Monizm –sprowadzenie wszystkiego do jednej zasady

Dualizm - określony obiekt tworzą dwa niesprowadzalne do siebie składniki. Mogą to być np. sfery duchowa i materialna albo idealna i realna w przypadku dualizmu metafizycznego (system Platona) czy dusza i ciało w przypadku dualizmu antropologicznego

Pluralizm – istnieją odrębne rzeczywistości (pluralizm ontologiczny), a w poznaniu wiele czynników, elementów, zasad decydujących o prawdzie lub zbliżaniu się do prawdy dotyczącej rzeczy i zjawisk (pluralizm epistemologiczny). W teorii przyrody pluralizm był reprezentowany przez koncepcje Empedoklesa, Anaksagorasa i innych jońskich filozofów. Empedokles uważał, że istnieją cztery różne składniki świata, czyli cztery rodzaje materii: woda, powietrze, ogień i ziemia. Wg Anaksagorasa rzeczywistość ma tyle składników, ile jest odrębnych jakości. Poglądy te zostały nazwane pluralizmem infinistycznym.

Dialektyka - sztuka prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez

Idealizm - stanowisko filozoficzne głoszące tezę o pierwotności czynnika duchowego (myśli, idei, świadomości) wobec materialnej rzeczywistości. Wyróżnia się dwa podstawowe kierunki idealizmu: obiektywny oraz subiektywny. Idealizm obiektywny zakłada, że jedynym obiektywnym bytem rzeczywistym jest idea, która istnieje niezależnie od materii i świadomości ludzkiej. Idealizm subiektywny oparty jest na twierdzeniu, że świat realny jest jedynie wytworem podmiotu poznającego, neguje istnienie obiektywnej rzeczywistości.

Materializm - kierunek lub kierunki w filozofii wyprowadzające realność istniejących bytów z ich zachowań i procesów, po świadomość włącznie, tj. z materii. W teorii poznania przyjmują istnienie świata przedmiotowego niezależnie od woli i świadomości podmiotu poznającego i uznają jego poznawalność za proces naturalny, nie wymagający interwencji innych sił lub bytów.

Relatywizm – Nie ma jednej obiektywnej prawdy, każdy posiada swoją prawdę

Obiektywizm ≠ relatywizm

Utylitaryzm – dobrem jest to, co jest pożyteczne dla konkretnej jednostki

Kosmopolityzm – człowiek jest obywatelem świata, a nie konkretnej ojczyzny

Egalitaryzm – każdy jest równy z pochodzenia

Ikonoklazm - obrazoburstwo, ruch religijny skierowany przeciwko sztuce przedstawiającej (głównie Jezusa Chrystusa i świętych), mogącej wg inicjatorów wywołać objawy bałwochwalstwa.

Idololatria – oddawanie czci podobiźnie bóstwa, np. figurce lub obrazowi.

Intelektualizm – przerost rozumu nad wolą

Intelektualizm etyczny -

Intelektualizm moralny -

Wariabilizm – wszystko jest zmienne, stała jest tylko zmiana

Atomizm - pogląd filozoficzny zakładający możliwość poznania przez naukową obserwację opartą na elementach pierwotnych i twierdzeniach elementarnych. Każdego rodzaju rzeczywistość - zarówno tzw. materialna, jak duchowa (psychiczna) - tworzą elementy proste: atomy. Także sposób tłumaczenia zjawisk, polegający na rozkładaniu ich na czynniki pierwsze.

Hedonizm - doktryna etyczna, wg której rozkosz jest najwyższym dobrem, celem życia i naczelnym motorem ludzkiego postępowania. Również postawa będąca konsekwencją tej doktryny, preferująca styl życia polegający na dążeniu przede wszystkim do przyjemności.

Ateizm – twierdzenie, że Boga nie ma

Agnostycyzm – nie można poznać czy Bóg jest czy nie

Nominalizm – „obcina” wszystkie ogólne określenia

Scholastyka - metoda rozumowania charakterystyczna dla filozofii średniowiecznej, polegająca na dokładnym stosowaniu ustalonej procedury składającej się z komentowania tekstu (lectio), związanej z nim dyskusji (disputatio) oraz formułowania wniosków (determinatio).

Fideizm – rozum nie jest w stanie poznać wiary

Racjonalizm - termin filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi. Funkcjonuje w dwóch podstawowych znaczeniach:
1) przeciwstawiany empiryzmowi głosi, iż cała wiedza (lub jej najważniejsza część) nie pochodzi od zmysłów, lecz jej jedynym źródłem jest rozum. Zmysły nie informują nas o prawdziwej naturze rzeczywistości, skierowane są na jej stronę zjawiskową, na to, co przypadkowe i jednostkowe. Nie dostarczają wiedzy pewnej (złudzenia zmysłowe), mogą jedynie stanowić źródło informacji przydatnych do działania w świecie. Tylko rozum dostarcza wiedzy pewnej i dotyczącej istoty rzeczywistości.

2) przeciwstawiany irracjonalizmowi racjonalizm to pogląd głoszący, że nie ma żadnej innej wiedzy niż ta, którą człowiek może osiągnąć poprzez własny umysł, odrzucający takie jej źródła, jak: objawienie, doświadczenie mistyczne, intuicja. Nie wyklucza zaś poznania zmysłowego.

Stoicyzm - doktryna filozoficzna zapoczątkowana w III w. p.n.e. przez Greka Zenona z Kition, zajmująca się etyką i uznająca cnotę za najwyższe i jedyne dobro; warunkiem pełnego szczęścia oraz wolności człowieka jest zasada umiarkowania zarówno w smutku, jak i radości. ;

Zdolność panowania nad sobą, równowaga duchowa, niczym niezmącony spokój.

Epikureizm – Wg epikureizmu wartość posiadają jedynie dobra doczesne. Człowiek jest odpowiedzialny za własne szczęście i nieszczęście. Spokój jest najdoskonalszym stanem a oświecony umysł jedynym środkiem przeciwko niepokojowi. W filozofii przyrody epikureizm wyrzeka się czynników nadprzyrodzonych i uznaje wszelkie byty za cielesne, ciała za zbudowane atomistycznie, zdarzenia za uwarunkowane przyczynowo, a przyczyny za działające mechanicznie.

Cynizm - staroż. gr. kierunek filozoficzny uznający jedynie wartości moralne, odrzucający wszelkie inne, zwłaszcza materialne, których pozbycie się uważali za cnotę; cynik – wyznawca cynizmu jako teorii filozoficznej; szkoła cyników.

Sceptycyzm - pogląd filozoficzny polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rzeczywistości. Powodem takiej postawy jest przekonanie, że nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani niepodważalnego kryterium prawdy.

Szkotyzm – kierunek w filozofii średniowiecznej, będący inspirowaną augustynizmem odpowiedzią na poglądy św. Tomasza z Akwinu. Jego twórcą był Jan Duns Szkot. Rozwijał się zwłaszcza wśród myślicieli franciszkańskich XIV i XV w.

Główne cechy skotyzmu:
1) w metafizyce - realizm, ujmowanie bytu w całości jako niezdeterminowanej i niesprzecznej w sobie struktury, odrębnej od determinacji jednostkowych, stanowiących podstawę konkretnych indywiduów,
2) w antropologii - dualistyczna wizja człowieka tworzonego przez intelektualną duszę i ciało,
3) w etyce - woluntaryzm, postrzeganie akceptacji norm moralnych jako aktu woli, niezależnego od rozumowego poznania,
4) w metodologii - wyczerpujące i drobiazgowe dyskutowanie każdej kwestii.

Emanacja - w kosmogonii egipskiej i fenickiej sposób powstania i rozwoju wszechświata. W filozofii neoplatońskiej wypromieniowanie z Prajedni (Jednia) swojego odbicia w postaci Rozumu jako jej absolutnego samooglądu, w którym występuje jako podmiot myślący i przedmiot myślący.
Emanacja jest początkiem rozwijającej się dalej wielości bytów. Przeciwieństwem emanacji jest afirmacja prowadząca do zespolenia z Jednią. Drogą poznania Jedni jest ekstaza. W filozofii arabskiej z prabytu emanuje duchowo-świetlista materia, z której wyłania się duch wszechświata - źródło duszy wszechświata, dające początek duszom niższym (wegetatywnym, zwierzęcym i myślącym).

Transcendencja – istnienie od zewnątrz, poza,ponad czymś, w szczególności istnienie przedmiotu poznania poza podmiotem poznającym

Agnostycyzm – ogląd uznający za niemożliwe poznanie obiektywnej rzeczywistości lub jej niektórych aspektów; n.os. agnostyk.

Immanencja – istnienie czegoś w samym sobie lub niezależność bytowa od jakiegoś czynnika zewnętrznego.

Hylemorfizm – każda substancja zmysłowa jest jednością na zasadzie założenia, czyli nie jest czymś absolutnie prostym, jednorodnym ale zawsze składa się z formy i materii, czyli z czegoś co jest stroną aktualną i ze strony moznościowej

Hylozoizm – życie jest przypisane materii

Egzystencjalizm - Nazwa XX-wiecznego prądu filozoficznego, który przede wszystkim analizował sens życia ludzkiego (tj. -> egzystencji) jako bytu samotnego, pełnego absurdów i tworzonego w oderwaniu od jakiejkolwiek metafizyki.