35. IMMISIONES JAKO TYPOWY PRZYKŁAD NARUSZENIA WŁASNOŚCI DAJĄCY PODSTAWĘ DO ACTIO NEGATORIA

Jedną ze skarg wykształconą w ius civile do ochrony pr. własności była actio negatoria, stosowana przeciw naruszeniom własności innego rodzaju niż pozbawienie własności posiadania. Wykorzystywana była wówczas, gdy pozwany rościł sobie do rzeczy jakieś prawo (np. użytkowanie, służebności, immisji),a występujący jako powód właściciel negował to prawo.

Sytuacją typową, w której właściciel mógł skorzystać z actio negatoria były tzw. immissiones, czyli negatywne i uciążliwe oddziaływania, będące wynikiem eksploatacji nieruchomości lub innej rzeczy, które przedostawały się z jednego gruntu na sąsiedni. Przyjmowano też, że immissiones są dopuszczalne, bo inaczej prowadzenie jakiejkolwiek działalności na gruncie byłoby praktycznie niemożliwe, jednak gdy przekraczają one pewną dozwoloną granicę konieczne jest ustanowienie służebności. Były to tzw. służebności niewłaściwe (servitutes irregulares), polegające na możliwości odprowadzania ścieków czy też zadymiania lub produkcji nieprzyjemnego zapachu.

36. OCHRONA POSIADACZA AD USUCAPIONEM

W II w. p.n.e. ochrona własności prawa pretorskiego(czyli posiadacza znajdującego się w drodze do zasiedzenia) ograniczała się do zarzutów, przyznawanych przez pretora właścicielowi bonitarnemu: przeciw właścicielowi kwirytalnemu, który mimo nieformalnego zbycia rzeczy wytoczył wciąż przysługująca mu skargę rei vindicatio lub przeciw osobie, która od tego tylko formalnego właściciela w sposób formalny nabyła prawo własności kwirytalnej. Zarzutami tymi były: exceptio doli (nadużycie prawa) lub zarzut rzeczy sprzedanej i wydanej (exceptio rei venditae et traditae).Jednak jeśli posiadacz ten nabył rzecz non a domino, nie miał ochrony, bo podnosząc któryś z wymienionych zarzutów spotykał się z replicatio iusti domini. Dopiero w I w. p.n.e. pretor Publicjusz stworzył środek ofensywny- nową skargę: Actio Publiciana. Opierała się ona na fikcji prawnej polegającej na obowiązku traktowania powoda jako właściciela rzeczy, który nabył własność w drodze zasiedzenia. Zapewniała ona ochronę względną, ponieważ była ona skuteczna przeciw gorzej uprawnionemu. (Nieskuteczna przeciw wł. kwiryt.) Umożliwiała wystąpienie przeciw innemu posiadaczowi ad usucapionem, przy posiadaniu utrzymywał się ten, który nabył rzecz wcześniej (przy nabyciu od tej samej osoby), lub ten, który faktycznie miał rzecz w swoim posiadaniu (jeśli oboje nabyli rzecz od różnych poprzedników). Równolegle do actio negatoria istniała skarga pretorska, chroniąca posiadacza ad usucapionem przed roszczeniami do naruszania jego własności bonitarnej.

37. CHARAKTER WZGLĘDNY OCHRONY BONITARNEJ - jw.

-replicatio iusti domini przy exceptio

- actio Publiciana skuteczna przecie gorzej uprawnionemu

38. ZABEZPIECZENIE PRZED SZKODĄ GROŻĄCĄ Z SĄSIEDNIEJ NIERUCHOMOŚCI

Cautio damni infecti- było to zabezpieczenie przed szkodą zagrażającą z sąsiedniego gruntu. Jeśli na granicy dwóch nieruchomości stał budynek, czy też stare drzewo grożące zawaleniem się i wyrządzeniem szkody na gruncie sąsiada, właściciel gruntu zagrożonego mógł żądać od sąsiada kaucji, złożonej w formie stypulacji, iż ten pokryje ewentualne szkody. W razie odmowy zawarcia stypulacji pretor wprowadzał zagrożonego w czasowe posiadanie gruntu sąsiada( missio in possessionem ex primo decreto). Jeśli i to nie pomogło, zagrożony otrzymywał, zazwyczaj po roku missio in possessionem in secundo decreto, czyli wprowadzenie w posiadanie bezterminowe prowadzące do nabycia własności przez zasiedzenie. Prawo rządania cautio damni infecti przysługiwało zarówno właścicielowi kwirytalnemu, jak i bonitarnemu, a także użytkownikowi gruntów prowincjonalnych. Z biegiem czasu uzyskiwały je również osoby mające ograniczone prawo rzeczowe, czyli usufruktuariusz , emfiteuta i superficjariusz.

39. ŚRODEK SŁUŻĄCY PRZECIWDZIAŁANIU INGERENCJI W WYKONYWANIE PRAWA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI.

Actio negatoria wytaczał właściciel kwirytalny, który nie utracił posiadania rzeczy, ale był w inny sposób naruszany w wykonywaniu swoich uprawnień, a naruszający twierdził, że ma do tego prawo. Actio negatoria wytaczał właściciel,jeśli ktoś twierdził ,że narusza jego spokojne posiadanie, ponieważ przysługuje mu na rzeczy służebność, np. przechodu, ususfructus lub ma prawo zastawu, czy też, że właściciel nieruchomości musi znosić immissiones (dym,pył z gruntu sąsiada). Za pomocą actio negatoria właściciel zaprzeczał istnieniu takiego prawa. Powód musiał udowodnić, iż jest właścicielem kwirytalnym oraz, że jego uprawnienia są naruszane. Pozwany musiał natomiast udowodnić ewentualnie, iż ma prawo do naruszania cudzej własności. Za pomocą actio negatoria powód domagał się stwierdzenia, iż jego własność jest wolna od spornego ograniczenia, i zaprzestania naruszania jego uprawnień. Ponadto mógł żądać odszkodowania za szkody wynikłe z dotychczasowych naruszeń, przywrócenia do stanu poprzedniego oraz zabezpieczenia ,że zakłócenia nie powtórzą sie w przyszłości. Zabezpieczenie to składano w formie stypulacji (cautio de non amplius turbando).

40. ELEMENTY KONSTYTUUJĄCE POSIADANIE

Prawnicy rzymscy wyodrębniali dwa elementy posiadania (possessio): obiektywny - "trzymanie rzeczy w swoich rękach", określany jako corpore possidere, i subiektywny - odzwierciedlający nastawienie władającego do rzeczy, określane jako animus possidendi, lub animus rem sibi habendi-czyli wola zatrzymania rzeczy dla siebie. Osobami mającymi i corpus i animus był więc zarówno właściciel, jak i ten, kto nabył rzecz od niewłaściciela, a nawet złodziej. W przypadku, gdy ktoś miał rzecz-czyli corpus, ale nie miał woli zatrzymania jej dla siebie, mowa jedynie o detencji- detentio- czyli dzierżeniu, lub o posiadaniu naturalnym. Detentor miał possessio alieno nomine, czyli władał rzeczą w cudzym imieniu (miał animus rem alieni habendi). Posiadaczem naturalnym był więc depozytariusz, zastawnik, komodatariusz, najmobiorca, usufruktuariusz, usuariusz, emfiteuta i superficjariusz.

41. NABYCIE POSIADANIA

corpore et animo:

Zasadą było nabycie posiadania przez samodzielne uzyskanie fizycznego władztwa (corpus) oraz wolę - zamiar uzyskania władztwa i jego sprawowania (animus). Nie mogły samodzielnie nabyć posiadania osoby do lat 7 (nabycie przez opiekuna), osoby chore umysłowo (przez kuratora) oraz osoby prawne (przez zastępcę). Nabycie posiadania za pośrednictwem osób podległych władzy (niewolników, dzieci pod władzą ojca) było możliwe jeśli uzyskanie władztwa przez osobę podległą władzy nastąpiło w zakresie zarządu peculium (za wiedzą lub bez wiedzy sprawujące go władzę) oraz jeżeli uzyskanie władztwa nastąpiło na podstawie czynności prawnej lub dozwolonego działania faktycznego. Justynian dopuścił nabycie posiadania za pośrednictwem osoby trzeciej niepodległej władzy np. w przypadku uzyskania władztwa faktycznego nad rzeczą przez zarządcę majątku.

Wyróżniamy pierwotne nabycie posiadania oraz przeniesienie posiadania. Regułą było przeniesienie posiadania i uzyskania go przez nabywcę w drodze wręczenia rzeczy (traditio) na podstawie umowy połączonej z wolą przeniesienia - nabycia. Wyjątkowo dopuszczano również nabycie posiadania solo animo: traditio brevi manu (na podst. zawartej umowy dotychczasowy dzierżyciel stawał się posiadaczem rzeczy), constitutum possessorium (na podst. umowy dotychczasowy posiadacz przenosił posiadanie na nabywcę, sam jednak pozostawał dzierżycielem rzeczy na podst. innej umowy).

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest (nikt nie może sam sobie zmienić podstawy posiadania)

42. SKUTKI PRAWNE POSIADANIA

- Możliwość nabycia władztwa prawnego w wyniku posiadania rzeczy przez określony czas (w drodze zasiedzenia) przy spełnieniu pozostałych warunków określonych przez prawo. Było to nabycie pierwotne prawa własności. Prawo poprzedniego właściciela rzeczy gasło z upływem określonego czasu, zas prawo własności kwirytalnej powstawało na rzecz posiadacza.

- Możliwość nabycia własności na skutek przekazania posiadania rzeczy (traditio). Czynność prawna rozporządzająca dokonana przez właściciela, polegająca na nieformalnym przekazaniu rzeczy należących do res nec mancipi, powodowała przejście prawa własności kwirytalnej, o ile spełnione były warunki skuteczności traditio, było to pochodne nabycie prawa własności.

-Możliwość nabycia własności na skutek objęcia rzeczy niczyjej w posiadanie (occupatio)-nabycie pierwotne w wyniku zawłaszczenia, jeśli rzecz mogła ulec zawłaszczeniu.

- Możliwość uzyskania ochrony prawnej w przypadku naruszenia posiadania - interdykty.

- Możliwość nabycia własności pożytków z rzeczy odłączonych w takcie wykonywania władztwa. Posiadacz w dobrej wierze nabywał własność pożytków przez samo ich odłączenie.

-bierna legitymacja procesowa w przypadku skargi windykacyjnej właściciela (gdy nie posiadał on rzeczy i była co do zasady wnoszona przeciw temu, który posiadał).

43. RODZAJE POSIADANIA

-Wyróżniane na podstawie kryterium podstawy dla uzyskania posiadania i woli zatrzymania rzeczy:

a) possessio civilis: Oparte na tytule nabycia władztwa( iusta causa possessionis), który uzasadniał późniejsze nabycie władztwa prawnego na drodze zasiedzenia (possessio ad usucapionem). Posiadacz cywilny władał rzeczą w swoim imieniu i z wolą zatrzymania jej dla siebie. W prawie justyniańskim posiadanie to było określane jako w dobrej wierze z wolą posiadania jako właściciel.

b) possessio naturalis: Brak podstawy prawnej uzyskania posiadania. Posiadacz naturalny władał rzeczą z wolą zatrzymania jej dla siebie, jednak z powodu braku tytułu uzasadniającego nabycie nie mógł jej zasiedzieć.

c) detentio: Dzierżenie: tytułem prawnym był stosunek prawny łączący dzierżyciela z właścicielem lub posiadaczem. Dzierżyciel władał rzeczą w cudzym imieniu i nie miał woli zatrzymania jej dla siebie, ale uznawał obowiązek zwrotu tej samej rzeczy po ustaniu stosunku łączącego go z właścicielem lub posiadaczem. Nie mógł on zasiedzieć rzeczy.

- na podstawie sposobu uzyskania posiadania:

a) iusta(non vitiosa)- słuszne, nie wadliwe-w oparciu o prawnie uznaną podstawę uzyskania władztwa; co do zasady posiadacz w dobrej wierze (nie wie,z łatwością nie może się dowiedzieć, że jego posiadanie jest sprzeczne z istniejącym porządkiem prawnym

b) iniusta(vitiosa)- uzyskane bezpodstawnie: przemocą ,potajemnie, w wyniku niezwrócenia rzeczy powierzone w precarium; co do zasady w złej wierze

- kryterium możliwośći uzyskania ochorny interdyktalnejw razie naruszenia posiadania:

a) posiadanie interdyktalne (właściciel posiadający, possessor civilis, niektórzy dzierżyciele: posiadacz ager publicus, emfiteuta, prekarzysta, wierzyciel zastawny, depozytariusz sekwestrowy)

44,45,46 RODZAJE SŁUŻEBNOŚCI (gruntowe i osobiste)

Wyróżniamy służebności gruntowe(servitutes praediorum) i osobiste(servitutes personarum).

Służebności gruntowe:

-prawo każdorazowego właściciela gruntu panującego, by każdorazowy właściciel gruntu służebnego znosił pewną ingerencję właściciela gruntu panującego lub sam zaniechał pewnej ingerencji na własnej nieruchomości

-przynosiły korzyść oznaczonemu gruntowi

-zasada związania służebności z własnością gruntu: dzieli los gruntu głównego i nie może być zbywana samodzielnie

-dzieliły się wedle natury gruntu, nie wedle położenia

-a) wiejskie: iter (przechodu), via(drogi), actus(przepędu bydła), aquae haustus (czerpania wody), aquaeductus (przeprowadzania rur wodociągowych, ius pascendi (wypasu bydła)

b) miejskie: tigni immitendi (wpuszczanie belki w otwór w ścianie sąsiedniego budynku), oneris ferendi (oparcia budowli o mur przyległy), protegendi- wzniesienia budowli w kolumnie powietrza sąsiada), altius non tollendi (widoku), luminis (światła), fumi immitendi (przepływu nadmiernego dymu przez grunt sąsiada

Służebności osobiste

- rzeczowe prawa osób do korzystania z cudzej rzeczy w określonym zakresie

-po raz pierwszy u Marcjana w III w. n.e.

-charakter alimentacyjny

- nierozerwalnie złączone z osobą uprawnioną, niezbywalne, niedziedziczne

a) ususfructus

Prawo używania cudzej rzeczy niezużywalnej i pobierania z niej wszelkich pożytków, bez naruszenie jej substancji (od III w.p. n.e.)

-niezbywalna, choć można było odstąpić drugiej osobie wykonywanie użytkowania (nie jako prawo, lecz faktyczne wykonywanie)

-gasło wraz ze śmiercią uprawnionej osoby(ew. gdy ustalony termin, wcześniej)

-w przypadku zmiany substancji rzeczy wygasało

-użytkownik nabywał owoce przez perceptio

-przysługiwało vindicatio ususfructus

-SC przed 33r. n.e. pozwala użytkować cały majątek, stąd quasi ususfructus pieniędzy i innych rzeczy zużywalnych, ale z dołączeniem cautio usufructuaria(zwrot zużytych rzeczy tego samego rodzaju i w tej samej ilości.

b)usus

Prawo określonej osoby do używania cudzej rzeczy, z zachowaniem jej substancji i bez prawa pobierania pożytków

-niezbywalne

-niedziedziczne

-nie mogło być odstąpione quoad usum

- z czasem dozwolono pobierać pożytki dla zaspokajania własnych potrzeb

- cautio usuaria (gwarancja korzystania z rzeczy jako dobry zarządca i zwrotu po terminie używania)

c) habitatio

Prawo określonej osoby do mieszkania w cudzym lokalu, domu

-dziedziczne

-mogło być odstąpione quoad usum

-co do zasady ustanawiane w formie zapisu

-nie gasło przez nie wykonywanie ani capitis deminutio

d) operae servorum et animalium

Prawo określonej osoby do korzystania z pracy cudzych niewolników i zwierząt

-dziedziczne

- mogło być odstąpione quoad usum

-co do zasady ustanawiane w formie zapisu

-nie gasło przez nie wykonywanie ani capitis deminutio

47.SPOSOBY USTANOWIENIA SŁUŻEBNOŚCI (GRUNTOWYCH)

a)wg ius civile( grunty res mancipi i grunty miejskie)

- in iure cessio

-mancipatio (wiejskie)

- legatum per vindicationem (powstaje w chwili objęcia spadku przez spadkobiercę)

-adiudicatio (podział współwłasności i przysądzenie własności poszczególnych gruntów decyzją sądu)

-ipso iure (z mocy prawa)

-deductio servitutis (zbywca zastrzegał sobie określoną służebność na zbywanej rzeczy)

-zasiedzenie(zakazane przez lex Scribonia 50 r. p.n.e.)

b)pr.pretorskie

-ochrona faktycznie wykonywanych służebności

c) ius gentium

-pactio et stipulatio- nieformalna umowa zabezpieczona stypulacją (przyrzeczenie kary umownej w razie niedotrzymania umowy)

-traditio et patientia-faktyczne wykonywanie i znoszenie przez władającego gruntem służebnym

48. ZGAŚNIĘCIE SŁUŻEBNOŚCI

-zrzeczenie się przez mancypację lub in iure cessio

- nieformalne umowy-ochrona przez exceptio doli

- zejście sie własności obu gruntów w 1 ręku (confusio)

- wyjście jednego z gruntów z obrotu

-nie wykonywanie przez 2 lata (Justynian: 10 i 20)

-zniszczenie rzeczy obciążonej służebnością lub utrata przez grunt walorów przydatności dla gruntu władnącego

49. ZASADY OBOWIĄZUJĄCE PRZY WYKONYWANIU I USTANAWIANIU SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWYCH

Służą minimalizacji obciążeń właściciela.

-służebność nie może polegać na działaniu (wyjątek: obowiązek utrzymania ściany)

-nie może być służebność na służebności

- nikt nie może mieć służebności na swojej rzeczy

-służebności należy wykonywać oględnie

Dla służebności gruntowych obowiązywały dodatkowo dwa wymogi: sąsiedztwa gruntów (vicinitas) i trwałej przyczyny (perpetua causa) służebności

50. ŚRODEK SŁUŻĄCY OCHRONIE NIERUCHOMOŚCI ?

Chodzi o actio negatoria? Ewentualnie patrz pyt. 35

51 ISTOTA I CHARAKTERYSTYCZNE CECHY UŻYTKOWANIA

patrz pytanie 44.

52.GENEZA UŻYTKOWANIA

Użytkowanie(ususfructus) zostało zdefiniowane przez Paulusa jako prawo używania cudzych rzeczy i pobierania z nich pożytków (ius alieni rebus utendi fruendi),jednakże z zachowaniem substancji rzeczy. Powstało prawdopodobni e w III w. p.n.e. Miało ono początkowo cel alimentacyjny w odniesieniu do wdowy lub niezamężnej córki, które ojciec rodziny często wydziedziczał i zabezpieczał majątkowo przez zapis testamentowy użytkowania. W związku z tym było ono prawem ściśle osobistym i najwyżej dożywotnim, a w konsekwencji niezbywalnym i nie dziedzicznym.

53. SPOSOBY USTANOWIENIA UŻYTKOWANIA

a) in iure cessio ususfructus: umowne, formalne ustanowienie użytkowania przez właściciela rzeczy

b)deductio ususfructus: zastrzeżenie użytkowania rzeczy przez zbywcę w przypadku przenoszenia własności na inną osobę

c)legatum per vindicationem: w testamencie w formie legatu; służebność powstaje z chwilą objęcia spadku przez spadkobiercę

54. PRZYCZYNY ZGAŚNIĘCIA UŻYTKOWANIA

a)śmierć, capitis deminutio uprawnionego

b)confusio seu consolidatio- uzyskanie przez użytkownika prawa własności rzeczy, na której miał użytkowanie

c)w przypadku, gdy rzecz obciążona użytkowaniem przestała istnieć, także z powodu jej przetworzenia/przerobienia

d) nie korzystanie przez 2 lata

55. UPRAWNIENIA UŻYTKOWNIKA

patrz pyt. 44

56. GENEZA I ZASADY EMFITEUZY

Już w czasach republiki znano dziedziczną i zbywalną dzierżawę gruntów prowincjonalnych, gminnych i państwowych, zwanych od pojęcia czynszu- agri vectigales. Cenzor wydzierżawiał je osobom prywatnym w imieniu państwa jako zarządca jego finansów. Jednak w odróżnieniu od dzierżawców zwykłych dzierżawcy wieczyści otrzymali od pretora ochronę posesoryjną- interdykt uti possidetis oraz wzorowaną na windykacyjnej, skuteczną erga omnes skargę in rem. Od III i IV w. n.e. rozwinęła się w rzymskim imperium hellenistyczny forma dzierżawy wieczystej zwana emfiteuzą. Również ona uzyskała charakter rzeczowy, dopóki bowiem emfiteuta płacił czynsz i podatki nie mógł być usunięty z gruntu przez dysponującego jedynie prawem pierwokupu właściciela(lub % ze sprzedanej ceny).Za zbywalne, dziedziczne i podlegające zastawowi ius emphyteuticarium, odmienne zarówno od własności jak i zwykłej dzierżawy uznał je dopiero cesarz Zenon w 480r.

57. IUS PERPETUUM A IUS EMPHYTEUTICUM

Ius perpetuum: dziedziczne, zbywalne ,skuteczne erga omnes, co do zasady nieograniczone czasowo (bezterminowe i z reguły nieodwoływalne) prawo dzierżawy gruntów należących do oficjalnych dóbr cesarskich, za opłatą czynszu ustalonego wieczyście.

Ius emphyteuticarium: jednolite prawo rzeczowe, dziedziczne, zbywalne, które mogło wygasnąć w przypadku nie płacenia czynszu lub nieświadczenia danin publicznych przez 3 lata (2 lata na gruntach kościelnych). Zbycie było dopuszczalne za zgodą właściciela; jeśli emfiteuta zbywał prawo- właściciel ów miał prawo pierwokupu lub 2%udziału w uzyskanej cenie lub 2% wartości dzierżawy w razie przeniesienia nieodpłatnego prawa.

58. PRAWO POWIERZCHNI- SUPERFICIES

Samodzielne prawo rzeczowe: zbywalne, dziedziczne, długoterminowe lub wieczyste prawo do korzystania z budynku wystawionego na gruncie za opłata czynszu. Dla ochrony uprawnionego, nie uznawanego za posiadacza wprowadzono interdykt prohibitoryjny: interdictum de superficiebus. W niektórych przypadkach przyznawano też rzeczową actio in factum superficiaria, kierowaną przeciwko każdej osobie, która uniemożliwiała wykonywanie prawa.

59. FORMY REALNEGO ZABEZPIECZENIA KREDYTU W PRAWIE RZYMSKIM

Rzeczowe zabezpieczenie wierzytelności:

a) fiducia cum creditore contracta- umowa powiernicza

Polegała na powierniczym przeniesieniu prawa własności rzeczy (res mancipi) z zastrzeżeniem jej powrotnego przeniesienia z chwilą zaistnienia okoliczności wskazanych przez dokonującego rozporządzenia. Strony dokonywały czynności rozporządzającej (mancipatio lub in iure cessio),zawierając dodatkowo pactum fiudciae co do powrotnego przeniesienia własności na nabywcę.

Nabywca uzyskiwał własność kwirytalną rzeczy należącej do res mancipi; miał obowiązek zwrotu rzeczy w drodze dokonania actus contrarius lub dokonania innego rozporządzenia w chwili zaistnienia okoliczności wskazanych przez stronę rozporządzającą.

b)zastaw ręczny

Na podstawie umowy połączonej z przekazaniem władztwa nad rzeczą(detencja) dłużnik (potem również os.3) kreował na rzecz wierzyciela prawo rzeczowe na należącej do niego rzeczy-jako zabezpieczenie należnego długu.

Wierzyciel uzyskiwał rzeczowe zabezpieczenie wierzytelności, z prawem, skutecznym erga omnes do realizacji zastawu w określonych przypadkach w celu zaspokojenia swego roszczenia z przedmiotu zastawu.

c)zastaw bez przeniesienia władztwa nad rzeczą, która została obciążona prawem na rzecz wierzyciela

Wierzyciel na podstawie umowy lub z mocy prawa uzyskiwał ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy pozostającej we władaniu innej osoby-jako zabezpieczenie przysługującej mu wierzytelności.

Wierzyciel miał prawo skuteczne erga omnes, by w określonych przypadkach uzyskał posiadanie przedmiotu zastawu, w celu zaspokojenia swego roszczenia z przedmiotu zastawu.

60. SPOSOBY USTANOWIENIA ZASTAWU

1) przez umowę z właścicielem (przynajmniej bonitarnym) rzeczy bądź rozporządzenie ostatniej woli; jest to zastaw dobrowolny- pignus voluntarium

2) przez zarządzenie władzy- pignus iudicale

-pignus praetorium- gdy pretor przez missio in possessionem wprowadził wierzyciela w posiadanie rzeczy dłużnika, w celu zabezpieczenia uprawnień wierzyciela

-pignus in causa iudicati captum- gdy dłużnik nie chciał dobrowolnie zapłacić sumy oznaczonej wyrokiem sądowym, wówczas następowało zabranie przedmiotów dłużnika w przechowanie sądowe, a pod 2 miesiącach od zajęcia sprzedaż licytacyjna

3) z mocy ustawy vi legis zastaw przysługiwał:

-fiscusowi-na całym majątku dłużnika, dla zabezpieczenia wszystkich swych roszczeń

- wynajmującemu mieszkanie-na rzeczach wniesionych przez najmobiorcę- z tytułu czynszu

-wydzierżawiającemu grunt uprawny- na rzeczach wprowadzanych na grunt i owocach, dla zabezpieczenia roszczeń, np. czynszu

-pupilowi- na majątek opiekuna, z tytułu prowadzenia opieki

-żonie- na majątku męża- z tytułu roszczeń o zwrot posagu

61. PRZEDMIOT ZASTAWU

-rzeczy materialne, które mogły być przedmiotem obrotu

- rzeczy przyszłe

- rzeczy zbiorowe o zmiennym składzie

- prawa: wierzytelności dopuszczające cesję lub prawa rzeczowe

-udział we współwłasności

62. POJĘCIE AKCESORYJNOŚCI ZASTAWU

Prawo zastawu było prawem akcesoryjnym w stosunku do oznaczone wierzytelności, której wykonanie zabezpieczało; jako akcesoryjne było też zależne, zarówno co do możliwości powstania (zastaw nie powstanie, jeśli wierzytelność, która ma zabezpieczać nie istnieje), jak i możliwości istnienia (zastaw wygaśnie, jeśli wierzytelność, którą zabezpiecza, wygaśnie z jakichś przyczyn).

63. ZASADY SŁUŻĄCE ROZSTRZYGANIU KONKURENCJI WIERZYCIELI HIPOTECZNYCH

-Zasadą ogólną była: Prior tempore potior iure: Pierwszeństwo zaspokojenia miał wierzyciel, którego prawo powstało wcześniej niż prawo kolejnych wierzycieli. Tylko pierwszy wierzyciel miał ius distrahendi (prawo zaspokojenia sie wierzyciela z przedmiotu zastawu).

-Reguła szczególna: zastawy uprzywilejowane: Zastawy przysługujące wierzycielom, którzy mieli przywilej pierwszeństwa zaspokojenia- tzw. privilegium exigendi, były realizowane przed pozostałymi

-Możliwość modyfikacji kolejności: ius offerendi et succedendi: Prawo dalszego wierzyciela do spłacenia wierzyciela poprzedzającego; w takim przypadku wstępował on w miejsce spłaconego wierzyciela

64. ZASADA NIEPODZIELNOŚCI ZASTAWU

Pignoris causa indivisa est- podstawa zastawu jest niepodzielna. Zgodnie z tą zasadą jedynie wygaśnięcie wierzytelności w całości powoduje umorzenie zastawu; spłata części wierzytelności nie powodowała podziału zastawu; zastaw zawsze obciążał całą rzecz, zmianie mogła ulec jedynie kwota zabezpieczenia.

65. UPRAWNIENIA WIERZYCIELA ZASTAWNEGO

-Uprawnienie do posiadania przedmiotu zastawu.

-Przysługiwała mu pełna ochrona posesoryjna (interdyktalna).

- W przypadku kradzieży rzeczy obciążonej zastawem mógł też uzyskać actio furti.

-Co do zasady nie miał prawa do używania rzeczy, z wyj. zastawu antychretycznego: wierzyciel był uprawniony do używania przedmiotu zastawu i pobierania z niego pożytków, które miał zaliczać na poczet długu głównego, aż do umorzenia całej przysługującej mu wierzytelności.

-Wierzyciel miał również prawo zatrzymania przedmiotu zastawu, który podlegał zwrotowi dla zabezpieczenia zwrotu nakładów poczynionych na rzecz lub wynagrodzenia szkody powstałej w związku z rzeczą. Szczególnym prawem retencji był tzw. pignus Gordianum(po wygaśnięciu wierzytelności strony mogły postanowić, że wierzyciel zatrzyma zastaw tytułem zabezpieczenia innych wierzytelności, które miał w stosunku do tego samego dłużnika).

-Prawo realizacji zastawu, gdy wierzytelność stała sie wymagalna, nastąpiła zwłoka w zapłacie i wierzyciel zagroził dłużnikowi realizacją zastawu: przejęcie przedmiotu na własnośc lub sprzedaż przedmiotu zastawui zaliczenie ceny na poczet długu.

66. ZGAŚNIĘCIE ZASTAWU

1) wierzyciel zrzeknie się zastawu, nabędzie własność na rzeczy zastawionej, sprzeda rzecz (realizacja zastawu)

2)wierzytelność zgaśnie w całości

3) nastąpi longi temporis praescriptio- gdy posiadający rzecz w dobrej wierze nie wiedział o zastawie przez 10 lat inter praesentes,20 inter absentes

4)rzecz ulegnie zniszczeniu lub zostanie bezpowrotnie przerobiona

67. OCHRONA UPRAWNIEŃ WIERZYCIELA ZASTAWNEGO

a) przy zastawie z posiadaniem: zastawnikowi przysługują interdykty posesoryjne

-actio pigneraticia in rem: przeciwko każdej osobie, która przetrzymywała przedmiot obciążony

zastawem o jego wydanie

-actio pigneraticia contraria: kierowana przeciwko dłużnikowi w przypadku, gdy wierzyciel miał zwrócić przedmiot zastawu, na który poczynił nakłady lub z powodu którego doznał szkody-o zwrot nakładów i wynagrodzenia szkody

b) przy zastawie bez posiadania:

-interdictum Salvianum: interdykt restytutoryjny; pozwalał uzyskać posiadanie rzeczy od dzierżawcy rolnego, na których powstał zastaw na rzecz wydzierżawiającego

-actio Serviana(pretorska in rem): początkowo chroniła tylko wierzyciela zastawnego, który wydzierżawił grunt rolny i na zabezpieczenie roszczeń z tego tytułu uzyskał hipotekę na inwentarzu dzierżawcy; celem jej było uzyskanie posiadania rzeczy obciążonych zastawem od najemcy lub jakiejkolwiek innej osoby, która ów przedmiot miała

-actio quasi Serviana(in rem): dla ochrony każdego zastawu

68. SPOSOBY REALIZACJI PRAWA ZASTAWU

Gdy dług stał się wymagalny, nastąpiła zwłoka w zapłacie i zagrożono dłużnikowi sprzedażą rzeczy (w pr. justyniańskim trzeba było jeszcze odczekać 2 lata) mogła nastąpić realizacja prawa zastawu.

- zastawnik sprzedawał cudzą rzecz-przenosił cudze prawo, a kupujący nabywał własność rzeczy!

- przy sprzedaży wierzyciel musiał działać w dobrej wierze, by uzyskać jak najwyższa cenę, nadwyżkę zwracał dłużnikowi

-sąd mógł przyznać wierzycielowi własność rzeczy, jeśli nie udało się jej sprzedać

- lex commissoria :przejęcie przedmiotu obciążonego zastawem przez wierzyciela zastawnego na własność, gdy zostało to wyraźnie zastrzeżone w postanowieniu umownym( zakazana przez Konstantyna)

69. ZASADA NUMERUS CLAUSUS OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH W PRAWIE RZYMSKIM I WSPÓŁCZEŚNIE

Współcześnie pełna typizacja ograniczonych praw rzeczowych-istnieją tylko te, które zostały przewidziane w ustawie i w formie przewidzianej w ustawie. W Starożytnym Rzymie przyjmowano typizację praw na rzeczy cudzej, jednak nigdy nie uznano tu konsekwentnie katalogu zamkniętego (numerus clausus). Nowe ograniczone prawa rzeczowe pojawiały się bowiem w kolejnych epokach wyróżnianych w rozwoju prawa rzymskiego, na drodze przyznawania im ochrony skutecznej erga omnes.

70. ZASADY PRZENIESIENIA PRAWA WŁASNOŚCI W PRAWIE RZYMSKIM I WSPÓŁCZEŚNIE

W prawie rzymskim rozróżniano czynności zobowiązujące i rozporządzające. Osiągnięcie skutków tych czynności było chronione odrębnie. Toteż nie wystarczało samo wydanie rzeczy, ale musiało istnieć jakieś obligatio, z którego wynikał obowiązek przekazania rzeczy. Dopiero istnienie obligatio i wydanie rzeczy skutkowało nabyciem prawa własności. Współcześnie mamy podwójny skutek umowy zobowiązującej do przeniesienia prawa własności (155 KC), tzn. samo zawarcie umowy wywołuje równocześnie skutek rozporządzający. Strony mogą wyłączyć skutek rozporządzający lub wyłączają go konkretne przepisy, np. By uzyskać prawo własności rzeczy oznaczonej gatunkowo musi nastąpić jej wydanie.