Prawo mediów
Ćwiczenia 1 (18.02.13r.)
Nie odbyły się.

Ćwiczenia 2 (4.03.13r.)
Egzamin ustny z wykładu, zerówka.
Kolokwium z prawa prasowego, autorskiego; pisemne.
Książka: „Prawo mediów” Joanna Sieńczyło-Chlabicz
Obecność obowiązkowa
Konsultacje w środy 19-19:45 w sali 204 lub w poniedziałki o 17:30.
Przygotowanie się do zajęć z 2 poprzednich tematów, aktywność.

Podręczniki:
- Michał Zaremba „Prawo prasowe w ujęciu praktycznym”,
- Marta Woźniak-Niechcielska „Prawo autorskie. Zarys wykładu”,
- komentarze do ustaw (mają walor praktyczny),
- Jacek Sobczak „Prawo prasowe. Komentarz do ustawy”, „Komentarz do ustawy o radiofonii i telewizji”, „Komentarz do ustawy o prawie autorskim i pokrewnym”. Red. Ewa Ferenc-Szydełko, Jerzy Barta, Ryszard Markiewicz.

Podstawowe zasady:
1. Zasada wolności wypowiedzi.
Zasada ogólna o prawie prasowym – w systemie prawa polskiego wypływa zasada wolności słowa, wolności środków społecznego przekazu. Została umieszczona w 1776r. w „Deklaracji praw człowieka i obywatela” (wolność prasy jest jednym z bastionów praw wolności). W 1791r. wprowadzono pierwszą poprawkę do konstytucji USA o prasie. We Francji w 1889r. – „Deklaracja praw człowieka i obywatela” (wolność słowa to jedno z podstawowych praw człowieka). W Polsce, w Konstytucji marcowej była wzmianka o wolności prasy i wypowiedzi. Przed II wojną światową regulacje dotyczące wolności prasy i praw człowieka były zamieszczone w aktach prawa wewnętrznego (brakowało ogólnonarodowego). Po II wojnie światowej stworzono ONZ oraz deklaracje chroniące prawa człowieka (istniała potrzeba ich wprowadzania). W systemie europejskim wypracowano szczególny system opierający się na ETS.
Zasada wolności wypowiedzi opiera się na art.10, gdy ktoś łamie tę zasad to można go zaskarżyć do Trybunału w Strasburgu (np. Polskie prawo zaskarży dziennikarza o łamanie zasad wolności). Jak wynika z Konstytucji, umowy międzynarodowe mogą być stosowane w sposób bezpośredni. Polska Konstytucja odnosi się do tego w artykule 14 i 54.
Art. 54 – gwarantuje się wolność wyrażania poglądów, zakaz cenzury prewencyjnej (kontrola przed datą publikacji), zakaz koncesjonowania prasy (obecne przepisy nie mogą uzależnić tytułów prasowych od uzyskania koncesji, wyjątek to radio i telewizja). Wolność pozyskiwania informacji (zawsze można pytać), wolność rozpowszechniania informacji (plotki są legalne). Artykuł ten definiuje wolność słowa, to, w czym się ono wyraża.

W Konstytucji znajduje się wzmianka o funkcjonowaniu KRRiT (art. 213-215). Celem jest stanie na straży wolności słowa w mediach elektronicznych.

Art. 20 – sądowa rejestracja tytułów prasowych. Gdy wydaje się dziennik, czasopismo należy zarejestrować tytuł do sądu okręgowego, jeśli się tego nie zrobi, będzie to przestępstwem – 1984r. Obowiązek rejestracji dotyczy również witryn internetowych z zakresem informacyjnym. Ten system ma charakter zgłoszeniowy. Służy uporządkowaniu prowadzenia działalności prasowej, żeby nie było dwóch takich samych czasopism. Trybunał Konstytucyjny mówi, że trzeba złożyć odpowiedni wniosek, jego brak grozi odpowiedzialnością karną.
Art. 14 – RP zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu (I rozdział Konstytucji- jedna z zasad naczelnych). Żadna zasada i wolność nie ma charakteru absolutnego, również podlega pewnym ograniczeniom. Ochrona dóbr osobistych, prawo do ochrony czci ludzkiej.

Koncepcje dóbr osobistych:
a) koncepcja subiektywna prof. S. Grzybowskiego: z naruszeniem dobra osobistego mamy do czynienia, gdy naruszamy spokój psychiczny, świata uczuć, krzywdzimy na tle psychicznym, gdy wypowiedź , publikacja wywołuje krzywdę psychiczną, dyskomfort psychiczny.
b) koncepcja obiektywna prof. A. Szpunara: z naruszeniem mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do działania sprzecznego z zasadami społecznymi, moralnymi, wartościami wiążącymi się z osobowością człowieka. Wartości te są warunkiem jego samorealizacji. Wartości istniejące ze względu na zapatrywania społeczne, moralne, religijne. Co jest norma? Odwołanie się do przeciętnego, normalnego obywatela, czy dana sytuacja naruszyłaby jego spokój. Orzecznictwo sądowe deklaruje bardziej koncepcję obiektywną.

Rozpoznanie co należy do ochrony prawnej, co jest istotą dobra osobistego? Szczególne wartości związane z człowiekiem o charakterze niemajątkowym.

Ćwiczenia 3 (18.03.13r.)

Z jakich aktów prawnych wynika wolność środków masowego przekazu:
- Konstytucja,
- art. 13, 54,
- umowy międzynarodowe (Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela – weszła w życie na świecie 3.09.1953r., w Polsce 19.01.1993r. Zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy).

Zasada wolności wypowiedzi:
- wolność wyrażania poglądów,
- zakaz cenzury,
- zakaz koncesjonowania,
- wolność rozpowszechniania.

Art. 14 Konstytucji mówi o:
- jest zasadą naczelną, ustrojową,
- wolności wypowiedzi i środków masowego przekazu.

Ochrona dóbr osobistych:
- ma charakter niemajątkowy (nie ma uszczerbku majątkowego po uszkodzeniu),
- ściśle związana z człowiekiem,
- niezbywalna (wygasa dopiero z chwilą śmierci).

Granicą wolności wypowiedzi jest ochrona dóbr osobistych.

Dobro osobiste.
Kiedy dochodzi do jego naruszenia:
- gdy naruszamy spokój psychiczny człowieka,
- gdy człowiek odczuwa dyskomfort psychiczny (koncepcja subiektywna),
- gdy zostają naruszone zasady moralne, kulturowe, warunek samorealizacji (koncepcja obiektywna).

Kiedy zasady moralne i etyczne są naruszone:
- gdy przeciętny obywatel postrzegałby, że odczuwa dyskomfort psychiczny. Bierze się też tu pod uwagę okoliczności.

Co zaliczamy do dóbr osobistych:
- honor, zdrowie, wizerunek, tajemnicę korespondencji, swobodę sumienia, pseudonim, kult pamięci osoby zmarłej.

Najczęściej naruszane przez media dobra osobiste:
1. Prawo do czci ludzkiej,
2. Prawo do prywatności,
3. Wizerunek.

Naruszenie czci ludzkiej:
- w aspekcie wewnętrznym (zniewaga): naruszenie godności człowieka ze względu na to, że jesteśmy osobą ludzką, np. epitety, określenia (głupek, idiota),
- w aspekcie zewnętrznym (zniesławienie): przysporzenie komuś złej sławy, przypisanie cech, właściwości, które daną osobę mogą poniżyć w opinii publicznej.

Podział ten ma ważne znaczenie w Kodeksie Karnym:
- przestępstwo zniewagi: art. 216,
- zniesławienie: art. 212.

O odpowiedzialności cywilnej możemy mówić tylko wtedy, gdy możemy zidentyfikować bohatera wypowiedzi.
Dziennik: ujawnienie informacji i ukrycie danych osoby, o której jest mowa (np. jeden z ministrów).Działanie będzie skuteczne jeśli najbliższe osoby nie będą w stanie zorientować się, o kogo chodzi. Uniknie się wtedy odpowiedzialności.

Przedmiotami odpowiedzialności są:
- kategoryczne stwierdzenia, zdania twierdzące (Jan K., polityk, ma problemy z alkoholem) lub pytania (Czy Jan K. ma problemy alkoholowe?). Jest to jasne stawianie stwierdzeń.
- zniesławienie: jest wtedy, gdy mówimy o konkretnych faktach. Nie będzie ono miało miejsca, gdy powiemy: Zachowuje się jak złodziej. Jest to wtedy zniewaga, bo wyrażamy naszą opinię.

Poniesienie odpowiedzialności:
- gdy informuje się o pogłoskach, plotkach,
- gdy przytacza się czyjeś wypowiedzi i nie dystansuje się wobec nich.

Orzeczenie Sądu Najwyższego: jeśli dziennik nie odciął się od wypowiedzi swojego rozmówcy, to staje się współwinny tym ocenom. Odetnie się pisząc, że się z jakimiś opiniami nie zgadza, że ich nie potwierdza.

W wielu sprawach, bez względu na merytoryczną treść wypowiedzi, dziennik może ponieść odpowiedzialność za sam styl, formę wypowiedzi (opisanie jako „mały cwaniak i oszust”, „lump i pijaczek”.

Regulacje prawa karnego:
- art. 23, 24 kodeksu cywilnego: domaganie się odpowiedzialności.

Odpowiedzialność cywilna i karna mają charakter 2-torowy, np. Kierowca z nadmierną prędkością potrącił pieszego.

Karne: winny, grzywna lub ograniczenie/pozbawienie wolności), wymierzenie kary, dolegliwości kryminalnej, przewidzenie środków typu zadośćuczynienia (są one dodatkowe, nie zawsze występują).

Cywilne: rehabilitacja, utrata zarobków, wyrównanie wzajemnych relacji majątkowych (koszty poniesione w związku z leczeniem w przyszłości, finansowa rekompensata bólu).

Kodeks Karny w art. 212:
- reguluje, typizuje zniesławienie (Kto pomawia inną osobę…),
- określa pomawianą osobę o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej albo narazić na utratę zaufania wymaganego na potrzeby, np. stanowiska.

Na gruncie Kodeksu Cywilnego odpowiedzialność powstaje, gdy naruszymy dobro osoby fizycznej.

Można pomawiać:
- osobę fizyczną,
- grupę osób,
- instytucje (urzędy miasta, gminy, sejm),
- osoby prawne lub jednostki organizacyjne.

To przestępstwo można popełnić tylko z działania , nie ma więc przestępstwa, jeśli kogoś ignorujemy, nie zabieramy głosu. Może być dokonane w formie zwerbalizowanej lub graficznej (karykatura).

To przestępstwo jest ścigane z oskarżenia prywatnego (żeby sąd zajął się tą sprawą trzeba złożyć prywatny akt oskarżenia. Pokrzywdzony powinien sam zebrać dowody, świadków i doprowadzić do skazania). Nie będzie tu występować policja ani prokurator, chyba, że zasługuje na to interes publiczny.

Duże znaczenie praktyczne ma art. 231 Kodeksu Karnego:
- Paragraf 1 – nie ma przestępstwa, jeżeli zarzut jest uczyniony niepublicznie, kiedy jest prawdziwy,
- Paragraf 2 – nie będzie przestępstwa, gdy zarzut będzie publiczny, prawdziwy, dotyczący osoby pełniącej funkcję publiczną,
- nie ma przestępstwa, gdy zarzut publiczny jest prawdziwy i służy ochronie społecznie uzasadnionego interesu,
- ostatnie zdanie art. 213 – jeśli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.

Przestępstwo zniewagi:
- odpowiedzialność za to przestępstwo powstanie, gdy doszło do niego w obecności osoby znieważonej,
- jeżeli znieważamy osobę pod jej nieobecność – nie ma przestępstwa i może to do niej dotrzeć, np. w prasie. Wtedy jest to już przestępstwo.

Zniewaga – słowa, zachowanie, gesty, które z punktu widzenia norm panujących w społeczeństwie uwłaczają godności każdego jako osoby ludzkiej.

Prawo do prywatności.
Nie jest wyraźnie wymienione w art. 23 Kodeksu Cywilnego (Kodeks został wydany w 1964r. i nie wiedziano wtedy, że takie prawo istnieje). Wynalazło go dwóch prawników.

W Polsce pierwsze orzeczenie pochodzi z lat 60. Jedna z pierwszych spraw: jedna z pań zaszła w ciążę, informowała o tym ludzi, mówiąc też kto będzie ojcem. Rzekomy ojciec był żonaty i mu się to nie podobało. Wytoczył on przeciw niej powództwo, aby sąd zakazał jej mówienia o tym.

Sąd Najwyższy oddalił wyrok twierdząc, że nie ma nic złego w tym, że kobieta informuje kto będzie ojcem jej dziecka. Zostało to skrytykowane, bo naruszono prawo do intymności, prywatności.

Prawo do prywatności jest zapisane w art. 47 Konstytucji – każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego i decydowania o swoim życiu osobistym.

2 kategorie sfer człowieka:
- zachowania publiczne,
- zachowania w domu.

Kategorie te zostały rozbudowane na 3 sfery:
- to, co publicznie dostępne (ludzkie zachowania),
- to, co prywatne,
- to, co intymne.

Sfera publiczna – place, wiece, demonstracje.
Sfera prywatna – informacje, ludzkie zachowania, których przeciętna osoba nie chciałaby ujawniać dla nieograniczonej ilości osób (życie rodzinne, towarzyskie, przekonania polityczne, religijne, sytuacja majątkowa).

Osoba publiczna – możemy ujawniać informacje objęte sferę prywatności. Mamy prawo interesować się takimi sprawami.

Osoby powszechnie znane:
- bezwzględnie powszechnie znane,
- względnie powszechnie znane (mogą budzić powszechne zainteresowanie, ale lokalne; lub bohaterowie wydarzeń mniej lub bardziej znanych, o których mówią media).

Osoby pokazujące się w towarzystwie osoby bezwzględnie powszechnie znanej – pozbawia się ich wtedy sfery prawa do prywatności.

Sfera intymności – zalicza się do niej informacje, wydarzenia dotyczące ludzkiego życia, które nie są ujawniane nawet osobom najbliższym, których ujawnienie będzie wywoływało uczucie wstydu, zażenowania i udręki (relacje w rodzinie, uczucia, praktyki religijne, stan zdrowia –HIV, choroby psychiczne, intymne; zachowania seksualne, kto w kim jest zakochany, kto kogo nienawidzi).

Generalnie te informacje nie mogą być ujawniane. Można to opublikować za zgodą osoby zainteresowanej. Dziennikarz ujawni informację, aby ochronić dobra prawne wyższej wartości.

GRUPA II I- 13.05 II-10.06 !!!

Zagadnienia na kolokwium:
- Książka: „Prawo mediów” Joanna Sieńczyło-Chlabicz (od str. 37 do końca),
- Ustawa o prawie prasowym,
- Ustawa o ochronie danych osobowych,
- Ustawa o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych,
- Ustawa o dostępie do informacji publicznej.