KONFLIKTY I WSPÓŁPRACA NA OBSZARZE WNP

1. Uwarunkowania i powstanie WNP

Wspólnota Niepodległych Państw została utworzona 8 grudnia 1991 roku podczas spotkania w Puszczy Białowieskiej prezydentów Rosji - Borysa Jelcyna, Ukrainy - Leonia Krawczuka oraz przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi - Stanisława Szuszkiewicza.

Założeniem WNP było utworzenie regionalnego ugrupowania integracyjnego na obszarze byłego ZSRR - z państw, które powstały po jego rozpadzie - nie zamykając się na innych uczestników.

Do podpisanej 21 grudnia umowy na mocy protokołu z Ałma Aty przystąpiło jeszcze osiem byłych republik radzieckich: Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Żołdowa, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. 9 grudnia 1993 roku do WNP przystąpiła Gruzja, która to po wojnie rosyjsko-gruzińskiej (2008) wystąpiła ze struktur WNP 18 sierpnia 2009 roku.

Trzy państwa powstałe po rozpadzie ZSRR: Litwa, Łotwa, Estonia nie przystąpiły do WNP.

WNP w praktyce stanowi instrument reintegracji państw członkowskich niejako pod przewodnictwem Rosji, która stara się zapewnić sobie palmę pierwszeństwa w strukturach. Wspólnota pozwala na „zagospodarowanie” większości przestrzeni postradzieckiej będącej zagrożeniem dla bezpieczeństwa europejskiego - co sprawia, że państwa zachodnie sprzyjają wypełnianiu „luki” po ZSRR.

Impulsami do utworzenia i integracji w ramach WNP były:

1. Obawy państw o przetrwanie jako samodzielne jednostki w rzeczywistości piętrzących się problemów wewnętrznych i zagrożenia ze strony ekspansywnego fundamentalizmu islamskiego.

2. Imperialne ambicji Rosji.

Jak powiedział Borys Jelcyn w 1992 roku: WNP była ostatnią próbą podjętą, dla uratowania czegoś dla Rosji w sytuacji, kiedy los ZSRR został już przesądzony.

Powstał jednak pewien dyskurs między Ukrainą a Rosją. Kijów opowiada się za luźnym stowarzyszeniem ułatwiającym przejście do rzeczywistej niepodległości, które „nie będzie niczym więcej niż tymczasowym mechanizmem ułatwiającym przeprowadzenie cywilizowanego rozwodu”. Natomiast Moskwa dąży do zbudowania dużo ściślejszej organizacji integracyjnej, w której Rosja będzie mogła przewodzić.

Jak stwierdza Statut WNP z (I 1993) - WNP jest organizacją międzypaństwową i nie ma uprawnień ponadnarodowych, ALE dokument ten daje podstawy do tworzenia organów ponadnarodowych o charakterze ministerstw, otwierając tym samym drogę do przekształcenia WNP w konfederację.

W dokumentach konstytuujących WNP można odczytać koncepcję pełnej integracji państw postradzieckich praktycznie we wszystkich dziedzinach. Ryszard Zięba lubi pisać o bezpieczeństwie zbiorowym WNP dlatego to również zostanie opisane.

2. Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa na obszarze poradzieckim.

1. Niebezpieczeństwo proliferacji broni nuklearnej.

Rosja odziedziczyła po ZSRR ogromny potencjał broni masowego rażenia, jej przenoszenia, technologii z nią związanych, urządzeń, laboratoriów badawczo-wojskowych oraz specjalistów ją rozwijających.

Po części to właśnie ci specjaliści stali się problemem dla rozprzestrzeniania się broni masowego rażenia. Zaczęto obawiać się, że gwałtowne obniżenie statusu materialnego wszystkich grup społecznych spowoduje, że kuszeni przez rządy innych państw i przedsiębiorstwa naukowcy zgodzą się na współpracę tzw. „ucieczka umysłów” -świadcząca o słabości państw z których zaczęły wyciekać tajne informacje.

Biorąc pod uwagę wymienione fakty zaczęto postrzegać WNP jako najpoważniejsze na świecie potencjalne źródło proliferacji materiałów, technologii i urządzeń związanych z bronią masowego rażenia. Zachód obawiał się naruszenia przez Rosję NPT (Non-Proliferation Treaty, Układu o nierozprzestrzeniani broni jądrowej z 1968 r.) i podjęcia przez nią współpracy z nieprzychylnymi i wrogimi USA państwami.

USA wyznaczyły sobie cele:

• Zabezpieczenie i demontaż proradzieckich głowic nuklearnych przeznaczonych do likwidacji

• Utylizacja materiałów rozszczepialnych z demontowanych głowic

• Konwersja części poradzieckiego kompleksu nuklearnego na działalność cywilną

• Kontynuowanie współpracy w zakresie demontażu broni nuklearnej.

Rozszerzono wtedy Porozumienie o redukcji i ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych - START I z 31 lipca 1991 roku na Białoruś, Kazachstan i Ukrainę - gdzie poza Rosją znajdowała się broń nuklearna. Republiki te dołączyły do START I w 1992 roku i przekazały strategiczne głowice nuklearne Rosji.

Zachód w obawie przed rozprzestrzenianiem się materiałów rozszczepialnych, substancji radioaktywnych, które można byłoby wykorzystać do przeprowadzenia ataków terrorystycznych, zgodził się wyłożyć znaczne środki finansowe na zapewnienie bezpieczeństwa kompleksu nuklearnego, chodzi tu głównie o tereny rosyjskie, ale również obszary byłych republik, na których znajdują się np. przestarzałe i niemodernizowane reaktory jądrowe.

(Program Kooperatywnego Zmniejszania Zagrożeń zwany programem Nunna-Lugara - od nazwisk autorów projektu, stanowi główne źródło amerykańskiej pomocy dla państw WNP na wzmocnienie kontroli nad poradzieckimi instalacjami nuklearnymi. Realizacja rozpoczęła się w 1991 roku na trzech płaszczyznach:

1. niszczenie i demontaż broni

2. zapewnienie tzw. Ciągłości, kontroli i środków zabezpieczających broń jądrową oraz materiały rozszczepialne

3. demilitaryzację i konwersję sprzętu)

2. Konflikty etniczne i ruchy separatystyczne na obszarze WNP.

Problemy separatystyczne istniały od początku powstania państwa radzieckiego, jednak skutecznie tłumione dały o sobie znać po rozpadzie ZSRR. Ideologia sowiecka stawiająca na piedestale wyższość interesu klasowego nad narodowym, kulturowym czy etnicznym pozwalała na współistnienie tak różnych grup. Podział państwa i wyczerpanie się tej ideologii uwolnił tłumione konflikty etniczne i ruchy separatystyczne, co doprowadziło do wybuchu agresji i zbrojnych wystąpień.

3. Niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się fundamentalizmu islamskiego w regionie.

Państwem, z którego rozprzestrzenia się islamski fundamentalizm na obszarach WNP jest przede wszystkim Afganistan - po wyjściu Armii Czerwonej z kraju w 1989 r. rozgorzały walki o władzę pomiędzy partyzantami. W 1996 r. zwyciężyli talibowie - skrajnie fundamentalistyczne ugrupowanie muzułmańskie ustanowiło w Afganistanie prawo muzułmańskie (szariat) oraz zmienili nazwę państwa na Islamski Emirat Afgański.

Fundamentalizm islamski w Afganistanie grozi rozprzestrzenianiu się na państwa muzułmańskie Azji Środkowej tj. Tadżykistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kazachstan i Kirgistan, stąd na państwa kaukaskie i terytorium Federacji Rosyjskiej. Wyznawcy islamu w Azerbejdżanie to 93% społeczeństwa, w Turkmenistanie i Tadżykistanie 80%, w Uzbekistanie i Kirgistanie ponad 70%, w Kazachstanie 47%, w Rosji 14% w Gruzji 10%.

Wszystko wzmacnia fakt nieszczelnych granic na rubieżach WNP. W przypadku wojny w Czeczenii i wojny domowej w Tadżykistanie względy religijne nie pozostały bez znaczenia.n

(Kotlina Fergańska - działają tu ugrupowania fundamentalistyczne jak Islamski Ruch Uzbekistanu czy Partia Wyzwolenia Islamu, wspierane przez państwa islamskie, stosują terroryzm w drodze do utworzenia w Azji Środkowej państwa islamskiego).

Problemy fundamentalizmu islamskiego dotyczą również republik autonomicznych FR: Czeczenii, Inguszetii i Dagestanu.

4. Przemyt narkotyków

Afganistan boryka się z problemem produkcji i przemytu narkotyków, a dokładniej WNP boryka się z problemem przemytu i produkcji narkotyków w Afganistanie. Od lat 80. (od czasu wojny afgańskiej) notuje się znaczny wzrost produkcji i handlu narkotykami z Afganistanu, zwłaszcza opium.

WG raportu ONZ Afganistan dostarcza 92% światowej produkcji opium. Zyski służą głównie lokalnym przywódcom do utrzymywania własnych oddziałów militarnych. Wspierani są również talibowie i Al.-Kaida.

Duża śmiertelność, uzależnienia i AIDS w byłych republikach.

Powiązanie handlu narkotykami z handlem bronią. -> obniżenie bezpieczeństwa na terenie całej WNP.

3. Konflikty i spory na obszarze WNP (problemy separatystyczne w Mołdawie, Gruzji i Rosji; konflikt o Nagorny Karabach, spory rosyjsko-ukraińskie, wojna domowa w Tadżykistanie)

Czynnikiem konfliktogennym są:

• nasilenie się separatyzmów

• polityka Rosji nakierowana na odzyskanie mocarstwowej pozycji na obszarze byłego ZSRR

Regiony zagrożone wybuchem konfliktów to głównie tereny zasobne w strategiczne surowce naturalne czy obszary ważnych szlaków tranzytowych gazu i ropy naftowej - co jest zagrożeniem energetycznym również dla państw europejskich.

Rozwiązywaniu konfliktów nie sprzyja również dwoistość stanowiska rosyjskiego: oficjalne opowiadanie się za integralnością WNP, a z drugiej strony wspieranie ruchów separatystycznych.

1. Konflikty na Kaukazie

Kaukaz - region górski rozciągający się pomiędzy Morzem Czerwonym i Morzem Kaspijskim. Kaukaz Północny to region położony na północ od grzbietu gór Kaukaz wchodzący w skład FR jako siedem republik: Adygeja, Karczajo-Czerkiesja, Kabardyno-Bałkaria, Oseria Północna, Inguszetia, czeczenia i Dagestan; dwa kraje: krasnodarski i staropolski i jeden obwód - rosowski. Na terenie Kaukazu Południowego (Zakaukazia) położonego na południe od gór Kaukaz znajdują się trzy państwa: Armenia, Azerbejdżan i Gruzja.

CZECZENIA: XIX wiek - Czeczenia podbita przez Rosję -> negatywny stosunek władz radzieckich i rosyjskich do tamtejszej ludności -> represje; deportacje; problemem również wymiar religijny - Czeczeni to muzułmanie.

Na fali pierestrojki odżyły czeczeńskie nacjonalizmy i hasła uniezależnienia się od Rosji. 1 listopada 1991 r. parlament Republiki Czeczeńskiej przyjął deklarację suwerenności a 12 marca 1992 r. ogłosił niepodległość. Prezydentem został Dżohar Dudajew.

I etap konfliktu 1994-1996: Rosja próbowała uporządkować sprawy czeczeński i podporządkować sobie „zbuntowaną” republikę. W obliczu klęski 11 listopada 1994 roku FR rozpoczęła działania militarne. I wojna czeczeńska 1994-1996 zakończyła się podpisaniem 31 sierpnia 1996 roku porozumienia pokojowego w Chasaw-jurcie (Dagestan) z dowódcą czeczeńskich sił Asłanem Maschadowem; problem statusu republiki odłożono na 5 lat, a wojska rosyjskie wycofały się z Czeczenii - władza pozostała w rękach bojowników.

II etap konfliktu: 1996-1999: względny spokój, 27 stycznia 1997 roku wybory parlamentarne i prezydenckie w republice. Prezydentem zostaje Asłan Maschadow, który w 1999 roku ogłosił Czecznię państwem islamskim.

III etap konfliktu 1999-****: wrzesień 1999 do Dagestanu wkraczają czeczeńscy bojownicy radykała Szamila Basajewa, który chce wywołać powstanie i ustanowić państwa islamskie na terenie Czeczenii i Dagestanu. Również seria zamachów bombowych w Moskwie i Wołgodońsku, o które oskarżono czeczenów powoduje wszczęcie działań militarnych przez Rosjan. Zajmują oni terytorium zbuntowanej republiki, ogłaszają konstytucję i przeprowadzają wybory prezydenckie. Wrzesień 2004 - prezydentem były generał milicji Ału Ałchanow, marzec 2006 premierem syn zamordowanego prezydenta Czeczenii Ahmada Kadyrowa - Ramzan, który od lutego 2007 roku pełni obowiązki prezydenta (oficjalnie zatwierdzony w marcu 2007 roku). Konflikt trwa, chociaż jak twierdzi dr Raś - nie jest to takie oczywiste.

Chrześcijańscy Osetyńczycy i muzułmańscy Ingusze - 1992-1993 walki między nimi. Przyczyną dążenie Inguszów do wydzielenia własnej republiki ze wspólnej Czeczeńsko-Inguskiej Autonomii SRR. Po rozpadzie ZSRR FR zdecydowała o rozdzieleniu obu republik. Obecnie dalej dochodzi do starć.

2. Problem integralności terytorialnej Gruzji

Gruzja od ogłoszenia niepodległości borykała się z ruchami separatystycznymi i problemami wewnętrznymi o utrzymanie władzy w państwie. Wybrany w marcu 1991 roku prezydent Zwiad Gamsachurdia w 1992 roku musiał opuścić kraj - zmuszony przez opozycję. Jego miejsce zajął były minister spraw zagranicznych - Eduard Szewardnadze - odsunięty w 2003 r. w wyniku rewolucji róż - listopad 2003 (pokojowe protesty, które w listopadzie 2003 doprowadziły w Gruzji do ustąpienia prezydenta Eduarda Szewardnadze i zastąpienia go przez prozachodniego reformatora Michaiła Saakaszwilego).

Osetia Południowa - republika autonomiczna w północnej Gruzji - uważana jeszcze przed wojną rosyjsko-gruzińską za de facto niezależne państwo nieuznawanie przez społeczność międzynarodową. W ZSRR Osetia Południowa była obwodem autonomicznym w ramach Gruzińskiej SRR. We wrześniu 1990 r. Osetia dokonała secesji od Gruzji co wszczęło walki - wojska gruzińskie zajęły zbuntowaną prowincję. 1991-1992 wojna w tym rejonie zakończona 25 czerwca 1992 r. podpisaniem Porozumienia o zasadach uregulowania konfliktu gruzińsko-osetyjskiego; przez Rosję, Gruzję i Osetię Północną. Gwarantem współistnienia Gruzji i Osetii Płd stała się Rosja. Utworzono również trójnarodowe siły pokojowe (gruzińsko-południowoosetyjsko-rosyjskie), które wkroczyły w rejon konfliktu. W 2008 roku wybuchł konflikt rosyjsko-gruziński (wojna), w wyniku której Osetia Południowa de facto uniezależniła się od Gruzji.

(Z Wikipedii: Ogłoszenie przez Kosowo niepodległości w lutym 2008 zachęciło separatystyczne władze Osetii Południowej do oderwania się od terytorium Gruzji i prezydent Kokojty zapowiedział domaganie się od Trybunału Konstytucyjnego Rosji uznania swojej republiki za część terytorium Federacji Rosyjskiej. W sierpniu 2008, po załamaniu rozmów gruzińsko-osetyjskich, Gruzja przystąpiła do zbrojnego ataku na terytorium separatystów. Rosja odpowiedziała na ten atak kontratakiem, wypierając najpierw wojska gruzińskie z Osetii Południowej i Abchazji, a następnie dokonując projekcji siły na suwerenne terytorium Gruzji. Zajmując zgodnie z planem niektóre miasta (Gori, Poti i inne), niszcząc w nich uzbrojenie przeciwnika i infrastrukturę oraz zbierając informacje i oręż wroga).

Abchazja - gruzińska republika autonomiczna (północno-zachodnia Gruzja). Podobnie jak w wypadku Osetii - była niemal niezależna. Pierwsze wystąpienia separatystyczne to rok 1989, celem których było odłączenie się od Gruzji i funkcjonowanie w ramach ZSRR w formie republiki związkowej. Na mocy przywróconej Gruzji w 1992 roku konstytucji z 1921 roku Abchazja straciła status autonomii w ramach GSRR, co przyczyniło się do ogłoszenia przez nią niepodległości (23 lipca 1992 r.) 14 sierpnia 1992 r. Na terytorium zbuntowanej republiki wkroczyły gruzińskie wojska.

(Z Wikipedii: Tuż po jednostronnym proklamowaniu niepodległego państwa przez Kosowo w lutym 2008, również sama Abchazja zechciała pójść w jego ślady i oderwać się od Gruzji. Prezydent Bagapsz zapowiedział, że skieruje wniosek do Rosji i innych państw Wspólnoty Niepodległych Państw o uznanie państwowości swojej republiki. Abchazowie i zamieszkująca Abchazję grupa etniczna Ormian zainteresowani są wejściem Abchazji do Związku Białorusi i Rosji jako trzeciego członu państwowego a jako minimum-uzyskaniem statusu niepodległego państwa luźno stowarzyszonego z Federacją Rosyjską.W sierpniu 2008 po wygranej wojnie w Abchazji odbyły się masowe demonstracje ludności z żądaniem uznania niepodległości Abchazji.) Jak mówi Kosiarski „Uznanie Abchazji przez Nauru to ważna sprawa).

3. Konflikt ormiańsko-azerski

Górski Karabach (Nagorny Karabach) - separatystyczna enklawa ormiańska na terytorium Azerbejdżanu. Obszar Górskiego Karabachu zamieszkuje głównie ludność ormiańska (80%).

Początku konfliktu pochodzą z roku 1923, kiedy to obszar GK wcielono do Azerbejdżanu jako republikę autonomiczną.

Pierestrojka doprowadziła do wzmocnienia stanowiska Armenii, że GK powinien powrócić w jej granice. Konflikt między Armenią a Azerbejdżanem doprowadził do pogromu Ormian w Sumgaicie (miasto we wschodnim Azerbejdżanie) i Baku (stolica i zarazem największe miasto Azerbejdżanu) w 1988 i 1989 roku.

Walki Ormian o Górski Karabach doprowadziły do uniezależnienia się enklawy od Azerbejdżanu i zawieszenia broni (protokół z Biszkeku) 5 maja 1994 r. między Azerbejdżanem, Górskim Karabachem i Armenią - która formalnie nie była stroną konfliktu.

(Wikipedia: Rok 2008 przyniósł zmiany w podejściu dwóch zwaśnionych sąsiadów - Armenii i Azerbejdżanu. W listopadzie 2008, prezydenci Alijew i Sarkisjan spotkali się w Moskwie z prezydentem Rosji, Miedwiediewem. Zaowocowało to podpisaniem 2 listopada 2008 roku dwustronnego porozumienia z udziałem rosyjskiego prezydenta w sprawie Górskiego Karabachu. Tym samym zapoczątkowane zostały rozmowy na temat rozwiązania konfliktu trwającego od 15 lat).

4. Konflikt naddniestrzański

Naddniestrze - wąski pas terenu wzdłuż lewego brzegu Dniestru po stronie ukraińskiej.

Konflikt rozwija się od 1989 roku - kiedy to na fali przemian władze Mołdawskiej SRR wprowadziły język rumuński jako urzędowy i alfabet łaciński zamiast cyrylicy. Problem stanowiła również bardzo uprzywilejowana, jak dotąd, mniejszość rosyjska, wobec której wzrastała niechęć.

Mniejszość tę przestraszyły postulaty władz Mołdawskiej SRR o ewentualnym zjednoczeniu z Rumunią - to znaczyłoby całkowitą utratę uprzywilejowanej pozycji.

Wszystko to zaowocowało 2 września 1990 roku secesją od Mołdowy i powołaniem Naddniestrzańskiej Mołdawskiej SRR a po upadku ZSRR - Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.

Starcia na tym terenie trwały z przerwami od grudnia 1991 do sierpnia 1992 roku. Stabilizację przyniosło dopiero Porozumienie o pokojowym uregulowaniu konfliktu wokół Naddniestrza (21 lipca 1992). W strefie konfliktu utworzono tzw. Korytarz bezpieczeństwa i rozpoczęto wyprowadzanie wojsk rosyjskich; uznano integralność terytorialną Mołdowy, ale nie określono w niej statusu Naddniestrza.

(Wikipedia: W styczniu 2011 r. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie rozpoczęła sondowanie stron ws. rozpoczęcia wielostronnych rozmów pokojowych w formule 3+2 (OBWE, Rosja, Ukraina i jako obserwatorzy Unia Europejska i Stany Zjednoczone).

5. Wojna domowa w Tadżykistanie

Jedyny konflikt, który udało się zakończyć.

Walki i sam konflikt rozgorzały na tle politycznym, klanowo-plemiennym i wyznaniowym. (opozycja demokratyczna i islamska przeciw władzy komunistycznej; klany wschodnie i zachodnie).

„Pierwsze niepokoje” jeszcze w okresie istnienia ZSRR (1990), a po jego upadku wojna domowa przybierała na sile. W listopadzie 1991 roku w wyniku sfałszowanych wyborów do władzy doszedł komunista Rachmon Nabijew - objął urząd prezydenta. Walczył z demokratyczno-islamską opozycją i doprowadził do regularnej wojny domowej. Na skutek walk musiał opuścić Duszanbe (stolica Tadżykistanu). Jednak dzięki pomocy Rosji i Uzbekistanu komuniści wyparli opozycję i przejęli władzę w kraju.

17 września 1994 roku strony podpisały zawieszenie broni, na mocy którego doszło również do wyborów prezydenckich i parlamentarnych. Prezydentem został wówczas Emomali Rachmanow (w wyniku wyborów). Opozycja nie uznała tego i walczyła dalej aż do 1997 roku, kiedy to Rosja i Iran doprowadziły do zawarcia porozumienia w Moskwie dającego Zjednoczonej Opozycji Islamskiej m.in. 30% stanowisk rządowych.

Obecnie Rachmanow cieszy się dużą popularnością wśród Tadżyków. W 2006 r. ponownie wybrano go prezydentem. W 2003 roku przeprowadził referendum, które zatwierdziło zmiany w konstytucji pozwalające ubiegać mu się o kolejne dwie kadencje.

6. Spory rosyjsko-ukraińskie

4. WNP - istota, członkowie, struktura

Należy mieć na względzie, że WNP w rzeczywistości jest strefą wpływów Rosji. Stara się ona rozbudować tam siatkę zależności dla wzrostu swojego znaczenia. Bardzo ważną i istotną rzeczą jest fakt wypełnienia luki bezpieczeństwa w regionie WNP po rozpadzie ZSRR. Podstawę stanowi tu Układ o bezpieczeństwie zbiorowym z 15 maja 1992 r. tzw. Traktat taszkiencki, prolongowany w 1999 r. i zinstytucjonalizowany w 2003 r. w formie Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Integracja w ramach tego traktatu znacznie podniosła poziom bezpieczeństwa na terenie byłego ZSRR. Współpraca rozwija się między innymi na płaszczyźnie wspólnej ochrony rubieży WNP (przed terroryzmem, handlem narkotykami itp.).

Oprócz traktatu taszkienckiego, do najważniejszych dokumentów dotyczących ochrony granic WNP należą:

• Porozumienie o współpracy państw członkowskich WNP w sprawie zapewnienia stabilizacji na ich granicach zewnętrznych z 0 października 1992 e. (Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Żołdowa, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan)

• Traktat o współpracy w ochronie granic państw członkowskich WNP z państwami niebędacymi członkami Wspólnoty. Z 26 maja 1995 r. (Rosja, Armenia, Białoruś, Gruzja, Kazachstan i Tadżykistan).

Co do zasady WNP jest ugrupowaniem międzynarodowym o charakterze regionalnym i wszechstronnym.

Celami WNP są:

• współpraca na rzecz zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa oraz realizacji projektów rozbrojeniowych

• pokojowe rozwiązywanie sporów i konfliktów między państwami Wspólnoty

• W zamyśle Rosji WNP miała stać się „jednolitą przestrzenią wojskowo-strategiczną”

• Jeszcze w 1991 r. po podpisaniu Umowy o utworzeniu Zjednoczonych Sił Zbrojnych WNP liczono na zachowanie w obszarze WNP zwartej i scentralizowanej struktury polityczno-wojskowej - uległo to rozwiązaniu na skutek tworzenia armii narodowych

• 15 maja 1992 r. podpisano w Taszkiencie Traktat taszkiencki - Układ o bezpieczeństwie zbiorowym WNP, który wszedł w życie 20 kwietnia 1994r. i stał się podstawowym mechanizmem w sferze bezpieczeństwa na obszarze WNP

1994 r. Ałma Ata - na szczycie Borys Jelcyn zaproponował:

* zorganizowanie wspólnej obrony granic zewnętrznych WNP

* zintegrowanie systemu ostrzegania i obrony powietrznej.

Ale część państw obawiała się w tych materiach Rosji i nie zdecydowała się na te propozycje. Podpisano za to Memorandum o wspieraniu pokoju i stabilności we WNP, zawierając w nim zobowiązania państw WN do powstrzymywania się od prób wywierania nacisku środkami wojskowymi, politycznym, ekonomicznymi lub podejmowanymi w innej formie oraz ingerencji w sprawy wewnętrzne. Rosja chciała ingerować, więc nie pozwoliła nadać temu rangi traktatu i dodała, że państwa Wspólnoty mają powstrzymywać się od udziału w sojuszach i blokach skierowanych przeciw któremukolwiek z państw WNP.

Główne organy WNP i ich kompetencje w sferze bezpieczeństwa państw:

• Rada Szefów Państw - najwyższy organ WNP, może m.in. decydować o użyciu sił zbiorowych państw członkowskich i ustanowieniu mandatu sił pokojowych WNP

• Rada Szefów Rządów - koordynacja współpracy organów wykonawczych Wspólnoty

• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych - koordynacja polityki zagraniczne państw WNP

• Rada Ministrów Obrony - koordynacja polityki wojskowej państw WNP (nie uczestniczą w niej przedstawiciele Mołdowy, Turkmenistanu i Ukrainy)

• Rada Ministrów Spraw Wewnętrznych - powołana w maju 1996 r. przede wszystkim do koordynacji zwalczania zorganizowanej przestępczości i terroryzmu (porozumienia o jej utworzeniu nie podpisała Ukraina)

• Rada Dowódców Wojsk Ochrony Pogranicza - ochrona granic i stref ekonomicznych (nie uczestniczą w niej przedstawiciele Azerbejdżanu, Mołdowy i Ukrainy)

MECHANIZM BEZPIECZEŃSTWA ORGANIZACJI UKŁADU O BEZPIECZEŃSTWIE ZBIOROWYM WNP

1. 15 maja 1992 r. Układ o bezpieczeństwie zbiorowym - charakter systemu bezpieczeństwa kolektywnego (niestosowanie siły lub groźby jej użycia w stosunkach międzypaństwowych, zobowiązanie do rozstrzygania sporów środkami pokojowymi) oraz sojuszu wojskowego (napaść na państwo-sygnatariusza powoduje reakcję stron traktatu, w tym pomoc wojskową).

(Strony: Armenia, Azerbejdżan (od 24 września 1993), Białoruś (od 31 grudnia 1993 r.), Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan, Uzbekistan, Gruzja niby od 9 grudnia 1993 r. ale ona w ciągu ostatnich lat wystąpiła)

2. luty 1995 r. Ałma Ata - państwa strony UBZ przyjęły Deklarację i Koncepcję bezpieczeństwa zbiorowego oraz Podstawowe kierunki pogłębiania współpracy wojskowej

3. 2 kwietnia 1999 r. - Protokół o przedłużeniu Układu o bezpieczeństwie zbiorowym (Sygnatariusze: Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan).

4. lipiec 2000 r. Moskwa - szefowie rządów państw uczestniczących w UBZ podpisali Porozumienie o priorytetach współpracy wojskowo-technicznej - przewidujące pozyskiwanie sprzętu wojskowego od sojusznika na bardzo korzystnych warunkach finansowych - Rosja rośnie, bo jest głównym dostawcą broni w regionie.

5. maj 2001 r. Erewan/Erywan (stolica Armenii) - Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego UBZ podjęła decyzję o powołaniu do życia Kolektywnych Sił Szybkiego Reagowania KSSR - sformułowane latem 2001 r. z wojsk kazachskich, kirgiskich, rosyjskich i tadżyckich.

6. 2002 r. Przekształcenie UBZ w Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym OUBZ.

7. 7 października 2002 r. podpisanie Statutu i Porozumienia o statusie prawnym OUBZ, co weszło w życie 18 września 2003 r. (2 grudnia 2004 r. ZO ONZ nadało OBUZ status obserwatora przy ZO ONZ)

Regularnie, co roku odbywają się sojusznicze manewry wojskowe pod kryptonimem „Rubież”.

Państwa członkowie Układu o bezpieczeństwie zbiorowym:

• Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan, Uzbekistan (od 17 sierpnia 2006 r.)

Główne organy Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym:

• Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego - najwyższy organ OUBZ, w skład, którego wchodzą przywódcy państw członkowskich

• Stała Rada przy OBUZ - założona z pełnomocnictwa przedstawicieli państw członkowskich, odpowiedzialna za pracę organów OUBZ w przerwach między sesjami Rady Bezpieczeństwa Zbiorowego

• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych

• Rada Ministrów Obrony

• Komitet Sekretarzy Rady Bezpieczeństwa

• Sekretariat

• Zjednoczony Sztab OUBZ

5. Polityka USA i innych aktorów pozaregionalnych na obszarze poradzieckim

Najważniejszymi partnerami pozaregionalnymi na obszarze WNP są USA, UE i Chiny.

1. USA. Jako supermocarstwo odnajduje swoje interesy w niemal każdym obszarze WNP. Przede wszystkim USA próbują wpłynąć na jego stabilizację (tutaj za Rasiem), środkami:

1. Wspieranie demokratycznych reform i transformacji wolnorynkowej

2. Zapobieganie proliferacji BMR

3. Regulowanie konfliktów

4. Ograniczanie wpływu radykalnych ruchów społecznych (np. islamski fundamentalizm)

5. Budowanie koalicji antyterrorystycznej (zwłaszcza po 11.09.2011)

6. Wciąganie państw regionu do współpracy z Zachodem, także poprzez integrację z NATO

7. Pozyskiwanie dostępu do źródeł surowców energetycznych i zabezpieczenie tras przesyłowych ropy naftowej i gazu ziemnego.

Najważniejszym partnerem a zarazem konkurentem ograniczającym wpływy USA, jest Rosja.

Po 11.09.2011 USA zintensyfikowały swoje działania na obszarze WNP - zwłaszcza w regionie kaspijsko-środkowoazjatyckim.

Wojna w Afganistanie to poszukiwanie sojuszników w Azji Środkowej - Uzbekistan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan. I nawiązywanie współpracy wojskowej z tymi państwami.

24 maja 2002 Układ o redukcji strategicznych potencjałów ofensywnych (SORT) USA-ROSJA. Rozwiązanie kryzysu zbrojeniowego. Ocieplenie stosunków. Rosja nie sprzeciwiła się rozmieszczeniu amerykańskich baz w poradzieckiej Azji Środkowej (Uzbekistan i Kirgistan) oraz udzieliła USA wsparcia w tzw. „wojnie z terroryzmem”.

2. UE. Najważniejszym celem UE w sferze bezpieczeństwa na obszarze WNP jest stabilizacja w regionach graniczących z UE. W skrajnych przypadkach ograniczanie kontaktów (Np. to co obecnie mamy z Białorusią, Polska po wejściu do UE znacznie ograniczyła swoje kontakty z tym państwem, wręcz została do tego zmuszona). UE chce ograniczać zjawiska, które generowałyby różne zagrożenia na obszarze jej państw członkowskich, takie jak (tu za Rasiem):

1. Ubóstwo

2. Przestępczość zorganizowana

3. Kryminalizacja stosunków społecznych

4. Konflikty lokalne

5. Problemy ekologiczne

6. Katastrofy technologiczne

UE troszczy się jeszcze o prawa człowieka, demokratyzację życia politycznego i ochronę wolności gospodarczej, ale chętnie przymknie oko na to co dzieje się w Czeczenii w imię wyższego dobra jakim są poprawne stosunki z Rosją.

Ogólnie jednak ciężko powiedzieć o jakimś wspólnym nurcie polityki UE wobec państw WNP, ponieważ nie ma niczego co kazałoby UE skorelować interesy polityczne i gospodarcze poszczególnych członków Unii. Poza tym „stara Unia” postrzega Rosję jako partnera w stosunkach gospodarczych i dobry obszar do robienia biznesu (niemal cytuję Rasia). A państwa „nowej Unii” jak Polska ustami posła Macierewicz nie do końca ufa takiej Rosji. Można pokusić się o stwierdzenie, że raczej nie ufa.

UE jest też głównym konkurentem Rosji jeśli chodzi o sferę gospodarczą na terenie WNP. Zdaniem Kremla, działania Unii nie powinny „zakłócać integracji” w ramach WNP. A zanosi się na to, że będą zakłócać. (np. UE-Ukraina).

Polityka wschodnia UE:

1. UE zaangażowała się w rozwiązanie problemu naddniestrzańskiego. Spowodowało to tarcia na linii Kiszyniów-Moskwa i Rosja-UE na forum OBWE. UE podejmuje pokojowe działania w celu przywrócenia integralności terytorialnej Mołdowy. Jest to niejako przeciwdziałanie rosyjskim planom rozwiązania tegoż konfliktu.

2. Wsparcie UE dla Ukrainy. UE poniekąd liczyła, że zmiana władzy na Ukrainie zmieni nastawienie Ukrainy do Naddniestrza i pozwoli uregulować konflikt. No niestety ponowna zmiana władzy Janukowicz prezydentem od lutego 2010.

3. Mimo to jeszcze w 2005 roku doszło do trójstronnego porozumienia UE-Ukraina-Mołdowa na granicy mołdawsko-ukraińskiej, gdzie funkcjonariusz służby celnej i granicznej z państw Unii pomagali w przywróceniu kontroli władz mołdawskich nad wymiana handlową prowadzoną przez separatystyczne Naddniestrze.

3. Chińska Republika Ludowa. *Chiny-Rosja. Rosja jest dla Chin najistotniejszym partnerem regionu. Zainteresowane są one rosyjskim potencjałem energetycznym oraz wojskowo-technologicznym. Oraz małe zawirowania graniczne - dopiero w 2005 roku zakończono proces delimitacji (ustalania przebiegu granic) granicy chińsko-rosyjskiej. *Chiny-resztaWNP - Chiny są dla państw WNP waznym partnerem handlu zagranicznego ze względu na posiadane surowce energetyczne (szczególnie dotyczy to ubogiego w nie Kazachstanu). *Chiny a Szanghajska Organizacja Współpracy:

Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW) (definicja z podręcznika Zięby, podaje Raś): Członkowie ChRL, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan, Uzbekistan. Regionalna organizacja międzynarodowa powołana 15 czerwca 2001 roku. Wczesniej od 1996 r. funkcjonowała jako Szanghajska Piątka będąca nieformalnym forum konsultacyjnym. Celem SOW jest umacnianie bezpieczeństwa regionalnego (w tym zwalczanie terroryzmu międzynarodowego) oraz wzmacnianie współpracy (także gospodarczej) między państwami członkowskimi.

---