NIE ODPOWIADAM ZA SKŁADNIĘ ZDANIOWĄ TWORZONĄ PRZEZ TADKA!!!

Wietrzenie fizyczne (mechaniczne);

Podstawowe czynniki:

- dobowe wahania temperatury

- zmiana wilgotności

(występuje w klimacie subpolarnym i umiarkowanym, kiedy temperatury wahają się w okolicach 0’C;

Zwrotnikowym i podzwrotnikowym suchym; szczególnie na pustyniach ogromny skok temperatury między dniem a nocą (amplituda dobowa), powoduje szybki rozpad skał)

Następują zmiany właściwości fizycznych skał, bez zmiany ich składu chemicznego.

Rodzaje:

1. insolacja (w. termiczne, słoneczne) – występuje w dwóch formach: rozpad ziarnisty na skutek różnej rozszerzalności cieplnej oraz wietrzenie skorupowe (łuszczenie się skały), czyli odrywanie przypowierzchniowej warstwy skalnej, która była najbardziej narażona na wahania temperatury;

2. eksfoliacja (łuszczenie) – spowodowana dobowymi wahaniami temperatury. Wysokie dobowe zmiany temperatury prowadzą do występowania wielkich naprężeń, odpęknięcia i odpadania zewnętrznych części skały. Zjawisko eksfoliacji najczęściej obserwowane jest w górach, na stepach i pustyniach, obszarach pozostających pod wpływem klimatów kontynentalnych;

3. mrozowe (kongelacja) – woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę. Produktami są: rumowiska skalne, gołoborza, pył;

4. eksudacja (w. solne) – krystalizująca w szczelinach skalnych sól, podobnie jak woda, zwiększa swoją objętość i rozsadza skałę. Gdy proces zachodzi na powierzchni skały, tworzą się polewy i skorupy zwane lakierem pustynnym;

5. deflokulacja (w. ilaste) – skały ilaste mają właściwości higroskopijne, pod wpływem wody znacznie pęcznieją; gdy woda odparowuje, skały kruszeją i powstają szczeliny

Wietrzenie chemiczne;

Podstawowe czynniki:

- woda

- CO2

- N

-O2

(Występuje w strefie umiarkowanej - szczególnie w lecie i na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych; okołorównikowa - przez cały rok; klimat morski i monsunowy w porze deszczowej)

Następują zmiany właściwości fizycznych i chemicznych skał.

Procesy:

1. solucja (rozpuszczanie) – gipsy, chlorki, dolomity i wapienie rozpuszczają się całkowicie, natomiast margle lub piaskowce ulegają częściowemu rozpuszczeniu. W czasie rozpuszczania zachodzi proces solwatacji – łączenia się cząstek rozpuszczalnika z cząsteczkami substancji rozpuszczanej;

2. ługowanie – proces rozpuszczania i wymywania minerałów;

3. hydroliza – zasadowo-kwasowy rozkład minerałów;

4. hydratacja (uwodnienie) – przemiana minerałów bezwodnych w słabo uwodnione. Nie niszczy minerałów ale zmienia ich właściwości fizyczne, np. suche iły są zwięzłe, uwilgotnione - wzrasta objętość, spada spoistość.

5. karbonatyzacja (uwęglanowienie) – przekształcenie minerałów (głównie krzemianów i glinokrzemianów) w węglany;

6. oksydacja (utlenienie) – minerały łączą się z tlenem, np. zamiana siarczków na siarczany;

7. redukcja – pozyskiwanie elektronów walencyjnych, zmiana formy utlenienia związku z wyższego poziomu na niższy;

8. chelatyzacja – na skutek produkcji przez organizmy substancji organicznych następuje dekompozycja skał, które zawierają w swym składzie metale.

Produktem wietrzenia (zarówno fizycznego jak i chemicznego) jest ZWIETRZELINA.

- zwietrzelina utworzona w wyniku wietrzenia fizycznego jest zespołem okruchów skalnych różnej wielkości, o składzie chemicznym materiału wyjściowego;

- zwietrzelina powstała wskutek wietrzenia chemicznego stanowi produkt odbiegający swym składem chemicznym od utworu wyjściowego.

Ruchy wody morskiej:

1. Falowanie - fale morskie tworzone są przede wszystkim pod wpływem wiatru, ale też:

- wstrząsów sejsmicznych,

- podmorskich wybuchów wulkanów,

- zmian ciśnienia oceanicznego,

Rodzaje fal:

Charakter falowania jest odmienny w strefach ciągnących się mniej więcej równolegle do wybrzeża.

Wyróżniamy:

- strefę fal oscylacyjnych - w której cząstki drgają opisując drogi kołowe, nie przesuwając się w przód, ani w tył, jeśli fala zbliża się do brzegu i głębokość morza będzie mniejsza od ½ długości fali, cząstki zakreślają formy eliptyczne, przy dalszym spłyceniu morza, intensywnym wyhamowywaniu cząstek wody przy dnie następuje łamanie się fali, od tego miejsca fale mają charakter translacyjny i przemieszczają się do brzegu,

- strefę grzywaczy (łamania się fal),

- strefę fal translacyjnych, gdzie fala uderza o tzw. stopień przyboju, część wody spływa z powrotem, a część wsiąka w piasek, fale te przenoszą materiał okruchowy z otwartego morza na brzeg,

- strefę zmywu,

Odmiany:

- tsunami - wywoływane przez trzęsienia Ziemi lub wybuchy wulkanów, fale grawitacyjne o ogromnej długości i prędkości, przy brzegu ulegają spiętrzeniu, przez wyhamowanie (>50 m - największa długość fali),

- seiche - „martwa” fala w zamkniętym zbiorniku, mniejsza skala zniszczenia niż przy tsunami,

2. Wody spiętrzone przy brzegu wskutek nabiegu fal odpływających z powrotem, tworzą prący przybrzeżne.

- litoralne - w strefie przybrzeża (mierzeje, zamknięte zbiorniki),

- powrotne prądy denne - woda uderzająca o brzeg musi być z powrotem odprowadzona do morza za pośrednictwem 2 prądów:

a) PPD - cienka warstwa wody, która całym dnem wraca do morza, a jeśli to nie wystarcza, to pojawiają się

b) PPP - stosunkowo wąskie strugi wody, rodzaj potoków, obejmujące całą warstwę wody;

3. Pływy i prądy pływowe

Wywołane pływami prądy pływowe mają charakter oscylacyjny, regularnie zamieniają kierunek na przeciwny; związane z przyciąganiem słońca i księżyca, amplituda pływów - składowe przyciąganie słońca i księżyca, kiedy są w fazie (pełnia i nów), dobrze widoczne w wąskich zatokach, silniej odznaczają się na otwartych oceanach, niż w morzach zamkniętych; wybrzeża pływowe charakteryzują się najbardziej zmiennymi (heterogenicznymi) warunkami środowiska (płytkie morze na zmianę z plażą); znaczenie szczególnie widoczne w tzw. estuariach, czyli lejkowatych ujściach rzek, w których dochodzi do mieszania się wód słodkich i słonych, gdzie występuje środowisko brakiczne - słabo zasolone, efektem jest specyficzny ekosystem tego środowiska łatwo rozpoznawalny w utworach kopalnych,

4. Prądy oceaniczne - wywoływane są przez stałe wiatry - passaty i zróżnicowanie gęstości wody morskiej (cyrkulacja termohalinowa), stosunkowo wolne, przeciętnie 2-3 m/s, na olbrzymich obszarach, są stabilne, mogą transportować duże ilości bardzo drobnego materiału okruchowego, przemieszczają również duże ilości ciepłej lub zimnej wody; są gigantycznym stabilizatorem klimatu na Ziemi, gdyby nie one klimat byłby zróżnicowany,

- powierzchniowe

- głębinowe (denne)

- wznoszące (upwelling’u) - prądy, które powstają w efekcie długotrwałych wiatrów wiejących od lądu w stronę otwartego morza, przypominają gigantyczne rzeki o szerokości 100, nawet 1000 km, długości - 1000 km, grubości - setek m, a nawet kilku km; zimne wody prądów wznoszących przenoszą ogromne ilości biomasy, której olbrzymia ilość gromadzona jest u podnóża skłonów kontynentalnych może być źródłem węglowodorów (ropa naftowa, gaz ziemny powstają głównie w tych lub wyspowych miejscach)

- prądy grawitacyjne - nieustannie przenoszą mat. okr. Po dnie morskim, w efekcie dochodzi do gromadzenia potężnych ilości mat. okr. I powstawaniu osadów w pewnych miejscach, skały osadowe powstające w morzach to dominujący typ tych skał na Ziemi,

- podmorskie ruchy masowe – jednym z najważniejszych mechanizmów transportu materiału są prądy grawitacyjne, czyli odmiana prądów gęstościowych, którym cięższy materiał grawitacyjny zsuwa się po nachylonej powierzchni, a siłą podtrzymującą materiał okruchowy w zawiesinie jest turbulencja wywoływana zderzającym się ziarn ze sobą;

- prąd zawiesinowy – najważniejszy w transporcie mat. okr. Nagromadzonego w tzw. nasypach litoralnych na dno morskie; występują w wielu miejscach na Ziemi, często wywoływane u wylotu potężnych kanionów rozcinających skłon wyspowy, lub kontynentalny; u wylotu stabilnych kanionów tworzą się potężne, głębokomorskie stożki napływowe;

Zrąb tektoniczny – blok skalny odcięty od skał uskokami i wyniesiony względem sąsiednich bloków,

Rów tektoniczny – fragment skorupy ziemskiej obniżony względem sąsiednich bloków;