Pojęcie folkloru:

Termin „folklor” do nauk humanistycznych wprowadził William Thomas w XIX wieku.

William Thomas- FOLKLOR- szeroko pojęta wiedza i umiejętności zwykłych ludzi takiej jak zwyczaje, obrzędy, obyczaje, zabobony, ballady, przysłowia oraz tym podobne zjawiska.

Oskar Kolberg- FOLKLOR- kultura duchowa, społeczna i materialna w odniesieniu do kultury chłopskiej.

Julian Krzyżanowski- FOLKLOR- obejmuje zjawiska z dziedziny ustalonych zwyczajów ogólnych, powszechnych, nie jednostkowych, zwłaszcza zwyczajów o charakterze obrzędowym , zjawiska z dziedziny wierzeń demonologicznych, meteorologicznych, medycznych, zawodowych i wszelkich innych oraz zjawiska z dziedziny kultury artystycznej, muzyczno słownej.

M. J. Sobiescy- FOLKLOR- twórczość ludowa która nie przejawia się w konkretnym materiale, uchwytnym kształcie i nie pozostawia po sobie trwałego śladu w postaci przedmiotów. Są to dźwięk, niepisane słowo, gest a efektem jest ludowa muzyka wokalna i instrumentalna, ludowa literatura i tańce ludowe.

FOLKLORYZM- zjawisko zaobserwowane i nazwane przez J. Bursztę charakteryzujące się:

• Wydobywaniem z tradycyjnej kultury ludowej, historycznej lub aktualnej elementów, które są atrakcyjne z racji swej np. artystycznej formy czy emocjonalnej treści

• Prezentowanie odbiorcom treści mniej lub bardziej autentycznej lub przetworzonej dla zaspokojenia potrzeb estetycznych

• Występowanie tych elementów w pewnych tylko sytuacjach specjalnie odmiennych od ich autentycznego występowania

Folklor widowiskowy- jest szczególna odmianą folkloryzmu. Wg Burszty będą to „ te wszystkie formy i treści wokalne, wokalno-taneczne muzyczne, wykazujące motoryczny związek z kulturą tradycyjną odnośnego zakresu, które są manifestowane indywidualnie bądź zespołowo w odpowiednich sytuacjach na zasadzie wyuczonego pokazu”.

Folkloryzm to dziś użyta kultura ludowa z wczoraj.

Folklor- synonim kultury ludowej- wszystkiego tego co wiejskie i ze wsią związane, coś prymitywnego, negatywnego, coś gorszego, odbiegającego od normy.

Folklor to inaczej wiedza ludu.

Trzy kryteria podziału definicji folkloru:

• Opisowo-wyliczająca

• Aspekt historyczny

• Aspekt genetyczny

Tendencje do traktowania folkloru:

• Antropologiczna-folklor to wiedza ludu, nie tylko mowa lecz czynności w kontekście kulturowym, badania terenowe, wykorzystywanie badań historycznych, socjologicznych, rzadziej filologicznych.

• Filologiczna- teksty zastane, zjawiska związane z mową, proza, poezja ludowa, w obrzędach tylko warstwa słowna. Bada się same wytwory kulturowe, bez ich podłoża.

Podział folkloru:

• Doroczny

• Rodzinny

• Taneczny

• Muzyczny

Folklor współczesny:

• Tradycyjny: kultura ludowa, gatunki słowne, taneczne, muzyczne

• Rekonstruowany: skanseny, odtwarzanie częściowe pewnych obyczajów

• Współczesny: to co aktualnie tworzymy, ma charakter wielopostaciowy, folklor interspołeczny- dowcipy, plotki, informacje, legendy; folklor środowiskowy- związany z konkretną grupą ludzi np. kolejarze

Cechy folkloru:

Simonides:

• Podtrzymywanie polszczyzny

• Funkcja humanistyczna

• Informacyjna

• Wychowawczo-dydaktyczna

• Ekspresywno-impresywna

• rozrywkowa

• Integracyjna

Krawczuk-Wasilewska:

• Estetyczna

• Psychospołeczna

• Etyczna

Typologia gawędziarzy ludowych:

Ze względu na repertuar:

• Epiccy

• Obyczajowi

• Realiści

• Humoryści i satyrycy

Ze względu na cechy charakteru i usposobienie:

• Gawędziarz ze skłonnościami do fantazjowania

• Gawędziarz realista

• Gawędziarz preferujący treści komiczne

Ze względu na stosunek do tradycji:

• subiektywny- stosuje świadome przeróbki tekstu

• Obiektywny- nie stosuje zmian

Ze względu na płeć:

• Kobiety- bajki magiczne i podania

• Mężczyźni- opowiadania gospodarskie, polityczne, dowcipy, anegdoty

Ze względu na stosunek do literatury ludowej:

• Przekaziciele-wierne przekazywanie treści

• Opowiadający zmieniający formę, wprowadzający nowe formy

• Opowiadacze innowatorzy- za każdym razem inaczej przekazują wątek, bogaty repertuar, improwizacja.

Ze względu na to czy nosiciele tradycji są tylko jej odtwórcami czy też sami są twórcami

• Przekaziciele wykonawcy-odtwórcy, w tym co przekazują nie ma śladu osobistych przemyśleń

• Mistrzowie sztuki- nie wnoszą istotnych zmian ale sposób w jaki je przekazują jest niezwykły umacniając przekaz nie tworzą nowego

• Gawędziarze innowatorzy- tworzą nowe własne oryginalne teksty

Ze względu na stosunek narratora do przekazywanej treści:

• Postawa identyfikacji- narrator aprobuje przekazywane treści, utożsamia się z nimi bohaterami

• Postawa względnej akceptacji- narrator poddaje treści osobistej weryfikacji, akceptuje je ale też coś dodaje

• Postawa dystansu- narrator odnosi się nieufnie do treści

• Postawa negacji negatywne odniesienie do treści

Ze względu na słuchaczy

Ze względu na sposób opowiadania:

• Narrator literacki

• Narrator dramatyczny

Ze względu na środowisko z którego pochodzi:

• Środowisko żywe folklorystycznie

• Pochodzi z środowiska żywego folklorystycznie lecz zmienił je na nowe, zna stare teksty lecz modyfikuje je dla nowego otoczenia

• Pochodzi z niefolklorystycznego środowiska ale tworzy w duchu tego środowiska

• Wywodzi się z niefolklorystycznego środowiska ale przeszedł do środowiska w którym folklor jest żywy

Kryteria wg T. Smolińskiej

• Pochodzenie społeczne narratora

• Wykonywany zawód

• Płeć

• Miejsce przekazu

• Narrator tradycyjny przekazuje teksty folkloru w swoim rodzimym środowisku

• Narrator folk-konkursowy przygotowany do występu na potrzeby konkursu

• Światopogląd narratora

• Narratorzy u których dominuje myślenie irracjonalne

• Narratorzy nie wierzący w opowiadane historie

• Stosunek do słuchaczy

• Stosunek do tradycji folklorystycznej

• Stosunek do literatury

• Narrator interesujący się tylko literaturą ustną, nie czyta wiele, nie korzysta z wątków literackich

• Narrator literat zna i korzysta z literatury

• Ze względu na wygłaszany repertuar

• Narrator fantazjotwórczy

• Realista

• Humorysta

• Uwarunkowania wynikające z przemian społecznych

• Dawni- stare opowieści

• Nowi- wiele współczesny wątków

• Cel opowiadania

• Okazjonalni

• Profesjonaliści

Podział Krzyżanowskiego:

• Liryka-pieśni

• Epika-podania, anegdota, bajka

• Dramat-obrzędy

• Drobna twórczość- wyliczanki, rymowanki, zamówienia, zagadki

• Ballada= liryka+epika+dramat

LIRYKA:

Pieśni: Strukturalnie związane z muzyką, występowanie powtórzeń, refrenów, paralelizmy, rymy

Pieśni:

• Obrzędowe:

• Doroczne

• Rodzinne

• Nie obrzędowe:

• Liryczne

• Ballady, pieśni zbójnickie, żale, pieśni powszechne

EPIKA:

Bajka:

• Elementy fikcyjne

• Nie ma konkretnego miejsca

• Zawsze dobrze się kończy

• Występuje walka dobra i zła

• Kiedyś adresatami byli tylko dorośli

• Odwołuje się do dawnej przeszłości

• Swoisty sposób przekazywania mądrości ludowej

• Bliskie językowi ludzkiemu

• Związana z charakterystycznymi elementami życia ludzkiego

• Była związana z pracą człowieka

Bajka zwierzęca:

• Ma charakter moralizatorski

• Bohaterami są zwierzęta o cechach ludzkich

• In. Bajki Ezopowe

• Treścią jest opis przeżyć bazujący na obserwacji zwierząt

• Cechy zwierzęce oparte na fantazji ludzkiej, np. wyjaśnienie czemu raki chodzą do tyłu

Bajka magiczna:

• Dwuplanowość

• Wszystkie elementy świata służą człowiekowi

• Zdarzają się powroty ze świata zmarłych

• W świece rzeczywistym funkcjonują postaci nierzeczywiste

• Typowa kolejność zdarzeń: nieszczęście, sposób na odwrócenie nieszczęścia, próba odwrócenia nieszczęścia, nieudana próba, udana próba, szczęśliwe zakończenie

• Charakterystyczne liczby (3,7,12…)

• Charakterystyczne ukazanie dobra i zła

• Jednorodna kompozycja

• Miejsce i czas jest niedookreślone

• Rozłąka bohaterów

Bajka:

• Dla dzieci

• Łańcuszkowa

• Śpiewanka (refren)

• Wyliczanka

• Nowelowa

• Bohater i jego antagonista

• Często były częściami jakiegoś eposu

• Dłuższa niż anegdota

• Związana z chłopami

• Niezbyt obszerna

• Interesujące treści

• Świat sugerowany jest nierealistyczny

• Uosobienie zła-ludzie

• Nie występują postaci nierealistyczne

Memorat- własne wspomnienia, to co człowiek pamięta z własnego życia jeśli treść jest ciekawa mogą przejść do opowieści wspomnieniowych

Fabulat- na skutek fabularyzacji memoratu przeżycie może stać się fabulatem

Podanie:

Cechy:

• Precyzyjnie podane czas i miejsce

• Forma bardzo prosta

• Świat rzeczywisty

• Jednoepizodowa

• Funkcja moralizatorska, dydaktyczna, informacyjna

Podział podań:

• Historyczne- zarysowuje się czas, nie ma elementów ponadnaturalnych, nie ma dat

• Lokalne- tworzą mikrohistorię wsi

• Wierzeniowe- wyrażają światopogląd jednostek, elementy fantastyczne mieszają się z realistycznymi, narrator wierzy w to co opowiada, funkcja dydaktyczna, świadkowie, akcja rozgrywa się w znanych społeczności miejscach, odpowiedni czas i miejsce.

Anegdota:

• Funkcja- rozśmieszanie

• Krótkie opowiadanie komiczne

• Zmieniają się bohaterowie, realia ale schemat pozostaje taki sam

• Cudowność, magiczność pokazana w przesadzie, ośmieszona

• Wychwytuje wady i przywary ludzkie

CECHY TEKSTÓW FOLKLORU:

• Zmienność

• Oralność

• Dialogowość

• Powiązanie z mimiką, gestami

• Formuliczność

SYTUACJA WYKONAWCZA TEKSTÓW FOLKLORU:

• Całokształt warunków które umożliwiają kontakt z folklorem:

• Składniki fizyczne: czas, miejsce, ilość osób

• Składniki psychologiczne: osobisty stosunek do treści

TEKSTY:

• Obrzędowe

• Nie obrzędowe

LITERATURA ORALNA:

• Autor anonimowy

• Dzieło nieskończone

• Egzystencja wielokrotna związana z wariantnością

• Bezpośredni kontakt z odbiorcą

• Zjawisko sprzężenia zwrotnego jest konieczne

• Uniwersalna, dociera do każdego

LITERATURA PIŚMIENNA:

• Znany autor

• Dzieło jest kreacją jednostkową

• Stabilność tekstu

• Pośredni kontakt z odbiorcą

• Zjawisko sprzężenia zwrotnego nie jest konieczne

• Nie jest uniwersalna, dociera tylko do osób umiejących czytać