MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI POLITYCZNE - EGZAMIN
1. Koniec zimnej wojny
Pod koniec lat 80. i na początku 90. XX wieku miało miejsce wiele procesów i zdarzeń, które mogły świadczyć o zakończeniu zimnej wojny. Najczęściej wymienianym powodem załamania się systemu dwubiegunowego jest upadek Związku Radzieckiego 31 grudnia 1991. Natomiast, istnieje jeszcze kilka istotnych wydarzeń, na które należy zwrócić uwagę. Wśród nich często wymienia się następujące:
-Jesień Ludów. Rewolucje roku 1989, które obaliły ustroje komunistyczne i spowodowały upadek tego ustroju w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, począwszy od nasilenia ruchów opozycyjnych w Polsce do rozpadu Czechosłowacji.
-Zjednoczenie Niemiec. Ponieważ podział Niemiec na RFN i NRD był wynikiem konfliktu zimnowojennego między Wschodem a Zachodem, logicznym wydaje się wniosek, że upadek żelaznej kurtyny i zjednoczenie obu części państw niemieckich w październiku 1990 roku również miały oznaczać zakończenie zimnej wojny.
-Przyjęcie Paryskiej Karty Nowej Europy. 21 listopada 1990 w Paryżu została podpisana tzw. Karta Nowej Europy, proklamująca koniec trwającej niemal pół wieku konfrontacji dwóch bloków polityczno-wojskowych oraz początek „nowej ery demokracji, pokoju i jedności”
-Rozwiązanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (28 czerwca 1991) i Układu Warszawskiego (1 lipca 1991). W 1991 roku zostały rozwiązane dwa najważniejsze sojusze Związku Radzieckiego – sojusz polityczno-wojskowy (Układ Warszawski) oraz sojusz gospodarczy (RWPG), co oznaczało ostateczny upadek systemu komunistycznego.
-Wycofanie wojsk rosyjskich z państw byłego Układu Warszawskiego. Terytorium Polski wojska radzieckie zaczęły opuszczać 8 kwietnia 1991 roku. 17 września 1993 roku została wycofana ostatnia grupa rosyjskich żołnierzy.
Koniec zimnej wojny radykalnie odmienił bezpieczeństwo międzynarodowe. Zniknęło zagrożenie globalnym konfliktem pomiędzy dwoma ówczesnymi super mocarstwami, pomiędzy dwoma dominującymi na scenie międzynarodowej blokami państw. Zniknęło widmo nuklearnej zagłady, które było silnie obecne w myśleniu o bezpieczeństwie jeszcze na początku lat 80. poprzedniego stulecia.
2. Międzynarodowe aspekty przemian w krajach Europy Środkowo- Wschodniej po 1989
Jesień Ludów (lub Jesień Narodów) – termin określający wydarzenia, które przypadły pod koniec 1989 roku w Europie Środkowo-Wschodniej, związane z obaleniem ustroju komunistycznego w krajach tej części świata. Rewolucyjny charakter wydarzeń z 1989 roku nasunął skojarzenie z Wiosną Ludów z 1848 roku. Jesień Narodów zamknęła kilkuletni proces rozpadu porządku jałtańskiego w Europie Środkowo-Wschodniej, zaś ogół przemian do 1991 roku spowodował przede wszystkim odsunięcie partii komunistycznych od władzy w krajach znajdujących się w strefie wpływów ZSRR.
Okrągły Stół
Rozmowy “Okrągłego Stołu” w Polsce i sukces opozycji w wyborach z 1989 stały się sygnałem do podobnych przemian w pozostałych krajach i demontażu całego systemu.
Węgry dokonały zmian w konstytucji, przeprowadziły referendum i w listopadzie 1989 uzgodniły termin wolnych wyborów. Także w listopadzie runął berliński mur, symbolizujący podział Europy i Niemiec, a NRD rozpoczęła proces reformowania systemu. Czechosłowacja rozpoczęła “aksamitną rewolucję”, w Bułgarii odsunięto od władzy T. Żiwkowa. Proces zmian zakończył się powstaniem grudniowym w Rumunii przeciwko N. Ceausescu.
Jesień Narodów spowodowała likwidację Układu Warszawskiego i RWPG, zakończenie konfliktu Wschód–Zachód.
3. Zjednoczenie Niemiec
Niemcy od zakończenia II Wojny Światowej były przez 45 lat faktycznie podzielone: najpierw na strefy okupacyjne, następnie na dwa państwa: Republikę Federalną Niemiec należąca do bloku zachodniego i komunistyczną Niemiecką Republikę Demokratyczną, należącą do bloku wschodniego i zależną od Związku Radzieckiego.
W 1989 roku gospodarka wschodnioniemiecka była w katastrofalnym stanie i potrzebowała głębokich reform. Niemcy świadomi różnicy w poziomie życia pomiędzy NRD i RFN starali się uciec na zachód.
Nowy rząd komunistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej 9 listopada 1989 roku postanowił usunąć prawne ograniczenia w podróży między NRD i RFN. Masowe zgłaszanie się wschodnich Niemców na granice sprawiło, że wszelka kontrola graniczna była niemożliwa i po prostu zrezygnowano z niej. Na terenie Berlina spontaniczny napór tłumu przyczynił się do powstania wyrw w murze berlińskim, którędy to przechodzili ludzie. Wbrew potocznym opiniom niemożliwie było jednorazowe zburzenie całego muru berlińskiego, ponieważ linia muru była zaminowana i chroniona wieloma niebezpiecznymi urządzeniami wojskowymi. Niemniej, burzenie muru berlińskiego od nocy 9 listopada 1989 roku stanowi symboliczny moment przełomowy upadku komunizmu w Europie.
Mając na uwadze te wydarzenia, pod koniec 1989 roku zachodnioniemiecki kanclerz Helmut Kohl ogłosił dziesięciopunktowy plan zjednoczenia Niemiec. Proces zjednoczenia Niemiec wymagał zgody także pozostałych dawnych aliantów - Wielkiej Brytanii i Francji. Brytyjska premier Margaret Thatcher i francuski prezydent Francois Mitterrand początkowo sprzeciwiali się zjednoczeniu państw niemieckich, obawiając się między innymi wzrostu znaczenia Niemiec w Europie i konsekwencji wejścia dawnej NRD do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (poprzedniczki Unii Europejskiej). Helmut Kohl do idei zjednoczenia musiał przekonywać także cześć społeczeństwa zachodnioniemieckiego i innych sąsiadów, w tym Polskę. Ostatecznie o zjednoczeniu przesądziła masowa migracja Niemców z terenów NRD do Berlina Zachodniego i RFN oraz katastrofalny stan gospodarki i nastroje polityczne w NRD.
Decyzję w sprawie zjednoczenia Niemiec podjęto na cyklu konferencji 2+4 (NRD, RFN + Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Wielka Brytania, Francja) w Moskwie i Paryżu. Odbyły się też wspólne posiedzenia rządów obydwu państw niemieckich, sam traktat zjednoczeniowy został ratyfikowany przez parlamenty NRD i RFN 20 września 1990 roku. Traktat przewidywał unię gospodarczą, walutową, socjalną i państwową. Na jego mocy doszło do rozwiązania Niemieckiej Republiki Demokratycznej, ponownego powołania landów (państw składowych federalnych Niemiec), które tworzyły dawną NRD (Meklemburgia - Pomorze Przednie, Berlin, Brandenburgia, Saksonia, Saksonia - Anhalt, Turyngia) i wchłonięcia tych landów przez RFN. Zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku.
4. Integracja europejska 1989- 2013
5. Dominacja Zachodu, świat jednobiegunowy
Na początku lat 90. XX wieku powstanie ładu jednobiegunowego z wyraźną hegemoniczną pozycją Stanów Zjednoczonych uznawano za mało prawdopodobne. Niemniej stało się to faktem.
Zbigniew Brzeziński, określając pozycję Stanow Zjednoczonych, stwierdził, że są pierwszym, a zarazem jedynym mocarstwem światowym, gdyż globalna władza Ameryki ma 4 wymiary:
1) globalny zasięg siły militarnej;
2) globalne oddziaływanie gospodarcze;
3) globalną atrakcyjność kulturową
i ideologiczną;
4) wymiar kumulujący trzy poprzednie: globalną siłę politycznego nacisku.
Bez większych wątpliwości można zgodzić się z powyższymi uwarunkowaniami, ktore stanowiły o wyjątkowości Stanow Zjednoczonych po zakończeniu zimnej wojny.
6. Fundamentalizm islamski, terror, Al- Kaida, 11.09.2001- przyczyny
Fundamentalizm islamski, rodzaj fundamentalizmu religijnego, występuje w wielu krajach muzułmańskich. Cechuje go uznawanie prymatu czynnika religijnego nad życiem świeckim, dążenie do utworzenia państwa islamskiego, oparcia prawa na Koranie, eliminacji wpływów nieislamskich, zwalczanie prób modernizacji islamu przez współwyznawców.
Jednak ideą nadrzędną fundamentalistów jest opanowanie wszystkich krajów muzułmańskich, a dodatkowym problemem jest podział na szyitów i sunnitów. Na tym tle dochodzi do konfliktów wewnętrznych i międzypaństwowych, jak krwawe zamieszki i akty terroru w Algierii czy wojna Iran–Irak, zaostrzająca bliskowschodni konflikt.
Fundamentalizm islamski odgrywa też istotną rolę w eskalacji napięcia na Bałkanach czy w byłych republikach ZSRR, w tym w konflikcie czeczeńskim.
Zagraża to ludziom o umiarkowanych poglądach i cudzoziemcom w państwach, gdzie działają fundamentaliści, np. Algieria, Egipt, wzmacnia terroryzm międzynarodowy, determinuje politykę międzynarodową, może destabilizować regiony i modyfikować dotychczasowe formy współpracy.
Terror, stosowanie przemocy, gwałtu, ucisku, okrucieństwa w celu zastraszenia, zniszczenia przeciwnika; okrutne, krwawe rządy.
Al-Kaida, Al-Qa’ida (arab. zasada), organizacja terrorystyczna o międzynarodowym zasięgu (terroryzm międzynarodowy) założona w 1988 przez Osamę ben Ladena. Jednym z jej przywódców był M. Atef, szef operacji militarnych. Najprawdopodobniej działa jako sieć ugrupowań terrorystycznych na całym świecie.
Początkowo wspierała ekstremistyczne ugrupowania islamskie walczące z armią radziecką podczas wojny afgańskiej, w 1991 przekształciła się w organizację terrorystyczną, na początku XXI w. już kilkadziesiąt krajów znalazło się w jej zasięgu. 1989–1991 kwatera główna Al-Kaidy znajdowała się w Pakistanie, potem w Sudanie, od 1996 w Afganistanie.
Według deklaracji wojny ogłoszonej przez Osamę ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejących ugrupowań islamskich i ich tworzenie w miejscach gdzie nie występują; zniszczenie Stanów Zjednoczonych, których obecność i polityka zagraniczna postrzegana jest jako główna przeszkoda w reformowaniu muzułmańskich społeczeństw; popieranie muzułmańskich wojowników w Afganistanie, Algierii, Bośnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadżykistanie i Jemenie. Za cel uznano również usunięcie wojsk amerykańskich z terytorium Arabii Saudyjskiej, na którym znajdują święte miejsca islamu.
Atak na Word Trace Center miał miejsce 11 września 2001 roku o 8.46. Dwie wieże znajdowały się w Nowym Jorku w Staanch Zjednoczonych. Zamachu dokonało 19 porywaczy, którzy byli członkami arabskiej organizacji terrorystycznej Al- Kaida. Porwali oni 4 samoloty i obezwładnili pilotów i skierowali dwa z nich na WTC. Za głowną przyczyne ataku uważa się chęc zemsty przywódcy Al-Kaidy Osama bin Ladena na narodzie amerykańskich za ich ich interwencje w Iraku i Afganistanie. Osama bin Laden uważał, że prezydent i Amerykanie nie powinni wysyłać swoich wojsk na te tereny. Amerykanie zaś uważali, że m.im Irak wspiera terroryzm i posiada broń masowej zagłady. W zamachu na WTC zgineło około 3 tys. ludzi Skutki tego ataku całkowicie odmieniły Amerykę i jej mieszkanców. Przede wszystkim Osama bin Laden stał się osobą poszukiwaną na całym świecie ( został zabity dopiero w 2011 roku). Prezydent USA George Bush zdecydował o przeprowadzeniu inwazji na Zatokę Perską i pozbawieniu władzy m.in. Saddama Husajna.
7. Konflikt z Bliskim Wschodem( ze szczególnym uwzględnieniem polityczno- międzynarodowych aspektów obu wojen w Zatoce Perskiej- Irak)
Konflikt izraelsko-arabski, obejmuje okres ponad pół wieku politycznych napięć i jawnych niechęci pomiędzy Arabami a Żydami na Bliskim Wschodzie. Swoimi przyczynami wybiega on na dużo wcześniej przed powstaniem państwa Izrael (14 maja 1948) do czasu utworzenia ruchu syjonistycznego, którego celem działania było stworzenie państwa żydowskiego w tak zwanej Ziemi Izraela.
Konflikt izraelsko-arabski ma charakter etniczny, religijny i terytorialny. Niektórzy uważają ten konflikt za część wielkiego starcia cywilizacji pomiędzy Zachodem a Arabami i światem islamu. Inni uważają, że religijny wymiar jest zupełnie nowym aspektem tego konfliktu.
Tak czy inaczej, ten konflikt jest źródłem niechęci inicjującej liczne ataki na przeciwników we wszystkich państwach na całym świecie i tym samym, poprzez powszechność zjawiska terroru, przybiera on charakter konfliktu globalnego.
I wojna w Zatoce Perskiej – konflikt zbrojny zapoczątkowany 2 sierpnia 1990 roku zbrojnym najazdem Iraku na Kuwejt, zakończony wyzwoleniem Kuwejtu przez międzynarodową koalicję wiosną 1991 roku, w ramach wojskowej operacji Desert Storm („Pustynna Burza”).
Jednym z głównych powodów agresji Iraku na Kuwejt była również kwestia dostępu do kuwejckich złóż ropy naftowej, które są po Arabii Saudyjskiej największymi złożami tego surowca na świecie. Husajn wykorzystał fakt, że na arenie międzynarodowej nastąpiły znaczące zmiany (upadek ZSRR, zjednoczenie Niemiec.
II wojna w Zatoce Perskiej – konflikt zbrojny, który rozpoczął się 20 marca 2003 między koalicją sił międzynarodowych (głównie USA i Wielkiej Brytanii) a armią Iraku.
Przyczyny podane przez rząd USA
-znalezienie i eliminacja broni masowego rażenia oraz baz terrorystów.
-zdobycie cennych informacji na temat powiązań międzynarodowych organizacji terrorystycznych
Przyczyny przeciwników wojny
ekonomiczne
- przejąć kontrolę nad irackimi rezerwami ropy naftowej i gazu ziemnego – po to, aby utrzymać monopol dolara na rynku paliwowym (Irak jako jeden z nielicznych krajów rozliczał swoje kontrakty paliwowe w euro) aby udowodnić, że USA sprawuje pełną kontrolę militarną nad największymi zasobami paliw na świecie
-niedopuszczenie do wzrostu cen paliw na świecie, co mogłoby skutkować ogólnoświatowym kryzysem ekonomicznym
wewnętrzne
-utrzymać i powiększyć dopływ państwowych środków finansowych do sektora militarno-zbrojeniowego
-utrzymać i wzmocnić "wojenną" popularność prezydenta Busha, która zapobiega obarczaniu go winą za atak terrorystyczny na Nowy Jork
-eliminacja nieprzychylnego Izraelowi rządu – w regionie pozostają już tylko Syria i Iran
-kontynuacja strategicznego okrążania Iranu
8. Nowe centra potęgi gospodarczej i politycznej- Chiny, Indie i Brazylia
BRIC – potencjalny sojusz ekonomiczny, a może i polityczny, obejmujący Brazylię, Rosję, Indie i Chiny.
Kraje BRIC mają cechy wspólne. Kiedyś były cesarstwami. Są wielkimi i najszybciej rozwijającymi się rynkami jutra. Z wyjątkiem Rosji radzą sobie z obecnym kryzysem gospodarczym dużo lepiej niż USA i Unia Europejska. Zajmują czwartą część powierzchni kuli ziemskiej, zamieszkaną przez 40 proc. ludności globu. Ich zsumowany produkt krajowy brutto wynosi około 9 bln dol., czyli dużo mniej niż PKB samej Ameryki – 14,3 bln. Ale już z zastosowaniem parytetu siły nabywczej, PKB krajów BRIC łącznie przekracza 15 bln dol., czyli nieco więcej niż produkt globalny USA.
Brazylia jest światową potęgą w zasobach wody pitnej, produkcji samolotów, wołowiny i soi. Ma najpiękniejsze miasto – Rio de Janeiro, najwspanialszą plażę Copacabana, najsławniejszy karnawał. Jest drugim na świecie krajem czarnych ludzi. Mali sąsiedzi, a każdy sąsiad z porównaniu z Brazylią jest mały, boją się tego giganta.
Rosja też jest wielka, a przede wszystkim święta. Jest bastionem prawdziwej wiary, która broni przed katolicyzmem i zgnilizną Zachodu.. Ma broń jądrową zdolną zniszczyć świat kilkaset razy. Ma największe i najbogatsze niezagospodarowane obszary – Syberię. Będzie mogła żyć z ropy i gazu, nawet jeśli zabraknie ich w rejonie Zatoki Perskiej.
Chiny dokonały cudu jedynego w swoim rodzaju. Ze zdewastowanego, zamkniętego, klaustrofobicznego kraju dręczonego dyktaturą w ciągu dwudziestolecia stały się potęgą gospodarczą, od której zaczyna zależeć gospodarka wielu państw świata. Chiny mają największy potencjał gospodarczy oparty na najtańszej sile roboczej.
Indie z kolei są miarą wszechrzeczy i źródłem wszelkiej kultury. Są duszą świata, jego ośrodkiem duchowym, miejscem odnowy moralnej i największym autorytetem. Indusi są ponadto narodem bankierów, rządzą jako emigracja w kilkunastu krajach świata i ze względu na wkład w zwycięstwo nad faszyzmem należy im się stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa.
9. Szczególna pozycja Rosji- polityka zagraniczna Władimira Putina
Okres prezydentury Putina jest uznawany za czas odbudowywania międzynarodowej pozycji Rosji i znaczącego wzrostu jej wpływów. Jednak kształt rosyjskiej polityki zagranicznej także pozostaje przedmiotem poważnych dyskusji zwolenników i przeciwników prezydenta Putina.
Stosunki z Ukrainą
Od wielu lat cechą charakterystyczną rosyjskiej polityki zagranicznej jest utrzymywanie silnych relacji z państwami byłego Związku Radzieckiego, przez krytyków odczytywane jako próby ingerencji w wewnętrzne sprawy tych państw. Przykładem tego może być poparcie władz rosyjskich jakie zostało udzielone przed wyborami prezydenckimi na Ukrainie w 2004 Wiktorowi Janukowyczowi, kandydatowi ukraińskiego obozu władzy, którego zwycięstwo miało zapewnić utrzymanie i rozszerzenie rosyjskich wpływów na Ukrainie. W wyniku wydarzeń pomarańczowej rewolucji na Ukrainie prezydentem został jednak nieprzychylny Rosji Wiktor Juszczenko, którego wybór został przyjęty przez władze rosyjskie z wyraźnym niezadowoleniem. Od czasu pomarańczowej rewolucji stosunki rosyjsko-ukraińskie uległy wyraźnemu ochłodzeniu, a władze Federacji Rosyjskiej z prezydentem na czele wielokrotnie podejmowały próby nacisku na nowe kierownictwo polityczne Ukrainy.
Stosunki z Polską
Poparcie udzielone pomarańczowej rewolucji przez władze polskie stało się również przyczyną ochłodzenia relacji rosyjsko-polskich. Postawa prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, który uczestniczył w obradach ukraińskiego "okrągłego stołu" w roli negocjatora została oficjalnie skrytykowana przez Putina. W trakcie obchodów 60. rocznicy zakończenia II wojny światowej, 9 maja 2005 Putin w okolicznościowym przemówieniu nie wymienił Polski wśród najważniejszych sojuszników ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej. Strona rosyjska odmówiła również uznania za ludobójstwo zbrodni katyńskiej. Władze rosyjskie podjęły też wiele kroków, które zdaniem części obserwatorów spowodowały pogorszenie stosunków polsko-rosyjskich, m.in. 10 listopada 2005 wprowadzono zakaz importu produktów mięsnych pochodzących z Polski, zimą 2005 bez podania przyczyny przerwano dostawy gazu do Polski. Po objęciu funkcji prezydenta Polski przez Lecha Kaczyńskiego spekulowano o możliwości jego spotkania z Putinem, do czego jednak nie doszło. 8 lutego 2008, po raz pierwszy po kilkuletniej przerwie, wizytę w Moskwie złożył polski Prezes Rady Ministrów, Donald Tusk. Sam Władimir Putin jako prezydent przebywał w Polsce dwukrotnie: z oficjalną wizytą w dn. 16–17 stycznia 2002[17] w dn. 27–28 stycznia 2005 jako gość uroczystości 60. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau[18] oraz, już jako premier, 1 września 2009 r. podczas obchodów 70-lecia wybuchu II wojny światowej.
Stosunki z Europą Zachodnią
Jednocześnie Putin budował przyjazne stosunki z niektórymi krajami Europy Zachodniej, zwłaszcza z Francją i Niemcami (dodatkowym atutem Putina w jego relacjach z władzami Niemiec jest jego biegła znajomość języka niemieckiego). Za sprawą pozytywnych relacji rosyjsko-francuskich i rosyjsko-niemieckich władze tych dwóch krajów zachodnich były niechętne krytyce poczynań rosyjskich w Czeczenii czy na Ukrainie. Jesienią 2005 międzynarodową (a w szczególności polską) opinię publiczną poruszył fakt zawarcia niemiecko-rosyjskiego porozumienia w sprawie budowy Gazociągu Północnego na Morzu Bałtyckim. Dodatkowym kontrowersyjnym faktem było wejście w skład rady nadzorczej firmy budującej Gazociąg byłego Kanclerza Niemiec Gerharda Schrödera, który jeszcze jako szef rządu zabiegał o zawarcie porozumienia w sprawie Gazociągu.
Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi
Inny wymiar mają z kolei stosunki Rosji ze Stanami Zjednoczonymi. Rosja formalnie poparła po 11 września 2001 amerykańską walkę przeciwko terroryzmowi, żądając jednocześnie uznania swoich działań wymierzonych przeciwko bojownikom czeczeńskim za część międzynarodowej wojny z terroryzmem. Z drugiej strony Rosja nie poparła interwencji sił sprzymierzonych w Iraku w 2003. Pogorszeniu się stosunków rosyjsko-amerykańskich sprzyjało również poparcie rządu USA dla "kolorowych" rewolucji w Gruzji w 2003 i na Ukrainie w 2004, w wyniku których władzę w tych krajach objęli politycy niechętni Rosji. Przyczyna leży też w sprzeciwie wobec budowy systemu obrony przeciwrakietowej w Polsce i Czechach, który nasilił się w 2007.