PRENATALNA RELACJA Z DZIECKIEM- WYZWANIE DLA PEDAGOGIKI

Pedagogika ma za zadanie przeciwdziałać zagrożeniom wczesnego rozwoju dziecka oraz niwelować ich skutki.

I. Przemoc prenatalna- jej farmy i znaczenie

Przemoc- każde działanie osoby dorosłej (zamierzone lub niezamierzone), które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychospołeczny dziecka.

Zaniedbanie- jedna z częstszych form przemocy wobec dziecka prenatalnego; może przybierać postać zaniedbania medycznego, fizycznego i emocjonalnego. Powodem jest brak wiedzy i kompetencji rodziców.

1. Przemoc o charakterze medycznym.

Zaniedbanie medyczne (lecznicze)- wyraża się w braku troski matki o stan swojego zdrowia, np. kobieta nie dba o podleczenie chorób, które przed poczęciem dziecka mogą utrudnić prokreację lub przbieg ciąży oraz źle wpłynąć na zdrowie dziecka poczetego, nie korzysta z rutynowych badań lekarskich w przebiegu ciąży. Są to czynniki ryzyka wobec takich zjawisk jak: dzieciobójstwo, porzucenie dziecka po porodzie, pochopne oddanie do adopcji, odrzucenie, zaniedbaniei przemoc fizyczna dziecka po urodzeniu.

• Swobodny dostęp do leków zwiększa ryzyko ich ubocznych skutków dla rozwoju dziecka przed urodzeniem. Nawet takie leki jak np. aspiryna mogą spowodować wady rozwojowe, zaburzyć przebieg ciąży, a po urodzeniu wywołać np. wiotkość mięśni, zaburzenia oddychania.Lekomania lub samowolne stosowanie leków w okresie ciąży może spowodować np. śmierć dziecka, wcześniactwo, hipotrofię, wady rozwojowe, awitaminozę, zaburzenia układu nerwowego i w rozwoju psychoruchowym.

• Niedocenianie odczuwania bólu przez dziecko przed urodzeniem podczas niektórych interwencji lekarskich- gdy doświadcza ono dyskomfortu w trakcie zabiegów medycznych zachowuje się tak, jakby odczuwało ból a parametry fizjologiczne są podobne do tych, które są charakterystyczna dla reakcji na ból.

• Dziecko może doznać pewnego rodzaju przemocy w skutek zastosowanych wobec matki w czasie porodu środków farmakologicznych, które nie są przeznaczone dla dziecka, ale docierają do niego.

• Zmedykalizowanie porodu, maksymalizowanie w trakcie jego trwania ilości aparatury, leków, narzędzi, stosowanie cesarskiego cięcia "na życzenie"- mają dalekosiężne skutki w postaci skłonności do działań przemocowych, np. przemocy seksualnej, samobójstw.

2. Przemoc fizyczna.

• może być mniej lub bardziej intencjonalna, czasem powoduje krzywdzenie dziecka, ale jest niezamierzona (może wynikać z braku wiedzy rodziców, trudnych warunków życia); najczęściej przybiera formę zaniedbania objawiającego się brakiem troski matki o prawidłową higieną okresu ciąży i odżywianie. Czasem wynika ze stosowania przez matkę używek lub fizycznego znęcania się (np. uderzenia w brzuch w odpowiedzi na aktywność dziecka).

Okoliczności sprzyjające intencjonalnemu stosowaniu większości form fizycznej przemocy to m.in.:

• niezaakceptowane poczęcie dziecka i brak więzi z nim

• słaba lub konfliktowa relacja z ojcem dziecka i jego postawa odrzucająca dziecko oraz odmawiająca matce wsparcia

• załamanie zdrowia psychicznego (np. depresja matki, jej wcześniejsza choroba psychiczna)

Higiena warunków życia matki

Zaniedbania:

• brak odpowiedniej ilości snu

• brak dostatecznego odpoczynku w ciągu dnia

• brak ruchu na świeżym powietrzu

• niedokonanie zmian w trybie życia i organizacji dnia codziennego (jak np. zwolnienie tempa pracy i poruszania się)

• noszenie ciężarów i ucisk na brzuch

• uprawianie ekstremalnych sportów lub niestosowanie się do zaleceń związanych z dotychczasowymi formami rekreacji i wysiłku fizycznego

• krępowanie brzucha ciasnym ubraniem w celu ukrycia stanu ciąży

Skażenie organizmu matki związkami chemicznymi, środkami toksycznymi powoduje u dziecka poważniejsze skutki zdrowotne niż u jego matki, gdyż organizm dziecka dopiero się rozwija i nie ma wykształconych mechanizmów obronnych. Niebezpieczne mogą być też skutki promieniowania niejonizującego, pól elektomagnetychnych oraz wibracji i hałasu. Czynniki te mogą mieć wpływ na rozrodczość i rozwój dziecka przed urodzeniem, moga powodować niepłodność, poronienia, porody przedwczesne, opóźnienie wzrostu i obniżenie wagi urodzeniowej dziecka, martwe urodzenia, zaburzenia proporcji płci u potomstwa, wady wrodzone i zaburzenia rozwoju po urodzeniu, nowotwory u dzieci.

Niedożywienie matki

Bardzo wiele zaniedbań grozi dzieciom prenatalnym z powodu niewłaściwego odżywiania się ilościowego i jakościowego przez matki w okresie poprzedzającym jego poczęcie oraz w okresie ciąży, co może wynikać nie tylko z ubóstwa lub braku wiedzy, ale również ze stylu życia i odżywiania się związanego z chęcią utrzymania szczupłej sylwetki lub stosowania różnych diet. Kobiety bardzo szczupłe są potencjalnie zagrożone niepłodnością, niepowodzeniami ciążowymi i porodowymi, wcześniactwem i hipotrofią dziecka.

Nieprawidłowe odżywianie jest czynnikiem ryzyka dla przebiegu ciąży i rozwoju dziecka (zwiększa sięryzyko urodzenia dziecka z tzw. wewnątrzmacicznym zahamowaniem rozwoju). Niedożywienie występuje najczęściej w połączeniu ze stresem, co wzmaga jego szkodliwe działanie.

Niedostateczne lub nieprawidłowe odżywianie matki w ciąży hamuje ujawnianie się zaprogramowanych genetycznie potencjalnych możliwości dziecka, wpływa negatywnie na strukturę i funkcjonowanie mózgu oraz na zachodzące w nim procesy chemiczne i jego bioelektryczną czynność.

Po urodzeniu dzieci niedożywionych matek częściej uzyskują obniżone wyniki w Skali Zachowania Noworodka Brazeltona. Obserwuje się także nieprawidłowy płacz dziecka, wskazujący na subtelne uszkodzenia układu nerwowego, gorszą adaptabilność do warunków życia (częściej chorują), skłonność do częstych infekcji i chorób z powodu upośledzenia mechanizmów odporności komórkowej i humoralnej. Urodzenie dziecka z niedoborami pokarmowymi może spowodować konieczność hospitalizacji narażającej go na infekcje, utrudnia karmienie piersią, osłabia zachowania opiekuńcze rodziców, co komplikuje jesgo psychoruchowy rozwój. Swoimi behawioralnymi problemami dziecko odzwierciedla stan matki kiedy była w ciąży. Wyrównanie po urodzeniu prenatalnych niedoborów energetyczno- białkowych może niwelować ich szkodliwy wpływ, ale wiadomo, że zasadniczo skutki niedostatecznego odżywiania matki w okresie ciąży sa nieodwracalne.

Czynnikiem zagrażającym prokreacji jest nieprawidłowe żywienie powodujące m.in.: otyłość.

Środki psychoaktywne

• Korzystanie z nikotyny, alkoholu, narkotyków, środków podnoszących nastrój i rozładowujących napięcie nerwowe jest przemocą wobec dziecka. Już przed planowaniem prokreacji należy unikać wszelkich używek, gdyż utrudniają poczęcie dziecka, a obniżając stan zdrowia rodziców, zmniejszają pełnowartośćmateriału genetycznego oraz powodują skażenie prenatalnego środowiska życia, jakim jest organizm matki.

• Palenie tytoniu w okresie ciąży lub przebywanie w zadymionym pomieszczeniu wprowadza substancje toksyczne, które nie tylko utrudniają poczęcie dziecka, ale też uszkadzają go na bardzo wczesnym etapie rozwoju lub uniemożliwiają mu implantację w macicy. Tytoń powoduje przyspieszenie akcji serca dziecka, jego niedotlenienie i niedożywienie oraz niepokój psychoruchowy. Łożysko matki palaczki jest za małe i za mało waży, jest mało wydolne i uszkodzone, nie spełnia więc swojej funkcji jako "laboratorium chemiczne", ogniwo pośredniczace i bariera między matką i dzieckiem.

• Spożywanie alkoholu- może spowodować zespół wad wrodzonych, uszkodzenie mózgu, zmniejszenie wagi i wzrostu dziecka, prowadzi do częstych poronień, zgonów przed urodzeniem lub w okresie okołoporodowym i noworodkowym, przedwczesnych porodów, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, ruchowego i psychicznego po urodzeniu.

• Szczególnie niebezpieczne dla dziecka prenatalnego są narkotyki, np. zażywana przez matkę kokaina powoduje defekty genetyczne, uszkadza układ krwionośny, moczowy i nerwowy dziecka, prowadzi też do wad części twarzowej i kończyn, poronień, wcześniactwa, martwych urodzeń, zaburzeń zachowania. Amfetamina i heroina są również bardzo groźne dla rozwoju dziecka. Marihuana powoduje uszkodzenia genetyczne i prowadzi do wad wrodzonych, zwiększa ryzyko poronienia, opóźnia rozwój wewnątrzmaciczny dziecka, naraża go na symptomy współuzależnienia.

3. Przemoc psychiczna.

• towarzyszy wszystkim formom przemocy fizycznej, ale może również występować bez jej przejawów

• jest wyrazem niewłasciwej postawy wobec dziecka, braku jego akceptacji, niechęci do nawiązywania kontaktu z nim i ekspresji uczuć wobec niego, a nawet odrzucenia emocjonalnego

Formy przemocy psychicznej:

• podstawową formą jest odrzucenie dziecka, zaprzeczanie jego istnieniu, traktowanie jedynie jako ciążę

• odmawianie dziecku akceptacji, negatywny stosunek do niego oraz narażenie siebie na trudne sytuacje

• intencjonalne niezwracanie uwagi na potrzeby dziecka, sygnalizowane przez jego ruchy i niereagowanie na odczuwalny dyskomfort dziecka

• ignorowanie przez matkę znacznego zmniejszenia lub braku ruchliwości dziecka przez dłuższy czas, sugerującego jego niedotlenienie i grożącą mu śmierć

Jeżeli w świadomości kobiety nie ma dziecka, a tylko "ona jest w ciąży", to łatwiej wtedy dochodzi do zaniedbania go, różnych form niewłaściwych działań wobec niego lub prowadzenia stylu życia, który może mu zagrażać. Negowanie obecności dziecka w łonie matki na rzecz poczucia "rozwoju ciąży" zdarza się najczęściej przed odczuciem pierwszych ruchów, które są dla matki ewidentnym znakiem obecności w niej żywej istoty.

Negatywny stosunek matki do rozwijającego się w jej łonie dziecka ma wpływ na przebieg danej ciąży i porodu oraz jego rozwój i zachowanie po urodzeniu. Negatywne nastawienie matki koreluje z wyższym odsetkiem poronień samoistnych i obumarcia dziecka, częściej też występuje poród przedwczesny, wady wrodzone, zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego i pokarmowego.

Objawem zaniedbania psychicznego dzieckamoże być rezygnacja z karmienia piersią, pomimo możliwości w tym zakresie.

4. Podatność dziecka prenatalnego na teratogeny i przemoc.

To, czy dany czynnik spowoduje negatywne konsekwencje dla rozwoju i życia dziecka, zależy od szeregu warunków:

1. barier obronnych organizmu matki tworzonych przez łożysko, genetycznych i paragenetycznych czynników organizmu matki

2. genetycznie zdeterminowanej specyfiki biochemizmu jego ustroju i wrażliwości na czynniki środowiska oraz cech układu nerwowego

3. okresu rozwojowego, w którym dany czynnik zadziałał

4. cech bodźca oddziałującego na organizm- jego rodzaju, siły (natężenia), częstotliwości i dłuchości oddziaływania

5. ilości i jakości pozytywnych i negatywnych czynników działających na organizm w przeszłości i obecnie, które powodują kumulowanie się zmian i formowanie się doświadczeń funkcjonalnych

Im wcześniejszy okres, tym wieksze ma on znaczenie dla danego rozwoju i bardziej dewastacyjny i uogólniony wpływ negatywnych czynników. Szczególnie ważny jest pierwszy trymestr życia przed urodzeniem, gdyż dynamika rozwoju jest wtydy najbardziej intensywna, a tym samym decydyjąca o jego przebiegu.

5. Ojciec jako osoba stosująca przemoc prenatalna.

Szczególnie łatwo o zaniedbania emocjonalne dziecka prenatalnego dochodzi w grupie mężczyzn, ze względu na mniejsze zaangażowanie w proces prokreacji niż u kobiet oraz maskowanie emocji powściągliwością w ich ekspresji.

Zachowanie dystansu uczuciowego wynika m.in. ze stereotypu męskiej roli oraz zgodnego z nim sposobu przezywania i nieujawniania swoich uczuć.

Niektórzy mężczyźni radzą sobie z napięciem (związanym z ciążą, porodem, wychowaniem dziecka) przy pomocy używek, co sprzyja wykonywaniu przemocy fizycznej w domu. Każda forma przemocy wobec matki dotyczy również dziecka. Dziecko może zostać uszkodzone bezpośrednio lub pośrednio wskutek doznawanej przez matkę traumy. Przmoc seksualna (zmuszanie matki do współżycia) może doprowadzić do poronienia.