Stosunki indyjsko - pakistańskie na tle sporu o Kaszmir

Serafin Elżbieta

Grupa C

Stosunki Międzynarodowe

Rok akademicki 2013/2014

Kaszmir jest terytorium spornym między Indiami i Pakistanem od 1947 roku, czyli od momentu uzyskania niepodległości od Brytyjczyków przez oba kraje. Wówczas obszar ten został podzielony między oba państwa, a od 1972 roku granica podziału nosi nazwę „linii kontroli”.¹

Linię kontroli, czy też linię demarkacyjną wyznaczono w roku 1949 po pierwszej wojnie kaszmirskiej jako linię rozejmu, rozgraniczającą siły obu stron. W lipcu 1972 r., po drugim konflikcie o Kaszmir, odtworzono linię kontroli na mocy tzw. porozumienia z Simla, wprowadzając nieznaczne zmiany w stosunku do pierwotnego przebiegu granicy. Linia kontroli przebiega na wysokości ok. 5000 metrów. Warunki panujące w tym rejonie są tak trudne, że regularnie więcej osób umiera tam z wyziębienia niż na skutek sporadycznych potyczek. Na północ od linii kontroli, wojska indyjskie i pakistańskie okopały się na lodowcu Siaczen ( na wys. 6000 metrów ) – jest to najwyżej położone pole bitwy na świecie. Linia kontroli dzieli Kaszmir na dwie części: administrowaną przez Indie, wschodnią i południową część Kaszmiru ( ok. 9 mln. ludności ), stanowiącą część stanu Dżammu i Kaszmir, oraz położony na północy i zachodzie Kaszmir pakistański ( ok. 3 mln. ludności ), określany w Pakistanie mianem „Azad”, czyli Wolnego Kaszmiru.²

W 1947 r. terytorium Kaszmiru obejmowało powierzchnię 135,2 tys. km2 i liczyło około 4 miliony ludności (3 miliony muzułmanów). Składało się z 4 głównych okręgów: Dżammu (na północnym-zachodzie), Punczu i Mirpuru na zachodzie, doliny Kaszmiru i Gilgit, Baltistanu i Ladakh na północy i wschodzie. Stanowiło jeden z najbardziej zróżnicowanych terenów subkontynentu indyjskiego pod względem etnograficznym, językowym i wyznaniowym (muzułmanie, hinduiści, buddyści, chrześcijanie, judaiści) . Było jednym z księstw indyjskich, którym zgodnie z Indian Independence Act (Ustawa o niepodległości Indii z 18.07.1947 r.) przyznano prawo do decydowania o przynależności terytorialnej do Indii lub Pakistanu. Hinduski maharadża Kaszmiru Hari Singh wykazywał brak zdecydowania w podjęciu decyzji, ostatecznie opowiadając się za przystąpieniem do Indii w zamian za obietnicę uzyskania obszernych prerogatyw i późniejszego plebiscytu . Pakistan nie uznał przyłączenia Kaszmiru (trzy czwarte mieszkańców stanowili muzułmanie) do Indii i rozpoczął działania wojenne. Wojna pomiędzy państwami trwała rok. Dzięki interwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) wytyczono linię zawieszenia broni, która z niewielkimi zmianami obowiązuje do czasów współczesnych. Po stronie indyjskiej pozostało około 73% powierzchni terytorium Kaszmiru i Dżammu, Lakdah i połowa Pańcz. Po stronie pakistańskiej znalazły się: Gilgit, Baltisan, niewielki pas Kaszmiru, połowa Pańcz i część Dżammu .

W 1965 r. Pakistan zaatakował terytorium indyjskie w celu odzyskania całego Kaszmiru. Przy niedostatecznej pomocy ze strony kaszmirskich muzułmanów działania militarne zakończyły się niepowodzeniem. Z inicjatywy ONZ i pod presją społeczności międzynarodowej 23.09.1965 r. zawarto rozejm, a w 1966 r. przyjęto Deklarację Taszkiencką, w której zdecydowano o wycofaniu wojsk poza linię demarkacyjną i uregulowaniu sporu na drodze pokojowej .Do trzeciej wojny między państwami doszło w 1971 r. w związku z ogłoszeniem niepodległości Bangladeszu, który stanowił wschodnią część terytorium Pakistanu. W wyniku działań wojennych wojska pakistańskie zostały pokonane i zmuszone do kapitulacji. Indie na froncie zachodnim zdobyły niewielką część Kaszmiru i Runn of Kutch (terytorium na południowej części granicy z Indiami poddane rozstrzygnięciu przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości). W 1972 r. Indie i Pakistan podpisały porozumienie pokojowe w Simli (28 czerwca-3 lipca). Uzgodniono, że nowa linia przerwania działań zbrojnych będzie stanowiła granicę między państwami. Indiom przypadło około 374 tys. km2 terenu, a Pakistanowi 68 tys. km2 .W następnych latach wielokrotnie dochodziło do starć zbrojnych pomiędzy sąsiednimi armiami. W 1997 r. z okazji 50 rocznicy uzyskania niepodległości przez Indie i Pakistan premier rządu pakistańskiego zwrócił się z apelem do władz indyjskich o zorganizowanie w Kaszmirze plebiscytu . Propozycja spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem rządu w Delhi, który wykluczył jakikolwiek porozumienie podważające suwerenne prawa do spornego terytorium. W 1999 r. doszło do kolejnego wzrostu napięcia między państwami, które zaniepokoiło opinię międzynarodową, obawiającą się wybuchu czwartej wojny między Indiami a Pakistanem. W lipcu 1999 r. na skutek zabiegów dyplomatycznych udało się stronom wypracować ugodę i powstrzymać działania kaszmirskich separatystów. Do 2000 r. problem Kaszmiru w stosunkach indyjsko - pakistańskich nie został rozwiązany. Sporne terytorium stanowi punkt na mapie geopolitycznej świata powodujący wybuch licznych zamieszek i incydentów zbrojnych.

Od momentu pojawienia się konfliktu o Kaszmir obie strony prezentują niezmienne stanowiska polityczne. Pakistan twierdzi, iż sporne terytorium stanowi integralną część muzułmańskiego imperium, a w świadomości każdego Pakistańczyka istnieje przekonanie o konieczności podjęcia przez państwo walki o wolność Kaszmiru . Indie podkreślają, że Kaszmir wywodzi się z dawnych księstw hinduskich i stanowi konstytucyjną, niezbywalną część terytorium państwowego. Obie strony prezentują odmienne metody rozstrzygnięcia sporu. Pakistan zdecydowanie opowiada się za przeprowadzeniem plebiscytu na terenie Kaszmiru, w którym ludność zadecydowałaby o przynależności do któregoś z państw (liczy na głosy muzułmanów stanowiących 80% społeczności).Odwołuje się do prawa narodów do samostanowienia oraz licznych postanowień Rady Bezpieczeństwa ONZ, w których zalecono przeprowadzenie plebiscytu. Prezydent Pakistanu Pervez Musharraf zapewnia, że „władze pakistańskie będą udzielały mieszkańcom Kaszmiru moralnego, politycznego, dyplomatycznego wsparcia, nie odstępując na krok od dotychczasowego stanowiska” . Indie uważają sporny obszar za integralną część terytorium państwowego i nie zgadzają się na umiędzynarodowienie konfliktu oraz przeprowadzenie plebiscytu. Problem uważają wyłącznie za sprawę wewnętrzną i oskarżają Pakistan o udzielanie pomocy terrorystom kaszmirskim przenikającym na rejony kontrolowane przez żołnierzy indyjskich.³

Problem Kaszmiru wielokrotnie był poruszany na forum Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Do obu państw wysyłano misje mediacyjne i wydawano rezolucje w celu pokojowego rozwiązania sporu. W 1948 r. Rada powołała komisję mającą za zadanie rozstrzygnięcie sporu między państwami ( tzw. UNCIP - United Nations Commission for India and Pakistan) oraz opowiedziała się za przeprowadzeniem referendum na spornym terytorium, pozostawiając decyzję o przynależności do Indii lub Pakistanu ludności kaszmirskiej . Wobec braku zdecydowanej interwencji ONZ w konflikt, oba państwa szukały sprzymierzeńców na arenie międzynarodowej. Sojusznikiem Pakistanu zostały Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (USA) oraz Chiny, po stronie Indii opowiedział się Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), który stał się rzecznikiem Delhi na arenie międzynarodowej . Zamachy z 11.09.2001 r. w Nowym Yorku i Waszyngtonie zmusiły prezydenta George’a W. Busha do odejścia od polityki izolacjonizmu i zbudowania koalicji politycznej w wojnie z terrorystami. Ofensywa Ameryki na Afganistan, gdzie ukrywał się Osama bin Laden odpowiedzialny za zamachy, nie byłaby możliwa do przeprowadzenia bez pomocy ze strony sąsiadów tego państwa.

Wykazali swoje poparcie dla działań amerykańskich potępiając akt terroryzmu. Każde z państw wyrażając zgodę na współpracę z USA liczyło, na rozwiązanie własnych problemów wewnętrznych i zewnętrznych. Zarówno Pakistan (najbliższy sąsiad Afganistanu) jak i Indie zamierzały zaistniałą sytuację wykorzystać do rozwiązania sporu o Kaszmir.
Pakistan okazał się kluczowym partnerem dla USA w akcji przeciw terrorystom bin Ladena i talibom. Bez jego pomocy operacje wojskowe w Afganistanie nie miałyby szans powodzenia, ze względu na rozeznanie władz w Islamabadzie w afgańskich warunkach politycznych. Pakistańczycy brali czynny udział w szkoleniu i uzbrajaniu grup terrorystycznych w Afganistanie. Prezydent Pakistanu Pervez Musharraf potępił zamachy terrorystyczne wymierzone w naród amerykański oraz wykazał gotowość do nawiązania szerokiej współpracy w walce z terroryzmem.

W ramach kooperacji z USA podjął się rozmów z talibami. Zgodził się udostępnić Amerykanom przestrzeń powietrzną do nalotów na Afganistan, zadeklarował pomoc logistyczną podczas operacji wojskowej oraz dostarczenie informacji na temat przebywających na terenie Afganistanu ugrupowań terrorystycznych. W zamian przedłożył prezydentowi Bushowi warunki, od których uzależnił współdziałanie:
- swoboda dostępu do amerykańskiego rynku dla tekstyliów wyprodukowanych w Pakistanie, 
- pomoc w restrukturyzacji długu i przyznanie nowych kredytów,
- zniesienie sankcji nałożonych po testach atomowych z 1998 r. (zakaz sprzedaży najnowocześniejszego sprzętu wojskowego i komputerowego),
- wykluczenie z ofensywy afgańskiej Izraela i Indii,
- zaangażowanie rządu amerykańskiego w rozstrzygnięcie sporu o Kaszmir środkami politycznymi. Władze w Islamabadzie jednoznacznie opowiedziały się za interwencją USA, ale większość obywateli wykazywała postawy przeciwne. Szczególnie zdecydowanie zareagowała społeczność pasztuńska, z której wywodzą się talibowie. Zarzucili Musharrafowi, zdradę „bratniego” Afganistanu i zaprzedanie się Ameryce. Dowodem na prezentowane stanowisko ludności pakistańskiej były manifestacje poparcia dla autora zamachów terrorystycznych – Osamy bin Ladena i jego sojuszników – talibów. Uczestnikami demonstracji byli uczniowie szkół koranicznych (medresy), z których wywodzą się członkowie grup terrorystycznych (powszechnie znana szkoła w Pakistanie to Akura Khattak, w której naukę pobierał przywódca talibów mułła Omar). Wyrazili gotowość wojny przeciw Amerykanom – na poparcie słów dokonali zniszczenia kukły prezydenta Busha oraz symboli Ameryki.

Decyzję o współpracy z USA Musharraf starał się wyjaśnić 19.09.2001 r. w telewizyjnym wystąpieniu. Stwierdził, iż pozycja Pakistanu po zamachach z 11.09.2001 r. stała się skomplikowana politycznie i wszystkie niepoprawne decyzje podjęte przez rząd w Islamabadzie mogą okazać się zgubne oraz katastrofalne dla późniejszego funkcjonowania państwa, jego bezpieczeństwa i rozstrzygnięcia sporu o Kaszmir. Paradoksalnie wydarzenie z 11.09.2001 r. pomogły Pakistanowi wyjść z izolacji międzynarodowej, w którą popadł w 1999 r. po puczu wojskowym w wyniku którego Pervez Musharraf przejął władzę. Opowiedział się po stronie państw walczących z międzynarodowym terroryzmem. Nadto kraj wzmocnił pozycję w sporze o Kaszmir, w którym Indie wysuwają wobec Pakistanu oskarżenia o udzielanie pomocy lokalnym ugrupowaniom terrorystycznym np. Harkat – ul – Mujahideen, Lashlkar – e – Toybea, Jaish – e – Mohammad, Front Wyzwolenia Dżammu i Kaszmiru i All Party Hurriyat Conference. Powyższe grupy zajmują czołowe miejsca na liście organizacji terrorystycznych sporządzonej przez władze waszyngtońskie. Opowiadając się po stronie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej Pakistan starał się wskazać opinii międzynarodowej na bezpodstawność oskarżeń wysuwanych przez władze Delhi.⁴

Parlament Europejski w Rezolucji z dnia 24 maja 2007 roku w sprawie Kaszmiru obecnej sytuacji i perspektywach na przyszłość podkreśla, że Indie, Pakistan i Chiny (którym Pakistan oddał obszar Trans-Karakorum w 1963 r.) są dla UE ważnymi partnerami, z których pierwszy posiada status partnera strategicznego; jest przekonany, że rozwiązanie trwającego wzdłuż linii kontroli konfliktu może nastąpić poprzez stałe zaangażowanie rządów Indii i Pakistanu, włączające ludność wszystkich części byłego księstwa; sądzi niemniej jednak, że UE może mieć coś do zaoferowania z uwagi na zebrane w przeszłości zakończone sukcesem doświadczenia w zakresie rozwiązywania konfliktów powstałych w kontekście wielości grup etnicznych, narodowości i wyznań; proponuje więc, aby niniejsza rezolucja i wszelkie spotkania, jakie mogą zostać zorganizowane w wyniku jej uchwalenia, pozwoliły na wymianę doświadczeń, z których UE również będzie mogła czerpać; ponownie podkreśla znaczenie dalszej pomocy UE zarówno dla Indii, jak i Pakistanu, gdyż realizują one podjęty w roku 2004 proces pokojowy; zwraca uwagę na fakt, że Indie to największy na świecie świecki kraj demokratyczny, posiadający struktury demokratyczne na wszystkich szczeblach, podczas gdy Pakistanowi wciąż nie udaje się w pełni zaszczepić demokracji w regionie Azad Kaszmiru i musi on poczynić kroki w kierunku demokracji w regionie Gilgit-Baltistan; stwierdza, że oba kraje są potęgami atomowymi nieobjętymi traktatem o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej; podkreśla, że doktryna atomowa Indii opiera się na zasadzie niestosowania broni atomowej jako pierwszy, podczas gdy Pakistan musi podjąć takie zobowiązanie; stwierdza, że prezydent Musharraf nie był w stanie zrealizować podjętego w roku 1999 zobowiązania, że „wojsko nie ma zamiaru pozostać przy sterze dłużej, niż to absolutnie konieczne dla przygotowania drogi do rozkwitu w Pakistanie prawdziwej demokracji”; podkreśla istnienie wspólnego dziedzictwa Indii i Pakistanu, którego przykładem jest pradawna kultura Dżammu i Kaszmiru; uznaje i docenia różnorodność, wielość kultur i wyznań oraz świeckość tradycji ludów zamieszkujących Dżammu i Kaszmir, które zachowały się w indyjskiej części Dżammu i Kaszmiru; jest przekonany, że poszanowanie tożsamości regionalnych przez UE oraz wysiłki podejmowane w celu zapewnienia podejmowania decyzji na najbardziej odpowiednim szczeblu administracyjnym (tj. jak najbliżej osób, których decyzje dotyczą) odpowiadają aspiracjom ludności Kaszmiru dotyczącym struktur podejmowania decyzji opartych na delegacji uprawnień i uznania ich specyficznej tożsamości kulturowej; odnotowuje duże znaczenie — dla stabilności i wzrostu w regionie — wody, bezpieczeństwa oraz zrównoważonych i bezpiecznych dostaw energii, a zatem opracowywania projektów dotyczących nawadniania i elektrowni wodnych; uważa za niezbędne, aby rządy Pakistanu i Indii kontynuowały konstruktywny dialog i konsultowały się z przedstawicielami Kaszmirczyków w sprawie kwestii związanych z nadbrzeżami rzek oraz wzywa je do przyjęcia całościowego podejścia do zasobów wodnych, uznając kluczowe powiązania

między wodą, lądem, lokalnymi użytkownikami, środowiskiem i infrastrukturą;⁵

• Konflikt o Kaszmir trwa już ponad 60 lat i nadal nie ma mocnych przesłanek dzięki którym mógłby się zakończyć.

• Paradoksalnie wybuchowi kolejnej wojny może zapobiegać fakt posiadania przez obie strony broni nuklearnej – jej użycie doprowadziłoby do dużych zniszczeń w obu państwach

• Mimo mediacji środowiska międzynarodowego, wciąż nie widać oczekiwanych efektów, ponieważ oba kraje uważają, że konflikt muszą rozwiązać same.⁶

Parlament Europejski jak i pozostałe organy Unii Europejskiej dążą do utrzymania stosunków pokojowych na terytorium Indii i Pakistanu chcąc poprawić rozwój gospodarczy tego terytorium przez inwestycje krajów członkowskich na obszarze Kaszmiru. Terytorium sporne ma kluczowy charakter dla stosunków gospodarczych z państwami członkowskimi Unii Europejskiej ponieważ inwestycje płynące z państw członkowskich są szansą na modernizację dziedzin gospodarki które kuleją w tym regionie.

---

1. http://www.polska-azja.pl/2011/10/12/stanowisko-indii-w-sprawie-kaszmiru/ [27.12.2013]↩

2. http://www.bbc.co.uk/polish/040107_q_a_kashmir.shtml [27.12.2013]↩

3. http://www.mpp.org.pl/18/18_6.html, [02.01.2014]↩

4. http://www.mpp.org.pl/18/18_6.html [02.01.2014]↩

5. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:102E:0468:0481:PL:PDF, [03.01.2014]↩

6. Zaczerpnięte z prezentacji przedstawianej na zajęciach opracowanie własne.↩