5. Fazy wzrostu i rozwoju.

• kiełkowanie

• wschody (pojawiają się po 7 – 20 dniach),

• faza rozetki, rośliny rosną powoli, następuje zakażenie korzeni bakteriami brodawkowymi, formowanie liści,

• faza formowania i szybkiego wydłużania pędów,

• kwitnienie,

• zawiązywanie strąków,

• dojrzewanie

6. Biologia roślin strączkowych.

• system korzeniowy palowy

Łubiny mają najsilniej rozwinięty korzeń palowy i odznaczają się dużą zdolnością pobierania składników pokarmowych, np. fosforu ze związ­ków trudno dostępnych. Słabszy system korzeniowy mają groch i wyka, a najsłabszy bobik. W fazie dwóch, trzech liści na korzeniach pojawiają się zgrubienia zwane brodawkami. Działalność bakterii brodawkowych trwa do czasu kwitnienia roślin, później zaczynają one stopniowo zasychać i odpadać.

• łodygi

Różnią się miedzy sobą wysokością, zdolnością do rozgałęziania się i sztywnością. Łodyga może być sztywna (łubin, bobik, soja) lub wiotka (groch i wyka), często rozgałęziona (łubin i wyka).

• liście

Liście strączkowych są złożone, a u nasady ogonka znajdują się dwa przylistki. Liście mogą być palczaste (łubin) lub pierzaste (groch, bobik, wyka). Niektóre gatunki mają część liści przekształconych w wąsy czepne.

• kwiaty

Kwiaty wyrastają na końcach łodyg łubinu i odmian bobiku o zdeterminowanym wzroście lub u nasady liści u wyki i bobiku. Kwiaty mogą być obcopylne (wyka ozima), obcopylne i częściowo samopylne (łubin żółty i bobik) oraz samopylne (pozostałe ga­tunki).

• owoc

Owocem jest wielonasienny strąk.

• nasiona

Nasiona są duże, bezbielmowe, różnego kształtu, wielkości i barwy.

Nasiona roślin strączkowych mogą:

- kiełkować hypogeicznie (gdy pozo­stawiają liścienie w glebie) i te sieje się głęboko (4 — 8 cm), jak np. groch, bobik i wyka

- kiełkować epigeicznie (wyciągają liścienie nad powierzchnię gleby) i sieje się je płytko (3 - 4 cm) jak np. łubiny i soja

7. Wymagania glebowo – klimatyczne

1. wymagania glebowe i dzieli się na:

• rośliny o dużych wymaganiach glebowych, jak bobik, groch siewny i wyka jara, potrzebujące gleb żyznych w dobrej kulturze, o pH powyżej 6; zaleca się uprawiać je na kompleksach pszennym bardzo dobrym i dobrym oraz żytnim bardzo dobrym w kulturze;

• rośliny o średnich wymaganiach, jak łubin biały i wąskolistny, peluszka; powinno się uprawiać na kompleksach żytnich bardzo dobrych i dobrych;

• rośliny o małych wymaganiach, jak łubin żółty i wyka ozima, które mogą być uprawiane na glebach piaszczystych, suchych, o odczynie kwaśnym.

1. wymagania wodne

Największe wymagania ma bobik i wyka jara, następnie groch siewny, peluszka, łubin biały, łubin wąskolistny i łubin żółty. Zapotrzebowanie na wodę zmienia się w czasie wegetacji. Jest ono duże w okresie kiełkowania oraz później od początku kwitnienia do końca zawiązy­wania strąków. Nadmierna ilość opadów powoduje u strączkowych silny rozwój organów wegetatywnych, przedłuża okres wegetacji i pogarsza jakość nasion. Podczas dojrzewania pożądana jest pogoda słoneczna z mniejszą ilością opadów. Susza w czasie kwitnienia jest przyczyna słabego zawiązywania się strąków lub ich opadanie przed wykształceniem się.

1. wymagania cieplne

Bobik i łubin kiełkują w temperaturze 2 – 4 ^oC i są po wschodach odporne na przymrozki, nawet do - 5 ^oC. Groch kiełkuje w temperaturze 1 ^oC i wytrzymuje przymrozki do -7 ^oC. Soja kiełkuje w temperaturze +10 ^oC.

Jesienne przymrozki łatwo uszkadzają wyrośnięte rośliny, dlatego zielona masa z poplonów powinna być zbierana przed wystąpieniem przymrozków.

8. Stanowisko roślin strączkowych w zmianowaniu.

Nie należy uprawiać roślin strączkowych po sobie lub po pozostałych motylkowych, gdyż zwiększa to nasilenie chorób i szkodników oraz osłabia aktywność bakterii brodawkowych, a także jest przyczyną zmęczenia gleby.

Przerwa w uprawie strączkowych na nasiona na danym polu powinna wynosić 3 - 4 lata po oborniku, natomiast uprawiając na zielona masę można uprawiać w 2 roku po oborniku.

Najlepszymi przedplonami dla nich są zboża wysiewane w drugim, trzecim roku po okopowych nawożonych obornikiem. Jedynie w przypadku, gdy rośliny strączkowe o dużych wymaganiach glebowych (np. bobik) chcemy uprawiać na nasiona na glebach średnich, wówczas należy je wysiewać po okopowych. Dobrymi przedplonami są także rośliny przemysłowe i kukury­dza.

Rośliny strączkowe są bardzo dobrymi przedplonami dla zbóż i rzepaku ozimego. Wpływają one korzystnie na glebę poprzez poprawę bilansu azotu w glebie, poprawę struktury gleby i polepszenie aktywności biologicznej gleby.

Uprawa roli pod strączkowe jare na zielonkę i na ziarno jest podobna i zależy od terminu zbioru przedplonu.

Po przedplonach wcześnie schodzących z pola (po zbożach, rzepaku) wykonuje się pełny zespół uprawek pożniwnych (podorywkę + kilkakrotne bronowanie), a następnie stosuje się orkę przed-zimową.

Po przedplonach późno schodzących z pola jesienią wykonuje się tylko orkę przedzimową.

Wiosną pole należy jak najszybciej zabronować, przed siewem zastosować dawkę startową azotu i agregat uprawowy na cięższych glebach lub kultywator z broną na glebach lżejszych.

Uprawę pod wykę ozimą wykonuje się podobnie jak pod zboża ozime.

9. Nawożenie

• nawozić fosforem i potasem (30-60 kg P₂O₅ i 60-100 kg K₂O na 1 ha). Nawozy fosforowe i potasowe na glebach zwięzłych stosuje się jesienią pod orkę przedzimową, natomiast na średnich i lekkich — jak najwcześniej wiosną pod kultywator.

• nawożenie azotem, na słabszych glebach powinno się zastosować tzw. startową dawkę azotu (20 - 30 kg N/ha). Związane jest to z tym, że w początkowym okresie wzrostu, przed wytworzeniem się brodawek korzenio­wych, może występować niedobór tego składnika. Na żyznych glebach dawkę azotu mineralnego można pominąć.

• wapnowanie, wskazane jest wapnowanie gleb, (z wyjątkiem łubinu żółtego) gdyż strączkowe mogą być uprawiane na glebie o pH powyżej 6,0.

10. Siew roślin strączkowych

Nasiona roślin strączkowych należy bardzo starannie przygotować do siewu. Powinny być one jednakowej wielkości, zaszczepione szczepionką bakteryjną, zaprawione zaprawami grzybobójczymi i owadobójczymi.

Obsada roślin na jednostce powierzchni zależy od gatunku i sposobu użytkowania. Uprawiając je na zielonkę wysiewa się ok. 20% więcej nasion w węższej rozstawie niż na nasiona i o 2 tygodnie później.

Gatunek	Termin siewu	Ilość wysiewu w kg/ha	Głębokość siewu w cm cm	Rozstawa rzędów w cm
Łubin żółty i wąskolistny Łubin biały Peluszka Bobik niesamokośne samokosne Wyka siewna	I – II d. kwietnia I – II d. kwietnia III marca I kwietnia I – II d. kwietnia I – II d. kwietnia	120 – 140 220 – 260 120 – 160 180 – 200 250 – 360 100 – 140	3 – 4 4 – 5 6 – 8 8 – 10 4 – 5	25 – 35 25 – 35 25 – 35 30 – 40 20 – 30

11. Zabiegi pielęgnacyjne

Zasiewy roślin strączkowych są szczególnie narażone na zachwaszczenie, gdyż w początkowym okresie tempo wzrostu jest powolne, ponadto rośliny te są zakażane przez bakterie brodawkowe.

Podstawowe zabiegi:

• bronowanie bronami lekkimi lub chwastownikiem przed ukazaniem się ich wschodów 5 – 7 dni od siewu

• bronowanie po wschodach, gdy rośliny są w fazie od 2 liści do uzyskania wysokość 5-10 cm

• uprawa miedzyrzędowa przy użyciu pielnika (w południe , ponieważ rośliny są bardzo wiotkie.

Jeżeli rośliny strączkowe są uprawiane na nasiona, to chwasty zwykle niszczy się herbicydami, które można stosować bezpośrednio po siewie lub po wschodach (z wyjątkiem łubinów) w fazie rozwoju liści i pędu, gdy są pokryte cienką warstwą wosku.

12. Zbiór

• zbiór na zieloną masę

Powinien nastąpić w stadium od kwitnienia do zawiązywania strąków, gdy mają one najwyższą ilość skład­ników pokarmowych, przy możliwie niskiej zawartości włókna. Groch, peluszkę i wykę kosi się w fazie kwitnienia, gdy wytworzą się pierwsze strąki; łubin wąskolistny w fazie pełnego kwitnienia na pędach głównych; łubin żółty i biały w fazie wykształcania się strąków na pędzie głównym, a bobik podczas wykształcania się strąków.

• zbiór na nasiona

- dwuetapowo (np. bobik, groch), kosząc żniwiarką pokosową lub kosiarką, a następnie po doschnięciu młócąc kombajnem zaopatrzonym w odbieracz; do zbioru dwuetapowego przystępuje się wtedy, gdy bobik ma80 - 90% strąków sczerniałych, a łubin biały i wąskolistny, mają wszystkie strąki na pędzie głównym dojrzałe, zaś łubin żółty, gdy ma 50% strąków na pędzie głównym dojrzałych;

- jednoetapowo, kosząc i młócąc bezpośrednio z pnia, gdy nasiona strącz­kowych są twarde i suche (80 - 90% nasion jest suchych i w pełni dojrzałych) 1 – 2 tygodnie
później niż przy zbiorze dwuetapowym.; w przypadku nierównomiernego dojrzewania zachodzi potrzeba desykacji , która spowoduje wcześniejszy i bardziej równe dojrzewanie roślin.

13. Szkodniki

• oprzędziki pręgowany

Są to małe, szare chrząszcze. Żerują wczesną wiosną na wschodzących roślinach grochu, peluszki, bobiku i wyki. Wygryzają od brzegów blaszki liściowe lub liścienie oraz niszczą brodawki korzeniowe.

Zwalcza się w fazie wschodów (pierwszej pary liści)przez opylanie lub opryskiwanie wschodzących roślin odpo­wiednimi środkami owadobójczymi.

• pachówka strąkóweczka

Jest to najgroźniejszy szkodnik grochu, który żeruje również na peluszce i wyce. Lot motyli rozpoczyna się w końcu maja lub na początku czerwca i trwa przez cały okres wegetacji grochu. Samice składają jaja na liściach i działkach kielicha kwitnących roślin, wylęgłe gąsienic wgryzają się do strąków i niszczą nasiona oplatając je pajęczyną.

Zwalczanie. Wczesny termin siewu. Uprawa odmian o krótkim okre­sie wegetacji i głębokie przyorywanie resztek pożniwnych. W okresie zawiązywania strąków (albo według sygnalizacji) należy opryskiwać lub opylać plantacje nasienne preparatami fosforoorganicznymi.

• Wciornastek grochowiec.

Owad dorosły po­jawia się w maju i czerwcu. Wciornastek nakłuwa wierzchołkowe części pędów, co może powodować więdnięcie roślin. Na skutek żerowania larw kwiaty nie wykształcają się i nie zawiązują strąków.

Zwalczanie. Stosowanie środków fosforoorganicznych w okresie poja­wiania się szkodnika.

• Strąkowce.

Szkodniki te występują pospolicie na grochu, peluszce, bo­biku i wyce. Chrząszcze składają jaja na strąkach w okresie ich zawiązy­wania się. Larwy wchodzą do wnętrza strąka, wgryzają się do nasienia i tam przepoczwarczają się. Uszkodzone nasiona są często na pozór całe, lecz można na nich zaobserwować wygryziony przez larwę okrągły otwór.

Zwalczanie. Używanie do siewu zdrowych nasion. Szybkie młócenie. Niszczenie resztek pożniwnych i unikanie zbyt częstego następstwa roślin strączkowych na tym samym polu. Zwalczanie chemiczne na polu wyko­nuje się preparatami. Pierwszy zabieg należy wykonać na początku kwitnienia i powtórzyć po 10 dniach, Sto­suje się również odkażanie materiału siewnego na dwa miesiąca przed siewem.

• Mszyca grochowa i mszyca trzmielinowo-burakowa.

Mszy­ce atakują górne części roślin, hamując ich wzrost. Liście i młode strąki mogą ulec zniekształceniu. Mszyce są głównymi przenosicielami chorób wirusowych.

Zwalczanie . Stosowanie środków mszycobójczych.

• Paciornica grochówka.

Muchówka, larwy żerują w pąkach kwiatowych niszcząc zawiązki kwiatów, powoduje to opadanie pąków.

14. Choroby roślin strączkowych.

• askochytoza (plamistość)

Żółto – brązowe plamy z ciemna obwódką na liściach, potem przenoszą się na łodygi, strąki i nasiona. Zwalczamy preparatami przy pojawieniu się pierwszych objawów na liściach. Choroba po­woduje osłabienie roślin, zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej i obni­żenie plonu. Grzyb przenosi się przez materiał siewny, a jego rozwojowi sprzyja ciepła i parna pogoda.

Zapobieganie. Używać zdrowego materiału siewnego. Zaprawiać na­siona przed siewem. Stosować wczesny termin siewu i unikać zbyt czę­stej uprawy grochu na tym samym polu. W okresie wegetacji należy opryskiwać plantacje fungicydami.

• Mączniak prawdziwy grochu (właściwy)

Grzyb wywołujący chorobę występuje w grochu, wyce i łubinie. Na górnej stronie liści pojawia się biały, mączysty nalot grzybni. Przy silnym wystąpieniu choroby liście i strąki mogą ulec znie­kształceniu.

Zapobieganie. Prawidłowe zmianowanie i niszczenie resztek pożniw­nych. Z chwilą wystąpienia pierwszych objawów można opryskiwać roś­liny środkami grzybobójczymi.

• Mączniak rzekomy grochu

Poraża groch i wykę. Rozwojowi choroby sprzyja pogoda wilgotna. Obja­wami są jasne plamy na górnej stronie liści i puszysty brunatnofioletowy nalot zarodników konidialnych grzyba na dolnej stronie liści.

Zapobieganie. Niszczenie resztek pożniwnych. Używanie zdrowego materiału siewnego oraz unikanie zbyt późnego i gęstego siewu. W razie pojawienia się choroby zaleca się skoszenie roślin na paszę.

• Zgorzel siewek

Szyjka korzeniowa brunatnieje, liście czerwienieją, następnie rośliny więdną i zamierają.

Zapobieganie. Przestrzeganie racjonalnych za­sad uprawy. Zaleca się co najmniej 5-letnią przerwę w uprawie na tym samym polu i unikanie przedplonów (ziemniaki), na których rozwijają się te same grzyby. Należy niszczyć resztki pożniwne i dbać o polepsze­nie fizykochemicznych właściwości gleb. Zaprawianie nasion ogranicza rozwój tych chorób.