1. Platon i Arystoteles – przyjaciele i adwersarze. (+ Sokrates)

1. Idealizm obiektywny

2. Koncepcja duszy:

• Natywizm

• Anamneza

1. Geneza państwa

2. Teoria degeneracji systemów politycznych

3. Model państwa idealnego

1. Rzym i wczesne chrześcijaństwo.

1. Koncepcja ustroju mieszanego Polibiusza

2. Reformy braci Grakchów

3. Marek Tuliusz Cyceron:

• Koncepcja prawa natury

• Geneza i definicja państwa

• Koncepcja stopni uspołecznienia albo kręgów społecznych

• Teoria ustrojów państwowych

1. Doktryna pryncypatu i dominatu

2. Św. Paweł z Tarsu

3. Ireneusz biskup z Lyonu

4. Szkoła aleksandryjska – Klemens, Orygenes

5. Ojcowie kapadoccy

6. Św. Augustyn z Hippony:

• Katastrofizm i pesymizm

• Koncepcja natury człowieka

• Geneza państwa

• Teoria dwóch państw (Civitas Dei, Civitas Terrena lub Diaboli)

• Teoria predestynacji

• Relacja państwo-Kościół

1. Oblicza średniowiecza – cezaropapizm, papalizm, prerenesans.

1. Doktryna imperialna Bizancjum

• Wątki chrześcijańskie, rzymskie, orientalne, hellenistyczne

1. Prerenesans:

• Awerroizm łaciński

• Dante Alighieri

• Marsyliusz z Padwy

• Nominalizm Williama Ockhama

• Św. Tomasz z Akwinu

• Wpływ Arystotelesa, znaczenie hierarchii

• Nauka społeczna

• Pojęcie ordo i pax

• Teoria ustrojów państwowych

• Relacja państwo-Kościół

1. Odrodzenie antyku w XVI wieku.

1. Reformacja w Kościele:

• M. Luter, J. Kalwin, nurt plebejski (Thomas Münzer), Monachomachia

1. Definicja państwa J. Bodin

2. Utopia Tomasza Morusa (More)

3. Renesans w Polsce

1. XVII wieczne teorie prawa natury i umowy społecznej:

• Hugo Grocjusz, Tomasz Hops, John Lock, Benedykt Spinoza, Samuel Pufendorf

Rewolucja purytańska w Anglii:

• Rojaliści, Prezbiterianie, Independenci, Lewelerzy, Diggerzy

Chwalebna rewolucja angielska w 1688 r.

1. Oświecenie w myśli politycznej.

1. Humanitaryzm prawniczy

2. Fizjokratyzm

3. Monteskiusz

4. Jean-Jacques Rousseau

5. Encyklopedyści

6. Liberalizm ekonomiczny Adama Smith’a

7. Materializm francuski

• 3 utopie komunistyczne: Mesler, Mably, Morely

1. Wielkie rewolucje XVIII wieku:

• Amerykańska – demokraci i federaliści , Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych z 4 lipca 1776 r.

• Francuska – jakobinizm, babuwizm, bonapartyzm, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r.

1. Oświecenie w Polsce.

1. Platon i Arystoteles – przyjaciele i adwersarze.

1. Idealizm obiektywny

Filozoficzny idealizm obiektywny stanowi podstawowe założenie metodologiczne całej platońskiej teorii państwa i prawa. Wyróżniając dwa światy: „świat idei” jako rzeczywisty i godny poznania oraz „świat materialny” dostrzegany przez nas i będący jedynie odbiciem świata idei, jest przekonany o trafności ustalenia zasadniczego kierunku poszukiwań wśród wzorców idealnych, opierających się na poznaniu prawdy. Znane jest porównanie ludzi do siedzących w jaskini, skutych łańcuchami niewolników, odwróconych plecami do światła i nieznających prawdy, prowadzi do wyeksponowania roli filozofa dociekającego wiedzy autentycznej i objaśniającego konfigurację świata idealnego.

Dostrzegany przez człowieka świat jest jedynie projekcją odbitego świata idei, będącego pierwowzorem dla wszystkiego, co zazwyczaj traktujemy jako rzeczywiste. Ta głęboka synteza filozofii idealistycznej prowadzi do zupełnie szczególnego podzielenia osobowości człowieka, w sensie niezależności duszy od ciała, na obraz świata idei i świata rzeczywistego.

Platon zakładał, iż połączenie ciała i duszy nie jest koniecznością, jeśli jednak następuje, to świadomość i wiedza ludzka rozwijają się drogą wydobywania z duszy pojęć już tam immamentnie tkwiących (anamneza). Rozróżniając w duszy trzy główne składniki: rozum, energię (uczucie) i pożądanie, twierdzi, iż są one utrzymywane w jedności przez „harmonię”. W sumie za tymi czterema czynnikami idą następujące cechy: mądrość, męstwo, roztropność i sprawiedliwość. Odpowiadająca „harmonii” sprawiedliwość oznacza przede wszystkim umiarkowanie oraz panowanie rozsądku nad postępowaniem człowieka.

Wyobrażony sobie Bóg-Demiurg, wilki budowniczy, stworzył świat w oparciu o poczucie kosmicznej harmonii. Początkowo świat taki właśnie był, lecz stopniowo zarysował się proces degeneracji, będący wyrazem pewnego obiektywizmu zaznaczającego się w rozwoju każdej istoty, co wskazuje na pesymizm Platona również w spojrzeniu na sprawy polityczne, gdzie degeneracja jest doskonale widoczna także na przykładzie polis. Stąd dążność Platona do poznania Absolutu i tworzenia na podstawie wprowadzonego tą drogą modelu państwa idealnego, mogącego przeciwstawić się degeneracji. Wizję takiego państwa potrafił jednak uformować wyzwolony od problemów praktycznych mędrzec, koncentrując się na poznaniu wartości idealnych. Ten właśnie model państwa odpowiadać może ponadczasowym wartościom Dobra, Prawdy, Piękna i Sprawiedliwości. Dążenie do przestawienia ustroju idealnej polis skłaniało Platona do kreślenia wizji utopii politycznej.

W sumie jednak idealizm platoński, biorący za podstawę skrajności niejako dwóch bytów – doskonałości świata idei i jego odbicia w dostrzeganej przez nas rzeczywistości, w zasadniczych zarysach odpowiada skrajności przeciwstawienia dwóch podstawowych biegunów ówczesnego społeczeństwa, to jest ludzi wolnych i niewolników.

1. Koncepcja duszy:

• Natywizm

Natywizm, natywistyczna teoria idei, teoria idei wrodzonych - przyjęte określenie poglądu filozoficznego dotyczącego genezy poznania, zakładającego istnienie w umyśle ludzkim idei wrodzonych.

Początki natywizmu znajdujemy u Platona. Uważał on, że myśl jest niezależna od postrzegania, choć występuje po postrzeżeniu. Natywizm u Platona oznacza więc, że wiedza wrodzona wyprzedza wiedzę opartą na postrzeganiu. Pierwsza jest dana od narodzin, druga narasta w miarę doświadczenia, formuje się stopniowo. Wynika to z faktu, że umysł nasz oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć, stąd też wystarczy, że je sobie przypomni postrzegając. Dlatego wiedzę wrodzoną nazywa anamnezis - przypomnienie.

• Anamneza

Proces przypominania sobie wrodzonej wiedzy, którą dusza poznała w uprzednim życiu.

1. Geneza państwa

Platon

Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasada realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum ale odwaga (timokracja), anarchia (demokracja), chciwość (oligarchia), strach i zbrodnia (tyrania).

Jak więc widzimy doktryna Platona jest widoczna do dnia dzisiejszego w wielu innych doktrynach. Głównie w komunizmie, ale również choć w mniejszym stopniu w doktrynach faszystowskiej i nazistowskiej.

Śmierć Sokratesa zwiększyła niechęć Platona do demokratycznego ładu i pogłębiła jego pesymistyczne przekonanie, że formy rządów ulegają degeneracji i że zło nie przestanie ludzi nękać dopóty, dopóki rządów nie obejmą filozofowie albo też rządzący nie zaczną praktykować prawdziwej, czyli idealistycznej filozofii.

Według Platona ludzkie ciało podzielone jest na trzy części: głowę, pierś i podbrzusze. Każdej z tych trzech części odpowiada jedna cecha duszy: głowie odpowiada rozum, piersi wola, a podbrzuszu pożądanie. Każdej z części duszy przypisany jest z kolei pewien ideał, czyli cnota. Rozum powinien dążyć do mądrości, wola okazywać męstwo, a nad pożądaniem należy panować znając umiar. Dopiero, gdy wszystkie te części człowieka funkcjonują jako całość to mamy do czynienia z człowiekiem sprawiedliwym. W platońskiej szkole młodzież powinna najpierw uczyć się panować nad żądzami, a następnie rozwijać męstwo. Na koniec rozum powinien osiągnąć mądrość.
Platon wyobrażał sobie państwo działające na takiej samej zasadzie jak człowiek, czyli z zachowaniem identycznego podziału. Dzieląc państwo na 3 kasty przyporządkował każdej jedną część człowieka. I tak głowie przyporządkował władze, piersi – strażników, (czyli żołnierzy), a podbrzuszu wytwórców (robotników). Żadna z tych grup nie osiąga doskonałości z osobna, żadna nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi, dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, składającą się z nierównych części – całość.

Filozofię Platona jak również koncepcję państwa cechuje racjonalizm. Idealne państwo jest rządzone rozumem przez „miłośników mądrości”, czyli filozofów.
Warto wspomnieć, że filozof jako pierwszy napisał, że kobiety mają takie same możliwości w zdobywaniu wiedzy i w niczym nie ustępują mężczyznom, tak, więc i kobiety mogłyby rządzić państwem platońskim. W jednej ze swoich ksiąg napisał, że państwo, które nie kształci i nie ćwiczy kobiet, jest jak człowiek, który trenuje tylko prawą rękę.
Platon uważał, że obywatele znajdujący się w dwóch najniższych kastach powinni wyrzec się rodziny a wychowanie dzieci powierzyć ludziom wykształconym. Jako pierwszy stworzył pomysł publicznych przedszkoli i całodziennych szkół. Popierał także metody spartańskie, według niego dobrym pomysłem jest po porodzie zostawić przy życiu tylko dzieci zupełnie zdrowe, a chore lub kalekie zabić.

Platon według swoich koncepcji stworzył wizję polis idealnej czyli takiej, którą rządzi idea uniwersalnego dobra i sprawiedliwości. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny – nie ma tu miejsca na indywidualność, lecz jedynie najbardziej ogólne zasady, wzorce. Państwo jest jednym organizmem, wszyscy obywatele muszą mieć ten sam cel, jest to warunek ładu.
Państwo musi być ascetyczne, konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych. Ma panować komunizm- nie jest to rozumiane jako wspólne posiadanie ale jako wyrzeczenie się prawa do posiadania oczywiście na rzecz państwa.
Idealne społeczeństwo to takie, w którym wszystkie te elementy funkcjonują harmonijnie. Żołnierze pomagają władcom utrzymać resztę obywateli pod łagodną , lecz pełną kontrolą. W państwie idealnym nie ma konfliktów, każda klasa jest szczęśliwa i zadowolona dzięki robieniu tego, do czego się najbardziej nadaje.