Ewelina Filusz
Katarzyna Gładysz

CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA MAJĄTKU

Wszystkie zasoby majątkowe muszą mieć swoje źródła pochodzenia, zwane źródłami finansowania aktywów. W rachunkowości przyjęto je nazywać pasywami. Pasywa wskazują skąd (od kogo) pochodzą określone zasoby majątkowe będące w dyspozycji podmiotu i „kto” ma prawo własności do dysponowania nimi, na jaki czas oraz na jakich warunkach.

Źródła finansowania majątku można podzielić na dwie podstawowe grupy:

1. Kapitałem (fundusz) własny

2. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Każda grupa składa się dodatkowo z podgrup.

PASYWA:
A. Kapitał (fundusz) własny

1. Kapitał (fundusz) podstawowy

2. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)

3. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)

4. Kapitał (fundusz) zapasowy

5. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

6. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

7. Zysk (strata) z lat ubiegłych

8. Zysk (strata) netto

9. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

1. Rezerwy na zobowiązania

2. Zobowiązania długoterminowe

3. Zobowiązania krótkoterminowe

4. Rozliczenia międzyokresowe

A. Kapitał (fundusz) własny – stanowi równowartość środków gospodarczych wniesionych na stałe (trwale) do jednostki gospodarczej przez jej założyciela (właściciela) oraz środków wygospodarowanych (wypracowanych) przez samą jednostkę w toku jej działalności. Są to wartości zasobów będące w jej dyspozycji w całym okresie jej działalności. Kapitał (fundusz) własny może być wniesiony w postaci wkładu pieniężnego lub aportu (czyli wkładu rzeczowego).

1. Kapitał (fundusz) podstawowy – stanowi równowartość zasobów majątkowych jednostki gospodarczej, odpowiadającą wartości wkładów wniesionych w momencie założenia jednostki w formie pieniężnej lub niepieniężnej przez właściciela (właścicieli) jednostki. W zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej kapitał (fundusz) podstawowy może przyjąć postać różnych kapitałów lub funduszy. Tworzony jest zgodnie z obowiązującym prawem (kodeksem spółek handlowych, prawem spółdzielczym, statutem lub umową spółki, ustawą o przedsiębiorstwach państwowych).

2. Należne wpłaty na kapitał podstawowy ( wielkość ujemna) – zadeklarowane w umowie lub statucie i wpisane w rejestrze sądowym, a niewniesione wkłady kapitałowe w spółkach kapitałowych oraz nieopłacone udziały w spółdzielniach.

3. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna) – własne akcje i udziały przeznaczone do sprzedaży, pomniejszające kapitał podstawowy.

4. Kapitał (fundusz) zapasowy – powstaje on w trakcie funkcjonowania spółki, tworzony jest ustawowo lub też zgodnie ze statutem lub umową spółki. Podstawowymi źródłami tworzenia kapitału zapasowego są:

- podział wypracowanego zysku netto
- nadwyżka osiągnięta przy sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej
- dopłaty wspólników

Przeznaczony może być na pokrycie straty bilansowej lub powiększenie kapitału zakładowego. W przedsiębiorstwach państwowych odpowiednikiem kapitału zapasowego jest fundusz przedsiębiorstwa, a w spółdzielniach fundusz zasobowy. Fundusze te są tworzone z niepodzielnego zysku netto.

1. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny – kapitał (fundusz) z tego tytułu nie podlega podziałowi.
   Kapitał ten obejmuje 2 aspekty tej wyceny:
   - z tytułu aktualizacji wyceny środków trwałych
   - z tytułu wyceny inwestycji długoterminowych.

Na kapitał z aktualizacji wyceny składa się: różnica wartości netto środków trwałych, powstała w wyniku aktualizacji ich wyceny oraz różnica między cenami nabycia, a cenami rynkowymi inwestycji długoterminowych.

1. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe – tworzenie tych kapitałów jednostka może przewidzieć w statucie lub umowie z przeznaczeniem na pokrycie spodziewanych w przyszłości szczególnych wydatków i ewentualnych strat. Tworzenie go nie jest obowiązkiem ustawowym. Tworzy się go z części zysku netto lub innych źródeł (np. świadczenia wspólników) na podstawie uchwały wspólników (np. na pokrycie strat na należnościach nieściąganych).

2. Zysk (strata) z lat ubiegłych – kwota niepodzielnego zysku z lat poprzednich lub niepokryta strata (osiągnięta w latach poprzedzających rok obrotowy, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe).

3. Zysk (strata) netto – osiągnięty w danym roku obrotowym zysk (wielkość dodatnia) lub strata poniesiona (wielkość ujemna) w działalności gospodarczej.

4. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna) – dokonywane w myśl odrębnych przepisów w ciągu roku obrotowego odpisy z zysku netto są zapisane ze znakiem ujemnym. Przykładem odpisu są kwoty zaliczek pobranych na poczet spodziewanego zysku przez właścicieli w spółkach komandytowych, partnerskich, jawnych i cywilnych.

Ze względu na formę prawną jednostek gospodarczych wyróżniamy odpowiednie kapitały, fundusze.

Jednostka gospodarcza	Kapitał (fundusz) podstawowy	Kapitał (fundusz) samofinansowania	Kapitały (fundusze) pozostałe
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością	Kapitał zakładowy	Kapitał zapasowy	Kapitał rezerwowy
Spółka akcyjna	Kapitał zakładowy	Kapitał zapasowy	Kapitał rezerwowy
Spółka jawna, komandytowa, partnerska, cywilna, osoba fizyczna	Kapitał wspólników
Przedsiębiorstwo państwowe	Fundusz założycielski	Fundusz przedsiębiorstwa
spółdzielnia	Fundusz udziałowy	Fundusz zasobowy

Źródło: B. Padurek, Zasady rachunkowości, Wydawnictwo B. Padurek, Wrocław 2004

Rzadko się zdarza, aby dana jednostka gospodarcza finansowała swoją działalność wyłącznie kapitałami lub funduszami własnymi, dlatego też jednostki korzystają w różnym stopniu ze środków obcych, czyli zobowiązań.

B. Zobowiązania – stanowią zadłużenie jednostki gospodarczej wobec innych jednostek i osób, np. wobec banku z tytułu zaciągniętego kredytu bankowego. Na jednostce z tytułu zobowiązań ciąży obowiązek ich zwrotu na określonych warunkach i czasie (zobowiązania to środki pieniężne niespłacone przez jednostkę jej wierzycielom, czyli dług jednostki wobec „osób trzecich”).

1. Rezerwy na zobowiązania – są to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne, lecz których wysokość można w sposób wiarygodny oszacować. Mogą to być np. rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego oraz na świadczenia emerytalne, a także rezerwy na straty z transakcji gospodarczych w toku, z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń kredytowych, skutków toczących się postępowań sądowych.

2. Zobowiązania długoterminowe – ogół zobowiązań, które stają się wymagalne w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Ze względu na jednostki, wobec których powstają, wydziela się dwie grupy zobowiązań:

1. Zobowiązania wobec jednostek powiązanych

2. Zobowiązania wobec pozostałych jednostek

1. Kredyty i pożyczki

2. Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

Np.: zobowiązania z tytułu: obligacji, bonów, losów loteryjnych, polis ubezpieczeniowych,

1. Inne zobowiązania finansowe

Np.: z tytułu leasingu finansowego,

1. Inne zobowiązania długoterminowe

Np.: składki na związki zawodowe,

Jednostka powiązania – grupa jednostek obejmująca jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora.

1. Kredyty i pożyczki :

Kredyt – kwota środków oddanych przez bank do dyspozycji kredytobiorcy, który zobowiązuje się do korzystania z nich na warunkach określonych w umowie oraz zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w wyznaczonym czasie.

Pożyczka – zobowiązanie jednostki wobec osób fizycznych, prawnych z tytułu kwot pieniężnych oddanych przez pożyczkodawcę do dyspozycji pożyczkobiorcy (jednostki). Jednostka ma obowiązek spłacić pożyczkę z ustalonymi odsetkami i w wyznaczonym czasie.

1. Zobowiązania krótkoterminowe – ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Wyróżnia się m.in. takie zobowiązania :

1. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług

2. Zobowiązania wobec pracowników

3. Zobowiązania wekslowe

4. Zobowiązania publiczno – prawne (wobec ZUS-u i US-u)

5. Kredyty i pożyczki

6. Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

7. inne zobowiązania krótkoterminowe

Do grupy zobowiązań krótkoterminowych zalicza się także:

Fundusze specjalne – przeznaczone na finansowanie specjalnych zadań, np.:
- funduszy nagród
- Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
- Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Wszystkie fundusze specjalne bez względu na termin płatności są traktowane jako zobowiązania krótkoterminowe.

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług bez względu na okres wymagalności są zaliczane do zobowiązań krótkoterminowych.

1. Rozliczenia międzyokresowe – stanowią kwoty pasywów podlegające rozliczeniu w czasie, zgodnie z zasadą współmierności. Typowe rozliczenia międzyokresowe obejmują koszty w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, wynikających ze świadczeń wykonanych przez kontrahentów jednostki lub z obowiązku, związanych z bieżącą działalnością oraz przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, np. z tytułu napraw gwarancyjnych. Dotyczy również przychodów z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w następnym okresie sprawozdawczym (np. w lutym sprzedano bilety kolejowe na przejazdy w marcu).