Ochrona własności intelektualnej

Izabela Barańczyk

Wydział Prawa i Administracji, pokój 4.33, wtorek godz. 11:30-12:30

Książki:

·"Prawo własności intelektualnej. Repetytorium" M.Załucki

·"Prawo własności intelektualnej" J.Sieńczyło-Chlobicz

·"Prawo własności przemysłowej" U.Promińska

Pojęcie własności intelektualnej

Nie ma definicji czym jest własność intelektualna. Jest to pojęcie, które pojawia się w konwencji narodowej, ustanawiającej światową organizację własności intelektualnej.

Pojęcie to odnosi się do szerokiego zbioru własności dóbr niematerialnych. Przedmiotem prawa własności intelektualnej są dobra niematerialne będące wytworami ludzkiego umysłu.

Aby zrozumieć to pojęcie odwołujemy się do przedmiotu stosunków cywilno-prawnych. Można powiedzieć, że te stosunki cywilno-prawne, w których uczestniczymy dotyczą rzeczy, czyli dóbr materialnych. Ale ook rzeczy mamy też dobra niematerialne. Dobra te nie mają postaci materialnej, istnieją niezależnie od rzeczy, ale rzecz jest dla nich substratem. Ten substrat pozwala dobro poznać i z niego korzystać np. książka - nośnik utworu literackiego, maszyna - wynalazek, towar - znak towarowy.

Dobra niematerialne obejmują dobra osobiste - nazwisko, dobre imię. Obok tych dóbr osobistych mamy dobra tak zwane koncepcyjne - zaliczamy je do szerokiego zbioru dóbr własności intelektualnej. Kategoria dóbr niematerialnych własności intelektualnej jest szeroka, ale niejednolita.

W ramach dóbr własności intelektualnej wyróżniamy 3 kategorie:

-utwory - literackie, artystyczne, naukowe, które są przedmiotem prawa autorskiego

-rozwiązania - wyniki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych

-oznaczenia - oznaczenie przedsiębiorstwa, firma przedsiębiorcy, znak towarowy, oznaczenia geograficzne

Niektóre dobra będą miały cechy z każdej kategorii.

Dobra niematerialne o których tu mowa stanowią określoną wartość majątkową. Skutecznymisdtrumentem ochrony tych dóbr w większości przypadków jest prawo podmiotowe, czyli własność intelektualna to ogół praw podmiotowych, których przedmiotem są niematerialne dobra prawne, będące wytworem twórczości człowieka.

Klasyfikacja dóbr materialnych (dóbr własności intelektualnej):

a) Ze względu na ładunek intelektualny, który towarzyszy powstaniu dobra (jest to przesłanka do przyznania ochrony):

-Utwory - dobra o charakterze intelektualnym, które staniowią przejaw działalności twórzczej człowieka w charakterze indywidualnym

-Rozwiązania - nowość i oryginalność

Dla uznania ochrony tych dób niezbędny jest wysiłek twórczy człowieka.

b) Przekazywanie określonych informacji o znaczeniu gospodarczym, symboli zdolnych do wywoływania określonych skojarzeń (dobra niematerialne tego typu są godne ochrony gdy są w stanie pełnić określone funkcje w obrocie np. znaki towarowe odróżniają towary w obrocie, pokazują, że pochodzą one od różnych producentów, firm indywidualnych, odróżniają przedsiębiorców, wyróżnia działalność gospodarczą prowadzoną przez tego typu przedsiębiorstwa, a oznaczenia geograficzne wskazują na miejsce wytworzenia towaru, niektóre z oznaczeń także na właściwości towaru, które są zależne od miejsca pochodzenia).

c)Klasyfikacja według kryterium przeznaczenia dóbr niematerialnych:

-Utwory - przedmiot ochrony niezależnie od wartości i przeznaczenia

-Rozwiązania (muszą cechować się zdolnością do przemysłowego stosowania) i oznaczenia (eksloatowane w związku z działalnością gospodarczą).

Dobra, których znaczenie ujawnia się w działalności gospodarczej, z jednej strony rozszerzające stany techniki, są wynikiem wysiłku twórczego człowieka, ale też te dobra, które są tylko nośnikiem informacji określa się dodatkowo pojęciem dóbr własności przemysłowej.

Pojęcie to nie ma definicji, pojawiło się na konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej. Akt ten wyznaczył zakres przedmiotowy tego pojęcia.

Co wchodzi w skład pojęcia:

-patenty na wynalazki

-wzory użytkowe

-wzory przemysłowe

-znaki towarowe

-nazwy handlowe, nazwy regionalne

-oznaczenia pochodzenia

-zwalczanie nieuczciwej konkurencji

Wymienione dobra nieamterialne służą osiągnięciu pozycji w grze konkurencyjnej, a zatem pomimo pewnych kontrowersji konferencja wymienia zwalczanie nieuczciwej konkurencji biorąc pod uwagę potrzebę ochrony interesów jakie mają przedsiębiorcy przed nieuczciwymi zachowaniami konkurentów.

Katalog dóbr własności intelektualnej nie jest katalogiem zamkniętym.

Podmiot praw własności intelektualnej ma charakter dynamiczny. Wraz z postępem gospodarczym i technologicznym wzrasta liczba przedmiotów zyskujących status dóbr niematerialnych korzystających z ochrony.

Dobra niematerialne to też znak usługowy, tak zwany know-how - dokumentacja techniczna, wyniki doświadczeń, informacje handlowe, tajemnice organizacyjne, tajemnice produkcyjne, tajemnice handlowe, ale też topografie układów scalonych, nowe odmiany roślin, wynalazki biotechnologiczne, gwarantowana tradycyjna specjalność.

Dzieła literackie, artystyczne i naukowe są obejmowane ochroną bez względu na formę i sposób wyrażenia. Jako utwór traktuje się dziś też bazy danych czy programy komputerowe.

Pojęcie własności intelektualnej, które obejmuje te przedmioty dóbr niematerialnych dotyczy tylko dóbr, które zalicza do nich prawo. Czyli przedmioty własności intelektualnej mają charakter normatywny - o tym czy zaliczamy je do dóbr niematerialnych podlegających ochronie decyduje prawo.

Własność intelektualna jest pojęciem, które obecnie jest używane w dwóch zakresach - w znaczeniu szerokim (jak wyżej), choć w praktyce coraz powszechniej własność intelektualna to synonim prawa autorskiego i praw pokrewnych, a pozostałe dobra to dobra własności przemysłowej. Z teoretycznego punktu widzenia taki podział nie jest ścisły i nie da się go tak rozłącznie przeprowadzić, ale w praktyce tak właśnie zaczęto pojmować własność intelektualną. W znaczeniu szerokim własność intelektualna obejmuje problematykę prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej łącznie ze zwalczaniem nieuczciwej konkurencji.

Źródła prawa własności intelektualnej:

1. Międzynarodowe regulacje prawa własności intelektualnej

Różnego rodzaju umowy, z których podstawowe znaczenie mają konferencje międzynarodowe::

-konferencja paryska o ochronie własności przemysłowej (1883r. i kontynuowana, w Polsce 1919r.)

-konferencja werneńska o ochronie dzieł literatury i sztuki (1866r. i kontynuowana)

-konferencja ustanawiająca Światową Organizację Własności Intelektualnej WIPO (1967r.)

-porozumienie w sprawie aspektów handlowych praw własności intelektualnej TRIPS (1994r.)

Konwencje takie opierają się na pewnych zasadach. Ogólnie można wymienić 3:

-Przewidują pewien minimalny standard ochrony i zobowiązują strony do dostosowania wewnętrznych ustawodawstw dla rozwiązań przyjętych w konwencji.

-Przewidują normy autowykonalne - takie na które można się powoływać z danego aktu w danym kraju wtedy, gdy prawo krajowe nie zawiera odpowiednika tej normy.

-Kierują się zasadami: minimum konferencyjnego jakie państwo powinno przyjąć, zasadą asymilacji - akt powinien zapewnić równe traktowanie podmiotom krajowym, podmiotom z innego państwa, które podpisały konwencje, zasadą terytorialności - własność intelektualna jest chroniona według prawa tego państwa, które rozstrzyga sprawy przez organy, sądy.

2. Prawo europejskie

Nie ma jednolitego aktu prawnego dotyczącego własności intelektualnej, należy więc sięgnąć do prawa pierwotnego i wtórnego Unii Europejskiej.

Prawo wtórne - dyrektywy i rozporządzenia - odnoszą się do różnych kwestii z zakresu samej własności intelektualnej oraz jej ochrony. W pozostałym zakresie powinniśmy się odwoływać do traktatu wspólnotowego i zasady swobodnego przepływu towaru.

Ogromne znaczenie ma również Trybunał Sprawiedliwości. Jeżeli chodzi o dyrektywy służą one ujednoliceniu ustawodawstw krajów Unii Europejskiej. Wydawane są przez Radę i Parlament Europejski.

Dyrektywy: o znakach towarowych, o wzorze przemysłowym, o reklamie wprowadzającej w błąd i reklamie porównawczej, o ochronie topografii układów scalonych, o ochronie programów komputerowych, w sprawie ujednolicenia czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnych czy też dotyczących działania organów celnych skierowana przeciwko towarom podejrzanym o naruszenie niektórych praw własności intelektualnej.

Rozporządzenia stanowią także rodzaj aktu prawnego, który obowiązuje wprost we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Mamy rozporządzenia w sprawie znaku towarowego wspólnoty, wzoru przemysłowego czy ochrony oznaczeń geograficznych.

3. Prawo polskie

Kodeks cywilny – artykuły dotyczące firmy, pojęcia szkody, ale przede wszystkim:

• 16.04.1993r. - ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – uzupełnia ochronę dóbr własności przemysłowej przed nieuczciwymi praktykami konkurencyjnymi, chroni interesy przedsiębiorcy

• 20.06.2000r. - prawo własności przemysłowej – obejmuje swoim zakresem regulacje dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych

• 2007r. - ustawa o przedziwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, pierwszorzędne znaczenie ma ochrona konsumentów, drugi, równoległy akt prawny do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

• 04.02.1994r. - ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Ochrona dóbr własności intelektualnej

Wymienione dobra niematerialne mogą być chronione w dwojaki sposób:

1. Pierwszy model ochrony

Pierwszorzędne znaczenie ma ochrona za pomocą prawa podmiotowego, bezwzględnego i wyłacznego. Wzorem dla tej konstrukcji jest prawo własności rzeczy, ale pamiętajmy o tym, że jest to jednak odmienna konstrukcja i istnieją istotne różnice między prawem podmiotowym dla ochrony dóbr niematerialnych, a prawem własności rzeczy.

Odnoszą się one np. do przedmiotu ochrony, czasu ochrony czy uprawnień.

W przypadku dóbr niematerialnych pojawiają się np. uprawnienia o charakterze osobistym.

Prawo podmiotowe – możliwość postępowania w określony sposób, przyznana i zabezpieczona przez normę prawną w celu ochrony interesów uprawnionego. Za pomocą prawa podmiotowego bezwzględnego są chronione w Polsce: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, zarejestrowane znaki towarowe, oznaczenie geograficzne, topografie układów scalonych. Ta konstrukcja przewidziana jest też dla ochrony przedmiotów prawa autorskiego oraz firmy.

Konstrukcja prawa podmiotowego

Za pomocą przyznawanego prawa podmiotowego chronione są wymienione powyżej dobra własności przemysłowej i prawo to jest przyznawane, czyli nabycie tego prawa następuje poprzez rejestrację na podstawie decyzji administracyjnej określonego organu na wniosek zainteresowanego podmiotu. W Polsce zajmuje się tym Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, w Unii Europejskiej odpowiednio:

• wzorami europejskimi, znakami towarowymi – Urząd do Spraw Harmonizacji Ruchu Wewnętrznego OHIM (Hiszpania)

• oznaczeniami geograficznymi – Komisja Europejska

Przy nabyciu tego prawa obowiązuje zasada pierwszeństwa – kto pierwszy dokona zgłoszenia w urzędzie, pierwszy uzyskuje prawo.

Nabycie tego prawa poprzedzone jest postępowaniem Urzędu Patentowego, jest to najczęściej postępownie badawcze. Obejmuje ono samą istotę zgłoszonyego np. znaku towarowego i czy nie zachodzą okoliczności ograniczające możliwośc jego rejestracji (ustawodawca określa to w odpowiednich dyrektywach). Wyjątkowo jest to jedynie badanie formalne wniosku (przy topografii układów scalonych). Nabycie tego prawa stwierdza się stosownym dokumentem – patentem dla wynalazku (dokumentem patentowym), świadectwem ochrony dla znaków towarowych, wzorów użytkowych, świadectwo rejestracyjne dla oznaczeń geograficznych i wzorów przemysłowych. To prawo ma charakter formalny, jest ważne i chronione dopóki nie wygaśnie i nie zostanie unieważnione przez organ, który wydał decyzję o powstaniu prawa.

Cechy tak przyznanego prawa podmiotowego wyłącznego

Temu, który uzyskał prawo przyznawana jest sfera uprawnień, która składa się na treść tego prawa. Uprawnionemu jest przyznana pewna sfera monopolu, określona dla każdego z kategorii.

Można powiedzieć, że uprawniony ma wyłączne prawo do korzystania z dobra w sposób zarobkowy lub zawodowy, może czynić z niego użytek gospodarczy z wyłączeniem osób trzecich. Tak przyznany monopol doznaje ograniczeń ustawowych. To ograniczenia wyłączności ustawodawca reguluje dla poszczególnych praw odrębnie. Biorąc pod uwagę potrzebę uwzględnienia interesów innych uczestników obrotu.

Wspólnym przykładem ograniczenia jest tak zwane wyczerpanie prawa – wyłączność istnieje do momentu wprowadzenia do obrotu wytworu lub towaru który jest materialnym nośnikiem dla dobra przez uprawnionego lub za jego zgodą. Dalszy obrót tym nośnikiem czy wytworem jest swobodny.

Cechy prawa podmiotowego:

• Prawo podmiotowe majątkowe – uprawniony może dysponować prawem i czerpać z tego korzyści sam bezpośrednio, bądź może dokonywać eksploatacji pośredniej – to prawo może być przedmiotem obrotu – może być przeniesione (sprzedane), także może być przedmiotem umów upoważniających do korzystania (umowa licencyjna). To prawo jest ukształtowane jako prawo czasowe. Oznaczenia geograficzne są chronione bez ograniczenia czasowego jeśli tylko są używane i nie ulegają degradacji.

• Prawo podmiotowe bezwzględne, skuteczne wobec wszystkich – można tu mówić o pewnej sferze uprawnień zakazanych: uprawniony może zakazać osobom trzecim wkraczania w sferę przysługującej mu wyłączności.

• Prawo uksztaltowane terytorialnie (skuteczność terytorialna) – te prawa są chronione na terytorium tego kraju, na którego terenie zostały zarejestrowane.

Prawo do firmy

Też prawo podmiotowe bezwzględne i wyłączne, sporny jest charakter tego prawa – osobiste czy majątkowe. W świetle przepisu kodeksu cywilnego są też dwie teorie kiedy to prawo powstaje:

• z momentem wpisu do rejestru przedsiębiorcy

• z momentem rozpoczęcia używania

Prawo autorskie

Kiedy powstaje prawo do utworu, do dzieła: zgodnie z prawem polskim utwór jest podmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia chociażby miał postać nieukończoną – ochrona przysługuje niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności, czyli nie jest konieczne dla ochrony opatrywanie utworu określeniami typu copyright czy oznaczanie egzemplarza będącego jego nośnikiem np. ©. Nie ma tu żadnych warunków formalnych jak np. rejestracja – w systemie kontynentalnym wystarczy uzewnętrznione ustalenie – zakomunikowanie utworu osobom trzecim – już nadaje prawo autorskie.

Przy utworach na treść prawa autorskiego składa się zespół uprawnień , które można rozgraniczyć na:

• autorskie prawa osobiste – chronią więź twórcy z dziełem, między twórcą a utworem, uprawnienia te są niezbywalne, o charakterze niemajątkowym, nie można się ich zrzec, są nieograniczone w czasie

• autorskie prawa majątkowe – twórcy przysługuje wyłączne bezwzględne prawo, które zapewnia monopol korzystania z utworu, rozporządzania nim, a za korzystanie z utworu przez inne podmioty należy się twórcy wybagrodzenie. Są zbywalne (przenaszalne), mogą być przedmiotem umów licencyjnych (o korzystanie z dzieła), dziedziczne, ograniczone w czasie i po upływie czasu ochrony dzieła stają się domeną publiczną, a ich reprodukcja nie wymaga od tej chwili płacenia honorarium uprawnionemu.

Ochrona praw autorskich w ogólności ma również charakter terytorialny, obejmuje terytorium Polski, a ochrona za granicą regulowana jest przez ustawy innych krajów. O dostępności tych przepisów dla autorów i tworców przesądzają regulacje tych krajów, a także umowy międzynarodowe, których stroną jest Polska.

Treść praw autorskich majątkowych jest szeroka jeśli chodzi o utwory, w zakresie praw pokrewnych dotyczących eksloatacji określonej w ustawie, ale autorskie prawa majątkowe doznają również ograniczenia i wyczerpania prawa, tak zwany dozwolony użytek przewidziany przez ustawodawcę również, poprzez tak zwane licencje ustawowe.

2. Drugi model ochrony

Pośród dóbr niematerialnych własności intelektualnej mamy również te, które są eksploatowane w związku z działalnością gospodarczą, dla ochrony których ustawodawca nie przewidział konstrukcji prawa podmiotowego bezwzględnego. Trzeba bowiem pamiętać, że katalog praw podmiotowych bezwzględnych jest katalogiem zamkniętym, ustala go wyłącznie ustawodawca, obowiązuje tu zasada numerus clausus (katalogu zamkniętego) praw ustalonych. Wobec tego dla grupy takich dóbr jak oznaczenie przedsiębiorstwa, niezarejestrowane znaki towarowe, niezarejestrowane oznaczenia geograficzne, know-how (tajemnice produkcyjne, organizacjyjne i handlowe), a także w sytuacji kiedy mamy do czynienia z rozwiązaniami technicznymi pozbawionymi ochrony patentowej, zewnętrzną postacią produktu, wystarczająca będzie ochrona delitkowa.

Delikt – czyn niedozwolony.

Na gruncie prawa polskiego te dobra będą chronione w ramach ochrony interesu przedsiębiorcy przed nieuczciwymi działalnościami konkurentów. Podstawą są tu przepisy szczególnego aktu prawnego – ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dla tych dóbr nie przysługują prawa podmiotowe bezwzględne. Nie ma formalnej podstawy by takie prawo uzyskać, ochrona przysługuje w ramach czynów nieuczciwej konkurencji. Każdy przedsiębiorca oczekuje ochrony dla jego wysiłków, nakładów jakie ponosi osiągając pozycję w grze konkurencyjnej. Ten interes przedsiębiorcy podlega ochronie przed nielojalnym zachowaniem, czyli czynami – deliktami innych przedsiębiorców.

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji definiuje czym jest czyn nieuczciwej konkurencji w ogólności i stypizuje szereg czynów nieuczciwej konkurencji np. wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa (art. 5), fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług (art. 8 i 9), wprowadzające w błąd oznaczenie towarów i usług (art. 10) czy też naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 11).

Ogólna definicja czynu nieuczciwej konkurencji znajduje się w art. 3, ustęp 1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest każde działanie wprzeczne z prawem i dobrymi obyczajami jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.

Są tutaj trzy przesłanki:

• czyn dokonany w związku z działalnością gospodarczą, czyn bezprawny (nie tylko działanie sprzeczne z przepisami prawa, ale też takie, które naruszają normy poza prawem, ustawa opiera się tutaj na konstrukcji dobrych obyczajów, pewną regułą uczciwego postępowania, pewne normy etyczne, moralne lub działności gospodarczej, ale w podejściu ekonomiczno-funkcjonalnym – uczciwe współzawodnictwo odbywa się tu tylko jakością i ceną. Chodzi o take naruszenie przepisu, które daje naruszającemu przewagę konkurencyjną, nie ma przesłanki winy, obiektywne naruszenie)

• działanie takie naraża szkodą lub ją powoduje (zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy), suma zagrożenia jest wystarczająca by mówić o tym, że ta przesłanka jest spełniona.

Przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Art.3 ustęp 1jest klauzulą generalną. Ma to istotne znaczenie dla całej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Można powiedzieć, że spełnia dwie funkcje:

• uzupełniającą – ustawodawca wymienia szereg czynów nieuczciwej konkurencji, ale nie jest to katalog zamknięty. Jeżeli określone zachowanie spełni przesłanki z art. 3 ust. 1 uznamy za czyn nieuczciwej konkurencji nawet, jeśli takie zachowanie nie wypełnia definicji czynów stypizowanych, przykładem nienazwanego czynu nieuczciwej konkurencji jest podszywanie się pod cudzą renomę

• korygującą – można powiedzieć, że art.3 ust.1 stanowi normę ogólną dla wyszczególnionych deliktów. Jeżeli dane zachowanie odpowiada stypizowanemu deliktowi i uzasadnione jest potraktowanie go jako czynu nieuczciwej konkurencji to w świetle przesłanek art.3 ust.1 może się okazać, że taki czyn nie jest niegodziwy.

Wykorzystanie klauzulu generalnej w funkcji korygującej ma miejce wyjątkowo.

Środki ochrony dóbr własności intelektualnej

Prawo polskie przewiduje ochronę poprzez przepisy prawa karnego, administracyjnego, w tym celnego, ale nade wszystko są to środki cywilno-prawne:

• Prawo autorskie – art. 78 (uprawnienia o charakterze osobistym) i 79

• Prawo własności przemysłowej – przepisy od art.283

• Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konukrencji – art.18

Uprawnionym służą roszczenia dwojakiego typu:

• niemajątkowe – rozczenia o zaniechanie naruszenia lub niedozwolonego działania (przerwanie działania naruszającego) – żądanie charakterystyczne dla ochrony prawa podmiotowego. Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia pozwala na przywrócenie stanu poprzedniego, wprowadzono także regulację, która pozwala aby sąd na wniosek uprawnionego mógł orzec o bezprawnie oznaczonych towarach czy nośnikach dla dóbr oraz o środkach, materiałach, które były używane do wytworzenia tych nośników np. o wycofaniu z obrotu towarów, o zniszczeniu towarów, wyjątkowo też może nastąpić usunięcie znaku z towaru. Pośród tych roszczeń niemajątkowych istnieje jeszcze roszczenie o złożenie oświadczenia w odpowiedniej treści i formie, jednokrotnego lub wielokrotnego (ochrona dóbr osobistych). Obok takiego oświadczenia przepisy przewidują też inną możliwość, a mianowicie opublikowanie treści wyroku. To również sąd na wniosek uprawnionego może zdecydować o podaniu do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia lub informacji o orzeczeniu

• majątkowe – roszczenia o odszkodowanie (o naprawienie szkody), które może być dochodzone na zasadach ogólnych lub w postaci odszkodowania ryczałtowego. W pierwszym przypadku odwołujemy się do ust. 415 kodeksu cywilnego, czyli odszkodowanie jest dochodzone na zasadach odpowiedzialności deliktowej, w przypadku art. 415 muszą zachodzić 3 przesłanki do udowodnienia: szkoda, czyli uszczerbek w dobrach prawnych chronionych, wina (choćby niedołożenie należytej staranności), związek przycyznowy między działaniem naruszającego a szkodą. Naprawienie szkody obejmuje poniesione straty oraz spodziewane korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby nie nieporządane szkody. Obowiązuje zasada pełnego odszkodowania. Przy dobrach niematerialnych własności intelektualnej trudno jest wykazać wysokość szkody. Przyjmuje się, że ustalenie rozmiaru szkody powinno opierać się na teorii różnicy, a sąd będzie zasądzał odpowiednią sumę według własnej oceny w oparciu o wszystkie okoliczności sprawy. Z tego punktu widzenia wydaje się zasadne wprowadzenie tak zwanego odszkodowania ryczałtowego. Uprawniony może zdecydować czy chce dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych czy też tak zwanego ryczałtu. W ustawie o prawie autorskim przewidziano możliwość zapłaty wynagrodzenia autorskiego w podwójny lub potrójny (przy winie umyślnej) wysokości albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili dochodzenia roszczenia było należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z prawa wyłącznego. Natomiast w ustawie prawo własności przemysłowej przewidziano zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia należnego tytułem udzielenia zgody na korzystanie z prawa wyłącznego. Istnieje drugie roszczenie o charakterze majątkowym – roszczenie o wydanie bezpodstawnych korzyści (art. 405 kodeksu cywilnego czyli roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia). W roszczeniu tym chodzi o to, by doszło do przekazania przez nieuprawnionego profitów uzyskanych bezprawnych zachowaniem. Jakie przesłanki występują przy art.405: uzyskanie korzyści przez naruszyciela, bezprawność takiego działania, wzbogacenie jednego podmiotu i zubożenie drugiego podmiotu. Między tym wzbogaceniem i zubożeniem występuje związek – pewne przesunięcie majątkowe.

Istnieją środki procesowe wspomagające dochodzenie roszczeć, mamy możliwość zabezpieczenia roszczeń, mamy postępowanie o zabezpieczenie dowodu i tak zwane roszczenie informacyjne (środki o charakterze procesowym).

Prawo autorskie

Jest zbiorem przepisów, które służą ochronie interesów twórców, stosunkóe prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystanie z utworów i ich ochrona. W znaczeniu szerokim prawo autorskie odnosi się poza utworami także do praw pokrewnych. Można tu wymienić prawo do artystycznych wykonań, prawo do fonogramów i wideogramów oraz do nadań, to znaczy do rozporządzania i korzystania z programów radiowo-telewizyjnych, prawo do pierwszych wydań oraz do wydań naukowych i krytycznych.

Przedmiot prawa autorskiego

To utwór, dzieło, jednak nie wszystko co się stworzy to utwór. Ten utwór w rozumieniu art.1 ust.1 to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Cechy utworu: rezultat pracy osoby fizycznej, nie osoby prawnej, który musi być ustalony – dla zaistnienia utworu konieczne jest jego uzewnętrznienie, czyli zakomunikowanie utworu osobom innym niż twórca chociażby w postaci nieutrwalonej. Do czasu kiedy utwór pozostaje w świadomości twórcy nie ma jego ochrony. Ochrona utworu nie jest zależna od zapisania utworu, utrwalenia go na materialnym nośniku, utwór musi spełniać przesłankę twórczości o charakterze indywidualnym, przesłanka ta nie jest prosta do ustalenia czy dany rezultat pracy stanowi utwór. Istotne znaczenie w ustaleniu tego pełni orzecznictwo sądowe. Chodzi o pewną oryginalność – tak zwaną osobistą twórczość, nowość, ale w znaczeniu niepowtarzalności dzieła, jedynego w swoim rodzaju. W utworze istnieją takie cechy, które przesądzają o jego wyjątkowości, a wynikają z faktu, że stworzyła to dzieło niepowtarzalna osobowość. Dla powstania utworu nie ma znaczenia zamiar stworzenia dzieła, bo mogło ono powstać przez przypadek, sposób wyrażenia utworu, jego estetyka, wartość użytkowa, sposób rozpowszechniania czy też ukończenia utworu (ochronie podlegają szkice, projekty), a nawet sprzeczność z prawem (utworem będzie też dzieło pornograficzne). Ustawodawca w art.1 przedstawia przykładowe wyliczenie utworów (katalog otwarty) – wyliczenie sposobów wyrażenia utworów. W szczególności chodzi o utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne. Na gruncie prawa polskiego utworem są programy komputerowe (rozdz. 7), utwory plastyczne, fotograficzne, archotektoniczne, urbanistyczne, muzyczne, choreograficzne, audiowizualne. Rozszerzona została ochrona na nowe przedmioty: programy komputerowe, gry komputerowe, dzieła multimedialne, zbiory, antologie, bazy danych (usystematyzowane),uporządkowane zbiory informacji czy innych materiałów. Warunkiem jest tutaj aby ich dobór, zestawienie, układ miał twórczy charakter.

Podział utworów:

• samoistne – klasyczne, te do których nie przyjmuje się twórczych elementów z dzieł innych autorów

• niesamoistne – zależne, mają twórczy wkład autora opracowania, ale w istotnym zakresie przyjmują twórcze elementy z dzieł innych autorów (np. tłumaczenia, adaptacje, komiksy na podstawie powieści) za zgodą twórcy dzieła samoistnego

• dzieła z zapożyczeniami, czyli z cytatami

Nie są objęte ochroną odkrycia idee, procedury, metody i zasady działania, koncepcje matematyczne – przyjmuje się, że należą one do domeny publicznej, muszą pozostawać wolne dla rozwoju. Wszelkie wątpliwości rozstrzyga sąd.

Spod ochrony wyłączono też akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe.

Podmiot prawa autorskiego

Aktem wyjściowym jest art.8 – zasada, że podmiotem prawa autorskiego jest twórca utworu o ile ustawa nie stanowi inaczej. Jest to osoba fizyczna, która wniosła twórczy wkład do utworu, a dla powstania tego prawa na rzecz twórcy nie ma znaczenia ani wiek, ani poczytalność autora. Istnieje domnimanie prawne, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na nośnikach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnieniem utworu. Jeżeli mamy do czynienia ze współautorami to powiemy, że prawo autorskie majątkowe przysługujeim wspólnie. Istnieje domniemanie, że ich udziały są równe, ale mogą żądać określenia wielkości udziału przez sąd na podstawie wkładów pracy twórczej. Do przyjęcia współautorstwa przyjmuje się 3 elementy:

• możliwy jest do oznaczenia wkład osób o twórczym, indywidualnym charakterze

• powinno powstać jedno dzieło

• powinna istnieć współpraca autorów

Twórczość pracownicza (relacje między przełożonym a pracownikiem-twórcą)

Istnieje domniemanie pawne umownego nabycia w sposób pochodny przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Nabycie praw przez pracodawcę następuje w chwili przyjęcia, zaakceptowania utworu. Wynagrodzenie za pracę jest tu wynagrodzeniem za przeniesienie praw autorskich.

Mówiąc o twórczości pacowniczej można się też odnieść do pracownika, który stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy w instytucji naukowej. Takiej instytucji przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika. Twórcy przysługuje tu prawo do wynagrodzenia. Ponadto instytucja naukowa może korzystać z materiału naukowego, zawartego w utworze i udostępniać utwór osobom trzecim jeżeli wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub przewidziano to w umowie.

Art. 15a dotyczy studentów, doktorantów i publikacji pracy dyplomowej przez uczelnię, która ma wtedy pierszeństwo publikacji, jednak wymaga to zawarcia z twórcą odpowiedniej umowy licencyjnej lub przenoszącej autorskie prawa majątkowe. Taka publikacja ma charakter odpłatny. Można tu powiedzieć, że student jest jedynym podmiotem autorskich praw majątkowych.

Autorskie prawa majątkowe przysługują wedle przepisów ustawy też innym podmiotom niż twórca w następujących sytuacjach:

• jeżeli chodzi o utwór zbiorowy (encyklopedie, publikacje periodyczne, słowniki) – przysługują producentowi lub wydawcy, art. 11 przewiduje nabycie tych praw w sposób pierwotny

• utwór audiowizualny - autorskie prawa majątkowe na mocy umowy, czyli w sposób pochodny, nabywa producent tego utworu

• pracowniczy utwór komputerowy – przepisy ustawy przewidują nabycie autorskich praw majątkowych do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przez pracodawcę. Jest to także nabycie w sposób pierwotny z mocy prawa.

Treść autorskich praw majątkowych

Jest to zespół wszystkich uprawnień, które powstają ze względu na utwór. Należy wyraźnie rozgraniczyć autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe, które są poddane odrębnym reżimom prawnym.

Autorskie prawa osobiste – chronią więć między twórcą a utworem, mają charakter niemajątkowy, ale w praktyce ich realizacja zabezpiecza interesy majątkowe twórcy. Tych praw, jak się przyjmuje, nie można się zrzecz, są niezbywalne i nieograniczone w czasie. Mówi się, że te prawa są bezterminowe i po śmierci twórcy nadal trwają w sposób swoisty. Te prawa mogą być wykonywane przez wskazane w ustawie podmioty, osoby (najczęściej są to bliscy zmarłego), ale też przez właściwe stowarzyszenia twórców (art. 78, ust. 2 i 3). Ta swoistość wykonywania praw polega na ochronie więzi osobistej podmiotu już nieistniejącego (zmarłego twórcy). Wymienione osoby są uprawnione do sykonywania tych praw w interesie zmarłego, głównie chodzi o ochronę przed naruszeniem autorstwa czy wpływu pewnych działań na zniekształcenie obrazu dzieła u odbiorców. Art. 16 wskazuje na niedopuszczalność przenoszenia praw osobistych, ale to nie oznacza możliwości udzielenia zgody przez twórcę odpłatnie na określone działanie, bo przy braku takiej zgody możnaby je uznaćć za naruszenie autorskich praw osobistych np. prawo do decydowania o publikacji, sposób oznaczenia autorstwa. Zakres praw osobistych jest przedstawiony w art. 16, jest to wyliczenie przykładowe, mamy tu katalog otwarty:

• autorstwo utworu (prawo do ojcostwa dzieła) – podstawowe prawo twórcy, to uprawnienie zapewnia autorowi ochronę przed przywłaszczeniem autorstwa przez nieuprawnionego, czyli przed plagiatem

• oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępnienie go anonimowo - to jest uprawnienie twórcy czy i w jaki sposób ma zostać oznaczone jego dzieło

• nienaruszalność treści i formy utwory oraz jego rzetelne wykonanie – chodzi o zakazanie wykorzystania utworu w sposób wprowadzający w błąd, mylący co do charakteru utworu np. rozpowszechnianie opracowania, które zniekształca dzieło. Możemy mieć tu do czynienia z problemami związanymi ze sposobem ingerencji w dzieło przez twórcę utworu zależnego

• decydowanie o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności – kiedy, przez kogo, na jakich warunkach do tego może dojść

• nadzór nad sposobem korzystania z utworu

Autorskie prawa majątkowe – w świetle art. 17 powiemy, że twórcy służy wyłącznie, bezwzględnie prawo, zapewniające mu monopol korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji. Za korzystanie z utworu należy się twórcy wynagrodzenie.

Do analizy są tu takie kwestie:

Co to znaczy korzystanie i co to za pole eksploatacji? - Zgodnie z art. 17 majątkowe prawo autorskie dotyczy korzystania z dzieła w różny sposób. Mamy tu na myśli każdą czynność faktyczną, na podstawie której podmiot ma możliwość takiej bezpośredniej eksploatacji w postaci materialnej, jak i niematerialnej. Ponadto do treści autorskiego prawa majątkowego zalicza się prawo do rozporządzania utworem, prawo do wynagrodzenia za korzystanie z niego. Chodzi o wszystkie czynności prawne, na podstawie których osoby trzecie uzyskują możliwość eksploatacji dzieła. Autorskie prawa majątkowe mogą przechodzić na inne osoby, są zbywalne, mogą być także przedmiotem umowy o korzystanie z utworu, licencji obejmujące pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.

Art. 17 odwołuje się do pól eksploatacji, czyli sposobów korzystania z utworu związanych ze zwielokrotnianiem, rozpowszechnianiem utworu. W art. 50 umieszczono przykładowe wyliczenie pól eksploatacji. Wedle tego przepisu odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

• w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu, wytwarzania określoną techniką egzemplarza utworu od techniki drukarskiej po cyfrową

• w zakresie obrotu oryginałem bądź egzemplarzami, na których utwór utrwalono, wprowadzenie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarza

• w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż przedstawiono powyżej, publiczne wykonanie wystawień, wyświetleń, odtworzenia oraz nadawanie, reemitowanie, a także publiczne udostępnienie utworu w taki sposób aby każdy mógl mieć do utworu dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Możemy powiedzieć, że monopol autorsko-prawny obejmuje każdą postać eksploatacji dzieła, także tę, która w art. 50 nie jest wymieniona. Dotyczy to też przyszłych pól eksploatacji, które mają się pojawić. Te nowe pola eksploatacji podlegają pewnej ocenie jeśli wywołują wątpliwości.

Prawa autorskie majątkowe są dziedziczne, ale ograniczone w czasie. W świetle art. 36 powiemy, że gasną one z upływem lat 70 od śmierci twórcy. Jeżeli mamy do czynienia ze współautorstwem – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. W odniesieniu do utworu, którego autorskie prawa mająkowe przysługują z mocy ustawy osobie innej niż twórca te 70 lat liczymy od daty rozpowszechnienia utworu, zaś gdy utwór nie był rozpowszechniony – od daty jest ustalenia.

Autorskie prawa majątkowe dają monopol, który doznaje ograniczenia. W grę wchodzi wyczerpanie prawa oraz tak zwany dozwolony użytek. Chodzi tu o przepisy, które upoważniają do korzystania z chronionego utworu bez zgody uprawnionego odpłatnie lub nieodpłatnie. Dozwolony użytek nie może jednak naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Podstawowym warunkiem możliwości skorzystania z dozwolonego użytku jest uprzednie rozpowszechnienie utworu, czyli udostępnienie publiczne za zgodą twórcy. Należy także wymienić imię i nazwisko twórcy, wskazać źródło. Dozwolony użytek wprowadzono ze względu na interesy publiczne związane np. z edukacją, badaniami naukowymi, swobodą wypowiedzi, dostępem do informacji, upowszechnieniem kultury, a także wprowadza się dozwolony użytek ze względu na interesy osobiste użytkowników. Stąd mówi się o dozwolonym użytku osobistym i dozwolonym użytku publicznym, regulowane jest to ograniczeniem autorskich praw majątkowych w art, 23-35.

Dozwolony użytek osobisty – umożliwia korzystanie osobie fizycznej z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Ten zakres obejmuje jednak krąg osób, które pozostają z nim w związku osobistym pokrewieństwa, powinowactwa lub w stosunku towarzyskim. Wspólnie z nim te osoby mogą korzystać z utworu. Ta postać korzystania jest dowolna, użytek osobisty ma takie założenie, że prawo autorskie nie rozciąga się na akty prywatnej percepcji wykorzystania utworu: czytanie książki, pożyczanie jej, słuchanie utworu - ogólnie nieodpłatne korzystanie.

Dozwolony użytek publiczny (licencje ustawowe):

• wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu, telewizji sprawozdania z aktualnych wydarzeń, artykuły na tematy polityczne, gospodarcze, religijne, aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie

• instytucje naukowe, oświatowe mogą w celach dydaktycznych lub prowadzenia wlasnych badań korzystać z utworów i sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionych utworów. Przewidziano licencję udostępniania utworu dla bibliotek, szkół, ośrodków dokumentacji

• wolno wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych, akademii, oficjalnych uroczystości państwowych jeżeli nie łączy się to z osiąganiem korzyści majątkowych

• licencje związane z prezentacją lub naprawą sprzętu, możliwość rozpowszechniania aktualnie nadawanych programów czy też odtwarzania nagrań muzycznych, filmowych

• licencja na publiczne odtwarzanie programu radiowego lub telewizyjnego, co daje posiadaczom urządzeń odbiorczych odtwarzanie tych programów w miejscach ogólnie dostępnych (sklep, taksówka, restauracja itp.) z zastrzeżeniem, iż nie łączy się to z osiąganiem korzyści majątkowych.

Ogólnym założeniem jest, że odbieranie programu nie wpływa na zachowanie konsumentów.

Ograniczenie monopolu z art. 29 – tak zwana swoboda cytowania

Możliwość wykorzystania cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej, artystycznej. Cytat – wprowadzenie fragmentóe cudzego utworu lub nawet calego drobnego utworu do własnego dzieła. Dotyczy dzieł piśmienniczych, plastycznych, muzycznych, filmowych.

Warunki dozwolonego cytowania:

• cytat musi być rozpoznawalny – oznaczony tak, byśmy wiedzieli, że zapoznajemy się z tekstem cytowanym – należy wskazać autora i źródło

• swoboda cytowania jest dopuszczalna w określonym celu – wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania lub gdy przemawia za tym tak zwane prawo gatunku twórczości. Czasami jednoznaczne nawiązanie do dzieła jest konieczne (np. w parodii). Niedopuszczalne jest wykorzystywanie cytatów by zaoszczędzić sobie pracy, a rezultatem tego jest wyeliminowanie potrzeby zaznajomienia się z dziełem, z którego cytat pochodzi. Wielkość jest nieograniczona, a przykładem cyatatu jest też sampling – przenoszenie krótkich framentów muzycznych, wariacji na temat różnych utworów.

Art. 29 wprowadza licencję ustawową na wykorzystanie w celach dydaktycznych i naukowych cudzych utworów w podręcznikach, wypisach antologicznych.

Terytorialność ochrony praw autorskich

Co do zasady przyjmujemy, iż prawo autorskie chronione jest na podstawie ustawy autorskiej danego kraju tylko na jego obszarze. Formalne podstawy ochrony utworów w Polsce zawiera art. 5 ustawy. Przewiduje on, że przepisy prawa autorskiego stosuje się do utworów:

• których twórca lub współtwórca ma obywaelstwo polskie lub to obywatel państwa członkowskiego Unii Europejskiej, EFTA, strony w umowie o europejskim obszarze gospodarczym

• do utworów, które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim

• które są chronione na podstawie umów międzynarodowych i z tego względu można powiedzieć, że autorsko-prawna ochrona będzie się odnosiła z chwilą stworzenia dzieła nie tylko w Polsce, ale i na świecie

Firma

Firma to dobro niematerialne, należące do kategorii dóbr własności przemysłowej. Regulowana jest w przepisach Kodeksu Cywilnego w art. 43²-43¹⁰. Przepisy tego kodeksu nie podają legalnej definicji czym jest firma. Można ją było znaleźć w Kodeksie Handlowym. Dziś powiemy, że przedsiębiorca działa pod firmą, która jest oznaczeniem przedsiębiorcy, każdego bez wyjątku. Przepis tu wspomniany wyznacza zakres podmiotowy prawa do firmy, wyznacza go status przedsiębiorcy. Każdy przedsiębiorca, niezależnie od jego formy organizacyjno-prawnej, występuje w stosunkach obrotu pod firmą. Podstawową definicję przedsiębiorcy znajdujemy w art. 43¹ i możemy powidzieć, że przedsiębiorca jest osobą fizyczną, osobą prawną i jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną i która we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową.

Kryteria określenia pojęcia przedsiębiorcy:

• podmiotowe – osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca jeszcze osobowości prawnej wskazana przez ustawę: spółki handlowe kapitałowe – Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Spółka Akcyjna; przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie (które w pewnym zakresie mogą być prowadzone przez osoby prawne); te, których celem podstawowym jest inny cel – fundacje; jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej – spółki handlowe osobowe (spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna); ułomne osoby prawne – celem ich jest prowadzenie przedsiębiorstwa; spółka organizacji kapitałowej - przedspółka

• przedmiotowe – podjęcie pewnej aktywności gospodarczej (ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, działalność taka może być: handlowa, budowlana, usługowa, wytwórcza, wydobywanie kopalin ze złóż, zawodowa – wolne zawody), prowadzonej we własnym imieniu, zorganizowana, ciągła, zarobkowa i choć w art. 43¹ Kodeksu Cywilnego i art. 2 i 4 ustawy o działalności gospodarczej nie znajdujemy tej cechy, to działalność powinna być profesjonalna – staranna, właściwa dla prowadzenia działalności gospodarczej

Kodeks Cywilny wyodrębnia oznaczenia służące wyróżnieniu przedsiębiorców, czyli firmę, od oznaczeń służących oznaczeniu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Funkcje firmy – prawna – firma indywidualizuje przedsiębiorcę, pozwala odróżniać przedsiębiorców w obrocie, firma jest tym dla przedsiębiorcy, czym dla osoby fizycznej jej imię i nazwisko. Firmę przedsiębiorca może wykorzystać w sposób pośredni w funkcji identyfikowania przedsiębiorstwa jakie prowadzi przedsiębiorca. Możemy mieć do czynienia ze zbieżnością nazwy firmy z nazwą przedsiębiorstwa, ponadto firma może pełnić także funkcję gospodarczą, czyli służyć budowaniu wizerunku przedsiebiorcy (funkcja reklamowa, gwarancyjna). Prawo firmowe to pewien kompleks norm, które regulują obieranie firmy, rejestrację, używanie, rozporządzanie i ochronę firmy. Podstawa regulacja znajduje się we wspomnianych przepisach Kodeksu Cywilnegi, ale też inne akty prawne zawierają normy z zakresu prawa firmowego w odniesieniu do konkretnych przedsiębiorców, w szczególności mamy tu na myśli przepisy dotyczące budowy firmy spółek handlowych (Kodeks Spółek Handlowych).

Budowa firmy

Ustalenie brzmienia firmy w zasadzie zależy od woli przedsiębiorcy, ale tą swobodę wyboru ograniczają przepisy prawa. Przyjmuje się, że firma ma tylko i wyłącznie postać słowną, nie ma tu firmy graficznej ani plastycznej. Firmy należy używać w wypadkach oficjalnych w obrocie w pełnym brzmieniu, ale dozwolone są skróty całej firmy pod warunkiem ujawnienia tego skrótu w rejestrze.

Firma składa sie z dwóch elementów: rdzenia (korpusu) – tego, co indywidualizuje przedsiębiorcę, oraz z dodatków: obowiązkowych (wskazanie formy prawnej osoby prawnej i Sp. z o.o.) i fakultatywnych (np. wskazanie przedmiotu działalności przedsiębiorcy). Stykamy się z firmami osobowymi ze względu na to, do czego się firma odnosi. Pojawia się nazwisko osoby fizycznej, wskazanie na więzi osób prowadzących działalność ("ojciec i syn"); rzeczowe – wskazują na przedmiot działalności ("bank handlowy", "zakłady chemiczne"); czy fantazyjne słowo znaczeniowo obojętne ("Orlen")

Budowa firm poszczególnych przedsiębiorców

Firma osoby fizycznego przedsiębiorcy to jest jej imię i nazwisko (korpus firmy) zgodnie z aktami stanu cywilnego, przepisy nie wykluczają włączenia do firmy pseudonimów, określeń wskazujących na przedmiot, miejsce prowadzenia i innych określeń dowolnie obranych.

Firma osoby prawnej to jest jej nazwa, która musi zawierać dodatek obligatoryjny – firmę prawną osoby prawnej. Może ona być podana w skrócie tylko taki, jaki przewiduje Kodeks Spółek Handlowych (S.A., Sp. z o.o.). Ponadto firma osoby prawnej może wskazywać przedmiot, siedzibę oraz inne określenie dowolnie obrane. Ustawodawca rozstrzyga też w przypadku osób prawnych kwestie umieszczania imion i nazwisk osoby fizycznej – jest dopuszczalne pod warunkiem, że służy to wskazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością tej osoby prawnej oraz potrzebna jest pisemna zgoda tej osoby, a w razie jej śmierci – zgoda jej małżonka i dzieci (ogólnie – spadkobierców).

Firma tak zwanych ułomnych osób prawnych (jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej – przepisy Kodeksu Spółek Handlowych wskazują przepisy ustawy, która przyznaje tym podmiotom zdolność prawną. Firma handlowej spółki osobowej musi zawierać przynajmniej nazwisko jednego wspólnika (bądź jego nazwę), który ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, oraz dodatek obligatoryjny wskazuhący na rodzaj spółki (Sp. j – Spółka Jawna)

Zasady prawa firmowego:

• prawdziwość firmy – chodzi tu o to, by firma była zgodna z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym, firma musi odpowiadać prawdzie, nie moze wprowadzać w błąd, szczególnie co do osoby przedsiebiorcy, przedmiotu działalności, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia – treść firmy nie może być niezgodna z rzeczywistym stanem rzeczy, musi być obiektywnie prawdziwa, nie może być myląca. Badaniu podlega treść firmy w całości, jak i poszczególnych elementów. Firma nie może być myląca co do osoby tego przedsiębiorcy, któremu przysługuje, a nie w odniesieniu do innego przedsiębiorcy. Ten obowiązek prowadzenia firma powinna spełniać przez cały czas prowadzenia działalności. Przedsiębiorca ma obowiązek dokonać zmian przy zmianie okoliczności, a firma przestaje odpowiadać prawdzie

• jedność firmy – nie jest wprost wyrażona w przpisach, ale możemy mówić o regulacji przejawu tej zasady, bowiem ustawodawca mówi o firmie oddziału. Sprowadza się ona do zakazu posługiwania się przez przedsiębiorcę więcej niż jedną firmą. Przepisy dopuszczają istnienie firm oddziałowych i firma taka ma dodatki obligatoryjne w postaci słowo "oddział" i wskazania na jego siedzibę

• ciągłość firmy (zasada kontynuacji) – stoi w sprzeczności z zasadą prawdziwości – pozwala na zachowanie pod pewnymi warunkami dotychczasowej firmy, pomimo zmiany okoliczności faktycznych i prawnych, mianowicie: pomimo przekształcenia osoby prawnej, wystąpienia ze spółki wspólnika, którego nazwisko było zamieszczone w firmie, kontynuacji działalności gospodarczej osoby fizycznej przez inną osobę fizyczną będącą jego następcą prawnym - w tym przypadku tę kontynuację powinniśmy rozumieć jako kontynuację odnośnie do przedsiębiorstwa prowadzonego przez poprzednika. Ta zasada wiąże się z funkcją gospodarczą firmy – by mimo zmiany okoliczności i zasad prawdziwości nie ustały korzyści jakie płynęły z budowania wizerunku przedsiębiorcy przez firmę. Tu w grę wchodzi interes ekonomiczny przedsiębiorcy

• jawność firmy – przedsiębiorca działa pod firmą we wszystkich czynnościach faktycznych, materialno-prawnych, procesowych. Przedsiębiorca ma nie tylko uprawnienie, ale i obowiązek działania pod firmą – zasada jawności w sensie materialnym, ale poza tym mówimy o jawności w sensie formalnym – firma musi być jawna dla osób trzecych i temu służy obowiązek ujawnienia firmy we właściwym rejestrze (KRS)

• wyłączność firmy – przyjmujemy zasadę, że daną firmą może posługiwać się tylko jeden przedsiębiorca, co pozwala na przejrzystość oznaczenia w obrocie gospodarczym. Konieczność obierania firmy ma być taka, aby odróżniała się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców, prowadzących działalność gospodarczą na tym samym rynku. Wymagana jest dostateczna odróżnialność – wyraźna, dostrzegalna, której oceny dokonujemy w konkretnym przypadku z punktu widzenia uczestników rynku. Sąd, bądź organ ewidencyjny, powinien zbadać brzmienie firmy w konkretnych okolicznościach faktycznych porównując firmę do firm innych przedsiębiorców, działających na tym samym rynku czy też ma dokonywać tego porównania w ramach własności rejestrowej w granicach działania obszaru sądowego, ale Krajowy Rejestr Sądowy jest rejestrem centralnym, czy tylko należy brać pod uwagę kryterium geograficzne, czy należy odwołać się do tak zwanego rynku właściwego asortymentowo, przestrzennie i czasowo.

Ustawodawca ustanawia zakaz zbycia firmy, została przecież oderwana od znaczenia przedsiębiorstwa, stąd w praktyce może sie zdarzyć, że przedsiębiorca posługuje się tak samo lub podobnie brzmiącymi oznaczeniami lub nazwami dla firmy lub oznaczenia przedsiębiorstwa, czyli firma może pełnić pośrednio funkcję, która identyfikuje działalność gospodarczą przedsiębiorcy/ Dlatego należy wspomnieć o następującej regulacji w Kodeksie Cywilnym – od zakazu zbycia firmy należy odróżnić zbycie samego przedsiębiorstwa z jego nazwą. Jeżeli taka nazwa jest podobna lub pokrywa się z firmą, to nabywca może nadal prowadzić przedsiębiorstwo pod dotychczasową nazwą, ale powinien umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywanego chyba, że strony inaczej postanowiły. Firma może być przedmiotem upoważnienia innego przedsiębiorcy do korzystania pod warunkiem, że nie wprowadza to w błąd, czyli jest przedmiotem tak zwanej umowy licencyjnej.

Ochrona praw do firmy

Art. 43¹⁰ – przepis ten wyznacza przesłanki ochrony i roszczenia. Przyjmuje się, że mamy tu autonomiczne, pełne przepisy ochrony tego dobra. Zachowanie osoby trzeciej, które zagraża lub narusza firmę uprawnionego, takie zachowanie, które godzi w interes przedsiębiorcy (zawłaszczenie cudzej firmy przez używanie przez innego przedsiębiorcę). Zachowanie to jest bezprawne, nie ma uzasadnienia w ustawie, czynności prawnej czy decyzji właściwego organu. Natura tego prawa – prawo podmiotowe, bezwzględne i wyłączne i jak się wydaje przynajmniej o charakterze osobisto-majątkowym. Zwolennicy charakteru osobistego tego prawa opierają się na argumentach zakazu zbycia firmy, ale za majątkowym charakterem przemawia pełnienie funkcji ekonomicznych przez firmę, a naruszenie prawa do firmy daje uprawnienia odszkodowawcze.

Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą – to tylko stosunek zobowiązujący.

Oznaczenia przedsiębiorstwa

Mamy tu na myśli dobra niematerialne zaliczone do dóbr własności przemysłowej – ogólnie wszelkiego rodzaju oznaczenia, które służą wyróżnieniu działalności gospodarczej, czyli zorganizowanego przedsięwzięcia gospodarczego, wyposażonego w majątek = oznaczenia działalności gospodarczej, jaką prowadzi przedsiębiorca. W przepisach brak legalnej definicji, ogólnie przedsiębiorca może używać wielu oznaczeń dla swojego przedsiębiorstwa, może też prowadzić działalność gospodarczą w kilku dziedzinach i każdą z nich oznaczyć odrębnie, w tej formie może też wykorzystać firmę. Ważne jest by wybrana oznaczenie było w stanie odróżniać tę działalność gospodarczą na rynku. Przepisy dotyczące oznaczenia przedsiębiorstwa wskazują, że ustawodawca wymienia pewne formy postaci oznaczenia przedsiębiorstwa: nazwa, godło, skrót literowy, rysunek, flaga i inne symbole charakterystyczne, które również mogą występować jednocześnie.

Ochrona oznaczeń przedsiębiorstwa

Ustawodawca polski poprzestaje jedynie na ochronie deliktowej. Podstawowe znaczenie ma tu art.5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (wprowadzające w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa). Ten, kto pierwszy uczynił użytek z oznaczenia może rządać ochrony przed zawłaszczeniem go przez innego przedsiębiorcę do oznaczenia jego przedsiębiorstwa jeżeli rodzi to ryzyko pomyłki co do tożsamości oznaczeń, czyli następuje ochrona oznaczenia tylko w tej samej funkcji przed używaniem oznaczenia dla innego przedsiębiorstwa.

W świetle art.5 istnieją następujące przesłanki ochrony:

• pierwszeństwo rzeczywistego używania oznaczenia

• ryzyko konfuzji (pomyłki) – ze względu na używanie takiego samego lub podobnego oznaczenia możliwa jest pomyłka u odbiorców

• bezprawność takiego zachowania

• stosunek konkurencji – rozważenie czy naruszyciel może konkurować na rynku z firmą, która używała oznaczenia jako pierwsza

Oznaczenie przedsiębiorstwa to składnik niematerialny przedsiębiorstwa w znaczeniu podmiotowym (art.55¹), czyli też jest dobrem, które można zbyć.

Znak towarowy i jego ochrona

Podstawę do określenia ochrony znaku towarowego będzie stanowiło też źródło nabycia prawa do niego. Najlepiej chronione są oczywiście znaki towarowe zarejestrowane. Na gruncie prawa polskiego podstawowe znaczenie ma regulacja krajowa, czyli rejestracja znaku towarowego w urzędzie patentowym na podstawie przepisów ustawy Prawo Własności Przemysłowej, ale rejestracja możliwa jest też na szczeblu unijnym poprzez rozporządzenia rady Wspólnoty Europejskiej o znaku towarowym wspólnoty (1993r.). Akt ten przewiduje ochronę dla znaku towarowego zarejestrowanego w Urzędzie do Spraw Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM). Ta rejestracja daje ochronę na terytorium całej Unii Europejskiej (w Polsce system ten działa od 1 maja 2004r.). Warto też wspomnieć o systemie międzynarodowej rejestracji znaku towarowego (VIPO), jednak rejestracja ta nie gwarantuje ochrony na terenie całego świata, tylko na terytorium jednego kraju. Trzeba zaznaczyć wyraźnie, że rejestracja znaku towarowego nie jest obowiązkowa, dlatego znaki towarowe niezarejestrowane są chronione, ale wyłącznie na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Funkcje znaków towarowych:

• funkcja podstawowa – każdy znak towarowy musi ją pełnić, wskazuje ona pochodzenie - funkcja odróżniająca – chodzi o zdolność wywoływania przez znak w kupujących określonych skojarzeń co do tego, kto jest uprawniony do nakładania znaku towarowego na towar i wprowadzania do obrotu lub oznakowania towaru. Przy tej funkcji mówimy też o aspekcie odróżniania towaru od innych tego samego rodzaju, czyli pokazuje źródło.

• funkcje pochodne – znak towarowy nie musi już ich pełnić:

  • gwarancyjna – znak towarowy może uosabiać wyobrażenia klienterii o towarze, z którym jest związany. Znak towarowy może stać się symbolem pewnych cech towaru, głównie jakości, ale i innych: solidności czy prestiżu. Staje się gwarancją stałego poziomu tych cech, to, że pochodzą zawsze z tego samego źródła

  • reklamowa – forma znaku towarowego może łatwo zapadać w pamięć, a tym samym ułatwia to wybór towaru. Reklama może sprzyjać zwiększaniu wartości znaku towarowego. Tak atrakcyjna forma przedstawieniowa daje oczywiście pewne możliwości w grze konkurencyjnej.

Funkcja pierwotna podlega ochronie przede wszystkim, dziś regulacje europejskie wskazują na potrzebę ochrony też funkcji pochodnych.

Definicja znaku towarowego

Art. 120 ust.1 stanowi: znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, które nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.

Ustawodawca wymienia pewien katalog oznaczeń, które mają być znakami towarowymi, a w szczególności: wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna (w tym forma towaru lub opakowania), też melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Ten wykaz form przedstawieniowych jest przykładowy, a w gre wchodzą znaki słowne, graficzne, przestrzenne i dźwiękowe, ale taka wybrana forma będzie mogła być znakiem towarowym jeśli spełnia cechy decydujące o zdolności do odróżniania. Przepisy stanowią: nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, które w ogóle nie mogą być znakami towarowymi, mówimy tu o pewnej abstrakcyjnej zdolności do odróżniania.

By oznaczenie mogło być znakiem towarowym musi spełniać cztery kryteria, spełniane łącznie:

1. Zmysłowa postrzegalność – chodzi tu o pewną komunikację z odbiorcą, która może przeiegać poprzez zmysły człowieka (znak towarowy musi być spostrzegany przez ludzkie zmysły), ma zapadać w pamięć, świadomość odbiorcy i dzięki temu jest w stanie przekazywać określone informacje. Czy ta komunikacja może przez wszystkie zmysły? Przez wzrok tak, ale istnieją wątpliwości co do znaków dźwiękowych i zapachowych.

2. Jednolitość – "Znak towarowy ma być możliwy do objęcia jako całość za pomocą jednego aktu poznawczego" – czyli ma być łatwy do zapamiętania, odtworzenia, dlatego powiada się, że z jednej strony powinien być skrótowy, spójny, nie powinien być nadmiernie rozbudowany, a z drugiej strony nadmiernie prosty, "prymitywny w przekazie". Istnieje podział na znaki słabe i mocne – czasem trudno jednak połączyć znak z towarem. Wątpliwości budzą przede wszystkim slogany oraz znaki towarowe z problemem koloru per se – chodzi o znak składający się z nieograniczonych żadnymi konturami kolorów – pojedynczych lub kombinacji dwóch. Z jednej strony jest to nadmierna prostota, z drugiej kolory powinny być dostępne dla ogółu podmiotów, nie można ich monopolizować bo ich liczba jest ograniczona. Większa tolerancja istnieje dla kompozycji kolorystycznych. Odmawia się też rejestracji pojedynczych liter czy cyfr oprócz form stylizowanych.

3. Samodzielność – musimy oddzielać znak od towaru, nie chodzi tu o odrębność fizyczną, ale pojęciową, znaczeniową. Możemy sięgnąć do przepisów polskiej ustawy i powiedzieć, że nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, które stanowią formę bądź inną właściwość towaru lub opakowania, która jest uwarunkowana wyłącznie jego naturą, jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego lub znacznie zwiększa wartość towaru. Nie można zatem doprowadzić do sytuacji, w której znak będzie tożsamy z towarem, bo to skutkowałoby monopolem produkcji danego towaru

4. Graficzna przedstawialność – znak towarowy musi się dać odtworzyć w widocznej postaci. Z pewnością chodzi tu o odzwierciedlenie znaku towarowego za pomocą linii, figur na płaskiej powierzchni (zdjęcie, rysunek). Zgodnie z art.141 takie znaki muszą być dostrzegalne wizualnie. Problem pojawia się ze znakami, które oddziałują na inne zmysły człowieka niż wzrok – chodzi o znaki niewidoczne, głównie zapachowe i dźwiękowe. Pytanie brzmi: czy taki znak można przedstawić graficznie by mógł być znakiem towarowym? Jeśli spojrzymy do praktyki Urzędu do Spraw Harmonizacji Rynku Wewnętrznego, to możemy wskazać przypadek rejestracji znaku towarowego zapachowego i przykłady odmowy takiej rejestracji, co, jak się wydaje, jest związane z pewną linią orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Zapachy, jako oznaczenia niedostrzegalne wzrokowo, mogą być znakami towarowymi pod warunkiem, że mogą być przedstawione w sposób graficzny, w szczególności poprzez obrazy, linie, symbole, a ten przekaz ma być jasny, precyzyjny, zwarty, łatwodostępny, zrozumiały, trwały i obiektywny – są to restrykcyjne wymogi Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Jeśli chodzi o znaki dźwiękowe chyba istnieje zgodność co do tego, że mogą to być takie znaki dźwiękowe, które są graficznie przedstawiane na pięciolinii z sekwencją nut, z taktami, kluczem muzycznym itd., jeśli chodzi o onomatopeje – istnieją nowe metody zapisu dźwięku (sonogramy, spektogramy), co do dźwięków zwierząt istnieją różne podejścia, co do nowych znaków – hologramów, znaków animowanych itp. - trend wyznacza orzecznictwo i praktyka.

Zdolność rejestracyjna znaku towarowego

Oznaczenia, które spełniają cechy zdolności do odróżniania, mogą potencjalnie pełnić funkcje znaku towarowego. Można powiedzieć, że to pierwsze kryterium, które bierze pod uwagę Urząd Patentowy RP aby uzyskać prawo ochronne na znak towarowy. Potrzebne są jeszcze do spełnienia dwa kryteria: takie oznaczenie musi posiadać dostateczne znamiona odróżniające, nie mogą zachodzić przeszkody rejestracyjne bezwzględne i względne. Zdolność odróżniająca – tu należy sięgnąć do art.129 ust.2, w którym to ustawodawca wskazuje na oznaczenia, które zdolności odróżniającej nie mają, na tym ustawodawca poprzestaje. Ogólnie możemy powiedzieć, że znamiona odróżniające to zespół cech, które pozwalają wyróżnić dany, konkretny towar w określonych warunkach obrotu, czyli pośród towarów pochodzących od innych przedsiębiorstw tego samego rodzaju.

Oznaczenia bez zdolności odróżniającej:

a) Znaki, które nie nadają się do odróżniania w obrocie, towary, dla których zostały zgłoszone – kategoria wyodrębniona ze względu na strukturę znaku, która jest niewystarczająco charakterystyczna, znak nie nadaje się do pełnienia swej funkcji podstawowej, czyli odróżniania ze względu na źródło pochodzenia. Tę niezdolność odróżnienia znaku trzeba rozpatrywać w kontekście towarów, dla których znak został zgłoszony

O kolejnych punktach możemy powiedzieć, że mają wspólną cechę ich wyłączenia – zostały wyłączone z uwagi na to, że musi istnieć swobodny dostęp do określonych znaczeń, możemy mówić o zakazie monopolizowania określonych oznaczeń:

b) Znaki opisowe – pozbawione są dostatecznych znamion odróżniających oznaczenia, które składają się wyłącznie z elementów mogących służyć w obrocie do wskazania, ustawodawca mówi w szczególności o rodzaju towaru, jego pochodzeniu, jakości, ilości, wartości, przeznaczeniu, sposobu wytwarzania, składu itp.

c) Znaki wolne – chodzi o znaki, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych (np. kiść winogron dla win). Te oznaczenia, znaki opisowe i wolne, nie mogą stanowić wyłącznego i jedynego elementu znaku, ale mogą być uzupełnione innymi elementami, wtedy te znamiona odróżniające będą posiadały.

Znaki towarowe powinny mieć pierwotną zdolność odróżniającą, ale znak, który ie posiadał wcześniej dostatecznych znamion odróżniających może nabyć je w następstwie jego intensywnego, długotrwałego używania, oczywiście przed zgłoszeniem do Urzędu Patentowego RP (art. 130 ustawy Prawo Własności Przemysłowej)

Bezwzględne i względne przeszkody w rejestracji

Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że znak towarowy nie może naruszać interesów godnych ochrony, to właśnie składa się na ocenę znaku z punktu widzenia przeszkód rejestracji. Przeszkody te dzielimy na:

• bezwzględne – art. 131 – są znaki towarowe, które są wyłączone od rejestracji, które co do zasady bez względu na to na jakie towary mają być nakadane. Znak towarowy nie może naruszać cudzych praw osobistych lub majątkowych, nie może być sprzeczny z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, nie może być mylący np. co do jakości, natury, pochodzenia geograficznego towaru, są znaki towarowe wyłączone ze względu na interes publiczny, pewien prestiż, chodzi tu o nazwę i skrót oraz symbole związane z Rzeczpospolitą Polską, ale też z PCK czy kołami olimpijskimi. Znak towarowy nie może być zgłoszony w złej wierze – zgłaszający wie lub powinien był wiedzieć, że prawo mu nie służy, dzieje się tak gdy zgłasza znak towarowy w innym celu

• względne – art. 132 – celem tego przepisu jest zapobieżenie kolizji jaka może powstać między prawami na znaki towarowe, ale też między prawem ochrony na znaki towarowe, a prawem rejestracji na ozaczenie geograficzne. Przepis stanowi, że znak towarowy nie może być zarejestrowany dla określonej grupy towarów, ale dla innej grupy towarów tak. Analizuje się tu i znak, i towar oraz przesłankę ryzyka pomyłki. Szerzej oceny dokonuje się w przypadku znaków towarowych renomowanych. Możemy powiedzieć, że przeszkodą jest istniejące wcześniej prawo do znaku towarowego lub oznaczenia geograficznego płynące z rejestracji czy powszechnej znajomości.

Kategorie znaków towarowych:

• znaki towarowe usługowe

• znaki towarowe indywidualne – przeznaczone do używania przez jeden pomiot, ale mamy też ochronę przewidzianą dla tak zwanego znaku towarowego wspólnego – ogólnie służy on wielu podmiotom, chociaż samo prawo przyznawane jest na rzecz jednego podmiotu, określonej organizacji

• jeżeli chodzi o źródło nabycia prawa do znaku towarowego, to Prawo Własności Przemysłowej odnosi się do znaków towarowych zarejestrowanych. To one są przedmiotem prawa ochronnego, ale przepisy te będziemy też stosować do szczególnej kategorii znaków towarowych – znaków towarowych notoryjnych (powszechnie znanych). Mamy do czynienia z takimi znakami, których używanie doprowadza do ich powszechnej znajomości. W świetle przepisów powiemy, że daje on ochronę na podstawie ustawy bez potrzeby rejestracji. Przyjmuje się, że znakiem towarowym powszechnie znanym jest znak, który jest znany conajmniej połowie odbiorców, czyli relewantnemu segmentowi – ludziom, do których towar jest kierowany (np. Mercedes, Coca-Cola)

• ze względu na zakres ochrony ustawodawca polski przewiduje ochronę dla znaków towarowych przed ryzykiem pomyłki, chodzi tu o ochronę funkcji wskazuwania pochodzenia. Wszystkie znki towarowe podlegają takiej ochronie, szczególnie pewna kategoria znaków, które będą także chronione przez ryzykiem pasożytnictwa. Chroni suę tu w sposób bezpośredni funkcje gwarancyjną i reklamową wtedy, gdy użycie takich znaków nie stanowi naruszenia funkcji wskazywania pochodzenia. Takie znaki nazywa się znakami towarowymi renomowanymi. Rówież w tym przypadku nie ma definijci ustawowej, sugerując się literaturą można powiedzieć, że renoma nie jest tylko konsekwencją znajomości towaru, ale jest to wypracowanie wyobrażenia o jego walorach.

Nabycie prawa do znaku towarowego

Wniosek o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy może złożyć każdy podmiot prawa bez względu na to czy i w jakiej formie prowadzi działalność gospodarczą. Zgłoszenie może dotyczyć jednego znaku, powinno wskazywać towary, dla których znak będzie używany. Prawo ochronne powstaje na podstawie decyzji Urzędu Patentowego po przeprowadzeniu postępowania badawczego, podlega wpisaniu do rejestru i publikacji w wiadomościach Urzędu Patentowego. Uprawniony otrzymuje świadectwo, takie prawo uzyskuje się po uiszczeniu stosownej opłaty. Nie jest to obowiązkowe, ale obok znaku można używać określenia, że jest to znak zarejestrowany: ®. Uprawniony uzyskuje prawo podmiotowe bezwzględne, wyłączne, majątkowe, to prawo o skuteczności terytorialnej, o skuteczności czasowej (przysługuje na 10 lat z możliwością przedłużenia na kolejne okresy dziesięcioletnie licząc od daty zgłoszenia), jest to prawo oparte na zasadzie specjalizacji, uprawnia do używania znaku towarowego zarejestrowanego dla towarów objętych rejestracją. Stosujemy tu przepisy porozumienia nicejskiego o międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług, które zawiera klasy towarów i usług (45). Od strony negatywnej zasada ta określana jest szerzej i uprawniony może zakazać używania nie tylko znaków i towarów identycznych do zarejestrowanych, ale też podobnych, a jeśli chodzi o znaki towarowe renomowane to następuje tu przełamanie zasady specjalizacji bo jest to ochrona przed rejestracją i używaniem, ale dla towarów niepodobnych (jakichkolwiek towarów). To prawo może zostać unieważnione w całości lub w części na wniosek każdej osoby, która ma w tym interes prawny jeżeli wykazuje ona, że nie zostały spełnione ustawowe warunki wymagane do uzyskania tego prawa. Przepisy przewidują też wygaśnięcie prawa ochronnego na skutek upłływu czasu ochrony i zrzeczenia się, utraty zdolności odróżniającej i nieużywanie zarejestrowanego znaku w sposób rzeczywisty dla towarów objętych rejestracją w ciągu nieprzerwanego okresu 5 lat chyba, że istnieją ważne powody jego nieużywania.

Treść prawa do znaku towarowego

Na treść tego prawa składa się kompleks uprawnieńń, który wypełnia sferę pozytywną i negatywną.

Sfera pozytywna to uprawnienia, które umożliwiają czerpanie korzyści przez uprawnionego, czyli bezpośrednią eksploatację lub rozporządzenia prawem. Art. 154 określa na czym polega używanie znaku towarowego, to przykładowe wyliczenie sposobów używania: umieszczenia znaku na towarach lub opakowaniach, oferowanie, wprowadzanie tych towarów do obrotu, import, eksport, składowanie, oferowanie lub świadczenie usług pod tym znakiem, umieszczanie znaku na dokumentach, posługiwanie się nim w celu reklamy. Zasadniczo powiemy, że używanie ma miejsce wtedy, gdy jest rzeczywiste i niedwuznaczne, ma na celu odróżnianie dla towarów wskazanych w rejestrze. Prawo ochronne na znak towarowy może być przenaszalne (sprzedaż, darowizna), może być też przedmiotem obciążenia (np. zastawu), można też udzielać upoważnienia do używania prawa ochronnego (umowa licencyjna).

Sfera negatywna treści prawa to kwestia prawa zakazu osobie trzeciej, którego celem jest zapewnienie uprawnionemu niezakłóconego wykonywania prawa do znaku towarowego z wyłączeniem osób trzecich. Naruszenie prawa do znaku towarowego (art. 296, ust. 2) jestto obrona przed ryzykiem pomyłki w granicach specjalizacji oraz ochrona przed pasożytniczym wykorzystaniem, czyli poza granicami specjalizacji. Narudzenie prawa ochronnego na znak towarowy polega na bezprawnym używaniu znaku w obrocie gospodarczym, to jest podstawowa, pierwsza przesłanka naruszenia.

Ustawodawca przedstawia trzy postacie naruszenia:

• reprodukcja – używanie znaku towarowego identycznego do zarejestrowanego w odniesieniu do identycznych towarów

• imitacja – naśladownictwo, czyli używanie znaku towarowego identycznego lub podobnego do zarejestrowanego w odniesieniu do towarów identycznych lub podobnych jeżeli zachodzi ryzyko pomyłki, czyli wprowadzenia odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów. Może ono polegać w szczególności na skojarzeniu między znakami, gdzie mamy 3 sytuacje:

  • kupujący nie dostrzega różnic i wybiera fałszywie oznaczony towar bo myśli, że ma do czynienia z oryginalnym

  • kupujący dostrzega różnice, ale zakłada, że jest to pod kontrolą uprawnionego

  • ze względu na stopień rozpoznawalności znaku nasuwają się kupującemu skojarzenia ze znakiem towarowym oryginalnym

• pasożytnicze wykorzystanie znaku towarowego – użycie znaku identycznego lub podobnego do renomowanego znaku towarowego zarejestrowanego w odniesieniu do jakichkolwiek towarów jeżeli takie używanie może przynieść używającemy nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.

Wystarczy że zaistnieje jedna z podanych okoliczności by skutkowało to tym, że naruszyciel, który uzyskuje nienależne korzyści, zdobywa klientele bez własnych nakładów, sprawił, że takie działania mogą być szkodliwe dla znaku i doprowadzić do jego rozcieńczenia (znak przestaje wskazywać ma pochodzenie, traci zdolność odróżniającą), ponadto znak może zacząć podważać zaufanie klienteli do tworu, co narusza renomę znaku.