemiańskiego – mieszkańcy Bolimowa jako typowi przedstawiciele rodziny szlacheckiej
a) wuj Konstanty Hurlecki
Typ bywałego w świecie obywatela ziemskiego
Styl życia i zainteresowania: żyje ponad stan, zwalnia ludzi i nie płaci im pieniędzy, wymaga absolutnego posłuszeństwa, wychowawczo daje w gębę, nic nie robi – siedzi i je, pali papierosy
Poglądy: boi się poglądów demokratycznych i socjalistycznych
Stosunek do służby: pogardliwy, lubi być obsługiwany, nie wypłaca chłopom wynagrodzenia, obnosi się ze swoją pozycją, daje chłopom w gębę
b) ciotka Hurlecka
Typ dobrej ciotki, która wszystkich członków rodziny traktuje jak dzieci
Styl życia i zainteresowania: lubi być gościnna, dba o innych, rozdaje cukierki
Temat prowadzonych przez nią rozmów: mówi o chorobach, o przodkach i dziejach rodziny
c) kuzyn Zygmunt
Typ awanturnika
Styl życia i zainteresowania: nie potrafi się ustatkować, chce być jak ojciec, spotyka się ze starszą kobietą z niższych sfer, pali papierosy, lubi rozrywkę
Stosunek do służby: bije ich, ma negatywny stosunek do nich, poniża ich
d) kuzynka Zosia
Typ panienka na wydanie, z dworu
Styl życia i zainteresowania: anemiczna, mało jadła, tańczyła, grała na fortepianie, chodziła na spacery, nieśmiała i małomówna
2. Jaki stosunek do „państwa” ma służba i chłopi?
Uważają, że nic nie robią tylko rozkazują i jedzą. Są pazerni i łakomi, od obżarstwa leżą brzuchem do góry, a potem chorują. Zygmunt ogląda się za służkami, ale spotyka się ze starą Józefką ze wsi. Śmieją się z państwa, obgadują ich, że nawet krowy się boją. Mimo, że są im poddani to są ironiczni i wyśmiewają się z państwa.
3. Czym kończy się wizyta Józia i Miętusa w dworku szlacheckim? Dlaczego dochodzi do podważenia tej konserwatywnej formy?
Józio z Miętusem postanawiają uciec do miasta i porwać ze sobą Walka. Józio w nocy, gdy wszyscy śpią po cichu udaje się do kredensu do parobka, ale obudził się wuj Konstanty i Zygmunt, a potem lokajczyk Franciszek. Stwierdzili, że Walek chciał ich okraść i dali mu w gębę. Później kazali mu nakryć do stołu. Całą scenę zza okna oglądała służba. Miętus zaczął bronić Walka. Józio w końcu postanawia uciec, a po drodze natknął się na Zosię, która porwał. Okazało się, że jest ona w nim zakochana. Doszło do bójki między szlachtą a chłopami – zdemaskowanie formy dworku.
Temat: Opowieść o człowieku w metaforach ciała – podsumowanie przygód Józia z formą.
1. Józio wobec formy – charakterystyka postaci.
Józio Kowalski to bohater i jednocześnie narrator Gombrowiczowskiej Ferdydurke. To alter ego autora. Józio 30-letni mężyczna robi bilans swojego życia. „Przeszedłem niedawno rubikon nieuniknionego trzydziestaka”. Ocenia swoje literackie próby i relacje z innymi ludźmi. Nie jest to pozytywna refleksja.
Józio ma problemy z określeniem własnej tożsamości. Bohater ma poczucie, że znalazł się „pośród ciemnego lasu”. I jest zagubiony (aluzja do Boskiej komedii Dantego).
„Pamiętnik z okresu dojrzewania” tak samo zatytułowany jest pierwszy utwór samego Gombrowicza (mamy więc tutaj wątki autotematyczne). Józio dochodzi do wniosku, że w kontakcie z drugim człowiekiem zakłada maskę (przyprawia gębę). Mówi „Człowiek jest najgłębiej uzależniony od swego odbicia w duszy drugiego człowieka. Nie jesteśmy samoistni, jesteśmy tylko funkcją innych ludzi. Musimy być takimi, jak nas widzą”.
Józio pragnie „wyrazić się” wyzwolić z form ucznia, nowoczesnej rodziny, dworku szlacheckiego. Jego działania mają doprowadzić do przełamania formy, obnażenia teatralności naszego życia.
Ostatnia scena powieści przynosi jednak smutną refleksję: „Nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki”.
Józio przeżył przemianę.
Gustaw - > Konrad (uwznioślenie)
J. Kowalski -> Józio (degradacja).
W utworze mamy zatem do czynienia z kreacją antybohatera.
2. Miętus – charakterystyka.
Nazwisko: Miętalski
Zwolennik walki z niewinnością, przywódca zbuntowanej grupy „chłopacy” manifestuje swoją dorosłość w wulgarny sposób, jest nonkonformistą, walczy z przywódcą „chłopiąt” Pylaszkiewiczem zwanym Syfonem
Pragnie uciec do parobka, „do tych prawdziwych chłopaków, co nad rzeką pasą i kąpią się”, on – jak Józio walczy z wszechobecną formą np. w Bolimowie
To postać niejednoznaczna: wulgarny, ale także wrażliwy, pragnie autentyczności i równości i sprawiedliwości (społecznej)
3. Młodziakowie
Rodzina nowoczesna
Ojciec Wiktor (inżynier), matka realizuje się jako członkini komitetu ratowania niemowląt lub dla zwalczania plagi żebraniny dziecięcej w stolicy, córka Zuta.
W tej rodzinie panuje kult młodości i nowoczesności. Młodziakowie chlubią się swobodą obyczajową, ojciec pozwala nawet córce na nieślubne dziecko, mówi „kult dziewictwa ustał”, ale w scenie podwójnej randki w pokoju Zuty (Kopyrdy i Pimki), już nie jest tak liberalny, jest tradycyjnym rodzicem. Postawa Młodziaków zatem to forma, ich nowoczesność jest udawana.
4. Hurleccy
To rodzina szlachecka, są właścicielami majątku w Bolimowie
Ciotka Hurlecka z domu Lin, wuj Konstanty, zwany przez żonę Kociem i ich dzieci Zosia i Zygmunt
Wuj „odpowiednio często daje w gębę służbie”, Zosia zajmuje się ogródkiem, grą na pianinie, nauką
Według służby „państwo nic nie robią, ciągiem ino żrom żrom, to ich rozpiro, po pokojach chodzą i gadają” dopiero Miętus przez bratanie się z parobkiem zakłóca ich porządek. Dochodzi do bójki służby przeciw państwu.
Ferdydurke realizuje topos THEATRUM MUNDI. (Lalka, fraszka Jana Kochanowskiego „O żywocie ludzkim”)