Zaburzenia odżywiania (zaburzenia jedzenia) - jednostki chorobowe charakteryzujące się zaburzeniem łaknienia na podłożu psychicznym.
Dzieje się tak, ponieważ zaburzenia odżywiania to objawy tego, co przeżywa osoba chora (ból, stres, strach, samotność, niska samoocena itp). Mechanizmy choroby często są niezrozumiałe dla samego chorego, a jego zachowania (np. objadanie się i wywoływanie wymiotów) to najczęściej działania kompulsywne.
Zaburzenia odżywiania wymagają specjalistycznego leczenia (psycholog, psychiatra, czasem dietetyk). Nieleczone mogą doprowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, a nawet śmierci.
Zaburzenia odżywiania dzieli się na 2 grupy:
zaburzenia specyficzne (anorexia nervosa, bulimoreksja, bulimia nervosa);
zaburzenia niespecyficzne (zespół jedzenia nocnego, zespół objadania się, anarchia żywieniowa, otyłość)
Chorzy na zaburzenia odżywiania często cierpią również na depresję, dokonują działań autodestrukcyjnych
(np. samookaleczenie) lub są uzależnieni od innych środków (alkohol, narkotyki).
BULIMIA
Bulimia, żarłoczność psychiczna – zaburzenie odżywiania charakteryzujące się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne.
Do najczęstszych zachowań należą: wywoływanie wymiotów, głodówki, użycie diuretyków, środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw, nadmierne ćwiczenia fizyczne.
Bulimia występuje częściej w grupach ludzi podejmujących działalności, w których preferowana jest szczupła sylwetka, takich jak taniec, gimnastyka, cheerleading, bieganie, aktorstwo, wioślarstwo i łyżwiarstwo figurowe, a także wśród rasy białej.
Dostępnych jest niewiele danych dotyczących występowania bulimii na podstawie badań obejmujących szerszą populację. Większość badań przeprowadzono do tej pory na dogodnych grupach pacjentów szpitali, licealistów lub studentów. Dało to bardzo szeroki zakres wyników chorobowości: od 0,1% do 1,4% wśród mężczyzn i od 0,3% do 9,4% wśród kobiet.
Badania dotyczące trendów czasowych występowania bulimii również przyniosły sprzeczne wyniki.
Schorzenie to należy odróżnić od zaburzeń związanych z objadaniem się. Chorzy na bulimię, choć zdają sobie sprawę z utraty kontroli nad własnym zachowaniem związanym z odżywianiem się, przejadają się bardzo często, a następnie stosują sposoby kontrolowania wagi ciała, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia.
Jest to choroba o podłożu psychicznym, a chorzy na nią zwykle czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu. Czasami po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to by ponownie je wywołać. Większość pacjentów dotkniętych bulimią to kobiety. Dzielą one dni na "dobre", gdy nie odczuwają przymusu objadania się, i "złe" kiedy nie mogą powstrzymać łaknienia. Są świadome tego, że niepokój, nuda, stres i uczucie przykrości mogą wyzwalać okresy obżarstwa.
Bulimia bardzo często dotyka osoby, które nie akceptują swojego wyglądu, wagi, nie czują się dobrze w swoim ciele i pragną za wszelką cenę polepszyć swoje samopoczucie. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, pracującego nad uściśleniem kryteriów rozpoznawania bulimii, występuje ona od 4 do 6 razy częściej niż anoreksja.
Przyczyny bulimii:
brak bliskiej osoby, z czym chory nie potrafi sobie poradzić
brak samoakceptacji
konflikty rodzinne
zaburzenia mechanizmów samoregulacji i samokontroli
uszkodzenie ośrodka sytości w mózgu
emocjonalne zaniedbanie dziecka w dzieciństwie
brak akceptacji przez grupę rówieśniczą (wiążący się często ze zmianą środowiska)
czynniki genetyczne
Jak rozpoznac bulimię?
Możemy podejrzewać bulimię, gdy osoba:
ma nawracające okresy żarłoczności, zjada olbrzymie ilości pokarmu w ciągu dnia (w okresie 2 godzin) czuje, że traci kontrolę nad swoim zachowaniem w czasie napadu żarłoczności, regularnie stosuje metody zapobiegające przyrostowi wagi ciała, takie jak: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających i moczopędnych, ścisła dieta, głodówka lub bardzo wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, ma minimum dwa napady żarłoczności w tygodniu (i stosuje po nich sposoby prowadzące do zmniejszenia wagi), przez co najmniej trzy miesiące, przesadnie skupia uwagę na swojej sylwetce i wadze. Opisywane zaburzenia w odżywianiu się nie występują dodatkowo w przebiegu anoreksji.
Wyróżnia dwa typy bulimii:
Pierwszy z nich to typ przeczyszczający czyli taki, w którym po napadzie żarłoczności następuje prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, diuretyków, lewatywy.
Drugi to typ nieprzeczyszczający, w którym zamiast przeczyszczania się środkami farmakologicznymi i wymuszania wymiotów, chorzy, w ramach działań kompensacyjnych, stosują ścisłą dietę (często głodówkę), ograniczając ilość spożywanych pokarmów do minimum, bądź też wykonują dużo wyczerpujących ćwiczeń fizycznych (tzw. bulimia sportowa). Na podstawie objawów diagnozuje się chorobę, ale nim rozpocznie się stosowanie jakiejkolwiek terapii, należy wykluczyć schizofrenię oraz uszkodzenie mózgu, które także mogą być przyczynami nadmiernego łaknienia.
Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na bulimię
niedobory pokarmowe
odwodnienie
zmęczenie
ospałość
niepokój
zaparcia
bóle głowy
dyskomfort w jamie brzusznej
zaburzenia równowagi elektrolitycznej
nieregularne miesiączki lub ich brak
sucha skóra
zgrubienia i blizny skóry powierzchni grzbietowej rąk
(od prowokowania wymiotów);rany lub blizny na grzbietach dłoni
uszkodzenie szkliwa zębów
opuchlizna twarzy i policzków (zapalenia ślinianek)
awitaminoza
stany depresyjne
ANOREKSJA
Chorzy często rezygnują ze spożywania mięsa lub przechodzą na wegetarianizm.
Ilości przyjmowanego pożywienia ulegają znacznemu zmniejszeniu, co prowadzi do spadku masy ciała, często o ponad 15%.
Zachowania osób cierpiących na anoreksję różnią się. Anoreksja często przeplata się, lub tez całkowicie przekształca się w żarłoczność (bulimię), gdzie często występują: prowokowanie wymiotów, zażywanie dużych ilości środków przeczyszczających i moczopędnych
oraz wyczerpujące ćwiczenia fizyczne.
Obecnie rozpoznaje się tzw. niezidentyfikowany typ anoreksji, której źródłem są media, powodujące nienaturalne postrzeganie ludzkiego ciała i zaniżające samoocenę młodzieży. Ofiarami tego typu
są najczęściej dziewczęta i chłopcy w wieku 11–20 lat.
2 typy anoreksji:
Typ restrykcyjny
Charakteryzuje się tym, że chory ogranicza przyjmowanie pokarmu do bardzo niewielkich ilości i nieregularnie stosuje środki przeczyszczające.
Typ bulimiczny
Anorektyk, choć zazwyczaj ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, regularnie miewa okresy przejadania się lub prowokowania wymiotów i nadużywania leków przeczyszczających i moczopędnych. Stosowane metody zwykle prowadzą do biochemicznych zaburzeń oraz zakłóceń czynności pewnych układów i narządów, a także są zagrożeniem dla życia.
PRZYCZYNY
Osoby cierpiące na anoreksję to w większości przypadków dziewczęta i kobiety, które odczuwają nieświadomy lęk przed identyfikacją z własną płcią. Nie zgadzają się z własną seksualnością, unikają kontaktu z innymi osobami, zwłaszcza z przeciwną płcią, a także odchudzają się by w wyniku diety zachować sylwetkę dziecka, jaką miały przed okresem pokwitania. Obsesyjny lęk przed przybraniem na wadze sprawia, że obsesyjnie myślą o jedzeniu i przekonane są, że "szczupła" figura jest kluczem do sukcesu. Zazwyczaj są to osoby, które każdemu i na każdym kroku chcą udowadniać, że są najlepsze: koncentrują się na kształceniu i zdobywaniu wiedzy,
a jednocześnie są bardzo niepewne i boją się niepowodzeń. Chorzy nie widzą swojego wychudzenia, gdy stoją przed lustrem wydaje im się, że ciągle są za grubi.
Powyższe kryteria nie występują zawsze i w każdym przypadku, diagnoza anoreksji może być postawiona wyłącznie na podstawie wartości BMI i kompulsywnego myślenia o wadze. Niezwykle częstą postacią jest anoreksja kulturowa – spowodowana próbami sprostania nierealistycznym wzorcom wyglądu – wyidealizowanemu modelowi kobiecości.
Powszechnie w anoreksji występują:
niska samoocena, poczucie beznadziejności i brak wiary w siebie,
niezadowolenie ze swojej figury,
zaburzone postrzeganie obrazu własnego ciała,
lęk przed dorosłością i dojrzewaniem.
Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na anoreksję:
wyniszczenie
zwolnienie czynności serca i tętna
niskie ciśnienie krwi
wzdęcia
zaparcia
obrzęki dłoni i stóp
sucha, łuszcząca się skóra
meszek na twarzy i ciele
znaczna utrata włosów
zimne dłonie
nadmierne pocenie się stóp
niedokrwistość (anemia)
brak miesiączki lub bardzo wydłużone okresy między menstruacjami (kobiety)
drażliwość
EPIDEMIOLOGIA: W przeglądach badań na temat sytuacji epidemiologicznej wykazano zapadalność na poziomie 8–13 przypadków na 100 000 osób rocznie, a chorobowość wynoszącą 0,3% przy wykorzystaniu ścisłych kryteriów rozpoznania.
Stwierdzono, że jadłowstręt psychiczny występuje częściej u homoseksualistów i biseksualistów. Na podstawie badań bliźniaków i rodzin, stwierdzono,
że anoreksja może być dziedziczna.
Otyłość (łac. obesitas) – patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy nadwaga, czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej.
Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, nazywane otyłością brzuszną (otyłość androidalna), ma większe znaczenie patologiczne niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej.
Choroby i objawy związane z otyłością:
zespół metaboliczny, cukrzyca typu 2, choroby układu ruchu, nadciśnienie tętnicze, zawał serca i mózgu, wylew, zatorowość, zwyrodnienia kręgosłupa, choroby nerek, miażdżyca, kamica żółciowa, większe tendencje do nowotworów, rozstępy
PRZYCZYNY
Czynniki genetyczne – mogą odgrywać rolę w powstaniu otyłości lub zwiększać podatność na jej rozwój. Istnieją genetycznie uwarunkowane zespoły chorobowe, w których dochodzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w organizmie. Geny kodują molekularne składniki uczestniczące w fizjologicznym procesie regulacji masy ciała. W badaniach na zwierzętach wykryto, że pojedyncza mutacja może prowadzić do rozwoju otyłości. U niewielkiego odsetka ludzi występują również mutacje jednogenowe, które prowadzą do rozwoju otyłości olbrzymiej. Uważa się jednak, że u większości ludzi o skłonności do otyłości decydują prawdopodobnie mutacje wielu genów. Mutacje mogą dotyczyć genów związanych z regulacją pobierania energii z pożywieniem, poziomem podstawowej przemiany materii, dojrzewaniem komórek tkanki tłuszczowej, aktywnością enzymów odpowiedzialnych za gospodarkę tłuszczową i węglowodanową. W ich wyniku dochodzi do przewagi procesów magazynowania energii nad procesami jej wydatkowania. Za genetycznym uwarunkowaniem otyłości przemawia również fakt, że jest ona dwukrotnie częstsza u bliźniąt jednojajowych niż u rodzeństwa nie będące bliźniętami, a masa ciała osób dorosłych, które wychowały się w rodzinach zastępczych wykazuje większą zgodność z masą rodziców biologicznych niż adopcyjnych.
Czynniki biologiczne – Uszkodzenie podwzgórza (proces zapalny lub nowotworowy) i jąder brzuszno-przyśrodkowych podwzgórza mogą powodować rozwój otyłości. Dochodzi wtedy do nadmiernego przyjmowania pokarmów oraz zaburzeń układu autonomicznego. Badania wykazały również, że mózgi osób otyłych, podobnie jak mózgi osób uzależnionych, mają mniejszą gęstość tzw. receptorów dopaminowych typu 2. Prawdopodobnie jest to reakcja, mająca osłabić efekt częstych wyrzutów dopaminy, które są skutkiem częstego przyjmowania narkotyku lub pożywienia. Możliwe też, że ludzie ci od urodzenia mają zmniejszoną liczbę receptorów dopaminowych, a to wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia uzależnienia. Do zaburzeń endokrynologicznych, w których dochodzi do rozwoju otyłości należą: niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu, rzekoma niedoczynność przytarczyc, czy też hiperinsulinizm.
Czynniki farmakologiczne – do leków, których przyjmowanie może prowadzić do zwiększenia masy ciała należą leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, doksepina, mirtazapina, mianseryna), leki przeciwlękowe, leki neuroleptyczne (starsze pochodne fenotiazyny, ale też i nowe neuroleptyki atypowe np. olanzapina, rysperydon), przeciwpadaczkowe (kwas walproinowy, karbamazepina), kortykosteroidy, niektóre beta-adrenolityki i insulina.
Czynniki środowiskowe – wśród których największe znaczenie ma aktywność fizyczna jako forma wydatkowania dostarczonych zasobów energetycznych. Na skutek postępu technologicznego możliwe stało się znaczące zmniejszenie wydatku energetycznego związanego z codzienną aktywnością. Równocześnie zwiększył się dostęp do żywności i jej konsumpcja. Wzrosła również wartość energetyczna łatwo dostępnego pokarmu, który jest dodatkowo ubogi w witaminy, sole mineralne i błonnik. Regularna aktywność fizyczna zapobiega nadwadze i otyłości.
Czynniki psychologiczne – takie jak zaburzenia nastroju mogą być przyczyną powstawania nadwagi. Osoby, u których występuje tendencja do przyrostu masy ciała, podczas każdego kolejnego nawrotu depresji zwiększają swoją masę ciała. Osoby chore uczą się, że jedząc mogą częściowo zmniejszać objawy depresji, poprzez dostarczenie krótkotrwałej przyjemności.
EPIDEMIOLOGIA: 1,6 miliarda dorosłych osób na całym świecie ma nadwagę, a co najmniej 300 milionów cierpi z powodu otyłości.
Najwyższy wskaźnik otyłości można zaobserwować pośród 37. krajów Zachodniego Regionu Pacyfiku (WPR), w skład którego wchodzą m. in. Nowa Zelandia i Australia oraz w Stanach Zjednoczonych i Meksyku. Na podstawie BMI Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sprawdziła narody całego świata pod kątem wagi ciała. Osobno zbadano kobiety, a osobno mężczyzn powyżej 15. roku życia. Polki uplasowały się w tym rankingu na 131. pozycji (dla porównania przedstawicielki Stanów Zjednoczonych uplasowały się na 14. miejscu). Natomiast zdecydowanie gorzej wypadli Polacy, którzy pośród mężczyzn na całym świecie znaleźli się na 85. pozycji (Amerykanie zajęli wysokie 7. miejsce). Istnieją jednak także inne badania, przeprowadzone przez Międzynarodowe Towarzystwo Badań nad Otyłością (International Association for the Study of Obesity), które nie są już dla Polaków tak optymistyczne. Pomiary te przeprowadzono pośród 29. krajów europejskich. Polacy uplasowali się w środku stawki. Okazało się, że z problemem otyłości zmaga się w Polsce 15,8 proc. kobiet powyżej 18. roku życia i 17,3 proc. mężczyzn w tym samym wieku, a prawie 50 proc. populacji dorosłych w Polsce ma problemy z nadwagą!