ARCHITEKTURA W STYLU ROMAŃSKIM

Architekturze romańskiej można śmiało przypisać charakter sakralny, jej przykładów szukać powinniśmy więc wokół wielkich katedr, klasztorów i kolegiat. Kościół romański powstaje na wzór bazyliki starochrześcijańskiej, jednakże w konstrukcji daje się zauważyć odkrywczość i zastosowanie różnych rozwiązań technicznych. Cechuje Plan, zwany inaczej rzutem, przypomina krzyż.

PLAN KOŚCIOŁA W STYLU ROMAŃSKIM

Budowle sakralne na planie krzyża łacińskiego, z prezbiterium mieszczącym chór, orientowanym na wschód (podobnie jak w bazylikach starochrześcijańskich). Oś pionową tego krzyża stanowi nawa główna, przechodząca w chór. Zakończony jest prosto albo też półkolistym wgłębieniem, zwanym absydą. Identyczne w wymiarach kwadraty tworzą ramiona krzyża, czyli nawę poprzeczną, zwaną transeptem. Do nawy głównej przylegają z obu stron nawy boczne.

MATERIAŁ : W tym okresie na ziemiach polskich budowano początkowo z drewna, a ważniejsze obiekty z kamienia. Pod koniec XII w. na terenach ubogich w kamień wzrasta zainteresowanie cegłą. Murowano z użyciem tłustej zaprawy wapiennej, także - wapienno-glinowej i glinowej. Obok rzadkich i skromnych witraży do okien wstawiano tafle gomółek - małych zielonkawych krążków z grubego szkła, oprawianych ołowiem. We wnętrzach mniej reprezentacyjnych otwory okienne przesłaniano błonami zwierzęcymi lub naoliwionym płótnem. Dachy na ogól niezbyt strome, kryto dachówką, łupkiem lub płytkami kamiennymi. Wyjątkowo stosowano blachę ołowianą. W murach o znacznej grubości zazwyczaj tylko lica wykonane były z ciosów kamiennych lub z całej cegły; przestrzeń między-licową wypełniano kamieniem łupanym lub gruzem ceglanym, zalanym zaprawą wapienną. W miejscach, gdzie skupiały się siły skośne sklepień - ściany usztywniano lizenami lub przyporami. Sklepienie kolebkowe wzmocniono gurtami (czyli łękami, rozmieszczonymi w odstępach), opartymi na wspornikach lub służkach (czyli smukłych i wąskich kolumienkach przyściennych).

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA BUDOWLI W STYLU ROMAŃSKIM

• małe i nieliczne okna (okrągło-łukowe)

• okna umieszczone wysoko

• grube mury z kamienia (przez co budowla jest masywna)

• kamień jako podstawowy materiał budowlany

• okrągłe luki

• sklepienia: krzyżowe (dwie skrzyżowane kolebki, tworzące krzyż), kolebkowe (o kształcie walca, ciężkie, masywne)

• zwykle zaokrąglone budynki (rotundy)

• mało zdobień

• prostota budowli

• bogato zdobione kolumny oraz bramy wejściowe (portale)

• budowle z zasady – obronne

• jedna lub trzy nawy, z których środkowa jest największa,

• ołtarz zorientowany na wschód (w stronę grobu Chrystusa)

DACH – Dwuspadowy dach zastąpił solidny strop lub sklepienie. Sklepienie to może być kopułą, która ma kształt połowy kuli; może też być kolebką - tak nazywa się sklepienie o kształcie przekrojonego na pół walca; może być wreszcie sklepieniem, które powstaje z przenikania się pod kątem prostym dwóch kolebek krzyżowym o tej samej średnicy. Styl romański lubował się więc w miękkich, pełnych łukach sklepieniach, tzw. kolebkowych i krzyżowych.

SKLEPIENIA – Sklepienia te wspierają się na filarach albo kolumnach, równie potężnych i solidnych jak mury. Wspomniane filary i kolumny z kolei łączą się z okrągłymi łukami arkad. Dzięki temu nawy boczne nie są już oddzielnymi korytarzami, ale zespalają się z nawą środkową, znacznie teraz szerszą. W ten sposób wnętrze kościoła zaczęło stanowić swoistą całość. Nie należało jednak ono do miejsc przyjemnych, raczej było mroczne, sprzyjające atmosferze skupienia i modlitwy. Nawet stosunkowo niewielkie, miękko zaokrąglone okna przepuszczając mało światła, potęgowały sprzyjający zadumie półmrok.

ZDOBNICTWO KOLUMN I BRAM WEJŚCIOWYCH –Umieszczone na nich płaskorzeźby dawały swego rodzaju przegląd ówczesnej wiedzy na tematy teologiczne, moralne doby średniowiecza . Przeważały wyobrażenia alegoryczne (np. cnót) i symboliczne. W Polsce najcenniejsze płaskorzeźbione kolumny zachowały się w kościele św. Trójcy w Strzelnie na Kujawach.

OKNA ROMAŃSKIE

 

WYGLĄD BUDYNKU W STYLU ROMAŃSKIM

ZABYTKI ARCHITEKTONICZNE W STYLU ROMAŃSKIM

POLSKA	EUROPA
klasztor benedyktynów w Tyńcu rotunda św. Mikołaja w Cieszynie kościół św. Andrzeja (Kraków) kolegiata w Tumie (okolice Łęczycy) krypta św. Leonarda (Wawel) płyta Wiślicka (Wiślica) drzwi katedry gnieźnieńskiej kościół św. Jakuba w Sandomierzu	zamek Tower (Londyn) kościół św. Magdaleny (Valezy, Francja) opactwo benedyktynów (Cluny, Francja) kościół św. Michała (Entraiques, Francja) kaplica Karola Wielkiego w Akwizgranie katedry w Paryżu katedra i Krzywa Wieża w Pizie

ARCHITEKTURA ROMAŃSKA W POLSCE

W Polsce jest to najstarsza architektura, związana z początkami państwowości, stąd często jej surowsza i prostsza forma - przeważnie spotykamy u nas małe kościoły salowe kryte stropem, z prosto zamkniętym prezbiterium. Architektura romańska w Polsce kształtowała się pod wpływami niemieckimi i czeskimi.

Początek rozwoju sztuki romańskiej przypada na okres po restytucji monarchii przez Kazimierza I Odnowiciela (1038–1058). W XI wieku powstały, zachowane w niewielkim stopniu, katedry w Poznaniu, II katedra w Gnieźnie i dwuchórowa II katedra w Krakowie, kościoły Benedyktynów w Tyńcu i Mogilnie, kolegiata Św. Andrzeja w Krakowie. Jej moment szczytowy to XII wiek, powstały wówczas kolegiaty w Kruszwicy, Opatowie, Tumie koło Łęczycy, kościoły: Kanoników Regularnych w Czerwińsku i Norbertanek w Strzelnie, jednonawowy Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu, niewielkie kościoły możnowładcze z emporą po stronie zachodniej (Żarnów, Inowłódz); okres schyłkowy przypada na pierwszą połowę XIII wieku. Największy rozmach miało budownictwo realizowane przez cystersów (Wąchock, Koprzywnica, Sulejów) i odmienne stylistycznie na Śląsku (Trzebnica); w tym czasie powstały pierwsze budowle ceglane (kościół Św. Jakuba w Sandomierzu, Kościół św. Andrzeja w Szprotawie); najwybitniejsze dzieła rzeźbiarskie to dekoracja portalu w Czerwińsku, tympanony fundacyjne ze Strzelna, Wrocławia i Trzebnicy, a przede wszystkim kolumny z kościoła Norbertanek w Strzelnie oraz brązowe Drzwi Gnieźnieńskie. Do unikatowych dzieł zaliczana jest ryta i impastowana posadzka w krypcie kolegiaty wiślickiej. W dwóch polach otoczonych bordiurą ozdobioną ornamentem o motywach roślinnych i zwierzęcych przedstawiono modlące się trzy postacie. W polu bliżej ołtarza przedstawia kapłana o otoczeniu starca i chłopca. Obok widnieje napis: "Ci pragną być deptani, aby kiedyś móc wznieść się do gwiazd". Na drugim polu wyryto postać mężczyzny, kobiety i dziecka. Najprawdopodobniej jest to fundator posadzki z żoną i synem. Płyta wykonana jest z gipsu, a ryty wypełnia masa barwiona węglem drzewnym.

ELEMENTY ARCHITEKTONICZNE

1. gomółki - niewielkie, najczęściej okrągłe szybki stosowane do szklenia okien, łączone ołowiem

2. gurty - pojawiły się w sklepieniu kolebkowym, jako tzw. łęki jarzmowe, dzieliły kolebkę na pola sklepienne

3. lizeny - wzmocnienie ściany - w miejscu skupiska sił oddziaływujących od strony sklepienia; jest to uproszczony, płaski pilaster - bez głowicy ani bazy

4. służka - pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru stosowany w budownictwie kościelnym