Charakterystyka zasad kształcenia

Ogólnie zasady kształcenia można określić jako normy postępowania dydaktycznego, które jeśli są przestrzegane pomagają nauczycielowi w zaznajamianiu uczniów z podstawami wiedzy, w rozwijaniu zdolności poznawczych oraz zainteresowań jak i wdrażać do samokształcenia.

Literatura przedmiotu powołuje się na trzech dydaktyków: Wincentego Okonia. Czesława Kupisiewicza oraz Władysława Szewczyka.

Każdy z wymienionych dydaktyków proponuje inną klasyfikację zasad kształcenia.

W. Okoń przedstawia zasady kształcenia w sposób następujący:

Cz. Kupisiewicz natomiast proponuje klasyfikację:

W. Szewczyk zasady kształcenia przedstawił w sposób następujący:

Poszczególne zasady jako ogólne normy postępowania są najczęściej uszczegółowione w postaci reguł dydaktycznych, a nawet wytycznych metodycznych. Wówczas są bardziej przydatne, szczególnie dla mniej doświadczonych nauczycieli, którzy nie posiadają umiejętności ich uszczegółowiania. Zasady kształcenia określić zatem można jako ogólne normy postępowania dydaktycznego nauczyciela i działalności uczniów wynikające
z podstawowych prawidłowości procesu dydaktycznego, których przestrzeganie zapewni lepszą realizację zakładanych celów kształcenia ogólnego.

Przeglądając podstawowe zasady kształcenia, które zostały sformułowane w literaturze przedmiotu można zauważyć ich dużą różnorodność. Gdyby tak zebrać wszystkie w całość to uzbierało by się ich ponad 20 różnych zasad. Te różnice wynikają z braku ogólnie przyjętego kryterium ich ustalania

.

CHARATKERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH ZASAD

  1. Zasada indywidualizacji i zespołowości

Jest to nowa zasada w systemach kształcenia. Zasada indywidualizacji i zespołowości sprowadza się do takie organizowania procesu nauczania – uczenia się, w której równocześnie uwzględnia się indywidualność uczniów jaki i współpracę i współdziałanie wszystkich uczniów w klasie.

Zasada ta wnosi konieczność zachowania indywidualnego podejścia do ucznia w warunkach pracy zespołowej. Jest to jedna z trudniejszych do respektowania zasad w całym procesie kształcenia, który wymaga dostosowania procesu nauczania do indywidualnych możliwości uczniów.

Do indywidualnych możliwości możemy zaliczyć: właściwości psychiczne, intelektualne, fizyczne i emocjonalne, które warunkują motywację, postawę, stopień aktywności itp. Aby dobrze określić poziom rozwoju uczniów oraz określić możliwości psychofizyczne i dostosować treści oraz wymagania nauczyciel powinien dobrze ich poznać.

Klasa szkolna stanowi grupę zróżnicowanych indywidualności i oprócz pracy z całą klasa, nauczyciel winien indywidualnie oddziaływać na uczniów odbiegających od normy w formie odpowiedniej pomocy skierowanej na wyrównanie braków słabego, a doskonalenie lepszego. Wszystko to, co dzieje się z poszczególnym uczniem, ma wpływ na jakość pracy zespołowej.

Nieprzestrzeganie zasady indywidualizacji pracy dydaktycznej z punktu widzenia ogólnej zdolności uczenia się, pozostającej w ścisłym związku z inteligencją, jak i nieuwzględnianie kierunkowych zainteresowań i zdolności, tempa uczenia się uczniów, oraz treści kształcenia wywiera szczególnie niekorzystny wpływ na postępy w nauce uczniów słabych, jak również uczniów zdolnych, a tym samym hamuje ich pełny rozwój. Jednymi słowy mówiąc efektem braku indywidualizacji w grupie uczniów jest to, że uczniowie powyżej i poniżej przeciętnej nie będą w stanie osiągnąć rezultatów, które odpowiadają ich możliwościom, a uczniowie mało zdolni nie realizują programu. Niepowodzenia szkolne w dużej mierze spowodowane są nieliczeniem się z właściwościami indywidualnymi w procesie nauczania.

Różnicowanie sposobów indywidualizowania programu polega na określeniu treści, które powinni opanować wszyscy uczniowie, z drugiej strony – na sformułowaniu propozycji programowych, które mogą być częściowo czy w różnym stopniu realizowane przez poszczególnych uczniów. Różnicowanie tempa uczenia się, polega na realizacji jednolitego programu przez wszystkich uczniów, ale w tempie dostosowanym do indywidualnych możliwości. Poza różnicowaniem treści i tempa istnieją inne zabiegi indywidualizujące nauczanie dotyczące doboru metod, środków i form kształcenia.

Sposoby indywidualizacji w nauczaniu polegają na:

Zasada uspołeczniania łącząca interes indywidualny ze społecznym realizowana jest w klasie poprzez stosowanie pracy indywidualnej ucznia związanej z pracą zbiorową a przede wszystkim z różnymi formami pracy grupowej. Praca w grupach ma duże wartości dydaktyczno – wychowawcze, gdyż wymaga współdziałania poszczególnych członków grupy dla sprawnego i rytmicznego wykonania zadania.

  1. Zasada systematyczności

Zasada ta podkreśla uczenie się w ściśle logicznym porządku, które odnosi się zarówno do pracy nauczycieli jak i uczniów. Nauczyciel powinien konsekwentnie kierować pracą uczniów w celu opanowania przez nich systemu wiedzy i umiejętności. Natomiast uczeń w procesie uczenia się powinien systematycznie to utrwalać.

Systematyczność oznacza uporządkowania treści kształcenia w taką strukturę, która respektuje związki u cechy poszczególnych elementów treściowych. Systematyczność w układzie treści kształcenia oznacza uporządkowanie ich w taką strukturę, która respektuje związki i cechy poszczególnych elementów treściowych, a jednocześnie stanowi pewną logiczną całość. Systematyczność w kształceniu ogólnym ułatwia integrowanie wiedzy w spójny układ i zarazem czyni ją operatywną i trwalszą.

W realizacji zasady systematyczności nauczyciel powinien pamiętać o następujących regułach:

Systematyczność jest więc podstawowym czynnikiem w powstawaniu systemu wiedzy. Chcąc doprowadzić do systemu wiedzy, nauczyciel powinien odpowiednio uporządkować treści kształcenia i konsekwentnie je realizować, zgodnie z przyjętą strukturą. Z zasady systematyczności wzięła swój początek zasada systemowości, czyli porządkowanie wiedzy w głowie uczniów. Zasadę tę sformułował W. Okoń. Zasada systemowości odnosi się nie tylko do treści kształcenia, lecz także do samego przebiegu kształcenia, gdyż jest on również systemem (układem). W dobrze skonstruowanym programie szkolnym ogólnemu układowi treści podporządkowuje się układy i podukłady coraz bardziej szczegółowe, połączone z całością i jej elementami za pośrednictwem racjonalnych więzi. Uczenie się przebiega skuteczniej, gdy układy jako rzeczowo i logicznie uporządkowane zbiory elementów i związków między nimi są należycie usystematyzowane w dostępnych uczniom materiałach i na lekcji, a zarazem gdy zapewnia się odpowiednią ich hierarchizację.

  1. Zasada trwałości wiedzy i umiejętności

Zasada ta polega na organizowaniu zajęć w taki sposób by uczniom zapewnić gruntowne opanowanie zasadniczego materiału nauczania, tak że będą oni w stanie zawsze odtworzyć go z pamięci i posługiwać się nim zarówno dla celów szkolnych, jak i pozaszkolnych.

Ważną sprawą jest stosowanie różnorodnych metod i środków, odpowiednie ich utrwalanie i powtarzanie oraz pozytywny stosunek ucznia do materiału nauczania. Na ten stosunek mają wpływ różne czynniki:

Zasada trwałości warunkuje wielokrotne stykanie się ucznia z nową treścią, nową umiejętnością. Utrwalanie więc nowego materiału wiąże się z systematyzacją i powtarzaniem. Powtarzanie ma tylko wówczas wartość dla ucznia, jeśli jest odpowiedniej jakości i jeśli jest urozmaicone. Stąd musi być porządkujące, uzupełniające, systematyczne i problemowe. Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z krzywą zapominania, a więc największa bezpośrednio po zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem. Utrwalanie wiadomości i umiejętności poprzez powtarzanie nie zapewnia na ogół tak trwałych wiadomości, jak rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów.

Trwałość zdobytych umiejętności i wiedzy zapewnia również zastosowanie ich w działaniu praktycznym. W związku z tym nauczyciel ma za zadanie stwarzać sytuacje, które wymagają nie tylko reprodukowania wiadomości i umiejętności, ale także posługiwanie się nimi w pracy szkolnej i pozaszkolnej.

  1. Zasada łączenia teorii z praktyką

Łączenie wiedzy z praktyką przekonuje uczniów o użyteczności wiedzy a jednocześnie daje pozytywne motywacje uczącego się przez co istotnie wpływa na jego aktywność. Odwoływanie się do praktyki sprawia, że teoria staje się zrozumialsza, trwalsza i potrzebniejsza.

Przystosowywanie uczniów do samodzielnego działania wymusza na nauczycielu taką naukę, która jest w ciągłym powiązaniu z otaczającą go rzeczywistością przyrodniczą, społeczną, techniczną oraz kulturową.

Teoria bez praktyki jest nic nie warta. Właściwa realizacja zasady łączenia teorii z praktyką zapewnia operatywność wiedzy, pobudza aktywność, sprzyja rozwojowi samodzielności uczniów, a przede wszystkim przygotowuje ich do zmieniania otaczającego świata.

Z omawianej zasady wynikają następujące postulaty:

Brak przestrzegania w nauczaniu – uczeniu się zasady wiązania teorii z praktyką powoduje, że uczniowie nie potrafią stosować zdobytej wiedzy w praktyce albo tez wykonują czynności praktyczne bez znajomości i rozumienia ich podstaw teoretycznych.

  1. Zasada świadomej aktywności

Zasada ta inaczej zwana też zasadą świadomego i aktywnego uczestnictwa uczniów w procesie nauczania jest chyba najpowszechniejszą i najważniejszą normą dydaktyczną postępowania nauczycieli i uczniów.

Aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia nauki, a uświadomienie uczniom celu i zadania ich działania jest niezbędne do osiągania pozytywnych wyników uczenia się.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia sprowadza się przede wszystkim do postulatu uświadamiania i wyjaśniania im celów zadań i znaczenia nauki danego przedmiotu szkolnego, każdego tematu zajęcia. Cel ma zostać podany uczniom w przystępnej formie, zmierzając do tego, aby najbliższe cele starali się formułować samodzielnie. Aktywność świadoma jest wtedy kiedy uczeń jako sprawca zna nie tylko cel działania oraz drogę do jego osiągnięcia, ale chce ten cel osiągnąć.

W całym procesie nauki uczeń ma za zadanie poznawać świat oraz siebie, przeżywać świat wartości oraz nabywać umiejętności praktyczne. Aby proces kształcenia przebiegał pomyślnie powinny występować trzy aktywności:

Wszystkie te aktywności powinny występować w procesie kształcenie tworząc integralną całość. Każdy rodzaj aktywności w uczeniu się pełni określoną funkcję; ich niezbędność w procesie kształcenia jest ogólną prawidłowością, z której wynika norma prakseologiczna – zasada aktywizowania ucznia w myśleniu, przeżywaniu i działaniu. Nierespektowanie zasady świadomej aktywności uczniów, powoduje bierność i małą samodzielność w myśleniu i działaniu.

Świadomy i aktywny udział uczących się można osiągnąć, gdy nauczyciel:

Można przyjąć, że zasada świadomej aktywności uczniów w procesie dydaktycznym polega na takim organizowaniu i realizowaniu procesu kształcenia, w którym nauczyciel systematycznie uświadamia uczniom cele kształcenia, stara się przekonać o ich wartości i odpowiednio motywuje uczniów do osiągania pozytywnych wyników uczenia się.

  1. Zasada poglądowości

Zasada poglądowości akcentuje wielozmysłowy kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością. Dodatkowo sprawia, że w naszej świadomości powstaje zmysłowy obraz zjawisk w postaci spostrzeżeń i wyobrażeń, na które składają się wrażenia wzrokowe, węchowe, smakowe i dotykowe.

Niejako cechą tej zasady jest konieczność zdobywania wiedzy o rzeczywistości poprzez poznanie jej bezpośrednio za pomocą rzeczy, zjawisk i procesów lub pośrednio w postaci środków dydaktycznych do których możemy zaliczyć: obrazy, modele, wykresy, tabele, itp.

Poglądowość może wystąpić w dwóch postaciach:

Tak więc najlepsze wyniki daje realizowanie zasady poglądowości przez wiązanie obserwacji z oddziaływaniem na poznawany przedmiot, poprzez czynny kontakt ucznia z przedmiotem.

W wypadku gdy uczniowie nie znają zjawisk materialnych w ich naturalnym przebiegu, zasada poglądowości pozwala na uzupełnienie znajomości konkretnej rzeczywistości przez środki zastępcze, takie jak: okazy, modele, obrazy, filmy. Używane w ten sposób środki poglądowe reprezentują fragmenty rzeczywistości, spełnianą zaś funkcję przez tę zasadę nazywamy funkcją reprezentatywną.

Drugą funkcji zasady poglądowości jest ułatwienie zrozumienie i zapamiętanie wyników myśli naukowej, uogólnień, praw itp. poprzez różne symboliczne przedstawienie abstrakcji. Funkcję tę nazywamy funkcją symbolizującą.

W miarę rozwoju uczniów zmieniają się sposoby realizacji poglądowości, przy czym przechodzi się stopniowo od umożliwienia im wykonania operacji na konkretnych przedmiotach, poprzez operacje zinterioryzowane „uwewnętrznione” w umyśle ucznia, ale oparte na posługiwaniu się rysunkiem, do operacji, których podstawę stanowią umowne symbole i znaki. Podstawowym sposobem realizacji zasady poglądowości jest obserwacja, która aby spełniła swoje zadanie poznawcze powinna spełniać następujące warunki:

  1. Zasada przystępności

Zasada przystępności czasami zwaną jest również zasada stopniowania trudności, oznacza to konieczność dostosowania materiału nauczania, metod kształcenie i środków dydaktycznych do poziomu rozwoju i możliwości psychofizycznych uczniów.

Dlatego znajomość uczniów, którym chcemy przekazać wiadomości czy umiejętności determinuje powodzenie pracy dydaktycznej.

Do najważniejszych reguł odnoszących się do zasady przystępności należy zaliczyć następujące:

Istotnym warunkiem powodzenia uczniów w nauce jest dostosowanie zadań oraz wymagań do ich rzeczywistych możliwości psychofizycznych. Zadania i wymagania stawiane uczniom, które są ponad ich możliwości przerastają ich a co za tym idzie zniechęcają do pracy oraz obniżają motywację uczenia się. Z drugiej strony wymagania za niskie nie mobilizują ich do wytężonego wysiłku.

Zgodnie z zasadą przystępności zadania, wymagania stawiane uczniom powinny niejako sięgać do granicy ich możliwości, a nawet nieznacznie
je przewyższać, co sprawia, że mogą oni wówczas pracować optymalnie.

Realizacja reguł wynikających z zasady przystępności nie jest łatwa. Zasób wiedzy, stopień zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów w klasie jest zróżnicowany. Praca nauczycieli „równym frontem” z całą klasą i jednocześnie z poszczególnymi uczniami przy uwzględnianiu reguł wynikających z zasady przystępności zapewnia aktywny udział wszystkich uczniów.

Innymi równie ważnymi zasadami są:

Zasady kształcenia odnoszą się do praktyki procesu nauczania odbywającego się w różnych formach dydaktycznych. Powinny one funkcjonować w realizacji wszystkich elementów procesu kształcenia. Nauczyciel w procesie dydaktycznym ma za zadanie uwzględniać założenia, możliwości i potrzeby realizacji wszystkich zasad kształcenia, gdyż formułują one dyrektywy, które czynią ten proces bardziej efektywnym. Właściwe rozumienie procesu kształcenia, stosowanie nowoczesnych metod i form dydaktycznych, jak też wykorzystywanie środków technicznych oraz realizowanie zasad dydaktycznych to warunki skuteczności kształcenia.

Konieczne jest aby każdy uczący się rozumiał sens i potrzebę zdobywania wiedzy, wskazując im przydatność wiedzy w realizacji ich planów, osobistych potrzeb życiowych i intelektualnych. Dopiero bowiem wówczas, gdy uczenie się jest przydatne z punktu widzenia planu życiowego danej osoby, może ono być skuteczne. Drugim warunkiem jest rozumienie przez ucznia tego, co poznaje. Sporo trudności powoduje trudny materiał programowy, nie zawsze dostosowany do możliwości uczniów. Nauczyciel więc powinien więcej czasu poświęcać na wyjaśnianie i analizowanie trudnych tematów, zaś do samodzielnego opracowania należy przeznaczać zadania na miarę uczniów.

Zasady kształcenia mają charakter „postulatywny”, stanowią wytyczne postępowania nauczyciela. Zasady te są na ogół akceptowane teoretycznie, ale nie wynika z tego, że są rzeczywiście realizowane w praktyce. W trosce o dobrą jakość procesu kształcenia nauczyciel winien respektować ogólne normy postępowania dydaktycznego. Zasady kształcenia jako normy odnoszące się do prawidłowości procesu nauczania – uczenia się czynią ten proces skuteczny, jeśli działanie dydaktyczne nauczyciela jest zgodne z ustalonymi przez naukę ogólnymi prawidłowościami tego procesu.

Bibliografia:

Franciszek Bereźnicki „Dydaktyka kształcenia ogólnego”

Czesław Kupisiewicz „Podstawy dydaktyki ogólnej”.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Charakterystyka zasad kształcenia
Konspekt SPRAWNY JAK ŻOŁNIERZ – POZNAJEMY ĆWICZENIA O CHARAKTERZE WOJSKOWYM KSZTAŁTUJĄCE KOORDYNACJE
151 , Charakterystyka systemu kształcenia specjalnego w Polsce
Typologie zasad kształcenia Wg?reźnickiego
Charakterystyka zasad rachunkowości
Rozp MG z 2 07 2007 szczeg zasad kształ i kalk taryf ee
KSZTAŁTY I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE POSZCZEGÓLNYCH KSZTAŁTÓW TWARZY
Charakterystyka metod kształcenia
rola ojca w kształtowaniu charakteru córki, Dokumenty praca mgr
14513-podstawowe zasad i charakterystyka krajowego rejestru sądowego, st. Administracja notatki
Charakterystyka wybranych metod kształcenia w szkole specjalnej
Charakterystyka środowisk wychowawczych- rodzina, Pliki, Teoretyczne podstawy kształcenia
dudziński,układy napędowe,Metody kształtowania przebiegu charakterystyk mechanicznych silnika indukc
Ogólna charakterystyka specjalności Pedagogika przedszkolna, naukowe, pipek, progtamy kształcenia, m

więcej podobnych podstron