Umberto Eco

INNOWACJA I POWTÓRZENIE: POMIĘDZY MODERNISTYCZNĄ
I POSTMODERNISTYCZNĄ ESTETYKĄ

• Estetyka modernistyczna (czyli ta, która narodziła się razem z manieryzmem i romantyzmem, następnie przeformułowana przez współczesne kierunki awangardowe) traktowała schematyzm, powtarzalność znanych wzorców za charakterystyczną domenę rzemiosła a nie sztuki.

• Modernistycznym kryterium rozpoznawania wartości artystycznej było nowatorstwo.

• Rzemiosło i przemysł działają przez właściwe stosowanie znanych praw do nowych zjawisk, natomiast sztuka przypomina raczej „rewolucję naukową” tj. każde dzieło sztuki ponowoczesnej tworzy nowe reguły, nowy sposób widzenia świata.

• Klasyczna estetyka nie wymagała innowacji za wszelką cenę, przeciwnie, często uznawała za „piękne” dobre odbitki odwiecznych wzorów.

• Produkty kultury masowej utożsamiano z produktami przemysłowymi, w tym sensie, że wytwarzano je w seriach.

• Współczesna estetyka uważa produkty kultury masowej (piosenka, reklama, komiks, powieść kryminalna) za mniej lub bardziej udane odbitki danego modelu bądź wzoru i oceniała je jako źródło przyjemności nie mające charakteru sztuki a ów nadmiar walorów rozrywkowych, powtórzenia, niedostatek innowacji postrzegane są jako trik handlowy, a nie jako prowokujące propozycje nowej wizji świata.

• Rodzaje powtórzeń:

1. Retake. W tym przypadku przejmuje się postaci z wcześniejszego opowiadania (które cieszyło się powodzeniem), aby wykorzystać je w opowieści o ich dalszych losach, po zakończeniu pierwszej przygody.

2. Remake. Polega na ponownym opowiedzeniu historii, która cieszyła się już kiedyś powodzeniem.

3. Seria. Oparta jest na niezmiennej sytuacji i ściśle ograniczonej liczbie stałych kluczowych postaci, wokół których obracają się postaci drugoplanowe i epizodyczne. Postaci drugoplanowe muszą stwarzać wrażenie, że nowa opowieść różnie się od poprzednich, podczas gdy w rzeczywistości schemat narracyjny nie ulega zmianom.

   • Serie-pętle. Tworzy się ze względów komercyjnych. Chodzi o to, jak taką serię kontynuować i ominąć tak naturalną przeszkodę, jaką jest starzenie się postaci. Zamiast wikłać je w coraz to nowe przygody (z czym wiązałaby się nieubłagalna wędrówka ku śmierci), każe się jej stale wracać do przeszłości (flashbacki).

4. Saga. Różnie się od serii tym, że dotyczy historii jednej rodziny i uwzględnia „historyczny” upływ czasu. Ma charakter genealogiczny. W sadze aktorzy starzeją się; saga jest historią starzenia się jednostek, rodzin, ludów, grup. Saga to zamaskowana seria, różnie się od niej tym, że postaci podlegają zmianom (zmieniają się także i dlatego, że starzeją się aktorzy). Saga:

• Może przebiegać w sposób ciągły – postać jest prowadzona od narodzin do śmierci, podobnie jak potem jej syn, wnuk i tak dalej, potencjalnie w nieskończoność.

• Może mieć strukturę drzewa – na początku jest patriarcha, następnie rozmaite odgałęzienia narracyjne, dotyczące nie tylko bezpośrednich potomków, ale także linii pobocznych oraz powinowatych rodziny, przy czym każda gałąź się rozgałęzia.

1. Dialog intertekstualny. Zjawisko powtarzania przez dany tekst tekstów wcześniejszych. Dotyczy to na przykład cytatów stylistycznych występujących wtedy, gdy w sposób mniej lub bardziej bezpośredni tekst przywołuje właściwości stylistyczne, czy sposób opowiadania charakterystyczny dla innego autora – bądź to jako rodzaj parodii, uczczenia wielkiego i uznanego mistrza etc.